|
خانواده و پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي
|
|
|
طاهره خليلي
امروزه آسيب هاي اجتماعي به عنوان يك تهديد جدي سلامت كودكان و نوجوانان را با خطر مواجه ساخته است. رشد شهرنشيني، پيدايش جامعه توده وار يا گسترده، برخورد و تضاد ميان هنجارها، از هم پاشيدگي روابط متقابل بين افراد، تأثير گروه همسال و... توجه به آسيب هاي اجتماعي را امري اجتناب ناپذير ساخته است.اگرچه آسيب هاي اجتماعي مي تواند بسيار گسترده باشد ليكن مي توان مسائلي از قبيل اعتياد، فرار از خانه، خشونت ،انزواي اجتماعي، ناهنجاري هاي رفتاري، سرقت و كودك آزاري را از جمله نتايج آسيب هاي اجتماعي عصر حاضر تلقي كرد.
در اين بخش به اجمال، عوامل مؤثر در ايجاد آسيب هاي اجتماعي و نقش خانواده در پيشگيري از آنها را مورد بررسي قرار مي دهيم.
عوامل مؤثر در ايجاد آسيب هاي اجتماعي
مطالعات انجام شده در ارتباط با آسيب هاي اجتماعي، عوامل زير را منشاء بسياري از انحرافات اجتماعي قلمداد نموده اند. در اين بخش هر يك از عوامل به اجمال مورد بررسي قرار مي گيرد.
۱- نابرابري هاي اقتصادي و اجتماعي: اختلافات طبقاتي هر جامعه، افراد را در موقعيت هايي قرار مي دهند كه نمي توانند نقش هاي اجتماعي مناسب خود را بيابند و موجب اختلاف در هنجارهاي اجتماعي مي شود. در نتيجه، ستيزه هنجارهاي اجتماعي، تفاوت معيارها را به وجود مي آورد و عدم تعهد به معيارها و ترديد در اصالت آنها، عدم پايبندي به قوانين را ايجاد مي كند كه اين به نوبه خود تضادهاي اجتماعي را افزايش مي دهد. درون اين تضاد، كشش به سمت انحرافات اجتماعي وجود دارد.
۲- رفاه اقتصادي خانواده: در خانواده هايي كه رفاه و درآمد اقتصادي زياد است، روابط انساني بر اثر كثرت كار و يا سرگرمي ضعيف تر مي گردد. ضعف روابط انساني به نوبه خود عامل مساعدي براي كشش به سوي انحرافات اجتماعي است. امروزه والدين و فرزندان نسبت به هم احساس و عاطفه گذشته را ندارند، چون با يكديگر تماس و ارتباط كمتري دارند و از طرف ديگر افرادي كه درآمد بيشتر از حد دارند، موقعيت و زمينه مساعد تري براي تفريحات متنوع در داخل و يا خارج از كشور را دارند و بديهي است كه اين قبيل امكانات براي مصرف و فروش مواد مخدر زمينه بسيار مساعدي است.
۳- فقر مادي خانواده: در مطالعات علمي نشان داده شده است كه فقر مبنا و اساس انحرافات اجتماعي است. از آن جايي كه بيشتر مجرمين، معتادين به مواد مخدر و الكل، مبتلايان به امراض رواني و اشخاصي كه اقدام به خودكشي مي نمايند، از طبقات پايين اجتماعي بوده انددر عصر حاضر از فقر به عنوان عامل عمده انحرافات اخلاقي ياد شده است. ارتكاب جرائم طبقات فقير از شكافي كه بين خواسته هاي جوانان آن طبقه با آن چه كه در دسترس آنهاست، سرچشمه مي گيرد .عمده ترين علت انحرافات اخلاقي طبقه فقير نتيجه فشارهاي حاصله از شكست در رسيدن به هدف هاي معين است.
۴- بيكاري: بيكاري به عنوان يك مسئله اجتماعي زمينه مساعدي براي انحرافات اجتماعي است. افراد بيكار بيشترين اوقات خود را در اماكن عمومي از جمله پارك ها مي گذرانند و اين گونه اماكن، بهترين و مناسبت ترين مكان براي كشش به سمت انحرافات اجتماعي از جمله اعتياد است.
۵- رشد صنعت و پيشرفت تكنولوژي: اگر در جامعه اي رشد صنعت به سرعت افزايش يابد و درآمد ناشي از آن صنعت به طور عادلانه توزيع نگردد، امكان وقوع سه اتفاق وجود دارد:
اولاً، كاركنان براي اداره زندگي خود مجبور مي شوند ساعات بيشتري را به كار مشغول شوند و اين به نوبه خود موجب خستگي جسمي و روحي در افراد مي شود. اگر در آن جامعه براي تفريح و گذراندن اوقات بيكاري مردم از طرف دولت براي استفاده از اوقات فراغت، برنامه ريزي هاي اجتماعي نشده باشد، زمينه مساعدي براي گرايش به انحرافات اجتماعي فراهم مي شود.
ثانياً، مشكل ترافيك در شهرهاي بزرگ منجر به خستگي ناشي از كار در افراد شده در نتيجه، والدين قدرت تربيت و سرپرستي فرزندانشان را نخواهند داشت و بي توجهي نسبت به پرورش كودكان و نوجوانان به گرايش آنان به سمت انحرافات اجتماعي از قبيل اعتياد، سرقت و... كمك خواهد كرد.
ثالثاً، رشد شهرها باعث افزايش فاصله و شكاف طبقاتي شده و اين خود به خود باعث مي شود برقراري ارتباط با دوستان و خويشاوندان كمتر شده و زمينه براي ايجاد انحرافات اجتماعي فراهم شود.
۶- ستيزه والدين: اختلافات زناشويي و نزاع بين پدر و مادر باعث مي شود محيط خانواده براي تربيت فرزندان، ناامن و نامناسب شود. وقتي خانواده، كانون و محيط مناسبي براي زندگي نباشد، انسان سعي مي كند بيشترين اوقات خود را در خارج از خانواده بگذراند و اين كار ارتباط او را با ديگراني كه چون شكارچيان ماهري به دنبال شكار مي گردند، زياد مي كند و آنها پس از شناخت مشكل شخص در نقش انساني دلسوز ظاهر شده و براي فرار از اين واقعيت تلخ، فرد را به سوي اعتياد و ديگر انحرافات اجتماعي فرا مي خواند. هر چقدر ستيزه هاي خانوادگي بيشتر باشد، احتمال كشش به طرف انحرافات اجتماعي بيشتر است.
۷- شيوه هاي تربيتي والدين: مطالعات و تحقيقات نشان مي دهد كه رفتارهاي كودكان و نوجوانان با شيوه هاي تربيتي والدين رابطه مستقيم و تنگاتنگ دارد. شيوه هاي تربيتي والدين مي بايست با سطح نيازها و خواسته هاي مختلف فرزندان و همچنين با متدهاي تربيتي صحيح اسلامي هماهنگ باشد. چنانچه والدين از شيوه هاي تربيتي مبتني بر اصول اعتقادي و مذهبي استفاده نمايند، نتيجه مطلوب در رفتار فرزندان منعكس خواهد شد.
۸- عدم آگاهي و بينش صحيح والدين: مطالعات نشان مي دهد كساني كه محروم از تحصيلات بوده و بينش صحيح نسبت به جامعه، تربيت و... نداشته باشند، امكان فريب خوردن و انعطاف پذيري آنها براي ارتكاب به كارهاي انحرافي و برخلاف قانون بيشتر است. چون تخصص و آگاهي ندارند، نمي توانند از طريق عادي، زندگي خود را تأمين كنند و به همين دليل است كه جامعه شناسي يكي از راه هاي پيشگيري از جرائم را عدالت آموزشي مي داند.
نقش والدين در پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي كودكان و نوجوانان
از آن جايي كه خانواده يكي از مهم ترين عوامل موثر در رشد همه جانبه كودك و نوجوان است، مي تواند در جهت پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي گام هاي مؤثري بردارد از جمله:
۱- تربيت ديني كودكان و نوجوانان را از همان ابتداي تولد آغاز كنند.
۲- از طريق مشاهده، پيگيري پيشرفت تحصيلي و ارزيابي فعاليت هاي دانش آموز و تشكيل جلسات مشورتي با معلمان و... نقاط قوت فرزندان خود را از لحاظ تحصيلي و اخلاقي اجتماعي شناسايي و نسبت به پرورش و تقويت صحيح آن نقاط قوت اقدام كنند تا بدين وسيله در شكل گرفتن شخصيت فرزند، نقش اساسي و الهي خود را ايفا كنند.
۳- نقاط ضعف فرزندان را به عنوان يك عيب بزرگ تلقي نكنند و در نظر داشته باشند كه همه افراد به طور طبيعي نواقص و نقاط ضعفي دارند و نمي بايست كودكان و نوجوانان را به خاطر نقاط ضعف آنها سرزنش و تحقير كرد.
۴- از مقايسه فرزندشان با همسالان در امور علمي و آموزشي جداً اجتناب نمايند.
۵- در جهت تربيت صحيح فرزندان و ترويج عادات مطلوب تربيتي در آنها بايد عملاً اقدام كنند نه صرف تذكر و توصيه شفاهي.
۶- در به كارگيري شيوه هاي تربيتي، هماهنگ عمل كنند.
۷- با مدرسه در اجراي روش هاي صحيح تربيتي و آموزشي همكاري مجدانه داشته باشند.
۸- الگوي مناسبي براي تربيت صحيح فرزندان خود انتخاب كنند.
۹- در ضمن اعطاي آزادي به فرزندان مراقب رفتار، گفتار، ابتكارات و... آنها باشند زيرا اعطاي آزادي بيان و... فرزندان را براي اجتماع فردا آماده مي كند و موجب مي شود آنان بتوانند ابتكارات و خلاقيت هاي خود را بروز دهند.
۱۰- روابط صحيح و متعادل با فرزندان خود داشته باشند.
۱۱- به نيازهاي مختلف آنها از جمله نياز به مهرباني و محبت، استقلال، كمال و خودشكوفايي، تشويق و قدرداني، عزت نفس، امنيت و آسايش خاطر، احساس تعلق داشتن به گروه و احساس هويت توجه نمايند.
۱۲- مسئوليت هاي مناسبي را به فرزندان خود واگذار نمايند و از آنان بخواهند كه وظايف خود را به بهترين وجه انجام دهند.
۱۳- در انتخاب دوستان مناسب براي فرزندانشان، نظارت كامل داشته و راهنماي خوبي براي آنان باشند.
۱۴- امكانات تفريحات سالم را براي كودكان و نوجوانان فراهم نمايند.
۱۵- در جهت بالا بردن عزت نفس كودكان و نوجوانان، در انجام امور اساسي خانواده و محيط تحصيلي با فرزندان نوجوان خود مشورت نمايند.
۱۶- حضور معنوي براي نوجوانان داشته باشند.
۱۷- براي اوقات فراغت فرزندان با هماهنگي مدرسه و مشاوران تربيتي برنامه ريزي بهينه نمايند.
۱۸- فرزندان را به ورزش و فعاليت هاي بدني تشويق كنند زيرا يكي از عوامل ايجاد عزت نفس و بهبود مناسبات اجتماعي و وضعيت رواني نوجوانان، ورزش و فعاليت هاي بدني است.
اگرچه نقش خانواده در پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي بسيار مهم تلقي مي گردد ليكن اين مسئله به معناي عدم توجه به كاركرد مناسب ساير نهادهاي اجتماعي و برنامه ريزي هاي صحيح اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي در ارتباط با مسائلي از قبيل توزيع مناسب ثروت در جامعه، ايجاد فرصت هاي اشتغال، توسعه آموزش هاي غيررسمي و استفاده از ظرفيت هاي رسانه اي نمي باشد. در اين ميان نقش انجمن اوليا و مربيان با كاركردهاي ويژه آن از قبيل تحكيم روابط اجتماعي اعضاي خانواده از طريق آموزش خانواده مي تواند مورد توجه مسئولان و برنامه ريزان فرهنگي و اجتماعي قرار گيرد.
منابع و مآخذ:
۱- صديق سروستاني، رحمت ا....؛ آسيب شناسي اجتماعي (جامعه شناسي انحرافات اجتماعي)، ۱۳۸۳
۲- فرجاد، محمد حسين؛ آسيب شناسي كجروي اجتماعي، مركز مطبوعات و انتشارات قوه قضائيه، ۱۳۸۳
۳- دكتر دان دينك مير- دكتر گري. د.مكي؛ مترجم: رئيس دانا مجيد، والدين مؤثر فرزند مسئول انتشارات رشد، ۱۳۸۳
۴- شري فرگوسن و لارنس اي. مازين، مترجم: خانم- ن. پارسا، قدرت والدين، انتشارات انجمن اوليا. مربيان، ۱۳۷۳
۵- جهانگرد، يدا...، نحوه رفتار والدين با فرزندان؛ انتشارات انجمن اوليا. مربيان، ۱۳۷۳
۶- دكتر نوابي نژاد، شكوه، سه گفتار درباره راهنمايي و تربيت فرزندان؛ انتشارات انجمن اوليا. مربيان، ۱۳۷۳
۷- زنده طلب، حميد رضا، بررسي تأثير برنامه مشاركت والدين بر ميزان عزت نفس نوجوانان پسر دبيرستان هاي شهر مشهد در سال ۷۷-۷۶
|
