بهرام هوشيار يوسفي 
اتفاق فرخنده اي است؛ 11 اسفند در مراسمي كه چه بسا سال ها در خاطره ها بماند، رياست جمهوري با حضور 21 وزير فرهنگ بنايي را افتتاح خواهد كرد كه سالها است در انتظار آنيم... شايد تا سالها ديگر هيچ كتابخانه اي و قسمت هيچ مركز فرهنگي با اين حد و اندازه ها و با اين مقياس سرمايه گذاري ساخته نشود...
جايگاه فرهنگي و اجتماعي كتابخانه اي به اين عظمت يك طرف ماجراست و البته از ديدگاه تريبون حاضر ماهيت معمارانه  اثر و ابعاد تاثيرات آن در روند ساخت و ساز در معناي طراحي شده كلمه كشور، آنرا آنچنان با اهميت مي سازد كه لازم مي آيد بار ديگر به روند شكل گيري اين پروژه بنگريم.
مسابقه با اندكي حرف و حديث!
محسن مير حيدر، مدير عامل شركت مشاور طراح كتابخانه در مصاحبه اي  مي گويد: در سال 1367 مرا براي طراحي پروژه كتابخانه ملي دعوت كردند. بررسي هاي اوليه اين طرح تا سال 1369 طول كشيد و سپس به دليل مشخص نبودن آن تا سال 1371 بررسي ها ادامه يافت و پس از آن با تغيير برنامه و اعتبار هم مواجه شد. با به پايان رسيدن مرحله اول طرح، در سال۷۳كارفرماي اين پروژه كه وزارت مسكن و شهرسازي بود، براي دستيابي به بهترين طرح مناسب از مشاوران مجرب دعوت كرد و يك مسابقه بين 5 شركت ترازاول برگزار كرد كه طرح من اول شد . در اين مورد صرفنظر از پاره اي جزئيات كاملا حق با مير حيدر است، مشاور پيرراز از چيزي حدود 6 سال قبل از مسابقه طراحي كتابخانه ملي روي اين پروژه مشغول فعاليت بوده است. سيد رضا هاشمي، معاونت وقت وزارت مسكن و شهرسازي و عضو هيات داوران اين مسابقه در سرمقاله شماره اي از نشريه آبادي كه به همين امر اختصاص داشت پيرامون اين موضوع مي گويد: چيزي كه باعث شد اجراي طرح كتابخانه ملي نزديك 2 سال به عقب بيفتد، انتظاراتي بود كه چند نفر از صاحبنظران و منتقدان، با بحث ها و گفت وگو هاي خود درباره طرح تهيه شده در كارفرما ايجاد و او را كه تازه كار دشوار برگزاري مسابقه فرهنگستان ها را به پايان برده بود به برگزاري مسابقه اي ديگر ترغيب كردند... . لازم به ذكر است حتي كاهش حدود 30 درصدي حجم پروژه نيز چندان كليات طرح تهيه شده از جانب مشاور پير راز را تغيير نداد؛ به اعتقاد بسياري برنده شدن پيرراز مساله اي بود كه پيشاپيش بر آن توافق شده بود، بماند كه آيا انتظارات چند نفر از صاحبنظران و منتقدان كه  هاشمي بدانها اشاره دارد، بعد از اين مسابقه نمايشي برآورده شد يانه؟! در نهايت هيات داوران بعد از انتخاب طرح پير راز طرح حال حاضر كتابخانه به عنوان طرحي كه حتما بايد ساخته شود، حتي لزومي به رتبه بندي ساير آثار شركت كننده نيز نديد.... مسابقه اي با يك برنده و البته 4بازنده...بازندگاني چون سيد هادي ميرميران، كامران صفا منش، فرهاد احمدي و ....!
البته نمي توان انكار كرد كه اشراف مهندسان مشاور پيرراز در موارد بسياري موجبات پختگي هايي در سازمان دهي برنامه فيزيكي شد و در نتيجه بدون در نظر گيري شرايط رقابت، انتخاب اين طرح منافعي حرفه اي را در جايگاه معماري اثر همچون زمان طراحي، سابقه و اشراف طراح به پروژه و ... براي كارفرما متبادر مي ساخت.
يك معماري كه مي خواست ملي باشد
هرچند مير حيدر در مصاحبه هاي اخير خود سعي در جا انداختن ويژگي هايي براي طرح پير راز دارد و از اصطلاحاتي چون اندام كلي بنا، تركيبي بالارونده و دورشونده، سيال و شناور در فضا را يافته است كه با همه سويي كه در شكل كلي دارد جهت به خصوصي را القا نمي  كند... يا در مورد ويژگي نورگير ها تامين بيشترين و دلچسب ترين نور از نورگيرهاي سقفي و پيشاني ها، مشابه بازارها و تيمچه ها و مساجد گذشته، روزن هايي كه در نما به چشم مي  آيند محدود و كوچكند و بناهاي مالوف و تك افتاده اي چون كاروانسراها، قلعه ها و ارگ ها را كه شمارشان به خاطر بافت فشرده شهرها زياد نيست تداعي مي كند... و نيز در مورد شكل كلي بنا: تركيب هرمي بنا را سطوح بلند اطراف كه يادآور باغ هاي كوهپايه اي اين سرزمين هستند تا كناره هاي زمين ادامه مي دهند و همه محوطه و ساختمان را به صورت اندامي يكپارچه و يادواره گونه در مي آورند و اين يادواره اي نيست كه با جدا شدن از محيط پيرامون بخواهد خود را نشان دهد- كه چنين چيزي نداريم- بلكه با دوستي با محيط به اين مرتبه مي رسد... و... استفاده كند، ولي بايد گفت بين منتقدان و صاحبنظران در موارد مورد اشاره طراح اثر، نظرات ديگري نيز وجود دارد كه در جايگاه خود قابل تامل است.
دكتر كامران افشار نادري منتقد معماري و مدرس و نويسنده در نقدي كه در مورد طرح مشاور پير راز نوشته است اين نقد در مجله آبادي شماره 17 به چاپ رسيده است مي گويد: نماي بيروني بنا كه تا حدي يادآور طرح فن گرگان، مارك و شركا براي مسابقه كتابخانه ملي در سال 1356 است، از ديوار ها و پنجره هاي نواري شكلي تشكيل شده است كه به پيروي از مد رايج در دهه هاي۶۰ و 70 اروپا، طبقاتي نامنطبق بر يكديگر را با خطي پيراموني به شكل چند وجهي هايي نا منتظم به وجود مي آورند. تيپولوژي بنا ما را به ياد مراكز بزرگ خريد، هتل ها يا حتي مجتمع هاي مسكوني 20 يا 30 سال قبل مي  اندازد... .
جالب توجه اينجاست كه ميرحيدر معتقد است طرح كتابخانه، حالتي از يادواره گونگي احتمالا منظورشان يادمان گرايي بوده است دارد؛ واقعيت اين است كه هرچند اصولا كتابخانه اي در حد و اندازه هاي ملي بايد ويژگي يادماني را داشته باشد، اما به اعتقاد افشار نادري كتابخانه از اين ويژگي بي بهره است. افشار نادري در اين مورد مي  گويد: ياد مان گرايي در آن [طرح كتابخانه] به هيچ وجه به چشم نمي  خورد... نگراني بيش از حد در مورد مساله  ايستايي باعث شده كه سازه ساختمان بدون هيچ گونه تنوع جذاب به يك پاركينگ چند طبقه شباهت پيدا كند... .
تركيب هرمي مورد اشاره مير حيدر، هر چند القاد فرم هرم در طرح چندان مشهود نيست و احتمالا منظور نحوه چيدمان طبقات روي هم بوده است، در نهايت از نظر كيفيت بصري ساختمان را به وجود آورده كه در حال حاضر در ميان تپه هاي اطراف محجور افتاده است و اغلب از آن به عنوان مرواريدي پنهان در صدف اشاره به همان پنهان بودن ساختمان و ديده نشدن آن در گزارش هاي مختلف ياد مي شود...!
افشار نادري در اين مورد مي گويد: ...طبقات به ترتيب و مستقلا روي كتابخانه يكديگر چيده شده و كمپوزيسيون تركيب سه بعدي بسيار ضعيفي را به وجود مي آورند. اگر هدف طراحان از تقسيماتي اين همه خرد و دقيق دستيابي به كاركرد گرايي متعالي بوده است، بايد گفت كه به راه خطا رفته اند... .
در انتها بايد گفت كه مولفه هاي خلاقانه با توجه به پيشرفت معماري ايران و جهان در اين اثر به هيچ وجه چنگي به دل نمي زند وبه اعتقاد بسياري حايز مختصات يك اثر فرهنگي ملي نيست؛ بهرام شيردل، معمار و معاون اسبق دانشكده معماري انجمن معماري لندن و مدرس موسسه معماري جنوب كاليفرنيا كه خود سابقه طراحي كتابخانه هايي با مقياس وسيع دارد و طرح وي در مسابقه بين المللي كتابخانه اسكندريه موفق به كسب رتبه شد، در مصاحبه اي پيرامون طرح كتابخانه ملي مي  گويد: ... فكر مي  كنم [طرح كتابخانه ملي] از نظر معماري كهنه است و بي         اعتنا به تحولاتي كه در 25 سال اخير رخ داده است. همچنين از نظر سازماندهي پاسخگوي مسايل پيچيده اي كه مختص يك پروژه بزرگ است، نيست؛ يك نكته مهم در مورد اين طرح اين است كه اهميت عنوان كتابخانه ملي، به عنوان يك نهاد مهم، در آن بازتاب نيافته و طرحي بسيار معمولي است... .
پينوشت:
همشهري تهران - شماره هاي۱۹۲ و 198، همشهري- 20 مهر 1383، فصلنامه آبادي- شماره 17

پوريا مهدوي 
زلزله منجيل كه به وقوع پيوست، لزوم نظام مند شدن ساختمان سازي احساس شد و به دنبال آن سازمان نظام مهندسي ساختمان تشكيل شد. سازماني كاملا غير دولتي و به اصطلاح NGO كه طبق قانون نه چندان كامل نظام مهندسي و كنترل ساختمان يك شخصيت حقوقي مستقل و غير انتفاعي است. نقشي كه قرار بود اين سازمان ايفا كند بالا بردن كيفيت خدمات مهندسي و نظارت بر حسن اجراي خدمات و الزام تمام دستگاه هاي دولتي و غير دولتي به رعايت مقررات ملي ساختمان بود تا حداقل از سازه هاي جديد خيال همگان راحت باشد تا نوبت به مقاوم سازي نيز برسد. اما دولتمردان كه گويي به سازمان هاي غير دولتي به چشم يك رقيب مي نگرند و حضور آنها را در كنار خود بر نمي تابند به اين فكر انداخت تا خود بر مسند آنها تكيه بزنند تا NGO ها نيز در سياست خود را به منافع اين صنف ترجيح دادند و ديديم در ابتداي تشكيل اين سازمان چه اتفاق هايي كه افتاد و عملا مهندسي ساختمان هر چه كه بود نظام نبود!
سالها گذشت تا پنجم دي ماه 1382 فاجعه اي عظيم تر از منجيل را رقم بزند. حضور گسترده مردم در كمك به زلزله زدگان آنقدر غير منتظره بود كه مسوولان را غافلگير كرد. نبود سازمان هاي غير دولتي فعال در هماهنگي آنها و استفاده از اين موج در باز سازي، موجب شد تااين موج خيلي زود فروكش كند، بدون آنكه استفاده بهينه اي از آن شود. وجود قوانين و مقررات اداري در سازمان هاي دولتي يا وابسته به آن كار را با تاخير مواجه مي سازد، ولي مي توان در اين فاصله از نيروهاي مردمي كه ملزم به رعايت بوروكراسي نيستند استفاده كرد.سرعت كار درNGO ها بالاست و مي توان با سپردن قسمتي از كار، بازسازي را تسريع بخشيد. اگر دولت نقش آنها را در حد يك نقش نمايشي در نظر نگيرد و بتواند اهميت آنها را درك كرده و بصورت بهينه اي استفاده كند، حتي مي توان شاهد بهبود عملكرد دولت نيز بود.
اما چرا مسوولان اين نهادهاي غير دولتي نبايد از دولتمردان باشند؟ شايد اين تصور پيش آيد كه وجود يك شخص از نهاد دولتي در راس NGO بتواند كمك هاي زيادي را روانه اين نهاد غير انتفاعي كند، اما در واقع اين طور نيست. سازمان نظام مهندسي ساختمان استان تهران كه فقط يكسال مديران غير دولتي را در تركيب هيأت مديره خودديد، نمونه خوبي براي قياس است . عملكرد يكساله 82الي۸۳ اين سازمان نسبت به سال جاري مثبت و ارزنده بوده و توانست دستاوردهاي گرانبهايي را نيز ارايه دهد. قصد ما تضعيف دولت يا دولتمردان نيست. اين افراد به خاطر مشغله فراوان و حساس بودن پست هاي مديريتي خود، وقتي براي رسيدن به يك نهاد غير انتفاعي را ندارند و شايد دغدغه بهتر شدن اوضاع نظام مهندسي را در سرندارند. اما وجود افراد غير دولتي در اين هرم باعث م-ي شود كه در لحظات بحراني به كمك دولت آمده و در ديگر ايام، به وضعيت نظام مهندسي سرو سامان بدهند.
كساني كه شطرنج را به خوبي بازي مي كنند همواره از پياده هاي خود بازي خوبي مي گيرند و آنه-ا را ح-ف-ظ م--ي كنند، اما آنهايي كه شطرنج باز خوبي نيستند، در همان ابتداي كار با وزير خود بازي مي كنند و از قضا همواره بازنده هستند. يك شطرنج باز خوب،مي داند كه هر پياده در آخر بازي مي تواند يك وزير شود. ماهنوز پياده هايمان را در شروع بازي از دست مي دهيم و وزير را در صفحه شطرنج به بازي مي گيريم.
راستي ، كسي مي داند چند بار مات شده ايم؟

طراحي مراكز شهري با داشتن روندي هدفمند در گستره فرهنگ شهري - ملي و تلفيق رويكردهاي مذهبي در عين جذب اقبال عمومي، با حذف جهتگيري هاي منفي سياسي - اجتماعي، امري دشوار به نظر مي آيد. در اين ساحت مقبره الشعراي تبريز با محتوايي منحصربه فرد در ميان بناهاي مشابه چند دهه اخير، نمونه اي كاملا قابل قبول و با اندكي اغماض، ساختاري قابل گرته برداري است.كوي سرخاب تبريز كه مقبره الشعرا يا يادمان عرفا، شعرا، ادبا و ارباب فضل و كمال در آن قرار دارد، بين محلات ششگلان، سيلاب، رودخانه مهرانرود، دوه چي و كوه عينالي عون بن علي واقع شده است. گورستان قديمي سرخاب يا مقبره الشعرا در قرن هاي گذشته مدفن مشاهير، ادبا و عرفا بوده و در حال حاضر به محدوده اي واقع در جنوب خيابان عارف و شرق خيابان ثقه الاسلام اطلاق مي شود و آنچه مسلم است تا قرن هفتم هجري در كليه كتب تذكره و شرح حال شعرا اين مكان به نام مقبره الشعرا ذكر شده است.
بقعه و مسجد سيدحمزه نيز ازجمله زيارتگاه ها و مكان هاي متبركه در اين مجموعه است و به علت قرارگيري در كنار مقبره الشعرا، همواره شاهد بازديدكنندگاني هستيم كه از بقعه ديدن مي كنند. در مسجد نيز فعاليت هايي فرهنگي براي زنان و مردان و كودكان انجام مي گيرد.
از واپس مشاهيري كه در اين مقبره دفن شده اند، ثقه السلام شهيد، از شهداي والامقام مشروطه در صدر مشروطيت و استاد سيدمحمدحسين شهريار، شاعر بلندآوازه معاصر را مي توان نام برد.
در روند تدريجي شكل گيري غنايي اين مجموعه، در سال 1377 نمايشگاه دايمي تاريخ، فرهنگ و هنر آذربايجان نيز در اين مجموعه گشايش يافت. با محوطه سازي مناسب و توجه مديران شهري، هم اكنون با تركيبي مناسب و روزآمد از سلسله فضاهاي ارزشي، فرهنگي، تاريخي و... در كنار طراحي درخور براي يك يادمان با قابليت جذب مخاطب بومي و غير بومي مواجه هستيم.از عرفا و شعرا و بزرگاني كه در مقبره الشعراي تبريز مدفون هستند مي توان از اسدي طوسي صاحب گرشاسبنامه ، قطران تبريزي شاعر معروف قرن پنجم هجري و نخستين شاعر پارسيگوي آذربايجان ، مجيرالدين بيلقاني از شعراي قرن ششم هجري و شاگرد خاقاني ، خاقاني شرواني از بزرگترين شاعران قرن ششم هجري ، ظهيرالدين فاريابي، شاهپورنيشابوري، شمس الدين سجاسي، همام تبريزي، مغربي تبريزي، ماني شيرازي، شكيبي تبريزي و استاد سيدمحمدحسين شهريار ياد كرد.

سال گذشته اولين باري بود كه سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران با جدي گرفتن موضوع مطبوعات در حوزه شهري، نويسندگان و روزنامه نگاران را براي ارسال آثار به جشنواره مطبوعات در حوزه شهري فراخواند.استقبال جالب توجه فعالان عرصه شهري نويسي موجبات اين را فراهم ساخته است كه معاونت فرهنگي اجتماعي شهرداري تهران بار ديگر مقدمات را براي برگزاري دومين جشنواره اين حوزه فراهم سازد.موضوعات محوري اين جشنواره شامل عناوين شوراي شهر و مديريت شهري ، آموزش شهروندي ، حمل و نقل و ترافيك ، خدمات شهري ، عمران و توسعه شهري ، مديريت بحران ، آتش نشاني و خدمات ايمني ، جمع آوري و بازيافت زباله ، ساماندهي صنايع و مشاغل ، معاينه فني ، شهر سالم ، فضاهاي فرهنگي هنري ، چشم انداز 20 ساله ، طرح هاي راهبردي ، توسعه محله اي و پاسخگويي مديريت شهري خواهد بود. رشته ها و تعداد آثار ارسالي در هر رشته شامل خبر و گزارش 5 نمونه ، گزارش تحليلي ، توصيفي و تحقيقي 3 نمونه ، مصاحبه 2 نمونه ، مقاله 4 نمونه ، سرمقاله و يادداشت 3 نمونه ، عكس 5 نمونه ، كاريكاتور 5 نمونه و طنز 3 نمونه است.
آثار ارسالي بايد در فاصله زماني 1/1/83 تا 1/12/83 در يكي از نشريات كثيرالانتشار يا خبرگزاري ها انعكاس يافته باشد و اصل يا تصوير آثار ارسالي مورد قبول است.

پوريا مهدوي، مدير مسوول ماهنامه فني مهندسي راه و ساختمان، در آغاز شماره 18 اين نشريه به نقد عملكرد سازمان نظام مهندسي اعمال نظر و رويه دولتي در اين ارگان صنفي غير دولتي مي پردازد؛ صرفنظر از تندي مقاله مهدوي، نظرات وي در مورد نحوه هدايت سازمان نظام مهندسي ساختمان استان تهران جالب توجه است.در ادامه در راه و ساختمان شماره 18 مي خوانيم: بازرسي و ارزيابي سازه هاي دريايي به منظور پيشگيري از خرابي و مرمت آنها، سد هاي لاستيكي، روكش هاي جديد پل هاي فلزي هم خراب مي شوند، بتن ريزي كارون 3، گفت  و گو با كاميار بيات ماكو رئيس سازمان نظام مهندسي استان تهران، بررسي بناي مركز تحقيقات براي نسل آينده، ششمين همايش معاونان عمراني شهر هاي بزرگ كشور، گزارش مسابقه سازه هاي ماكاروني، اتاقك ضد زلزله، معرفي نرم افزار تخصصي تحليل و طرا حي ستون ها و ديوار هاي بتني، سامانه هاي توليد همزمان كار و گرما، داستان توليدات ماشين آلات ساختمان، نگاهي به مجموعه آرامگاهي شاه نعمت الله ولي ماهان و ...
با وجودي كه روي جلد مجله عبارات عمران ، معماري و شهرسازي به عنوان محتواي مجله ذكر شده است بايد گفت بخش شهرسازي و معماري اين نشريه در شماره هاي اخير بسيار كمرنگ شده است و همچون گذشته انعكاس ندارد.

پژمان شجاعيون- لغت سونامي يا دريالرزه Tsunami از زبان ژاپني منشاء مي گيرد Tsu به معني بندر و Nami به معني موج و يك واژه اختصاصي براي توصيف امواجي است با طول موجي عظيم كه بر اثر اعمال نيروهاي ناگهاني بر آب به وجود مي آيند. اين لغت از زبان ماهيگيراني گرفته شده است كه پس از صيد ماهي به بنادر محل سكونت خود بازگشته و جز نابودي و خرابي چيزي را مشاهده نمي كردند، اگر چه آنها سوار بر قايق هاي خويش در دريا موجي را نديده بودند. يك سونامي ممكن است بر اثر وقوع زمين لرزه، لغزش قطعات پوسته زمين، بروز آتشفشان در عمق درياها، انفجارهاي اتمي يا حتي برخورد شديد يك شهاب بر پوسته زمين در عمق اقيانوس به وجود آيد.
اين گونه امواج همچنين مي توانند بر اثر جابه جا شدن توده هاي عظيم گل در عمق دريا يا تغييرات جوي توليد شوند. آنها قادرند با سرعتي به ميزان 1000كيلومتر در ساعت گسترش يابند و كل مساحت يك اقيانوس را در برگيرند. امواج سونامي گاهي در سواحل دريا به ارتفاع 30 متري مي رسند و طولي برابر با 300 كيلومتر دارند.دريالرزه اخير سوماتراانرژي برابر 27 هزار برابر بمب اتمي هيروشيما داشته و از نظر گشتاور لرزه اي حدود 10 هزار برابر بزرگتر از زلزله بم بود!

راه و ساختمان- با توجه به ديدگاه هاي نو در دانش شهر سازي و برنامه ريزي شهرسازي، مهندسان و كارشناسان برنامه ريزي ساماندهي بايد بپذيرند كه از مردم محلي و عادي هم مي توان موارد با ارزشي را آموخت. در كنار يادگيري مستقيم از شهروندان، شيوه هاي يادگيري متداول در مدارس و دوره هاي دانشگاهي مرتبط شهرنشيني نيز بايد اساسا تغيير يابد. بدين منظور مي بايد روش و محتواي كتاب هاي مورد استفاده را تغيير داده و ساختار بعضي رشته هاي تحصيلي را متحول كرد. براي نمونه مي توان روش هاي ساخت و سازهاي بومي هر شهري را در كتب دانشگاهي گنجاند. گنجاندن مباحث، نظريه ها و فنون دانش بومي همچنين واژگان و اصلاحات محلي نيز مي تواند مفيد و موثر واقع شود.
گنجاندن شيوه تفكر كل گرايانه در برنامه هاي آموزشي و آموزش همزمان آن در ميان برنامه ريزان و سياستگذاران شهري و شهروندان به عنوان سرلوحه برنامه هاي آموزشي توسعه پايدار شهري بايد مورد توجه باشد. تغييرات و اصلاحات را نبايد به برنامه هاي آموزشي رسمي و مهندسان در حال تحصيل محدود كرد، بلكه آموزش و اصلاحات در بدو خدمت مهندسان مشاور شهرساز و برنامه ريز شهري به طور مستمر در دوره هاي كوتاه مدت و ارايه مدارك صورت گيرد.

كامران صفامنش و همكاران
سيد هادي ميرميران نقش جهان پارس
فرهاد احمدي و همكاران