مهدي طاهباز
چند هفته اي بيشتر نيست كه بيستمين جشنواره بين ا لمللي فيلم هاي كودكان و نوجوانان اصفهان به پايان رسيده است. هر ساله بنا بر يك رسم يا عادت نابجا با پايان جشنواره اصفهان، سينماي كودك به فراموشي سپرده مي شود و پرونده هاي آن تا يكي -دو ماه مانده به آغاز جشنواره بعدي بايگاني مي شوند. توليد در سينماي كودك متوقف مي شود و تا چند ماه مانده به جشنواره بعدي كسي به كميت فيلم هاي ايراني جشنواره توجه نمي كند. از همه اينها هم كه بگذريم، مسئله اكران فيلم هاي آماده نمايش، هميشه بزرگترين معضل سينماي كودك در ايران بوده است.
يك اتفاق خوب
اما امسال يك اتفاق تقريبا فرخنده اوضاع را كمي تغيير داده و آدم را تا حدودي اميدوار مي كند. با اينكه هنوز يك ماه از پايان جشنواره بيستم پشت سر گذاشته نشده، خبر توليد دو فيلم مرتبط با كودكان و نوجوانان مي تواند نقطه عطفي براي دوستداران اين سينما باشد.
فريدون حسن پور سازنده آثاري چون تعطيلات تابستاني و دارا و ندار فيلمبرداري تازه ترين ساخته اش با نام وقتي همه خواب بودند را به تازگي تمام كرده است. پوران درخشنده نيز هم اكنون در حال فيلمبرداري اثري مرتبط با نوجوانان با نام روياي خيس است.
اگر ساخت فيلم هاي كودك و نوجوان به تناوب در طول سال ادامه پيدا كند، آن وقت ديگر مشكلي به لحاظ كمي در جشنواره اصفهان از نظر تعداد فيلم هاي ايراني نخواهيم داشت. يكي از نقاط ضعف جشنواره بيستم تعداد اندك فيلم هاي ايراني حاضر در بخش مسابقه سينماي ايران بود. واقعا با 9 فيلم بلند ايراني مي توان يك جشنواره برگزار كرد؟ تعداد كم آثار بلند ايراني اين نكته را به ذهن متبادر مي كرد كه وقتي فيلم هاي كودكمان در حد و حدود لازم نيست، چرا بخشي را به سينماي ايران اختصاص مي دهيم؟
زماني كه بضاعت توليد فيلم كودك در سينماي ايران از سالي 9 يا 10 فيلم تجاوز نمي كند، چه لزومي به راه اندازي بخشي به نام سينماي ايران است؟ با اين وضع مي توان همانند ساير جشنواره هاي معتبر جهاني در كنار فيلم هاي خارجي چند فيلم ايراني را نيز نمايش داد.
مي شود در جشنواره اصفهان در كنار فيلم هاي بخش بين الملل و بخش سينماي آسيا چند فيلم ايراني را نيز انتخاب كرد، به نمايش گذاشت و در معرض داوري قرار داد.
در جشنواره بيستم بضاعت سينماي كودك ايران در سال گذشته به نمايش در آمد اما نتوانست رضايت حاضران را جلب كند. در ميان فيلم هاي ايراني تنها چند فيلم محدود مانند ماجراهاي اينترنتي(حسين قناعت)، جمشيدوخورشيد(بهروز يغماييان) و چوپان دروغگو(سيروس حسن پور) فاكتورهاي لازم را براي جلب نظر كودكان دارا بودند. فيلم هاي ديشب باباتو ديدم آيدا(رسول صدرعاملي)، مرثيه برف(جميل رستمي) و سرخي سيب كال(محمدعلي طالبي) نيز با كمي اغماض مي توانستند مطلوب نظر كودكان واقع شوند. اين سه فيلم به لحاظ استاندارد سينما از درجه بالاتري نسبت به سه فيلم اول قرار داشتند، اما فضايشان چندان كودكانه نبود.
اما در جشنواره بيستم با اينكه فيلم هاي ايراني چندان چنگي به دل نمي زدند، ولي چند فيلم خوب خارجي تا حدودي اين مسئله را جبران كرده بود. امسال در بخش هاي خارجي جشنواره شاهد نمايش آثار مهمي بوديم كه هم در اكران عمومي مورد توجه مخاطبانشان قرار گرفته بودند و هم در جشنواره هاي مختلف از آنها تقدير شده بود و موفق به كسب جايزه شده بودند.
فيلم هايي مانند روبات ها(كريس وج و كارلوس سالدان ها)، نارنجي پوش(يورام لارسن)، برادر كوچك(تائه هي يونگ ايم)، ايتاليايي(آندره كراچوك)، آلوشا(كنستانتين برونزيت)، گروه همخوان(كريستوف باراتيه)، قلعه متحرك هول(هايائو ميازاكي)، هينوكيو(تاكاهيكو آكي ياما) و سرجنت پير(ساندرا نتلبك) از جمله اين آثار محسوب مي شوند. جالب اينكه تمامي اين آثار محصول سالهاي 2004 و 2005 هستند و مدت زيادي از ساخته شدن شان نمي گذرد.
ضعف ها و قوت ها
جشنواره بيستم نقاط ضعف و قوت بسياري داشت. نقاط قوتش به خاطر برنامه ريزي هاي انجام شده اي بود كه از چند ماه قبل تر فكرش را كرده بودند. كاستي ها هم طبق معمول به خاطر كارهاي دقيقه نودي بود كه به انجام آنها عادت كرده ايم.
برگزاري كارگاه فيلمنامه نويسي الكساندر ميتا يكي از نقاط قوت اين جشنواره بود. الكساندر ميتا كه به سينماگر كودك و نوجوان شهرت دارد، متولد 1933 مسكو و فارغ التحصيل رشته معماري از دانشكده مهندسي و ساختمان دانشگاه همين شهر است. او كار فيلمسازي را در سال 1961 با فيلم كودكانه دوست من، نيكلاي آغاز كرد كه علاوه بر يك جايزه در جشنواره فيلم لندن، جايزه منتقدان روسي براي بهترين فيلم را نيز دريافت كرد.در 1965 او بهترين فيلمش را به نام به زنگ در جواب بده ساخت كه شير طلايي جشنواره فيلم ونيز را از آن خود كرد. فيلم ستاره من بدرخش! كه در سال 1969 كامل شد، نام الكساندر ميتا را در ميان بهترين كارگردانان روسي، در سطح جهان مطرح ساخت. كارگاه فيلمنامه نويسي الكساندر ميتا در بيستمين جشنواره فيلم هاي كودكان و نوجوانان طي مدت زماني در حدود 21 ساعت برگزار شد و در آن حدود 21 نفر كه از پيش ثبت نام كرده بودند، شركت كردند. اين كارگاه شامل نمايش 4 فيلم ميتا و بحث و بررسي آنها بود.
فيلمنامه نويسان و كارگرداناني كه آثار فيلم يا ويدئويي آنها در بخش هاي رقابتي اين دوره از جشنواره فيلم هاي كودكان و نوجوانان شركت داشت به همراه ديگر علاقه مندان حاضر در جشنواره در اين كارگاه شركت كردند و در پايان گواهينامه پايان دوره را نيزدريافت كردند.
از ديگر نقاط قوت جشنواره، بحث معرفي فيلم ها با حضور فيلمسازان و دست اندركاران فيلم ها بود. اين كار كه از سال گذشته آغاز شده بود، امسال نيز به همراه جلسات نقد و بررسي فيلم ها برگزار شد. در جشنواره بيستم برخلاف سالهاي گذشته كه جلسات نقد و بررسي در پشت درهاي بسته هتل برگزار مي شد، اين جلسات در سينماها و پس از اتمام نمايش فيلم در ميان مردم و داوران كودك و نوجوان برگزار شد تا تعداد بيشتري از علاقه مندان توانايي شركت در آنها را داشته باشند.
ديگر كار موفق اجرايي جشنواره بيستم اهداي حدود 100 دستگاه دي وي دي به مخاطبان حاضر در سينماها بود. پس از اتمام نمايش فيلم ها و در حين جلسات نقد و بررسي به بهترين سئوال كننده از عوامل آثار، يك دستگاه دي وي دي اهداي شد كه اين مسئله باعث ايجاد فضاي نقد در بين كودكان و نوجوانان حاضر در سينماها شده بود.
اما افتتاحيه و بخصوص اختتاميه جشنواره آنچنان كه بايد در شان يك جشنواره بين المللي كه بيست سال از زمان برگزاري اش مي گذرد، نبود. تاثير كارهاي با عجله و نبود فكر و ايده نو و در عين حال جذاب، كاملا در اين مراسم  به چشم مي خورد. با صرف انرژي وقت بيشتر و نيز برنامه ريزي هاي از پيش انجام شده مي توان جلو مشكلات احتمالي را در چنين مراسم هايي گرفت.
آينده روشن
جشنواره اصفهان با گذشت بيست سال از برگزاري اش توانسته جايگاه خوبي را در ميان جشنواره هاي كودك و نوجوان در جهان باز كند. اين جشنواره در كنار جشنواره هاي دهلي هند، زلين چك، كودك مصر، سينه كيد و ... يكي از جشنواره هاي مهم كودك و نوجوان به شمار مي رود. با توجه به اينكه 60درصد جوايز بين المللي در سينماي ايران به سينماي كودك و نوجوان مربوط مي شود، مي توان با صرف وقت و هزينه بيشتر جايگاه اين جشنواره را ارتقا بخشيد.
برنامه ريزي در توليد و نمايش فيلم هاي كودك، ايجاد بازار فيلم براي بخش هاي آسيا و بين الملل و كارهايي از اين دست مي تواند منجر به ارتقاي جايگاه اين جشنواره شود.
براي برگزاري هرچه بهتر جشنواره بيست و يكم بايد از همين امروز دست به كار شد.

سينماي كودك علاوه بر مخاطباني كه بايد ياد بگيرند به سينما بروند و علاوه بر فيلمسازاني كه بايد ياد بگيرند چگونه فيلمي بسازند كه باب طبع كودكان و نوجوانان باشد و درضمن به آنها نكاتي را نيز بياموزد، به سياستگذاري سياستگذاران فرهنگي كشور هم احتياج دارد؛ مسئولاني كه در آخرين گردهمايي بزرگ سينماي كودك در اصفهان، به نوعي ديدگاه  هاي خود را در اين زمينه بيان كردند.
محمدحسين صفار هرندي كه از هم  اكنون تا چهار سال ديگر وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي كشور است، در اصفهان گفت: در اين چند روز اشاره شد كه سينماي كودك مورد بي  مهري و فراموشي قرار گرفته است و همه از هم گلايه كردند. همه دچار نوعي فراموشي نسبت به كودكاني كه حقي به گردن ما دارند، شده  اند. در اين ميان همه ما گناهكار هستيم. در اين ميان هركسي وظيفه خود را به ديگري محول مي  كند و نقص  هاي موجود را از چشم يكديگر مي  بينيم. جشنواره كودك اصفهان، فرصتي ست كه محبتي به كودكان صورت بگيرد و اين محبت  ها توسط فيلم  هايي كه براي آنها ساخته مي  شود، به نمايش درآيد. بايد در مورد وضعيت سينماي كودك تجديدنظر كنيم و درصدد تقويت آن برآييم. من فردي جديد  الورود به وزارت ارشاد هستم و اين جشنواره با تلاش مسئولان قبلي به مرحله برگزاري رسيده است. در اينجا از مسئولان قبلي تشكر مي  كنم.
ما حق سينماي كودك را بايد ادا كنيم. بچه  ها با انتخاب  هاي خود در جشنواره اصفهان نشان دادند كه تنها تمايل به ديدن فيلم  هاي سرگرم  كننده ندارند و حتي آثاري كه در حوزه معناگرا مي  گنجد، نظر آنها را به خود جلب مي  كند. اين نشان از آن دارد كه ما مي  توانيم در سينماي كودك به آثاري برسيم كه شايد پيش از اين تصور مي  شد براي كودكان جالب توجه نباشد. ما مي  توانيم در فيلم  هايمان مفاهيم اخلاقي و معنوي را براي كودكان به نمايش بگذاريم.
عليرضا رضاداد، دبير جشنواره بيستم نيز در مراسم اختتاميه جشنواره گفت: نبايد جشنواره فيلم كودك به عنوان رويدادي صرف براي ارزيابي فعاليت سينماگران اين حوزه تلقي شود، بلكه متخصصان حوزه سينما مي  توانند با احساس وظيفه در ارتباطي موثر و مستمر به شكوفايي اين رويداد و در نهايت سينماي كودك و نوجوان كمك كنند.
رضاداد تنوع تخصصي را در جشنواره كودك، عاملي در جهت تنوع علايق و سلايق مخاطبان اين حوزه دانست و خاطرنشان كرد: اين جريان تخصصي در نهايت به تنوع و گوناگوني موقعيت  هاي فرهنگي و هنري مي  انجامد.
وي به ارتباط موثر منتقدان و نويسندگان سينمايي با جشنواره فيلم كودك اشاره كرد و ادامه داد: فرآيند نقد نبايد تنها به دوران جشنواره منحصر شود، بلكه استمرار اين جريان، گام مهمي در جهت آسيب  شناسي سينماي كودك است.
رضاداد به حضور داوران تربيتي و كارشناسان روان  شناسي در جشنواره اشاره كرد و يادآور شد: سينماي كودك، ارتباطي تنگاتنگ با تعليم و تربيت دارد و ارتباط اين دو حوزه مي  تواند به شكل  گيري رفتارهاي مناسب نسل آينده منجر شود.
دبير بيستمين جشنواره فيلم  هاي كودكان و نوجوانان، سينما را مقوله  اي مرتبط با همه شئونات و جريانات جامعه عنوان كرد و اظهار داشت: سينما، رسانه  اي چندلايه است كه ابعادي هنري، صنعتي و اجتماعي دارد. اين عرصه به عنوان پديده  اي اجتماعي و مستقل بر رفتار جامعه تاثير مي  گذارد و به صورت متقابل از جامعه الهام مي  گيرد.
وي سينما را پديده  اي معرفي كرد كه از جنبه  هاي اخلاقي، رفتاري، روان  شناسي و جامعه  شناسي و ساير علوم، قابل مطالعه است و اين مسئله، اهميت ويژه اين صنعت و هنر را نمايان مي  كند.
وي تعدد و تنوع نگاه  هاي تخصصي درخصوص جشنواره فيلم  هاي كودك را از مصاديق اهميت و حساسيت حوزه سينمايي برشمرد و گفت: جشنواره متعلق به برخي از گروه  ها و هنرمندان نيست، بلكه همه گروه  ها از اين جريان انتظاراتي دارند.
رضاداد با اشاره به اينكه جشنواره فيلم كودك بتنهايي پاسخگوي انتظارات گروه  هاي مختلف نيست، ادامه داد: پاسخگويي به انتظارات تنها در سايه مشاركت همگي گروه  ها و نهادهاي مرتبط با سينماي كودك محقق مي  شود و اين مشاركت، زمينه موقعيت  شناسي و شناخت نقاط ضعف و قوت اين سمينار را فراهم مي  كند.آنچه موجب رشد و بالندگي سينماي كودك از نگاه متخصصان جامعه مي  شود، بايد پيش از شروع توليد اعمال شود و خوب است متخصصان و سينماگران به ارتباط تنگاتنگ قبل از جريان توليد بينديشند و آنگاه در جشنواره، همه آنها نتايج اين ارتباط را تجزيه و تحليل كنند. دبير جشنواره كودك افزود: درحقيقت ره  آورد جشنواره براي متخصصان حوزه  هاي مختلف و مرتبط، اين است كه بدانيم در طول سال چه توجهاتي بايد به سينماي كودك مي  كرديم و نكرديم.

خسرو نقيبي
اين تصوير امروز سينماي كودك ماست؛ فيلم هايي ساخته مي شوند كه يا به اميد جشنواره اند يا ميان نيازهاي كودك امروزي با آنچه كه 20 سال قبل وجود داشته، هيچ تفاوتي نمي گذارند، با همين نگاه سينماداران هم علاقه اي به نمايش  فيلم هايي از اين دست ندارند و مخاطبان هم بالطبع به ديدن اين فيلم ها اگر حتي اكران شوند نمي روند. از مسئولان هم اگر دو، سه ماهي به زمان آغاز جشنواره كودك نمانده باشد - كسي حوصله نمي كند كه درباره اين سينما و مخاطبانش حرفي بزند. چه اتفاقي افتاده؟
حالا ديگر همه چيز تبديل به خاطره شده است؛ روزهايي كه در مقابل سالن  هاي سينما آنها كه به سردرشان علامت يك خورشيد طلايي نقش بسته بود صف  هاي طويلي بسته مي  شد به نشانه اقبال سينماي كودك نزد عامه مردم؛ روزهايي كه يادمان نرفته چگونه كودكان دست پدر و مادرهايشان را مي  گرفتند و آنها را براي ديدن فيلم  هايشان به سالن  هاي خالي مي  كشاندند؛ سالن  هايي كه شهرموش  ها روي پرده مي  رفت و بعد گلنار، گربه آوازه  خوان، پاتال و ...؛ حتي سالهايي كه كلاه  قرمزي در تلويزيون همه را در خانه نگه مي  داشت و حضورش در سينما، گيشه سينماي ايران را تكان داد.
هنوز كسي بدرستي نمي  داند چه بر سر آن سينماي موفق آمد. چه اتفاقي افتاد كه آن خورشيد طلايي از سردر سينماها پايين آمد و جايش را به برنامه  هاي مدرن واقعا مدرن؟ - اكران داد. سينماي كودك به درون گروه  هاي نمايشي رانده شد و همين قطع حمايت  ها باعث شد كسي به فكر اين سينما نباشد. درست است؛ در اين مدت همواره از سينماي گلخانه  اي و مورد حمايت گله كرده  ايم و سينمايي را كه نتواند سرپا بايستد، شايسته حيات ندانسته  ايم، اما وضع در مورد سينمايي كه در شكل عادي كسي تمايلي به كار درآن ندارد، فرق مي  كند؛ سينمايي كه مخاطب ثابت دارد و همواره نشان داده كه در صورت توليد درست، مي  تواند سالن  هاي سينما را پر كند.
اين، همه داستان ما و سينماي كودك نيست. در آن سالهاي رونق، جشنواره  اي هم براي چنين سينمايي برپا شد كه حالا به نوعي همراه و هم  ارز سينماي كودك ارزيابي مي  شود. شايد به جبر چنين جشنواره  اي هم باشد كه اصلا سينماي كودك همين تعداد اندك توليد حمايتي و خصوصي را هم به عنوان توليد سالانه خود ثبت مي  كند؛ جشنواره  اي كه البته بايد به ياد داشته باشيم هويتي مستقل از سينماي كودك دارد و قرار نيست هرآنچه در اين سينما اتفاق مي  افتد، به پاي آن بگذاريم. با اين حال باز هم دلخوش به آينده هستيم؛ همين كه تنها باگذشت دو- سه هفته از جشنواره، دو فيلم با مايه سينماي كودك در مرحله توليد است، يعني اين سينما از سالهاي قبل جدي  تر گرفته شده. دغدغه پيگيران سينماي ايران، بيش از يك جشنواره خوب، داشتن يك سينماي كودك سرپاست...؛ سينمايي كه بتواند كودكان را به سالن  هايي بكشاند كه مدت  هاست با آن قهر كرده  اند.