سپيده خليلي
ژاپني ها هم اسماعيل آباد و درسون آباد را مي شناسند. كمتر از يك سال است كه كودكان روستاهاي اطراف پالايشگاه تهران با چهره هاي متفاوتي روبه رو شده اند كه با ابزار و ادوات خود به دنبال محل نفوذ نفت به سفره هاي زيرزميني پهن شده در منطقه مي گردند. يك سال پيش در نمايشگاه بين المللي تهران، شهروندان تهراني در غرفه كانون ديده بانان زمين شاهد تماشاي تصاويري بودند كه در آن اهالي اسماعيل آباد با كبريت كشيدن به آب شرب لوله كشي شده خانه  شان، نفت را نمايان مي كردند. يك سال از آن تصوير و هيجان يك باره مطبوعات و سيما گذشت و اكنون پس از انكار مسئولان پالايشگاه تهران تسليم كارشناسي«ميتسو» شدند كه اعلام كرده است : تاكنون يك ميليون و 440 هزار متر مكعب موادنفتي به ارتفاع متوسط 5/1 تا 7متر روي سفره هاي آب هاي زير منطقه زير پالايشگاه تهران طي ساليان گذشته نفوذ كرده است.
***
اسماعيل آباد چندان روستاي دور ازدسترسي نيست. حداقل اينكه مي توان مطمئن بود همه روزه سبزي خوردن و صيفي جات تهراني ها از اين روستا و روستاهاي همجوار تهيه و به مراكز فروش ارسال مي شود.
از مقابل ايستگاه مترو شهرري، تاكسي ها منتظر ايستاده اند تا شما را در ازاي دريافت يك اسكناس سبز به اسماعيل آباد ببرند تا با چشمان ناباور خود، رسوب نفت را در كنار جوي هاي آب راهي شده ميان مزارع تماشا كنيد. هنوز اين رسوب بعد از گذشت يك سال جنجال مطبوعاتي، به همه تماشاگرانش لبخندي معني دار مي زند.
شركت ژاپني ميتسو كه پيش از اين براي انجام تحقيقات ديگري آمده بود، مسئوليت شناسايي منبع آلودگي آب هاي آغشته شده به نفت را هم پذيرفت.
كنار مزارع گندم روستاي اسماعيل آباد به فاصله چندمتر، استخرهاي نفتي پالايشگاه تهران به رنگ قير، دو سال است كه پرندگان مهاجر منطقه را فراري داده و اكنون ژاپني ها خبر از خشك شدن استخر شماره۳ پالايشگاه و خشكي تدريجي استخر شماره۴ مي دهند، لذا نفوذ آلودگي و انتشار  آن از طريق اين استخرها ممنوع است. به گفته مدير كل محيط زيست استان تهران نتايج بررسي هاي انجام شده هيچ گونه تركيدگي و نشت لوله اي را نشان نمي دهد.
اما نتايج اعلام شده مورد اعتراض NGOهاي زيست محيطي پيگير اين قضيه است. به اعتقاد تشكل هاي زيست محيطي محل نشت و تركيدگي لوله ها مي بايست در اين يك سال تحقيق و بررسي روشن مي شد، اما در اين مدت فقط ميزان نفت موجود در لكه ها تا حدودي شفاف شده و اعلام شده است همين ميزان نشتي مربوط به ساليان قبل و مربوط به دوران جنگ است.
در اين ميان پيراسته، مديركل محيط زيست تهران در گفت وگو با يكي از خبرگزاري ها درباره گزينه هاي خروج موادنفتي و زدودن آلودگي ها از سفره آب هاي زيرزميني منطقه پالايشگاه تهران گفته است: مقرر شده تا با برنامه ريزي منسجم توسط مسئولان پالايشگاه، آب قسمت فوقاني سفره آب زيرزميني منطقه كه حاوي مواد نفتي است به بيرون پمپاژ شده و پس از جداسازي، آب فاقد مواد نفتي مجددا به سفره تزريق شود. اين در حالي است كه سال پيش كشاورزان منطقه پيش از آبياري اراضي خود با جمع كردن آب قنات درسون آباد با كبريت كشيدن و آتش زدن نفت  درون آب، پس از مدتي آب را مورد استفاده اراضي كشاورزي خود قرار مي دادند. پيراسته در اين گفت وگو تاكيد كرده است: درعين حال مقرر شد با اطمينان از اين مسئله نسبت به اجراي مطالعات بعدي مبني بر رديابي آلودگي نفتي در مخازن زيرزميني مناطق پيراموني محل استقرار پالايشگاه اقدام شود.
وي اگرچه اعلام كرده است كه باتوجه به اقدامات موثر و همكاري اخير وزارت نفت، در صورت اعمال فعاليت هاي پاكسازي آلودگي براساس قانون تا 95 درصد اين جرائم مشمول بخشودگي خواهد شد.
اين بخشودگي در حالي اعلام مي شود كه يك ماه پيش از اتمام سال گذشته، پيراسته از يك ماه فرصت براي پالايشگاه تهران و يافتن راهكاري براي كاهش  آلودگي هوا خبر مي دهد.
طبق اين خبر پالايشگاه تهران به دليل عدم رفع آلودگي هواي ناشي از دودكش هاي كوره و بويلرهاي پالايشگاه تهران و براساس ماده 104 قانون برنامه سوم، اين واحد 114 ميليارد و 735 ميليون و 638 هزار و 965 ريال جريمه زيست محيطي شده است.
از سوي ديگر مدير كل دفتر امور آزمايشگاه هاي سازمان حفاظت محيط زيست از شناسايي مناطق  آلوده در محدوده پالايشگاه تهران خبر مي دهد.
دكتر روانبخش شيردم از مطلوب نبودن وضعيت آب هاي زيرزميني مناطق اطراف پالايشگاه تهران خبر مي دهد و مي گويد: به نظرمي رسد با مشخص شدن محدوده  آلودگي لازم است تا اقدامات براي پاكسازي منطقه آغاز شود.
وي هرچند به صراحت از نبود اعتبار براي اين پروژه خبر مي دهد، اما درباره عمليات پاكسازي منطقه اعلام مي كند: نمي توان زمان دقيقي را اعلام كرد. از سوي ديگر همه تلاش ما اين است تا هرچه زودتر نفت موجود در زير سطح اين منطقه را تخليه كنيم تا بعد از آن براي پاكسازي منطقه برنامه ريزي صورت گيرد.
اين برنامه ريزي در حالي مطرح مي شود كه برابر گفته اهالي، پالايشگاه تهران در گسترش محوطه خود طي ساليان طولاني به همجواري منطقه مسكوني و روستاهاي اطراف رسيده است در حالي كه طبق ضوابط حداقل بايد دو كيلومتر بين پالايشگاه ومنازل مسكوني پيرامون فاصله باشد، اما اين فاصله در حال حاضر به كمتر از پنج متر رسيده است. مسئولان پالايشگاه تهران اگرچه معتقدند كه روستاها پيشروي كرده اند و به محدوده پالايشگاه تهران رسيده اند، اهالي روستاي اسماعيل آباد در ميان روستاي خود ديوار قلعه اي قديمي را نشان مي دهند كه نشان از قدمت روستا و سكونت چند صدساله آنها دارد و مسئله آب و آلودگي آن در منطقه مشكل آلودگي هوا و تنفس اهالي را در منطقه تحت شعاع قرار داده است. در حالي كه يكي از مشكلات قديمي اهالي، تنفس هوايي است كه طي ساليان طولاني به  واسطه همجواري با پالايشگاه تهران ريه هاي  آنها را نابود كرده است. هرچند كه مدير كل محيط زيست استان تهران متصاعد شدن گازهاي شيميايي را در منطقه تكذيب كرده، اما اهالي منطقه سوزش چشم، تنفس سخت و طعم تلخ در دهان خود را يادآور مي شوند كه همچنان ادامه دارد.
شوراي روستايي اسماعيل آباد و درسون آباد هنوز پيگير وعده هاي مسئولان مبني بر پاكسازي و پرداخت خسارت به كشاورزان منطقه هستند كه در مدت دو سال گذشته به دليل آبياري مزارعشان با آب هاي آلوده به مواد نفتي عملا با خشك شدن مزارع و نابودي محصولاتشان مواجه شده اند. اما اين درخواست خسارت جدا از ناامن شدن آب مصرفي شان و به قول خودشان افت قيمت زمين و منازل مسكوني در منطقه شده است. هرچند كه پالايشگاه تهران مسئوليت آبرساني را براي اهالي برعهده گرفته است، امادر اسماعيل آباد تحقيقات همچنان ادامه دارد.
محل نشت نفت به قنات قديمي درسون آباد هنوز شناسايي نشده است. تيم ژاپني هنوز در منطقه حضور دارد. يك سال از آن تصوير باورنكردني گذشته است. دهانه چاه درسون آباد كه با يك كبريت به آتش كشيده مي شد مسدود است، اما نفت هنوز حاكم منطقه است و اين را اهالي خوب مي دانند.

حق سلامتي، حق اجتماعي
مينا جلالي- يك سال پيش وقتي مدير عامل شركت ملي پالايش و پخش در اعتراض رسانه ها به نشت نفت از مخازن به سفره هاي زيرآبي، موظف به پاسخگويي شد، اعلام كرد: آلودگي هاي فعلي منطقه ري، آلودگي هاي امروز نيست و هر كس هم كه ادعا كند اين آلودگي متعلق به زمان حال است به طور قطع اشتباه كرده، زيرا اين آلودگي ها مربوط به دوران جنگ تحميلي و خسارات وارده به مخازن پالايشگاه تهران است.
يك سال از اين ادعا گذشته است. محيط زيست استان تهران ديرتر از همه وارد ميدان شد و هر اقدام و فعاليتي را منوط به اعلام نتايج فعاليت گروه كارشناسي تيم ژاپني دانست. در همان زمان تنها فعاليتي كه انجام شد، مسدود شدن چاه آبي كه آب شرب اهالي را تامين مي كرد و همچنين خود يك حلقه چاه جديد در منطقه اي كه به نظر مي رسيد آلودگي كمتري را در خود دارد، بود.
مطبوعات در همان زمان به نقل قول از مسئولان خانه بهداشت منطقه، گزارشاتي را منتشر كردند كه در آن از مشكلات پوستي و تنفسي اهالي صحبت شده بود. يك سال گذشت، در اين مدت نه وزارت بهداشت به عنوان متولي سلامت عمومي جامعه
وارد ميدان شد و نه محيط زيست استان تهران درخواست كرد تا براي روشن شدن وضعيت سلامتي اهالي منطقه، تحقيق و اقداماتي انجام شود. همه فعاليت ها فقط منوط به يافتن محل نشت و نفوذ نفت به منطقه و سفره هاي آب هاي زيرزميني خواهد شد تا بلكه از اين طريق متخلف پيدا و پرونده آلودگي يك منطقه بسته شود. حتي با فرض اينكه محل نشت روشن و متقلب شناسايي و ميزان جريمه اعلام و دريافت شود به حقوق اجتماعي اهالي و ساكنان اطراف پالايشگاه تهران رسيدگي نشده است.
در اين پرونده اگرچه فقط براي ايجاد آلودگي هوا از سوي پالايشگاه تهران رقمي تعيين نشده اما جدا از اين رقم و عدد، پيگيري مطالبات اهالي اسماعيل آباد و درسون آباد و همه تهراني هايي كه در مدت يك سال سبزي هايي را مصرف كرده اند كه با آب آغشته به نفت آبياري شده اند، همچنان بسته و خاموش مانده است. هر چند كه كشاورزان منطقه در ابراز تعهد خود براي سلامتي شهروندان گفته بودند كه اقدام به حفر گودال هايي كرده اند تا بعد از جمع شدن آب و قرار گرفتن نفت در روي آن و آتش زدن نفت، آب باقي مانده را براي آبياري مورد استفاده قرار داده اند، اما در اين مدت از سوي كدام ارگان دولتي كه متعهد به پيگيري سلامت افراد جامعه است، سيستمي را براي شناسايي عوارض احتمالي ايجاد شد در بين ساكنان روستاهاي اطراف پالايشگاه تهران و شهروندان تهراني فعال كرده است. سكوت و نبود اطلاعات شفاف و دقيق از آنچه كه اتفاق افتاده يا ممكن است در آينده بروز كند جزو حقوق شهروندي محسوب مي شود كه تاكنون به آن پاسخي داده نشده است. حتي با احتساب اين نكته كه هيچ در اين پرونده براي متهم شدن وجود نداشته باشد و اين حادثه غير ارادي رخ داده است اما اين رويداد چيزي از ميزان خسارت اهالي را چه از منظر سلامتي و چه از منظر اقتصادي كم نخواهد كرد. اهالي اسماعيل آباد و درسون آباد اينك قناتي را از دست داده اند كه گفته مي شد پيش از اين، پالايشگاه تهران براي فعاليت خود پيشنهاد خريد اين قنات را به قيمت 3 ميليارد تومان به اهالي داده بود كه پذيرفته شد. اينك اين قنات آلوده است. هر چند كه ميزان آلودگي ظاهري آن كاسته شده اما هيچ يك از اهالي و كشاورزان منطقه هنوز نمي دانند ميزان آلودگي اين قنات چقدر است و استفاده از آن در آبياري محصولات كشاورزي چه ضررهايي را براي سلامتي مصرف كنندگان به همراه خواهد داشت.
زمين و خانه هاي اطراف پالايشگاه تهران با افت قيمت مواجه شده است. محصولات كشاورزي اين منطقه با ترديد از سوي مغازه داران خريداري مي شود. زمين هاي خشك شده و صيفي جات كه طعمي غريب را منتقل مي كنند از اتفاقاتي است كه در فهرست هيچ خسارت نامه اي جاي ندارد. در اين ميان صنايع غير رسمي خبر از فوت 10 نفر از
ساكنان روستاهاي اطراف پالايشگاه تهران مي دهند كه به دليل بيماري هاي تنفسي و نامعلوم جان خود را از دست داده اند. صحت اين خبر يا نادرستي آن و پيدايش يك شايعه، تنها در راستاي ارائه يك گزارش دقيق و شفاف از وضعيت سلامتي ساكنان منطقه از سوي ارگان هاي رسمي بود كه هرگز اتفاق نيفتاد. آگاه بودن از آنچه در پيرامون ما رخ مي دهد و زيستن در خاكي كه سلامت آن بنا به دلايلي مخدوش شده است، حداقل حقي است كه مي توان از آن به عنوان حق اجتماعي ياد كرد. هر چند كه هنوز هم دير نشده است. هنوز جست و جوها ادامه دارد تا بلكه محل نشت نفت يافته شود. شايد در اين مدت هم مسئولان امر فرصت يابند به نتايجي دست پيدا كنند كه بتوانند به ساكنان اسماعيل آباد و درسون آباد اين اطمينان را بدهند كه آيا همجواري و زيستن در همسايگي پالايشگاه تهران و استفاده از اين آب پر ماجرا، روي سلامتي آنها تاثير گذاشته يا نه. شايد انتشار اين گزارش نخستين قدم براي جلوگيري از بروز شايعات باشد. شايعاتي كه گاهي انتها ندارند.