عكس: علي اكبر شيرژيان
فاطمه نوري
سال ها پيش در ميدان مخبرالدوله تهران دو دستگاه ساعت توسط بلديه تهران نصب شده بود كه يكي رو به جنوب و ديگري رو به شمال بود. اين دو دستگاه ساعت هيچ وقت نمي شد كه با هم مطابق باشند و اغلب يكي - دو ساعت با هم تفاوت داشتند. خدا رحمت كند مرحوم محمود مسعود را؛ يك بار در روزنامه
مرد امروز نوشت: هر وقت اين دو ساعت با هم ميزان شوند كار اين مملكت هم اصلاح خواهد شد. اين نكته آنقدر ظريف بود كه دهان به دهان مي گشت و بلديه چون ديد كه واقعا نمي تواند اين نقص را رفع كند براي رهايي از شماتت مردم، اول كاري كه كرد آن ساعت ها و ستون ساعت را از ميدان برداشت: حاجي مرد و شتر خلاص!
دكتر محمدابراهيم باستاني پاريزي با روايت اين داستان در كتاب هزارداستان خود به مشكلي از تهران قديم اشاره مي كند كه هنوز و در عصر جديد، اين شهر با آن مواجه است. ساعت هاي برخي از ميادين تهران هميشه در خواب زمستاني به سر مي برند.
ساعت در ميدان
ساعت هاي تزئيني، زينت بخش بسياري از ميادين هستند و اشكال متنوعي دارند كه يكي از آنها برج ساعت است. اين ساعت ها اثر قوي بر چشم، فكر و ذهن رهگذر دارد و اگر به دقت، مكانيابي و با حساسيت جايگاه آن طراحي شود، نشانه هاي قوي در شهر محسوب مي شوند و تاثير بصري قوي خواهند داشت. اين نوع اثر حجمي، فرم باستاني ندارد و در قرن هاي اخير به كار گرفته شده است.
سازمان زيباسازي شهر تهران در يك سال اخير قرارداد نصب 200 ساعت را در ميادين و حتي ايستگاه هاي اتوبوس بسته است.
مهمترين ويژگي اين ساعت ها به گفته مهندس ابوالقاسم وحدتي اصل ، مديرعامل سازمان زيباسازي، متحدالشكل بودن آنهاست.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني شهرسازي و معماري، وحدتي اصل در اين باره مي گويد: نصب اين ساعت ها مبلمان متحدالشكلي را براي ميادين به ارمغان مي آورد و يك نظم ساختاري به شهر مي دهد .
در يك سال اخير با نصب تدريجي ساعت هاي جديد در ميادين، مردم ساعت هاي خود را با ساعت ميادين تنظيم مي كردند، اما اين موضوع چند ماهي بيشتر دوام نياورد تا خواب زمستاني به سراغ برخي از اين ساعت ها آمد.
وحدتي اصل به طور كامل به اين موضوع واقف است و اين انتقاد را مي پذيرد. وي قبل از مطرح شدن سئوالي در اين خصوص، خود به تشريح ساختار اين ساعت ها مي پردازد و مي گويد: اين ساعت ها با برق كار مي كنند، اما در مواقع ضروري كه برق نباشد با باتري هاي موقتي كه توسط برق شارژ مي شوند نيز كار مي كنند .
او اضافه مي كند: سازمان زيباسازي از مناطق شهرداري تهران خواسته است تا به اين ساعت ها برق برسانند، چون باتري ها تا يك مدت مي توانند جوابگو باشند و بتدريج از قدرت آنها كاسته مي شود .
وي هماهنگي بين مناطق براي تامين برق ساعت ها را خواستار مي شود و مي گويد: تامين برق علاوه بر تنظيم ساعت ها چراغ داخل ساعت ها را نيز روشن مي كند تا در شب هم قابل استفاده باشند .
وحدتي اصل در پايان تصريح مي كند كه در تهران، ميدان ساعت مانند آنچه كه در برخي از شهرهاي كشور و دنيا هست، وجود ندارد. اما سازمان زيباسازي در نظر دارد با نصب ساعت هاي كارآمد و متحدالشكل تمام ميادين تهران را تبديل به ميدان ساعت كند.
اما باستاني پاريزي در پي نوشت روايت خود از ساعت هاي ميدان مخبرالدوله درباره مشكل ساعت هاي تهران مي گويد: به عقيده من معجزه كشور سوئيس در بانكداري و ثبات اقتصادي آن نيست، در ثروت مردمش نيست، در اينكه تورم در آنجا از همه كشورها كمتر است نيست، در بي طرفي نيست، در شركت نكردن در جنگ نيست، در آب و هوا و نظافت و لطافت و آداب مردم آن نيست، در هيچ كدام نيست؛ معجزه سوئيس در اين است كه بيش از 50 دستگاه ساعت، با قيافه هاي مختلف فقط و فقط در سالن فرودگاه آن هست و هيچ كدام از اين ساعت ها حتي يك ثانيه با هم تفاوت ندارند و همه، يك وقت را نشان مي دهند .
توفيق سوئيس در همين امر جزيي، ما را آگاه مي كند كه چنين ملت هايي مي توانند معجزه سياسي و اقتصادي هم داشته باشند.
نمادي براي نظم پذيري
اينكه تهران به همان يك نماد شهري كه برج آزادي باشد، بسنده نكند و مثل تمام شهرهاي مهم دنيا رو به ساخت نمادهاي متعددي براي ياد بود پايتخت ايران بياورد، كار خوبي ست كه در دستور كار سازمان زيباسازي شهرداري تهران قرار گرفته است. در اين ميان منحصر به فرد بودن اين نمادها چيزي ست كه مي تواند موجب ماندگار شدن و اعتبار آنها نزد جهانيان شود.ساخت دومين ساعت بزرگ دنيا روي تپه هاي عباس آباد يكي از ابتكاراتي بود كه تمام اين ويژگي ها را با خود به همراه داشت. 6هزار و 240 هزار شاخه گل روي دايره اي به قطر 15 متر و مساحت 165 مترمربع به همراه عقربه هاي 250كيلوگرمي 5/7 و 5/5 متري كه با 70 تن بتن، 14تن ميلگرد و 60 ميليون تومان هزينه ساخته شد، تمام آن چيزي بود كه تقاطع بزرگراه هاي مدرس و همت را صاحب اثري بي مانند در جهان كرد.
اين اثر علاوه بر زيباسازي حاشيه بزرگراه هاي مهم شهر، براهميت ساعت به عنوان نماد نظم و نظم پذيري شهروندان تاكيد مي كرد و اين دقيقا همان هدفي ست كه ساعت هاي كوچك ميادين شهر آن را دنبال مي كنند، با اين تفاوت كه با ساخته شدن دومين ساعت بزرگ جهان در تهران، انگار ديگر كسي به ياد اين ساعت هاي از كار افتاده در ميادين پايتخت نيست.