نگاهي به وضعيت عملكرد قضات در دادگاه اطفال
قاضي مجازات يا معلم هدايت
|
|
ساناز الله بداشتي
زماني دو كفه ترازو مقابل يكديگر بدون هيچ حركتي مي ايستد كه آن ستون بلند و استوار ميان دو كفه، تعادل را ميان آنها برقرار كند و دو كفه را به طور مساوي با يكديگر برابر كند.
دو كفه ترازوي همسطح، نماد قوه قضائيه جمهوري اسلامي ايران است، نمادي كه بي هيچ توضيح وتشريحي، شعار عدل و برابري را در خود جاي داده است.
ستون هاي استوار ترازوهاي قوه قضائيه كار سختي دارند، مردان قضاوت دو كفه هاي ناهمگون و ناهماهنگ را آنچنان بايد با يكديگر برابر و مساوي كنند كه در هيچ لحظه اي كفه اي بر كفه ديگر سنگيني نكند؛ آن زمان است كه مي گويند، قضاوت عادلانه.
قانون، خصوصيات اين نمايندگان عدل و عدالت(قاضي) را مشخص كرده است. اين نمايندگان از ميان مرداني انتخاب مي شوند كه ايمان وعدالت، تعهد عمل نسبت به موازين اسلامي و وفاداري به نظام جمهوري اسلامي ايران را در كنار تابعيت ايراني داشته باشد، البته قانونگذار در اين قانون طهارت مولد (حلال زاده بودن) و صحت مزاج و توانايي انجام كار و عدم اعتياد را نيز از شروط اصلي انتخاب قضات دانسته است.
اما متاسفانه، قانونگذار صلاحيت اخلاقي را در شروط اصلي انتخاب قاضي نگنجانده است، در حالي كه تكيه زننده بر صندلي عدل در كنار همه شروط قانوني بايد خويي آرام داشته باشد، آرامش به آن معني كه توانايي هدايت موضوع فراتر از دريچه قانون و از نگاه انساني را داشته باشد. نگاهي كه تبصره و قانون را در خدمت تصميم عادلانه قرار دهد. قاضي عادل و منصف كه همواره اين صفت را به دنبال اسم خود يدك مي كشد، وقتي تعادل كفه هاي كودك و نوجواني متهم يا مجرم را به عهده مي گيرد، مسئوليت سنگين تري برعهده دارد.
قضاوت سخت قاضي پرونده هاي كودك را شايد بتوان با همياري، اصول روان شناسي كودك و نوجوان كمي سبك كرد. اصولي كه ذره بين قاضي براي كندوكاو در علل و عوامل بروز جرم را بدرستي هدايت مي كند و آن را به نكته اصلي مي رساند. كودك آن زمان كه حريم قانون را مي شكند و دستبند به دست به عنوان مجرم به قاضي سپرده مي شود، غافل از حريم قانون سرنوشت آينده خود را تغيير مي دهد. اينجاست كه قاضي فقط قضاوت نمي كند كه مجرم را مجازات كند، بلكه معلمي است كه هدايت برنامه آينده زندگي او را برعهده دارد.
قاضي مي تواند با شناخت از دليل غفلت كودك و ناداني او نسبت به حريم قانون از همراهي نگاه هاي سرزنش كننده و دست هاي تنبيه كننده جلوگيري كند .
اما اين راه هدايت و همراهي قاضي در اصول اوليه استخدام قضات مورد توجه قرار نگرفته است . شايد اين غفلت قانونگذار را در عدم تصويب قانون اختصاصي رسيدگي به جرايم اطفال دانست.
اما غفلت قانونگذار در قانون مجازات ها در ايران در چند سال اخير و پس از پيوستن به پيمان نامه حقوق كودك با بينش جديد مسئولان قوه قضائيه در مسير اصلاح افتاد تا آنجا كه شوراي عالي قضائي سال گذشته لايحه جديد رسيدگي به جرائم اطفال را پس از تحقيقات دفتر توسعه قضائي، قوه قضائيه، به تصويب رساند و آن را به هيات دولت وقت ارائه كرد. البته تغيير در نگرش مسئولان قوه قضائيه پيش از اين نيز با تفكيك شعب رسيدگي به جرائم اطفال از شعب عمومي ايجاد شده بود. اما اين اصلاحات تا ايجاد دادگاه هاي اختصاصي و تخصصي براي رسيدگي به جرائم كودكان راه درازي دارد.
حركت در اين راه دراز پرپيچ و خم، از نگاه كارشناسان اميدواركننده و قابل تقدير است، آنچنان كه دكتر محمد علي اردبيلي، استاد دانشگاه شهيد بهشتي، لايحه موجود در كميسيون قضائي مجلس شوراي اسلامي را در راستاي نگاه جديد به اينگونه جرائم مي داند و مي گويد: بر اساس اين لايحه مقرر شده است، قاضي، علاوه بر تجربه قضاوت با روان شناسي اطفال و خانواده آشنايي كافي داشته باشد و پس از گذران دوره هاي آموزشي روان شناسي طفل، رشد كودك و آسيب شناسي رواني كودك و نوجوان، با رويكردي جديد به قضاوت بپردازد .
به گفته اردبيلي، آنچه كه بيش از گذشته در تدوين پيش نويس قانون رسيدگي به جرائم كودكان در نظر گرفته شده، روحيات و حالات طفل متهم يا مجرم است . ناهنجاري هاي رواني اختلال شخصيت طفل متهم و مجرم، به قضاوت كمك و نحوه برخورد با بزهكار را متفاوت مي كند .
اين استاد حقوق دانشگاه شهيد بهشتي، قضاوت را آخرين وظيفه قاضي دادگاه اطفال مي داند و مي گويد: در بزه طفل، قاضي سعي در گره گشايي موضوع مي كند و با توجه به تجارب قضاوت و برگرفته از اصول روان شناسي، ناملايمات رواني و شايد اختلالات روحي ناشي از خانواده و محيط را شناسايي مي كند .
شرايطي كه پس از گذشت 26 سال از انقلاب اسلامي دستخوش تغييرات شده، سالها پيش در كشورهاي دنيا به عنوان اصول اوليه قضاوت ارائه شده است.
با اين تاخير در تغيير قانون، اما اردبيلي همچنان به پيشرفت قضائي در اين حوزه اميدوار است و مي گويد: پيوستن ايران به پيمان نامه حقوق كودك، تغييرات قضائي در رسيدگي به جرائم كودكان را در سراشيبي اصلاحات قرار داد و همين امر باعث شد كه دادرسي اطفال با نگاه مصالحه در تشكيلاتي مجزا، البته در قالب شعب اختصاصي رسيدگي شود . به عقيده او با وجود خلاء قانوني در اين مورد، اما مسئولان قوه قضائيه در اين مدت سعي كردند كه بهترين رويه را در رسيدگي به اينگونه جرائم اتخاذ كنند . تجربه تفكيك شعب رسيدگي به جرائم اطفال و تغيير نگاه به كودكان قابليت اجراي دادگاه هاي جديد با قانون جديد را ايجاد كرده است.
موضوعي كه اين استاد دانشگاه بارها بر آن تاكيد مي كند، دقت در انتخاب قضات كودك، پس از تفكيك شعب رسيدگي به جرائم اطفال از دادگاه هاي عمومي است؛ وظيفه اي كه مي گويند پيمان نامه حقوق كودك بر شانه هاي مسئولان قضائي گذاشته و آن را بارها مطالبه كرده است. مسئولان قضائي كه در اين چند سال اخير، پس از بررسي تجربه هاي قضاوت و متقاضيان و شناخت روحيات آنها، احكام قضاوت را صادر كرده اند، بر اين عقيده پافشاري مي كنند كه نگاه متفاوت را در همان خلاء قانوني ايجاد كرده اند.
احمد مظفري، قاضي مبتكر مجازات هاي جايگزين براي اطفال كه اينك مستشار دادگاه كيفري است، يكي از اين انتخاب هاي مقامات قضائي است كه 6 سال از 26 سال سابقه قضاوت خود را در دادگاه اطفال گذرانده است. صدور حكم قضائي با دقت بر اصول روان شناسي كودك، شرطي است كه علاقه مظفري را براي گره گشايي از معضل افزايش بزهكاران كودك در دوران قضاوت خود، ايجاد كرد. او اين نگاه را فقط از روي علاقه شخصي در پرونده ها پيگيري كرده است و مي گويد: آنچه كه در قانون استخدامي قضات پيش بيني شده است، كلي و فقط با توجه به شرايط علمي است .البته مظفري حفظ شأن قضائي را از اصول مهم انتخاب قضات مي داند: شأن قاضي، ماده قانوني نيست، اما از اصولي است كه در انتخاب قاضي لحاظ مي شود يا شايد هم بايد گفت، لحاظ شود!
او اين موضوع را با اشاره به توصيه حضرت علي (ع) به مالك اشتر مورد تاكيد قرار مي دهد و مي گويد: اصول 13 گانه مورد تاكيد حضرت علي (ع) سرلوحه قضاوت است. اين يعني همان شأن قضاوت كه با قانون نانوشته اي به مقامات قضائي يادآوري مي شود .
اين قاضي دادگاه اطفال، همياري روان شناس كودك يا آشنايي قاضي با آسيب شناسي رفتار كودك را در صدور حكم عادلانه پرونده هاي اطفال تاثير گذار مي داند.
جرم، مهمترين نكته مورد نظر قاضي اطفال است و اين با شناخت اصول تربيتي كودك و جرم شناسي كودك به دست مي آيد . او تنبيه را بتنهايي براي طفل بزهكار كافي نمي داند و مي گويد: مجازات اثر گذار، كودك را براي آينده اي آماده مي سازد كه در حريم امن و آرام زندگي كند .
قاضي آينده ساز كودك، قرار است با هدايت مجلس شوراي اسلامي، فرداي متفاوتي براي كودك رقم زند.
سكان داران قانونگذاري در ايران، هنوز رسيدگي به لايحه پيش نويس قانون رسيدگي به جرائم اطفال را در دستور كار خود قرار نداده اند. شايد فراغت
چند روزه نمايندگان ملت از جريان هاي سياسي، آرامش را به مجلس بازگرداند و رسيدگي به قوانين اجرايي را در سراشيبي تصويب قرار دهد.
پيشگيري بهتر از درمان
در بزه طفل، قاضي سعي در گره گشايي موضوع مي كند و با توجه به تجارب قضاوت و برگرفته از اصول روان شناسي، ناملايمات رواني و شايد اختلالات روحي ناشي از خانواده و محيط را شناسايي مي كند. به نظر مي رسد رويارويي با اطفال بزهكار نيازمند برخورداري از مهارت هاي ويژه اي است. تعيين ميزان مجازات به منظور تنبيه و تشويق كودكان و نوجوانان متخلف و بازگرداندن آنان به جامعه، لزوم دانش و آگاهي قضات را بيش از پيش گوشزد مي كند.از همين رو ظرافت و دقت در گزيش قضات اطفال مهمترين گام در پيشگيري از تكرار جرم است.
|