محمد مطلق
علت بروز چنين رفتارهايي را در تحولات شهرنشيني، به هم ريختن روابط و مناسبات جمعي، تمدن ماشيني، تغيير زندگي ساده به يك زندگي مبتني بر فردگرايي ، رقابت سرسختانه و خردگرايي افراطي ارزيابي مي كنند
لطفا پس از جويدن صندلي، دندان هايتان را مسواك بزنيد اين جمله اي است كه معمولا آن را كنار صندلي هاي پاره و زهوار در رفته اتوبوس هاي شهري مي نويسند. جمله اي كه معلوم نيست از روي خيرخواهي نوشته شده يا آنكه خود نوعي ناهنجاري است. جامعه شناسان به اين ناهنجاري اجتماعي، ونداليسم مي گويند كه اتفاقا با توسعه تكنولوژي و گسترش دامنه شهرنشيني، دامنه آن هم فراگيرتر مي شود.
وندال ها همه جا حضور دارند؛ مدارس، خيابان ها، پارك ها، جنگل ها، درون هواپيماها و قطارهاي مسافربري و... . يكي از محققان ونداليسم در كتاب خود مي نويسد: براساس گزارش هاي ارائه شده و آمارهاي مربوط به موضوعات ونداليسم در برخي كشورها نظير ايالات متحده، كانادا، آلمان غربي، روسيه، سوئد، انگلستان، هلند، فرانسه و استراليا، تخريب اموال مدرسه، علائم ترافيك و تابلوهاي راهنمايي، شكستن شيشه اماكن خالي از سكنه، شكستن لامپ خيابان ها و پارك ها، تخريب كيوسك تلفن و شكستن دستگاه تلفن عمومي، قطع سيم برق و تلفن، شكستن درختان خيابان ها و پارك ها، تخريب مجسمه هاي ميادين، تخريب اموال پارك ها و اماكن عمومي، پاره كردن صندلي هاي سينماها، تئاتر ها و اتومبيل هاي پارك شده، تخريب برخي وسايل داخل هواپيماهاي مسافربري و قطارها و ترن هاي زيرزميني، تخريب ريل هاي راه آهن، تخريب اموال بيمارستان ها، هتل ها، كارخانه ها و مراكز تجاري، ايجاد آتش سوزي در جنگل ها، مراتع و برخي انبارهاي عمومي، بمب گذاري با هدف تخريب اموال عمومي، استفاده از مواد منفجره نظير ترقه و بمب دستي به منظور آسيب و تخريب برخي از متعلقات اشخاص حقيقي و حقوقي و موارد عديده ديگر، از رايج ترين صور رفتار بزهكارانه و ونداليستي در جامعه مدرن است.
در ايران نيز پديده ونداليسم، بويژه در شهرهاي بزرگ وجود دارد كه از اين زاويه ديد، كلانشهر تهران، فضايي مناسب و جذاب براي محققان و پژوهشگران ناهنجاري هاي اجتماعي محسوب مي شود.
پژوهش انجام گرفته توسط مركز مطالعات و تحقيقات معاونت اجتماعي- فرهنگي شهرداري تهران، موارد جالبي از ونداليسم رايج در اين شهررا پيش روي ما قرار مي دهد. در مقدمه پژوهش مذكور مي خوانيم:
براي هر فردي كه در يكي از شهرهاي بزرگ زندگي مي كند، ونداليسم نه تنها به عنوان يك واقعيت گريزناپذير زندگي اجتماعي مطرح است، بلكه به مثابه عملي بزهكارانه با هدف تخريب آگاهانه اموا ل و متعلقات عمومي و به عنوان پديده اي جهانشمول به شمار مي آيد. در همه شهرهاي بزرگ همه روزه شاهد ويرانگري تعمدي و رفتارهاي غيرمسئولانه و ضداجتماعي وندال ها هستيم كه عمدتا كمر به تخريب و نابودي هر آنچه زيباست و هر آنچه متعلق به همگان است، بسته اند. نقاشي هاي به نمايش درآمده در گالري، صندلي هاي اتوبوس، كتاب هاي كتابخانه ها،
تلفن عمومي، چراغ هاي معابر و... موضوعاتي هستند كه در اثر ونداليسم متحمل خسارات و صدمات با درجات و ميزان هاي مختلف مي شوند.
اين پژوهش كه به فاصله دو سال ميان سالهاي 72 تا 74 انجام گرفته، حاكي از آن است كه بالاترين نرخ تخريب، متعلق به تلفن هاي همگاني با 26/2 درصد در تهران بوده است.نرخ رفتارهاي ونداليستي در ماه هاي مختلف سال نيز متغير بوده و در ماه مرداد به علت گرماي شديد، تعطيلي مدارس و دانشگاه ها و فقدان امكانات لازمه به منظور
پر كردن اوقات فراغت، روند شتاب آلودي به خود گرفته و نيز با خاتمه فصل تابستان، سير نزولي خود را آغاز مي كند.قريب به 60 درصد از مددجويان وندال مورد مطالعه تجربي، تنبيه بدني در مدرسه و بيش از نيمي از آنها تجربه فرار از مدرسه را داشته اند. حدود نيمي از مددجويان وندال، والدين خود را بي بند و بار و سهل انگار و حدود نيمي از آنها، احساس ستيز با والدين خود داشته اند.
آمارها نشان مي دهند وندال هاي كشور فرانسه سالانه 20 ميليون فرانك فقط به اتوبوس هاي اين كشور خسارت وارد مي كنند كه اين ميزان در آلمان به نسبت پايين تر است. وندال هاي ايران هم بنا به برآوردي در سال،۷۴ پنج تا۳۰ ميليون ريال به سازمان ها خسارت وارد كرده اند كه البته اين ميزان در سال۷۹ تا۴۰درصد كاهش را نشان مي دهد.
انواع ونداليسم
خصوصيت افراد وندال يا ناهنجاري هاي اجتماعي در هر كشوري متفاوت است. به عنوان مثال در كشورهاي اروپايي ريختن سس روي مبل هاي اماكن عمومي و در آمريكا تخريب ريل هاي قطار بسيار رايج است. در ايران نيز گرچه برداشتن علائم راهنمايي و رانندگي در جاده هايا تغيير شكل آنها همچون كشورهاي ديگر رايج نيست ، اما كندن پوست درختان براي نوشتن يادگاري، استفاده از در توالت هاي عمومي به جاي نامه هاي عاشقانه و... رايج است. پاره كردن روكش صندلي ها در اتوبوس و اماكن عمومي نيز همچون ديگر كشورها جذابيت هاي خاص خود را براي وندال ها دارد. آنها از اين كار لذت مي برند و انرژي هاي متراكم منفي را بدين وسيله بيرون مي ريزند.
صاحبنظران علت بروز چنين رفتارهايي را در تحولات شهرنشيني، به هم ريختن روابط و مناسبات جمعي به واسطه شكل گيري دوران جديد، تمدن ماشيني، تغيير زندگي ساده و مبتني بر روابط عاطفي و همدلي، به يك زندگي مبتني بر روابط رسمي و بي روح همراه با فردگرايي مفرط، رقابت سرسختانه و خردگرايي افراطي ارزيابي مي كنند.
اگر از اين موارد كلي بگذريم مي توانيم به شكست ها و عقده هاي رواني پنهان، اميال سركوب شده، احساس درماندگي، سرخوردگي و ناتواني در بدست آوردن حقوق اشاره كنيم و اما باز كارشناسان در تحقيقات خود موارد جالب تري را هم جزو علت هاي اين پديده در نظر مي گيرند. يك تحقيق علمي نشان مي دهد: غالب وندال ها مجرد و از نظر تحصيلي ناموفق اند. اغلب آنها با سرخوردگي ها، شكست ها و ناكامي هاي مختلف در زمينه تحصيلي، حرفه اي، مالي، اجتماعي و خانوادگي مواجه بوده اند، بنابراين داراي نوعي شخصيت پرخاشگر، بي ثبات، ضدجامعه، نامطمئن، كينه جو، ناآرام، كنجكاو، انتقام جو، ناشكيبا و در عين حال مايوس هستند.
آنان متعلق به خانواده هاي از هم پاشيده و داراي مناسبات و روابط خانوادگي نامطلوب با تجارب ناموفق از فرآيندهاي جامعه پذيري و فرهنگ پذيري هستند.
پاتريس ژانورن در وجه تسميه واژه و تاريخچه ونداليسم نوشته است: روزگاري در سرزمين هاي واقع در ميان دو رودخانه بزرگ اودر و ويستول قومي به نام وندال زندگي مي كرد. آنها بيشتر سرزمين هاي فرانسه امروز و اسپانيا را به تصرف خود درآورده بودند و به متصرفات روم در آفريقا حمله كرده، كارتاژ را گرفته و بر مديترانه مستولي شده بودند. آنان بر سر راه خود از آبادي و آباداني هرچه ديدند نابود و تاراج كرده و چيزي بر جاي باقي ننهادند و همين شهرت تاريخي سبب شد ونداليسم به معني ويرانگري و خرابكاري به كار برده شود.
با ايجاد شرايط مطلوب و امكانات لازم، مي توان از اين معضل اجتماعي جلوگيري كرد وقتي فرد وندال متوجه مي شود منافع جامعه همان منافع اوست، ديگر دست به تعرض نمي زند
جالب آنكه در تفاوت وندال هاي قديم وجديد گفته اند كه نوع قديمي تر وندال ها به حاصل دسترنج ديگران تعدي مي كردند، اما وندال هاي امروز، جامعه خود را متعلق به خود نمي پندارند، بنابراين با آن درافتاده و چيزي كه در نهايت متعلق به آنهاست را از بين مي برند. گويا لااقل بايد در اين مورد خاص شكرگزار باشيم كه جزو جوامع توسعه يافته نيستيم تا به همان ميزان پديده ونداليسم رشد كند. وندال هاي ما به يك يادگاري ساده پشت صندلي جلويي در سينما يا شكستن شيشه مدرسه راضي هستند، اما چه بهتر كه براي جلوگيري از توسعه آن برنامه اي علمي داشته باشيم، نه آنكه يك حركت ونداليسمي را با حركت ونداليسمي تر پاسخ دهيم، حتي اگر نيتمان خير باشد: لطفا پس از خوردن صندلي دندان هايتان را مسواك بزنيد.
عمده وندال ها،گروه 10تا 25 سال
يكي از قضات دادسراي جنايي تهران با اشاره به خسارات فراوان ساليانه وندال ها به جامعه و تحميل هزينه بر دولت ها به خبرنگار ايسنا مي گويد: در تحقيقات انجام شده از افراد دستگير شده درخصوص خرابكاري هاي اجتماعي، گروه سني 10 تا 25 سال پسران، درصد بالاي وندال ها هستند؛ البته در اكثر موارد شاهديم كه عكس العمل عامه مردم هم، آنچنان قاطع نبوده و اقدامات خرابكارانه را نوعي جواني كردن مي شمارند، در حالي كه هميشه جواني مستلزم خرابكاري نيست.
دلداري مي افزايد: در كشور ما تماشاچيان جوان فوتبال در سالهاي اخير به علت بالا بودن تب فوتبال، لطمات زيادي را به اموال عمومي از جمله شركت واحد اتوبوسراني وارد كرده اند. اگر چه بارها ديده ايم كه
تلفن عمومي مورد صدمه واقع مي شود كه گاهي در برخورد اول امري عادي به شمار مي رود، ولي آيا در واقع چنين رفتارهايي كاملا طبيعي است يا نوعي بيماري نوظهور و مدرن در جوامع امروزي است؟ يا مثلا در قضيه انتخابات بعضي از طرفداران پرشور كانديداها با ديوارنويسي و چسباندن پوستر به در و ديوار مردم و اماكن عمومي، موجبات ورود خسارت را فراهم آوردند. چيزي كه مسلم است اينكه نمي توان چنين اقداماتي را طبيعي دانست، بلكه بايد به عنوان اقداماتي معترضانه عليه جامعه برشمرد و به دنبال علل اصلي آن بود.
سالهاست كه خرابكاري هاي شهري در نقاط مختلف شهري توسط گروه هاي مختلف دوستانه يا به صورت انفرادي انجام مي شود و هزاران جوان به واسطه آن قصد بيان عقايد خود، در معرض گذاشتن توانايي ها و مخالفت با هنجارها و قوانين موجود در جامعه را دارند، اما دلايل ارتكاب اين اقدامات چيست؟
هدف از مجازات وندال ها انتقام نيست
وي در ادامه ، از خود بيگانگي را علت ديگر مي داند و اظهار مي كند: از خود بيگانگي، حالتي است كه شخص در اثر تعامل با فرهنگ ديگر مغلوب آن مي شود و هويت اجتماعي و فرهنگي خود را ازدست مي دهد كه در اين صورت فرد به تقليد كوركورانه رو مي آورد و در اين جهت رواج استفاده از شبكه هاي ماهواره اي را مي توان عامل موثري دانست.
اين قاضي دادسراي جنايي تهران، فقدان برنامه پر كردن اوقات فراغت جوانان را از دغدغه هاي تمام جوامع مي داند و به ايسنا مي گويد: انرژي جوانان در دوران تحصيل، ناخودآگاه مصروف تحصيل مي شود، ولي در زمان فراغت چنانچه برنامه صحيحي براي پر كردن چنين اوقات فراغتي نباشد، قطعا آثار خالي كردن انرژي در بعضي مواقع در شكل ونداليسم ظاهر خواهد شد و اين وظيفه متصديان حكومتي و دولتي است تا از چنين مسائلي جلوگيري كنند و برنامه ريزي حساب شده اي براي اوقات فراغت جوانان تهيه كنند.
اين جرم شناس، بر لزوم جلوگيري از ونداليسم تاكيد مي كند و مي افزايد: با ايجاد شرايط مطلوب و امكانات لازم براي پر كردن اوقات فراغت و تربيت و آموزش لازم، مي توان از اين معضل اجتماعي جلوگيري كرد. وقتي فرد وندال متوجه مي شود كه منافع جامعه همان منافع اوست، ديگر دست به تعرض نمي زند، اما فردي كه زمينه ونداليسم دارد و جامعه را براي خود محيط رنج آوري مي بيند سعي مي كند انتقام بگيرد؛ به هر حال نمي توان از بعد كنترل كيفري اين قضيه بي توجه گذشت.
وي ادامه مي دهد: در برخي موارد اعمال ضمانت اجراهاي كيفري موجب عبرت آموزي براي شخص يا ديگران مي شود و لذا جامعه به نمايندگي از نهادهاي انتظامي و قضايي مي تواند با معلول (شخص خرابكار) برخورد كند و مواردي از اين قبيل در قانون مجازات اسلامي جمهوري اسلامي ايران پيش بيني شده است؛ البته بايد توجه داشت كه هدف مجازات وندال ها انتقام از آنان نيست بلكه تاديب، تنبيه، اصلاح و جلوگيري از بيم تجري مرتكب يا ديگران، هدف غايي اعمال مجازات نسبت به شخص وندال است.
