تا چند روز ديگر، شاهد معرفي كابينه رئيس جمهور منتخب به مجلس شوراي اسلامي خواهيم بود. در دو ماه گذشته، بيشتر بحث بر سر اسامي افراد بود، تا شرايطي كه آن افراد مي بايد براي تصدي پست وزارت داشته باشند. وزير آموزش و پرورش در كابينه هر دولتي از مهمترين پست هاي مديريتي به شمار مي رود و به واسطه ارتباطي كه مي تواند با ۱۷ ميليون نفر دانش آموز و ۵/۱ ميليون نفر فرهنگي برقرار كند، از اهميت مهم راهبردي در روابط دولت- ملت برخوردار است. در آستانه معرفي اعضاي كابينه، به قلم يكي از فرهنگيان، نگاهي داريم به ويژگي هايي كه وزير آموزش و پرورش مي بايد از آن برخوردار باشد.

در آغاز قرن ۲۱ هنوز علي رغم تمامي تلاشهايي كه در خصوص رشد كمي و كيفي آموزش و پرورش به عمل آمده، شاهد نقايص و كاستي هاي فراواني در اين آوردگاه حياتي و عامل اساسي در سرشتن آينده جهت همسوسازي و همساز شدن انسانها با توجه به خصيصه بارز هزاره سوم يعني تغيير و تحولات شگرف هستيم و اگر با نگاهي دقيق و موشكافانه و به دور از تعصب و با نقدي كارشناسانه به مقوله سرنوشت ساز تعليم و تربيت بپردازيم، به طور قطع به لحاظ جهانشمول بودن آن و تعامل و ارتباط تنگاتنگ با مسائل و عوامل مختلف سياسي، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و هنري و عدم توازن با اين مؤلفه  هاي تأثيرگذار در عملكرد نهايي امر تعليم و تربيت، به طور منصفانه مي توان به آثار پس لرزه ها و دست اندازهاي اتوبان سريع السير آموزش پي  برد كه چگونه رهپويان آرزومند آينده ساز سوار بر مركب علم و ايمان در اين مسير پرتلاطم به پيش مي روند و اكنون اين سؤال مطرح مي شود كه چه بايستي كرد و راه كدام است؟
مرحبا طاير فرخ پي فرخنده پيام
خيرمقدم، چه خبر، دوست كجا، راه كدام؟
با توجه به پيچيدگي و اهميت امر تعليم و تربيت، به نظر مي رسد در روزهايي كه رئيس جمهور منتخب در حال تشكيل و چينش كابينه است، حساسيت وي در مورد همكاران فرهنگي خود به ويژه وزير آموزش و پرورش بيش از ديگر حوزه ها باشد و مسئوليت خطير خردورزي و دانايي جامعه و پرورش نسل جوان را بر اساس معيارهاي تخصص، ايمان و تعهد، پاكدامني، كارآمدي، شجاعت، مردمي بودن و شيفته خدمت به مردم بودن را در سرلوحه برنامه خود قرار داده تا پس از سالها، شاهد گزينش شاخص ترين و كارآمدترين وزير كابينه كه همانا سكان دار كشتي انسان سازي كشور خواهد بود، باشيم. به همين دليل اين انتخاب از جهات مختلف حائز اهميت است. از يك سو رشد و توسعه آموزش و پرورش و به تبع آن ارتقاء سطح كمي و كيفي فعاليتهاي آموزشي يكي از اقدامات ارزنده و پيش نيازهاي اساسي جهت توسعه و بالندگي كشور در تمامي عرصه ها به شمار مي رود و از سوي ديگر تربيت نيروهاي كارآمد و خلاق نسل جوان از مؤلفه هاي مهم توسعه و پيشرفت هر كشوري محسوب مي شود.
بي شك اكنون براي مردم فرهنگ دوست، نخبگان و فرهيختگان، كارشناسان ارشد وزارت آموزش و پرورش و مراكز علمي كشور، خاصه قاطبه فرهنگيان معزز و حتي اولياء دانش آموزان، يك سؤال مهم مطرح است و آن اين كه وزير آموزش و پرورش بايد بر اساس چه معيارهايي انتخاب شود؟
تخصص
امروزه ارزش و جايگاه مديريت حرفه اي، كارشناسانه و متخصص در رأس وزارت آموزش و پرورش به عنوان يكي از مهمترين محورهاي توسعه و ترقي كشور مطرح است و بيش از هر زمان ديگري، نياز به حضور وزيري توانمند و نوآور و اقتدارگرا احساس مي شود. از سوي ديگر تغييرات پرشتاب فناوري و بحث استفاده از دولت الكترونيك در تكنولوژي آموزشي و پيچيدگي ماهيت آموزش و پرورش و حساسيت بالاي كار در آن موجب تغيير مستمر ذائقه آحاد مردم گرديده است و جامعه فرهنگيان نيز در اين فضاي دگرگون جهاني، نيازهاي جديد و انتظارات نويني را تجربه مي نمايند كه به طور قطع پاسخگويي به آن مستلزم داشتن روحيه ابتكار و نوآوري و خلاق و داشتن سعه صدر بالا و وسعت ديد لازم، همراه با ژرف نگري و دانش و مهارت بالاي شخص وزير آموزش و پرورش است.
تعهد و ايمان
اين هزاره، عصر دگرگوني هاي متعدد و متنوعي است كه برخي ماهيت بسيار متفاوتي دارند و عملاً  بخش مهمي از زندگي را متأثر مي سازند. نكته حائز اهميت ديگر اين كه در عصر حاضر علي رغم كوشش هاي فراواني كه در جهت دين زدايي مخصوصاً در ميان نسل جوان و خاصه در مراكز تعليم وتربيت از سوي دشمنان قسم خورده اسلام و ايران در شرف انجام است، ما شاهد يك رستاخيز و برپايي يك نهضت عظيم روحاني در سطح كشور از سوي خانواده ها و نسل جوان تحصيل كرده هستيم كه انتظارات مبارك و به جايي را براي متوليان امر آموزش و پرورش كشور ايجاد كرده است. آنان انتظار دارند كه تعليم و تربيت و نظام آموزشي كشور براي ناكامي ها و سرخوردگي هايشان، براي زوال شخصيت، احساس و بي هويتي فرزندانشان در دنياي كنوني درماني بيابد و از طريق تربيت ديني در آموزش و پرورش به اين سرخوردگي ها و ناامني ها پايان داده شود و موجباتي فراهم آيد تا تحرك ديني و اجتماعي مناسب در نوجوانان و جوانان تحصيل كرده ايجاد گردد. اينك آنچه كه در تحقق كامل اين خواسته ملي در وحله نخست مطرح مي گردد، مسأله چگونگي انتخاب عالي ترين مقام وزارت است و به طور قطع و يقين ميزان التزام عمل شخص وزير به تعاليم عاليه اسلام و تقوي و خداباوري و خداترسي و عشق عميق و پايدار به اسلام و امام (ره) و اعتقاد به اصل ولايت فقيه مطرح است. در يك كلام وزارت آموزش و پرورش در اين زمان نيازمند وزيري است كه ذوب شده در اسلام و قرآن باشد تا با پشتوانه محكم ديني و ولايي، تلاش عملي خويش را براي تحقق كامل آرمانهاي اصيل مكتب اسلام و تثبيت ارزشها و مباني انقلاب اسلامي در قالب برنامه اي مدون و قابل اجرا در نظام تعليم و تربيت كشور پي ريزي كند.
كارآمدي
بي شك يكي از مهمترين مؤلفه هاي رسيدن به ثروت و قدرت در هر جامعه اي پرداختن به مسأله حياتي دانش و فناوري است و مطمئن ترين راه ورود در اين عرصه ملي و متولي اصلي آن وزارت آموزش و پرورش است. سالهاست تئوريسين ها و كارشناسان تعليم و تربيت بر اين باورند كه راه توسعه پايدار از آموزش و پرورش مي گذرد و تجربه  جهاني نيز اين اعتقاد را تأييد مي كند. بر اساس همين نگاه است كه در برنامه چهارم توسعه كشور محور دانايي مبناي تهيه برنامه قرار گرفته است. امروزه اعتقاد به جايگاه ارزشمند مديريت كارآ و كارآمد در رأس وزارت آموزش و پرورش بر كسي پوشيده نيست و اين امر به سبب اهميت و حساسيت نظام آموزشي كشور و همچنين به علت گستردگي عملكرد آن و برد وسيع آموزشي كه وزارت آموزش و پرورش در اقصي نقاط كشور دارد و تحت پوشش قرار داشتن بيش از ۱۷ ميليون دانش آموز و بالغ بر يك ميليون و هفتاد هزار دبير و آموزگار و كارمند در هرم اجرايي آن، انتخاب وزير آموزش و پرورش را از پيچيدگي، حساسيت و ظرافت و دقت بالايي برخوردار مي سازد. به همين لحاظ كارايي وزير و تيم همراه او و عملكرد مديران رده هاي مياني در اين وزارتخانه، در روند توسعه و پيشرفت كشور نقش به سزايي ايفا مي كنند. به همين دليل تفكر خلاق و سازنده وزير، ژرف انديشي توأم با منطق او، سخت كوشي و با برنامه  بودن، عمل گرايي و اعتقاد او به كار تيمي و تشكيلاتي، اعتقاد به برنامه ريزي توأم با نظم كاري، داشتن قدرت هدايت و رهبري و پيشتازي در ميان خبرگان و انديشمندان، داشتن اشراف كامل به امور فني وزارت آموزش و پرورش از ساده ترين مسائل تا عالي ترين سطوح كارشناسي، داشتن طرح و برنامه جامع براي بهبود امور آموزشي و تربيتي، اعتقاد به امر پژوهش و محور دانستن آن، اعتقاد داشتن و اهميت دادن به تأسيس بانك اطلاعات حاوي مشخصات و نتايج ارزيابي مستمر علمي عملكرد مديران، معاونين، مديران كل و كليه پرسنل وزارت آموزش و پرورش، داشتن شناخت كامل از چگونگي و روند اجرايي برنامه هاي گذشته و در دست اجراي وزارت آموزش و پرورش نظير سند ملي برنامه آموزش براي همه، برنامه چهارم توسعه، سمت گيريهاي چشم انداز ۲۰ ساله جمهوري اسلامي ايران، اطلاع و آگاهي از تعهدات جهاني دولت جمهوري اسلامي ايران در خصوص برنامه هاي وزارت آموزش و پرورش، حائز اهميت است. همچنين اعتقاد به نقش تعيين كننده و سرنوشت ساز تربيت و پرورش قبل از آموزش و تعليم، احياي مجدد معاونت پرورشي و ارائه برنامه هاي جامع و كارشناسانه در جهت تقويت، بهبود و كاراتر شدن اين نهاد مقدس و حياتي براي نظام تعليم و تربيت  كشور و داشتن جاذبه مديريت، وقار و متانت و سنگيني، ابهت و شكوه و اقتدار يك وزير محبوب و با نفوذ و فاضل و دانشمند شيفته خدمت از ديگر ويژگي هاي وزير آموزش و پرورش است.
پاكي و صداقت
يكي از مهمترين معيارها و ضوابط در انتخاب وزراء،  مسأله پاكي و صداقت، تقوي و خلوص نيت و رعايت اخلاق اسلامي ايشان است. وزير آموزش و پرورش نيز به لحاظ نمونه و الگو بودن از منظر فرهيختگي و اهل انديشه و قلم بودن و اهميت و حساسيت كار او در حوزه فرهنگ و تعليم و تربيت، بي ترديد بايستي از احترام و ارزش والايي در نزد صاحبان خرد و انديشمندان جامعه برخوردار باشد. براي تحقق اين امر وزير آموزش و پرورش به جز صفاتي كه اشاره گرديد، بايستي از يك فوق العادگي اخلاقي و گشاده رويي و مهرباني و صميميت و پاكدامني توأم با صبوري و سعه صدر بالايي برخوردار باشد تا به مدد اين صفات و حسن شهرت در كنار توانمندي  هاي علمي و تخصصي و كارآيي، او را در برخورد با مسائل و مشكلات كلان وزارتخانه آموزش و پرورش ياري رساند.
شجاعت
يكي از مهمترين خصايص ارزشمند مديران توانمند و خلاق، مسأله شجاعت و جسارت آنان در برخورد با مسائل و مشكلات حوزه مديريتشان است كه از آنان شخصيت هايي ممتاز و اسطوره اي كارآمد در جامعه ساخته و باعث برانگيختن احساسات احترام آميز مي گردد. با توجه به تنوع فعاليتهاي فرهنگي و حضور بيش از صد هزار مدير در نظام آموزشي كشور و نياز به دعوت به كار از مديران جوان و فعال، يكي از مهمترين مؤلفه هاي شخصيتي براي انتخاب وزير آموزش و پرورش همين مسأله شجاعت اخلاقي و جسارت مديريتي است. كوشش در جهت شناسايي نيرو هاي اهل انديشه و عمل متعهدانه از مهمترين وظايف يك وزير كاردان و كارآمد است. همچنين توجه به توانايي نيروهاي جوان اما صاحب انديشه و ابتكار و شناسايي استعدادها و ظرفيتهاي موجود براي سپردن مسئوليت هاي بزرگ، از ويژگي هاي منحصر به فرد و زيركي و توانايي يك وزير خلاق و شجاع و كارآمد در رأس وزارت آموزش و پرورش است.
و نكته آخر اين كه يك وزير متخصص، متدين و شجاع در صورت عدم دستيابي به اهداف و برنامه هاي پيش بيني شده و يا در صورت عدم توفيق در اداره و مديريت وزارتخانه خويش با تقديم استعفا، راه را براي ورود چهره هاي مستعد و مديران توانمند جوان آماده سازد.
عاشق خدمت به مردم
از مهمترين معيارها و ضوابط در انتخاب مديران ارشد، عشق خدمت به مردم و داشتن انگيزه لازم جهت احراز سمتهاي كليدي است. از ديگر اركان مي توان به آمادگي شخص براي قبول چنين مسئوليتي نام برد. همچنين علاقه مندي به پيشرفت و آباداني كشور، ارزش قائل شدن براي افكار عمومي، احترام قائل شدن به ديدگاه جمع، داشتن ايمان و اعتقاد راسخ به توانمندي خويش، داشتن اعتماد به نفس بالا و ايمان و اعتقاد راسخ به ايران و ايراني و اين كه ما مي توانيم، از مهمترين مؤلفه هايي است كه در انتخاب وزير آموزش و پرورش مي تواند به عنوان ملاك هاي ارزشمدار مورد تأكيد قرار گيرد.
مردمي بودن
مردمي بودن ويژگي منحصر به فردي است كه تنها آن را در رجال سياسي كشورمان، بعد از پيروزي انقلاب اسلامي مي توان يافت و اين خصيصه ارزشمند را در هيچ كجاي دنيا نمي توان پيدا كرد. وزارت آموزش و پرورش با توجه به مخاطبين آن كه از قشر نوجوان و جوانان پرشور مي باشند و بر اساس خصلت نيكوي مشهور:
درس معلم ار بود زمزمه محبتي
جمعه به مكتب آورد طفل گريزپاي را
در برشمردن يكي از معيارهاي اصلي جهت انتخاب وزير آموزش و پرورش بايستي به مردمي بودن و از جنس مردم بودن شخص وزير تأكيد نمود و از ساير مؤلفه هاي تعيين وزير مي توان به مردم دوستي، محبوب و با نفوذ بودن در عين فروتني و بي تكبري و علاقه مندي به سرنوشت كشور اشاره كرد.

چندي است كه دستورالعمل تبديل ۲۴ ساعت كار مشاوران مدرسه ها به ۳۰ ساعت، آن هم با ۱۰ ساعت تدريس اجباري هفتگي صادر شده است (دستورالعمل شماره ۵۵/۵۴۸۴۵ سازمان آموزش و پرورش تهران در ۲۸/۱/۸۴). تاكنون مشاوران زيادي از سراسر كشور، به اين دستورالعمل اعتراض كرده اند. ما مشاوران آموزش و پرورش منطقه يك تهران نيز مراتب اعتراض خود را نسبت به اين مسأله اعلام مي كنيم و بنابه دلايل زير خواستار لغو اين دستورالعمل هستيم:
۱- به نظر مي رسد صاحب نظران در اين دستور، كار مشاوران را نه از ديدگاه تخصص، بلكه از ديدگاه كمي، آن هم از نظر تعداد ساعت كار در نظر گرفته اند. در صورتي كه عملكرد مشاوران كيفي است و اگر آنها را در تنگناي بيشتري قرار دهند، دانش آموزان بيش از هر فرد ديگري آسيب اجتماعي خواهند ديد.
۲- چون دوره راهنمايي تحصيلي، نياز مبرم و اضطراري به مشاور دارد و مشكلات، اكثراً از اين دوره شروع مي شود و ادامه مي يابد، پر كردن ساعات مشاوره مدارس (در مجتمع هاي آموزشي) با دو مشاور بازدهي بهتري دارد. در هنرستانها و يا مدارس كار و دانش و پيش دانشگاهي هم دو مشاور، در مسايل تربيتي و مشكلات تحصيلي و كنكور كه هر كدام تخصص جداگانه اي مي خواهد، لازم است.
۳- در سال تحصيلي قبل، از نظر زمان بندي براي رسيدگي به هر ۱۲ دانش آموز، يك ساعت مشاوره محاسبه شده است. يعني براي ۲۴ ساعت كار از تعداد شاگردان دوره دبيرستان كه اكثراً اين تعداد هستند (۲۸۸= ۱۲*۱۴) يك مشاور مازاد شناخته مي شود و مجبور است در دو مدرسه كار كند، يعني عملاً كار او دو برابر شده است. اين در حالي است كه فقط براي رسيدگي به مشكلات يك دانش آموز، حداقل ۱۰ ساعت كار مورد نياز است تا مسأله پي گيري شده و به نتيجه برسد. از سوي ديگر علاوه بر دانش آموزان، والدين آنها نيز براي حل مشكلات خانوادگي به دفتر مشاوره مدرسه مراجعه مي كنند. حدود نيمي از وقت مشاور نيز صرف تهيه پرونده مشاوره اي دانش آموزان مي شود. بنابر اين اگر ۱۰ ساعت تدريس منظور شود، بايد مشاوران در كلاس باشند و با اين وجود، زماني براي پاسخ گويي به والدين و رسيدگي به مسايل دانش آموزان باقي نخواهد ماند؟
۴- در مورد دريافت ابلاغ درسي در اول هر سال، به علت مازاد دبير در منطقه يك آموزش و پرورش، به خصوص در درس هاي متفرقه، بايد مدتي سرگردان باشيم و يا براي تدريس درس هاي ديگر باز هم به مدرسه ديگري برويم و در مدارس مختلف نظري، كار و دانش، فني و حرفه اي و پيش دانشگاهي مشخص نمايند، مشاور چه درسي بدهد؟! آيا او قادر است همه دروس را تدريس كند؟!
۵- در رويكرد مشاوره، مشاور همدل، همراز، دوست و در كنار دانش آموز است، ولي در كلاس درس بايد براي كنترل كلاس (به ويژه اگر دروس هم متفرقه باشد) در مقابل او قرار بگيرد. ما چه طور مي توانيم دو نقش را هم زمان بازي كنيم، يا داراي دو شخصيت متفاوت باشيم؟! و از همه مهم تر وقتي در كلاس درس حضور داريم، چگونه جواب مراجعان اعم از دانش آموزان و والدين آنها را بدهيم؟ براي همان ۲۴ ساعت قبلي كه تدريس نداشتيم بايد تمام طول هفته را صرف مطالعه، تحقيق، مشورت براي بررسي راه حل و پيدا كردن، منابع صلاحيت دار و غيره مي كرديم. پاسخ گويي به مشكلات مراجعان (كه به عكس العمل اشتباه و ايجاد تشنج در خانواده مي انجامد) و ايجاد تغيير در نحوه تفكر و بيان و عملكرد ايشان، نيازمند مهارت و حوصله است و اين شامل تخصص مدير دروس و مشاور كنكور نيست.
۶- مشاوره كاري پرتنش، نامريي، نامحسوس (به علت رعايت اصل رازداري)، غيرقابل محاسبه، پرمسئوليت و وقت گير است و بايد جزو مشاغل سخت قرار گيرد. با لحاظ۳۰ ساعت كار براي مشاوران اين سؤال پيش مي آيد كه آيا مشاور در گروه كارمندان دفتري با ۳۶ ساعت كار و يا معلمين با ۲۴ ساعت كار قرار مي گيرد و اصولاً براي او كه با ۲۴ ساعت كار استخدام شده، در مقابل افزودن ۶ ساعت كار اضافه، از چه قانوني پيروي كرده ايد؟ و چه حقي براي او، منظور مي شود؟
بهتر است براي مشاوره به جاي افزودن ساعت كار، مثل سابق، يك نفر كمك در نظر گرفته شود. چون؛ مددكاري، تدريس، مشاوره تحصيلي يا مدير دروس و مشاوره كنكور هر كدام تخصص جداگانه اي است.
۷- براي مجهز نمودن كتابخانه مشاوره، ارجاع و راهنماي مراجعان به وسيله منابع اطلاعاتي مؤثر و همچنين كمك به بعضي از افراد كه نيازمند دريافت كمك هاي مالي به صورت اضطراري و فوري هستند، پشتوانه مالي نداريم.
۸- براي معضل دوره راهنمايي كه دانش آموزان بيشترين نياز را به راهنمايي و مشاوره به خاطر شرايط سني (بلوغ) دارند، چه تدبيري انديشيده ايد؟
مشاور يك مسئول صديق و وفادار است كه در امر خطير مشاوره، به مهارت رسيده و داراي تخصص است؛ در صورتي كه مي تواند در خارج از مدرسه هنر خود را عرضه كند، ولي او ارزش انساني خود را در ميان دانش آموزان پيدا كرده است و به نوجوانان عشق مي ورزد، بياييم براي او قدر و منزلت شغلي قائل باشيم و او را از فرصت خدمت صادقانه به نظام مقدس آموزش و پرورش مأيوس نكنيم.
جمعي از مشاوران آموزش و پرورش منطقه يك تهران