|
گفت وگو با دكتر هانس بليكس مديركل سابق آژانس بين المللي انرژي اتمي
تعليق ديپلماتيك؛ مذاكراتي سازنده
جواد حميدي
|
|
|
هانس بليكس مديركل سابق آژانس بين المللي انرژي اتمي در سالهاي نه چندان دور از چهره هاي خبرساز جهان بود. موضعگيري هاي او در درجه نخست بي طرفي او و سپس نگاه ژرفش به مسائل جهاني را نشان مي داد. او كه اكنون فقط به تدريس اشتغال دارد هنوز هم ديدگاه هايي را عنوان مي كند كه بحث برانگيز است. آنچه در پي مي خوانيد نظر او در مورد مسائل هسته اي ايران است كه الزاما نظري رسمي را منعكس نمي كند.
* براي آغاز گفت وگو شرايط حاكم بر بحران هسته اي ايران پس از صدور قطعنامه شوراي امنيت (1696) و پس از آن پاسخ تهران به بسته پيشنهادي 1+5 را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
- قطعنامه 1696 در شرايط بسيار عجيبي صادر شد. در حالي كه همگان با چالشي بزرگ در خاورميانه (درگيري حزب الله و رژيم صهيونيستي) مواجه بودند، صدور قطعنامه اي به اين شكل عجيب بود. در واقع افكارعمومي در حال آماده شدن براي شنيدن پاسخ ايران به بسته پيشنهادي بود. به هر حال قطعنامه صادر شد كه فكر مي كنم يكي از دلايل اصلي آن حفظ پرستيژ غرب به ويژه آمريكا باشد. ايالات متحده و متحدان اروپايي اش از ايران خواسته بودند تا پيش از نشست سران جي۸ در سن پترزبورگ پاسخ خود به بسته پيشنهادي را ارائه دهد، اما تهران همچنان به تاريخ اعلام شده خود (2 آگوست) تأكيد داشت. شايد نوعي پاسخ به بي توجهي ايران به اصرار غرب را بتوان از انگيزه هاي اعضاي شوراي امنيت در صدور اين قطعنامه توصيف كرد. اما پس از پاسخ ايران به بسته پيشنهادي موضع گيري هاي غرب تا حدود بسيار زيادي دست خوش تغيير توام با احتياط شد. بسياري پاسخ تهران را كه در آن بر ايستادگي اين كشور براي حاضر شدن پاي ميز مذاكره تأكيد شده بود نوعي چراغ سبز قلمداد كردند، اما عده اي ديگر اظهارات مقامات ايران پس از اين پاسخ كه بر حق ايران بر بهره مندي از چرخه كامل سوخت هسته اي (از جمله غني سازي اورانيوم) اصرار داشتند را مبارزه طلبي توصيف كردند.
به عقيده من غرب با دقت و البته احتياط در حال بررسي پاسخ ايران است. اينكه پس از گزارش البرادعي به شوراي امنيت كه بيانگر بي اعتنايي ايران به قطعنامه 1696 است باز هم هيچ عكس العمل به خصوصي ديده نمي شود خود مؤيد اين رويه محتاطانه است.
* اساساً بسته پيشنهادي 1+5 شامل چه موارد جالبي براي ايران بود؟
- من به طور كامل از مفاد اين بسته آگاه نيستم، اما آن گونه كه به نظر مي رسد در اين بسته تأكيد بيشتر بر امتياز بوده است تا تهديد. اشاره مجدد به امتيازات گذشته و در واقع توضيح بيشتر در مورد آنها. اما اين گزارش چند نكته مهم نيز دربرداشت. نخست همان طور كه اشاره شد امتيازات مبهم گذشته به شكلي شفاف تر توضيح داده شد، اما نكته مهمتر به عقيد من حمايت آمريكا و كشورهاي غربي از شكل گيري صنعت بين الملل نيروگاه هاي اتمي بود كه نشان مي دهد غرب و آمريكا نمي تواند مخالف حركت ايران در جاده فناوري نوين باشد. اساساً نه ايالات متحده و نه هيچ كشور ديگري نمي توانند مانع كشورهاي ديگر به سوي صنعتي شدن و بهره مندي از فناوري روز شود؛ اين موضع نوعي سلب شرافت است كه من مطمئن هستم ايران زير بار آن نخواهد رفت. نكته مهم ديگر اين بود كه ايالات متحده آماده است به طور فعال در مذاكرات هسته اي شركت كند.
اما اين پيشنهاد نكات منفي ديگري نيز در برداشت. نخست وجود تهديد در اين پيشنهاد است كه در صورت عدم پايبندي و يا بي توجهي تهران به موارد ياد شده تهديدي جدي متوجه اين كشور خواهد شد و يا اينكه ايالات متحده از تهران بخواهد كه نخست تمامي فعاليت هاي مربوط به غني سازي اورانيوم به حالت تعليق درآيد سپس مذاكره مي كنيم. شرايطي شبيه به حمله كشوري به كشور ديگر. فرض كنيد كشوري به كشور ديگر حمله كند و به آن آسيب برساند و سپس اعلام كند ما آماده ايم درباره موارد مورد اختلاف مذاكره كنيم به شرطي كه شما حمله اي صورت ندهيد. به عقيده من درخواست هايي اين گونه به هيچ وجه قابل پذيرش نيست.
اگر قرار است مذاكراتي صورت گيرد كه هدف آن تعليق موقت غني سازي است، مانعي ندارد، اما اين مدت نبايد به عنوان پيش شرط مطرح شود. بايد پشت ميز مذاكره حاضر شد، سپس از ايران خواست تا تعليق كند، اما به طور همزمان مابه ازا نيز مشخص شود. نه اينكه شما تعليق كنيد بعد ما مذاكره مي كنيم، شايد در نهايت امتيازي ارائه شد.
و در پايان فكر مي كنم تنها موضوعي كه احتمالاً در بسته پيشنهادي اروپا از قلم افتاده است. تضمين هايي امنيتي است. تضمين هايي در خصوص تأمين اورانيوم داده شده است، كه شايد اهميت آن در نزد طرف ايراني به درستي درك نشده باشد. اما امنيت و مشكلات و پرسشهاي امنيتي آن هم در منطقه اي همچون خاورميانه نيز از اهميت بسياري برخوردار است. تضميني با اين مضمون كه هيچ حمله اي عليه ايران از خارج و حتي تحريك يا كمك به عمليات براندازانه در داخل صورت نخواهد گرفت.
* مذاكرات اخير دكتر لاريجاني و خاوير سولانا در اين مقطع زماني و پس از پاسخ ايران به بسته پيشنهادي كه از طرف اروپايي بسيار مورد تأكيد بود، چه پيامي دارد؟
- همان طور كه گفتم اروپا و آمريكا پس از پاسخ ايران به بسته پيشنهادي بسيار محتاط نظاره گر امور هستند. خاوير سولانا پيشتر گفته بود تا قبل از مشخص شدن نتيجه مذاكرات خود با طرف ايراني هيچ اقدامي در نيويورك (شوراي امنيت) نخواهد شد و در واقع هيچ تصميمي گرفته نمي شود. پايتخت هاي اروپايي و واشنگتن با دقت به مذاكرات لاريجاني و سولانا چشم دوخته اند و نتيجه آن براي تصميمات آينده بسيار حياتي است.
* نظر شما در مورد حسن نيت در روند حل و فصل ديپلماتيك مناقشه هايي همچون بحران هسته اي ايران چيست؟
- كاملاً مطمئن هستم در شرايط فعلي هيچ يك از طرفين حاضر در مناقشه به راه حل هاي غيرديپلماتيك و خصمانه تمايل ندارند. اكنون كاملاً مطمئن هستم كه هيچ اقدام نظامي عليه ايران صورت نخواهد گرفت زيرا نه اساساً اين اجماع وجود دارد و نه شرايط براي چنين اقدامي مهيا است و مهمتر آنكه ضرورتي براي آن احساس نمي شود. بحث فشار افكار عمومي و شايد نحوه پيشرفت و سرانجام درگيري اسراييل و حزب الله امكان حمله نظامي حتي به شكل محدود به تأسيسات هسته اي ايران را منتفي كرده است. اما در پاسخ به سئوال شما فكر مي كنم تهديد به تحريم و يا هر اقدام ديگري با هدف حل بحران هايي اينگونه بي معني است. چگونه ممكن است از ايران انتظار داشته باشيد حسن نيت خود را نشان دهد اما در همان روز مقامي غربي از تحريم عليه ايران سخن بگويد. رويكردهايي اين گونه به هيچ وجه سازنده نيست و شايد كار را از مسير خود خارج كند.
* شما خود سالها مدير كل آژانس بين المللي انرژي اتمي بوده ايد. به نظر شما چه زماني مي توان به اين قطعيت كه البرادعي خواهان آن است، دست يافت؟
- هيچ وقت و در مورد هيچ كشوري اساساً اثبات نفي غيرممكن است. همان اتفاقي كه در مورد عراق رخ داد. آمريكا اصرار داشت انبار تسليحات كشتار جمعي در عراق وجود دارد اما بازرسان سازمان ملل هيچ مدركي نيافتند اما در نهايت نتوانستند ثابت كنند اين انبارها وجود ندارد چون غيرممكن است. به شما حق مي دهم بازرسان آژانس هيچ مدركي دال بر انحراف پيدا نكرده اند اما نمي توانند اين احتمال را كاملاً منتفي بدانند. اينگونه توجيه مي شود كه ما قادر به بررسي و بازرسي همه نقاط و سايتهاي ايران نيستيم. اگر چه هنوز هيچ مدركي در دست نيست اما علامت سئوالها نيز وجود دارد.
* فكر نمي كنيد همين گونه اظهار نظرها سوخت مورد نياز رسانه هاي غربي را براي ادامه تبليغات خود عليه برنامه صلح آميز هسته اي ايران فراهم مي كند؟
- موافقم، اما واقعيت اين است كه نفي را نمي توان اثبات كرد. اما با به كارگيري برخي تمهيدات مي توان زهر اين گونه تبليغات را كاست. شفافيت حداكثري و گام نهادن در مسير اعتمادسازي بهترين پادزهرها هستند. اجازه بدهيد به مورد كره شمالي اشاره كنم. همانطور كه گفتم ژاپن و برزيل هر دوچرخه كامل سوخت در اختيار دارند و ژاپن حتي فرايند باز فرآوري پلوتونيوم را نيز پيش مي برد. روندي كه براي غرب به هر دليلي قابل تحمل است اما زماني كه موضوع در مورد كره شمالي مطرح مي شود اوضاع متفاوت است. كره جنوبي براي كاسته شدن از نگراني هاي همسايه شمالي خود با وجود اينكه چندين رآكتور هسته اي فعال دارد، از غني سازي صرف نظر مي كند. در گزارش كميسيون تسليحات كشتار جمعي سازمان ملل كه من رياست آن را برعهده دارم اين سئوال مطرح است كه چگونه مي توان چنين الگويي را در مورد خاورميانه كه منطقه اي بسيار حساس است اعمال كرد. اگر ايران بپذيرد كه براي حفظ امنيت منطقه مي تواند به طور موقت از غني سازي صرف نظر كند، شايد بتواند در آينده نه چندان دور به خلع سلاح اسراييل نيز اميدوار بود. اينكه هم ايران و هم اسراييل بپذيرند براي حفظ امنيت منطقه و جلوگيري از آغاز يك رقابت تسليحاتي بايد از غني سازي و بازفرآوري صرف نظر كنند. هيچ كس انتظار ندارد اسراييل 200 كلاهك هسته اي خود را نابود كند و يا خاورميانه در همين مذاكرات هفته آينده به منطقه اي عاري از تسلحيات كشتارجمعي تبديل شود. بايد گامها را يك به يك برداشت.
|
