سازمان كنفرانس اسلامي ، سازمان فرهنگي ، علمي و آموزشي كشورهاي اسلامي (آيسسكو) و يونيسف گزارشي با عنوان «سرمايه گذاري بر روي كودكان در جهان اسلام» منتشر كرده اند كه به فرصت ها و چالش هاي پيش روي ۶۰۰ ميليون كودك درجهان اسلام مي پردازد.اين گزارش اشاره دارد به اين كه كودكان مي توانند و بايد محور اصلي حركت دولت هاي اسلامي به سوي وحدت و همبستگي در چارچوب جهان اسلام باشند. اين گزارش هم چنين خاطرنشان مي سازد كه توجه به نيازهاي كودكان و تضمين حقوق آنان در كشورهاي اسلامي در يك چشم انداز كلي حكايت از آن خواهد داشت كه آيا جهان در رسيدن به اهداف توسعه جهاني و ايجاد آينده اي صلح آميز موفق مي شود يا نه؟
اين سند ارزشمند كه حاوي اطلاعات دقيقي است علاوه بر آمارهاي مفيد، راهنمايي هايي را نيز در خود جاي داده است كه طي آن دولت ها را به همكاري با يكديگر فرامي خواند تا به كشورهاي فقيرتر كمك كنند و اين مساعدت راهي براي مواجهه با نيازهاي ضروري كودكان باشد.
اين گزارش سند اوليه كنفرانس وزراي كشورهاي اسلامي در مورد كودكان است كه براي اولين بار در اين سطح برگزارمي شود. اين كنفرانس از سوي سازمان كنفرانس اسلامي، سازمان فرهنگي، علمي و آموزشي كشورهاي اسلامي و با مشاركت يونيسف از ۱۵ آبانماه در رباط مراكش آغاز و ديروز ۲۰ آبان با تصويب اين سند پايان يافت. با توجه به اهميت اين كنفرانس و نقشي كه در آينده كودكان جهان اسلام خواهد داشت، گزيده اي از اين گزارش در ادامه از نظرتان مي گذرد.
بيش از يك چهارم از جمعيت ۲ ميلياردي كودكان جهان در كشورهاي اسلامي زندگي مي كنند. توجه به نيازها و تضمين حقوق آنها تعيين كننده موفقيت يا شكست جهان در مبارزه با فقر، توسعه انساني، ايجاد صلح و امنيت براي همگان در دهه بعدي است. در پاسخ به روند جهاني شدن، جوامع اسلامي نيز بايد درهاي خود را به روي فرهنگ هاي ديگر بگشايند و از حقوق كودكانشان براي يادگيري و رشد با توجه به ارزش هاي قرآن كريم دفاع كنند. از اين رو همه كشورهاي اسلامي از «كنوانسيون حقوق كودكان» استقبال كردند.
توجه به كودكان و تأمين حقوق آنها در اولويت قرار دارد و كشورها بايد منابعي را جهت تأمين حقوق و شرايط مناسب براي كودكان تأمين كنند. اعضاي سازمان كنفرانس اسلامي با تصويب و صدور قطعنامه «اهداف توسعه هزاره» و «جهاني مناسب كودكان» تعهد خود را نسبت به كودكان نشان داده اند. قطعنامه اي درباره «مراقبت و حفاظت از كودكان در جهان اسلام» در كميته فرهنگي سازمان كنفرانس اسلامي تهيه و در اكتبر ۲۰۰۳ در اجلاس سران در مالزي به تصويب رسيد. ديدگاه مشترك اين طرح ها و قطعنامه ها چنين است: «جهاني كه همه كودكان براي شروع زندگي بهترين امكانات رادراختيار داشته باشند، و به آموزش ابتدايي و آزاد با كيفيت عالي دسترسي پيدا كنند؛ جهاني كه همه كودكان در برابر سرخك، مالاريا، سوءتغذيه مراقب شوند و از وحشت جنگ به دور باشند و بيشترين فرصت ها را براي رشد همه توانايي هاي بالقوه انساني خود به دست آورند.»
سازمان كنفرانس اسلامي، يونيسف، آيسسكو (سازمان فرهنگي، علمي و آموزشي اسلامي) دست در دست يكديگر نهاده اند تا اين گزارش را به عنوان سند اوليه (چشم انداز وضع موجود) براي اولين كنفرانس وزرا در مورد كودكان آماده كنند.
اهداف توسعه هزاره و «جهاني مناسب براي كودكان»
رهبران اجلاس سران جهاني در سال ۱۹۹۰ درخواستي ضروري را مبني بر تضمين آينده اي بهتر براي كودكان مطرح كردند. «كنوانسيون حقوق كودكان» از سپتامبر ۱۹۹۰ آغاز به كار كرد و همه كشورهاي جهان از آن استقبال كردند. دو پروتكل براي مراقبت كودكان از «خريد و فروش » ، «هرزه گي» و «هرزه نگاري» و «حضور دردرگيري هاي مسلحانه» مطرح شد. اما عليرغم بعضي از پيشرفت ها بسياري از اهداف دور از دسترس به نظر مي رسند: حدود ۱۱ ميليون كودك سالانه جان مي بازند در حالي كه مي توان از مرگ آنها جلوگيري كرد. حدود ۱۱۵ ميليون نفر از كودكان وارد مدارس ابتدايي نشده اند كه از اين ميان ۴۵ درصد دختران هستند و حدود ۱۵۰ ميليون نفر از كودكان در كشورهاي رو به توسعه از سوءتغذيه رنج مي بردند. از ميليون ها كودك در كارهاي سخت و خطرناك استفاده مي شود، يا كودكان را فروخته و قاچاق مي كنند و يا در معرض آزار و اذيت جنسي، خشونت، جنگ و ايدز هستند. در اجلاس هزاره سران در سال ۲۰۰۰ رهبران ۱۸۹ دولت و كشور عضو سازمان ملل، «بيانيه هزاره» را تصويب و در آن بر مسئوليت خود در حفظ شأن انساني، ايجاد برابري و انصاف، توجه به مردم جهان _ به ويژه افراد آسيب پذير و به طور خاص كودكان كه آينده متعلق به آنها است _ تأكيد كردند.
به عنوان بخشي از نقشه راه براي بيانيه هزاره، مجمع عمومي سازمان ملل، اهداف توسعه هزاره را بدينگونه تصويب كرد:
۱- ريشه كن كردن فقر و گرسنگي شديد.
۲- رسيدن به آموزش ابتدايي در سراسر جهان.
۳- حمايت از برابري جنسي و تقويت زنان.
۴- كاهش مرگ كودكان.
۵- بهبود بهداشت و سلامتي مادر.
۶- مبارزه با ايدز و ويروس آن، مالاريا و بيماري هاي ديگر.
۷- اطمينان از تداوم شرايط محيطي.
۸- گسترش مشاركت جهاني براي توسعه.
دستيابي به اكثر اين اهداف براي سال ۲۰۱۵ برنامه ريزي شده است.
وضعيت كودكان در جهان اسلام
در كشورهاي عضو سازمان كنفرانس اسلامي سالانه حدود ۴ ميليون و ۳۰۰ هزار كودك زير پنج سال بر اثر سوءتغذيه يا ابتلا به بيماري هاي قابل پيشگيري جان مي سپارند. ۶۰ درصد از اين تعداد پيش از يك سالگي مي ميرند. حدود ۲۳ درصد از كل جمعيت اين كشورها به آب شيرين دسترسي ندارند. جهاني شدن و بي عدالتي شرايط را حادتر كرده است. آموزش يكي از پيش شرط هاي توسعه اقتصادي و مبارزه با فقر است. اما در ۲۰ كشور از اعضاي سازمان كنفرانس اسلامي بيش از ۴۰ درصد مردم وارد آموزش ابتدايي نمي شوند. تنها ۲۷ كشور از ۵۷ كشور عضو تا سال ۲۰۰۵ خود را با هدف برابري جنسي در آموزش ابتدايي هماهنگ كرده  اند. ميليون ها كودك در خطر آزار جنسي و خشونت قرار دارند.
محدوديت ها و چالش ها
سونامي دسامبر ۲۰۰۴ در اندونزي نشان دهنده بلاياي طبيعي و بازدارنده از پيشرفت در كشورها به ويژه آسيا و جنوب صحراي آفريقاست. علاوه بر سيل، زلزله و خشكسالي عوامل انساني مانند اختلافات قومي و مذهبي و جنگ ها و تضادهاي سياسي نيز در عقب ماندگي ها مؤثرند. در بعضي از كشورها رفتارهاي اجتماعي و تصورات غلط فرهنگي از عوامل بازدارنده است. محدوديت هاي مالي و كمبود بودجه نيز برنامه توسعه و خدمات اجتماعي را با مشكل مواجه مي كند. كشورهاي اسلامي علاوه بر فشارهاي اقتصادي ناشي از جهاني شدن، با چالش هايي كه براي ارزش هاي اسلامي به وجود مي آيد نيز دست به گريبانند. كشورهاي سازمان كنفرانس اسلامي بايد مشاركت فعالانه تري در كنوانسيون حقوق كودك داشته باشند و مؤسسات مالي بين المللي و بخش خصوصي نيز بايد تا آنجا كه مي توانند كمك كنند. كشورهاي ثروتمندتر سازمان كنفرانس اسلامي بايد به كشورهاي فقير و نيازهاي كودكان آنها توجه كنند.
بهبود شرايط زندگي سالم
هدف آن است كه تا سال ،۲۰۱۵ دوسوم از ميزان مرگ و مير كودكان زير پنج سال كم شود اما اكثر كشورهاي عضو سازمان كنفرانس اسلامي در حد فاصل سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۳ نتوانسته اند خود را با سرعت لازم با كاهش مرگ و مير هماهنگ كنند. تعدادي از اين كشورها صاحب بدترين آمار در زمينه سوءتغذيه كودكان در جهان هستند . كودكان آفريقايي وضعيت بسيار بدتري در زمينه جلوگيري از بيماري  هايي مانند ديفتري، هپاتيت، سرخك، فلج اطفال، كزاز، سل و سياه سرفه نسبت به ديگر كشورها مسلمان عربي يا آسيايي دارند.
يكي از اهداف طرح «جهاني مناسب كودكان» آن است كه تا سال ،۲۰۱۰ حداقل يك سوم از خانه هايي كه به آب شيرين و تسهيلات بهداشتي دسترسي ندارند، از اين وضعيت خارج شوند اما سرعت اكثر كشورهاي عضو سازمان به ويژه كشورهاي آفريقايي براي تحقق اين هدف بسيار پايين  است.
فراهم آوردن زمينه آموزش كيفي
در قطعنامه جهاني مناسب كودكان ذكر شده است كه «آموزش يكي از حقوق انساني و عاملي كليدي در كاهش فقر، كار كودكان، تقويت دموكراسي، صلح و عمل و توسعه است.» اما بيش از ۱۰۰ ميليون نفر از كودكاني كه در سن مدرسه ابتدايي هستند _ به ويژه دختران _ در مدارس ابتدايي ثبت نام نكرده اند. ميليون ها نفر ديگر در مدارسي بسيار شلوغ و بدون امكانات و بهداشت مناسب تحصيل مي كنند. يك سوم از كودكان نيز پنج سال ابتدايي _ كه حداقل شرايط لازم براي سوادآموزي است _ را به پايان نمي رسانند. در تعدادي از كشورهاي اسلامي بيش از ۵۰ درصد از كل مردم و ۷۰ درصد از زنان بي سواد هستند. يكي از اهداف «توسعه هزاره» آموزش ابتدايي جهاني تا سال ۲۰۱۵ و برابري جنسي در آموزش تا سال ۲۰۰۵ است. اكنون تنها سرعت برابري جنسي در آموزش با جدول پيش بيني شده زماني هماهنگ است.
مراقبت از كودكان
اين حق كودكان است كه از خطر جنگ، سوءاستفاده، خشونت، بهره كشي و بي توجهي در امان باشند. اما صدها ميليون كودك در سراسر جهان  قرباني اين مسائل هستند. آمار واقعي قربانيان اغلب به دليل كمبود داده  ها و شواهد و سكوت جوامع پنهان مي ماند. در فوريه سال ۲۰۰۳ نماينده سازمان ملل براي تحقيق در اين زمينه پرسش نامه هايي را به مؤسسات دانشگاهي، گروه هاي اجتماعي و سازمان غيردولتي (NGO) ارسال و اطلاعات را جمع آوري كرد. تعدادي از كشورهاي عضو سازمان كنفرانس اسلامي در مطالعات و افزايش شناخت نسبت به مشكلات همكاري كرده اند.
متاسفانه در بسياري از كشورهاي جهان نام كودكان به هنگام تولد در دفترهاي آماري رسمي ثبت نمي شود و اين فرصت سوءاستفاده هاي بعدي را فراهم مي آورد. براي مثال در جنوب صحراي آفريقا و آسياي جنوبي بيش از نيمي از تولدها ثبت نمي شود .بيش از ۲ ميليون نفر از كودكان به عنوان پناهنده يا بدون مكان لازم براي اسكان زندگي مي كنند.زنان و كودكان بيشتر در معرض سوءاستفاده و بهره كشي و ايدز هستند. يونيسف از تلاش هاي كشورهاي اسلامي بر تامين امنيت اين گروه از افراد حمايت مي كند. ازدواج دختران در سن پايين، كاركردن كودكان _ به ويژه در محيط هاي سخت و ناامن- از مسائلي است كه بايد با آنها مقابله شود.۱۳ ميليون كودك دچار ايدز شده اند. سالانه حدود ۶۰۰ هزار كودك بر اثر انتقال ويروس ايدز از مادر به اين بيماري دچار مي شوند. ميليون ها جوان آلوده امكاني براي مشاوره و پشتيباني در اختيار ندارند. يكي از اهداف «توسعه هزاره» آن است كه تا سال ۲۰۱۵ آمار مبتلايان به نصف كاهش يابد و سير نزولي پيدا كند. در سال ،۲۰۰۴ حدود ۳ ميليون و صد هزار نفر بر اثر ابتلا به اين بيماري جان باختند و حدود ۴ ميليون و ۹۰۰ هزار نفر مبتلا شدند كه ۶۴۰ هزار نفر آنها كودكان زير ۱۵ سال هستند. در پايان سال ۲۰۰۴ بيش از ۶۰ درصد مبتلايان ايدز، ساكنان جنوب صحراي آفريقا بوده اند. جلوگيري از رشد آماري ايدز نيازمند آموزش و بالا رفتن دانش و اطلاعات است. بهترين راه مقابله با ايدز، جلوگيري از ابتلا به آن است. بسياري ا ز كشورهاي اسلامي برنامه و راهبردهايي ملي را براي مبارزه با ايدز آغاز كرده اند.
آيا ما به تعهداتمان نسبت به كودكان عمل مي كنيم؟
در برنامه عملي براي تحقق طرح ها، كشورها به پيگيري اهداف در چهار زمينه متعهد شده  اند:
۱. بهبود شرايط زندگي سالم و بهداشتي
۲. فراهم آوردن زمينه آموزش كيفي
۳. مراقبت از كودكان در برابر آزارهاي جنسي، خشونت و بهره كشي
۴. مبارزه با ايدز و ويروس آن
يكي از اولين قدم ها، صرف هزينه و تعيين بودجه لازم است تا امروز ۱۲ كشور از اعضاي سازمان كشورهاي اسلامي طرح هاي خود را تكميل كرده اند و ۲۱ كشور ديگر نيز در حال تكميل و تامين بودجه هستند. تعدادي از كشورها طرح هايي را براي كاهش فقر نيز آماده كرده اند. بنا به قطعنامه «جهاني مناسب كودكان» همه كشورها ملزم هستند كه پروتكل هاي اجرايي را امضا و تاييد كنند. البته كشورهاي اسلامي از جمله ايران و عربستان و قطر تاكيد دارند كه تعهدات نبايد با شعائر و اصول اسلامي در تضاد باشد.
اصلاحات انجام شده در كشورها
-قوانين خانواده (مانند به رسميت شناختن كودكان براي پرورش در محيط خانواده)
- ثبت رسمي اسم نوزاد پس از تولد
- قوانين آموزش (تغيير قوانين آموزشي در بعضي از كشورهاي اسلامي برا ي انطباق با استانداردهاي حقوق كودكان)
- تغيير روش هاي قديمي مضر (مانند ازدواج كودكان، سقط جنين، تلاش براي تغيير فرهنگ در زمينه ترجيح دادن پسر بر دختر) 
- تغيير قوانين قضايي به نفع جوانان
- كاهش آمار و جرم و جنايت عليه زنان و دختران

«كودك» در فرهنگ ديني و ملي ما هديه اي الهي است كه مراقبت ،آموزش، محبت و رشد و تعالي او وظيفه خانواده و جامعه است. اما متأسفانه برخلاف اين جايگاه و منزلت فرهنگي، كودكان در جامعه مورد بي مهري، كم توجهي و حتي آزار قرار مي گيرند. پاسخ اين پرسش كه چرا آن جايگاه و منزلت فرهنگي از كودك نتوانسته جامعه ما را در مقابل اين مشكلات و آسيب ها مصون كند به طرز تلقي هاي فرهنگي _ اجتماعي رقيب از كودك در جامعه ما برمي گردد كه با نوعي شي ءانگاري از كودك، نفي تمامي حقوق او را به عنوان يك انسان ترويج مي كند. از سوي ديگر نگرشهاي سنتي نيز مفهوم تربيتي تأديب را چنان توسعه مي دهند كه تنبيه، آزار و شكنجه جسمي و روحي و محروميت از بسياري از حقوق اجتماعي چون آموزش و بهداشت را نيز شامل مي شود. قلت آمار رسمي از اين قبيل آسيب ها و مشكلات كودكان در جامعه ما را نبايد با خوشبيني به حساب وجود نداشتن اين مشكلات در جامعه تلقي كرد، چرا كه كودكان نه زبان گويايي براي فرياد دارند و نه امكان و تواني براي شكايت و دسترسي به رسانه ها و تريبونهاي عمومي. «خصوصي» و «خانوادگي» تلقي شدن مشكل در بسياري از موارد مراجع و مراكزي چون پليس، دستگاه قضايي، بيمارستانها و مدارس و مراكز آموزشي را از پيگيري موضوع باز مي دارد.
حتي در صورت گزارش چنين مواردي قضات با توجه به تفسير ويژه اي كه از ولايت و قيموميت والدين به خصوص پدر به فرزند دارند، همچنين بخاطر ابهام مرز تأديب با تنبيه حاضر نيستند بدون وجود شاكي چنين مسائل و جرايمي را مورد بررسي قرار دهند. موارد آشكار نقض حقوق كودك با اين همه موانع و مشكل روبروست. چنانچه موارد غيرآشكار نقض حقوق كودك چون فشارها و آزارهاي روحي، محروميت از حقوق و نيز آسيب هاي ناشي از بي مبالاتي والدين و نزديكان در مراقبت و نگهداري را نيز اضافه كنيم، فاجعه ابعاد وسيعتري به خود مي گيرد. در ساير كشورها با توجه به سطح پايين توسعه اجتماعي و فرهنگي، سنت هاي خشك و خشن قومي و قبيله اي و پايين بودن سطح آموزش مسائل و مشكلات كودكان به مراتب بيشتر و عميق تر است. خوشبختانه بيشتر كشورهاي اسلامي با پذيرش كنوانسيون جهاني حقوق كودك و تعهد به اهداف توسعه هزاره مبني بر ايجاد «جهاني مناسب براي كودكان» عزم خود را جزم كرده اند كه وضعيت كودكان در جهان اسلام را ارتقا بخشند. بر همين اساس پيش نويس سند اجلاس وزراي كشورهاي اسلامي، بهبود وضعيت كودكان را در ۴ حوزه پرمسأله،زندگي سالم و بهداشتي ، آموزش كيفي ،مراقبت در برابر آزار جنسي، خشونت و بهره كشي و مبارزه با ايدزرامورد توجه قرار داده است .تعهد و پايبندي به اين اهداف ۴ گانه و تلاش براي تحقق آنها مي تواند آينده اي روشن و اميدبخش را براي كودكان جهان اسلام نويد دهد. به اميد آن روز.