رمضان از مصدر رمض به معناي شدت گرما و تابش گرما بر رمل... معنا شده است، انتخاب چنين واژه اي به راستي از دقت نظر و لطافت خاصي برخوردار است، چرا كه سخن از گداخته شدن است و شايد به تعبيري دگرگون شدن در زير آفتاب گرم و سوزان نفس و تحمل ضربات بي امانش؛ زيرا كه رمضان ماه تحمل شدائد و عطش مي باشد، عطشي ناشي از آفتاب سوزان يا گرماي شديد روزهاي طولاني تابستان.
مي گويند چون به هنگام نامگذاري ماه هاي عربي، اين ماه در فصل گرماي تابستان قرار داشت، ماه رمضان ناميده شد.
اما عطش ديگر حاصل از نفس سركشي كه پيوسته مي گدازد و سوز شش به راستي جبران ناپذير است.
در مقايسه اين دو سوزش، دقيقاً رابطه عكس برقرار است، به اين مفهوم كه نفس سركش با چشيدن آب تشنه تر مي شود و هرگز به يك جرعه بسنده نمي كند و مدام آدمي را در تلاش خستگي ناپذير جهت ارضاي تمايلات خود وامي دارد.
مولانا شاعر تواناي پارسي با لطافت بسيار اين تشبيه والا را به كار مي گيرد و مي گويد:
آب كم جو تشنگي آور به دست
تا بجوشد آبت از بالا و پست
تا سقا هم ربهم آيد جواب
تشنه باش الله اعلم بالصواب
زين طلب بنده به كوي حق رسيد
درد مريم را به خرما بن كشيد
اما از سوي ديگر، عطش ناشي از آفتاب سوزان سيري پذير است و قانع كننده.
رمضان، اسماءالله
رمضان اسمي از اسماء الهي است و بنا نيست به تنهايي ذكر كرد. مثلاً بگوييم، رمضان آمد يا رفت، بلكه بايد گفت، ماه رمضان آمد يعني ماه را بايد به اسم اضافه كرد. هشام ابن سالم روايت مي كند: ما هشت نفر از رجال در محضر حضرت ابي جعفر امام باقر(ع) بوديم. پس سخن از رمضان به ميان آورديم. امام(ع) فرمودند: بگوييد اين است رمضان و نگوييد رمضان رفت و يا آمد، زيرا رمضان نامي از اسماءالله است كه نمي رود و نمي آيد كه شي زائل و نابود شدني مي رود و مي آيد. بلكه بگوييد ماه رمضان، پس ماه را اضافه كنيد در تلفظ به اسم، كه اسم اسم الله مي باشد و ماه رمضان ماهي است كه قرآن در آن ماه نازل شده است و خداوند آن را مثل و عيد قرار داده است. همچنان كه پرورگار بزرگ عيسي بن مريم(س) را براي بني اسرائيل مثل قرار داده است و از حضرت علي بن ابي طالب(ع) روايت شده كه حضرت فرمودند: شما به راستي نمي دانيد كه رمضان چيست و چه فضائلي در آن نهفته است .
چرا روزه؟
روزه از ابعاد مادي و معنوي و جسمي و روحي داراي فوايد فراواني است. از نظر پزشكي روزه در سلامت معده و پاكسازي آن از انواع غذاها كه موجب انواع بيماري ها مي باشد، اثرات فوق العاده اي دارد. روزه چنان در ابعاد انسان تاثير مي گذارد كه اگر روزه داري به تمامي جهات توجه داشته باشد در پايان ايام ماه رمضان، روح وجسمي تزكيه شده خواهد داشت.
اما فراموش نكنيم كه حتماً بايد به تمامي جهات توجه شود.
با فرا رسيدن ماه رمضان چنين تصور مي شود كه اگر بين اذان صبح تا اذان مغرب چيزي خورده يا آشاميده نشود، شخص روزه دار به حساب مي آيد، ولي حقيقت امر اين است كه نه تنها دهان، بلكه گوش و چشم و تمامي اعضاي ديگر بدن نيز بايد از منكرات پرهيز داده شوند.
اگر با خوردن چيزي روزه باطل مي شود، چرا فكر نمي كنيم با شنيدن يا ديدن بعضي چيزها نيز روزه باطل مي شود...؟
هر چند اكثر مردم بر اين باورند كه براي روزه گرفتن تمامي اعضاي بدن حتي فكر نيز بايد در آن شركت كند، اما حقيقت اين است كه به يك پرهيز از خوردن و آشاميدن اكتفا مي شود.
غيبت كردن، غيبت شنيدن، دروغ گفتن، نگاه آلوده و هر خطاي ديگري مي تواند روزه را باطل كند.
البته فلسفه و حكمت روزه از منظر اهل بيت نيز همه بر تزكيه و تذهيب نفس در اين ماه تاكيد دارند.
پيامبر اكرم(ص) مي فرمايند: معده مركز و خانه هر دردي است و پرهيز و اجتناب از غذاهاي نامناسب و زياد خوردن اساس و راس هر داروي شفابخش است. روزه بگيريد تا صحت و سلامتي خويش را تضمين كنيد .
و در روايتي ديگر مي فرمايند: براي هر چيزي زكاتي است و زكات بدن ها روزه است .
و حضرت علي(ع) در قسمتي از يكي از خطبه ها مي فرمايد: با روزه گرفتن هاي دشوار، در روزهايي كه واجب است، اندام هايشان (با اين كار) آرام مي گيرد و ديده هايشان خاشع و جانها  يشان خوار مي شود و دل هايشان سبك مي شود و خودبيني از ايشان به وسيله اين عبادت ها زدوده مي شود و با گذاردن چهره هاي شاداب با تواضع بر خاك و با نهادن مواضع سجده بر زمين خود را در مقابل خدا خرد مي نمايند و اينكه با روزه داري شكم ها به پشت مي رسند .
امام علي(ع) يكي از دلايل وجوب روزه ماه رمضان را سپر و مانع در مقابل عقاب الهي دانسته اند، يعني روزه موجب غفران و آمرزش گناهان است.
روزه براي آزمايش كردن اخلاص مردم است. چرا كه روزه در ايجاد اخلاص عمل و پاكي و نجابت بسيار موثر است.
وقتي از امام رضا(ع) درباره فلسفه روزه مي پرسند، مي فرمايد: همانا مردم مامور به روزه گرفتن شدند تا درد و ناگواري هاي گرسنگي و تشنگي را دريابند و آنگاه استدلال كنند بر سختي هاي گرسنگي و تشنگي و فقر آخرت كه پيامبراكرم(ص) در خطبه شعبانيه فرمود: به وسيله گرسنگي و تشنگي از روزه داري تان، گرسنگي ها و تشنگي هاي روز قيامت را به ياد آوريد كه اين يادآوري، انسان را به فكر تدارك براي قيامت مي اندازد تا جد و جهد بيشتري در كسب رضاي خدا بنمايد .
امام رضا(ع) در جايي ديگر مي فرمايند: علت روزه براي درك درد گرسنگي و تشنگي است تا بنده، ذليل، متضرع و صابر باشد. همچنين در روزه انكسار و شكستگي شهوات وجود دارد . آري! روزه از افضل عبادات است. شريعت و احكام الهي تعديل شهوات و در دست گرفتن مهار آنها را توسط روزه ميسر ساخته و براي تزكيه و طهارت نفس و تصفيه از اخلاقيات رذيله آن را واجب كرده است. البته مقصود از روزه داري تنها امساك ازخوردن و آشاميدن نيست، بلكه غرض نهايي كف نفس مي باشد. همانطور كه رسول گرامي اسلام(ص) فرمودند: روزه براي هر فرد سپري است؛ چرا كه روزه دار، سخن زشت نگويد و كارهاي بيهوده انجام ندهد .
پس روزه انسان را از انحرافات و لغزش ها و از دشمناني بزرگ چون شيطان نفس، رهايي مي دهد و اگر روزه دار به چنين شرايط و مراتبي نرسيد، فقط گرسنگي و تشنگي را درك كرده و اين پايين ترين درجه روزه داري است.
فضيلت ماه رمضان
ماه رمضان، ماه خداوند، ماه نزول قرآن و از شريف ترين ماه هاي سال است. در اين ماه درهاي آسمان و بهشت گشوده و درهاي جهنم بسته مي شود و عبادت در يكي از شب هاي آن (شب قدر) بهتر از عبادت هزار ماه است.
رسول خدا(ص) درباره فضيلت و عظمت ماه رمضان فرموده است: اي بندگان خدا! ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش به سوي شما روي آورده است، ماهي كه نزد خداوند بهترين ماه هاست؛ روزهايش بهترين روزها، شب هايش بهترين شب ها و ساعاتش بهترين ساعات است .
بر ميهماني خداوند فراخوانده شديد و از جمله اهل كرامت قرار گرفتيد. در اين ماه، نفس هاي شما تسبيح، خواب شما عبادت، عمل هايتان مقبول و دعاهايتان مستجاب است.
پس با نيتي درست و دلي پاكيزه، پروردگارتان را بخوانيد تا شما را براي روزه داشتن و تلاوت قرآن توفيق دهد. بدبخت كسي است كه از آمرزش خدا در اين ماه عظيم محروم شود. با گرسنگي و تشنگي در اين ماه، به ياد گرسنگي و تشنگي قيامت باشيد . آنگاه پيامبر اكرم وظيفه روزه داران را برشمرد و از صدقه بر فقيران،  احترام به سالخوردگان، ترحم به كودكان، صله ارحام، حفظ زبان و چشم و گوش از حرام، مهرباني به يتيمان و نيز عبادت و سجده هاي طولاني، نماز، توبه، صلوات، تلاوت قرآن و فضيلت اطعام در اين ماه سخن گفت.
الهي از روي آفتاب و ماه و ستارگان شرمنده ام...
از انس و جن شرمنده ام...
حتي از روي شيطان شرمنده ام...
كه همه در كار خود استوارند و اين سست عهد ناپايدار.
در ذات خود متحيريم
چه رسد در ذات تو.
روزم را چون شبم روحاني گردان و
شبم را چون روز نوراني.
از سر صنع توام چگونه بر خود نبالم.
پيشاني بر خاك نهادن آسان است و
دل از خاك برداشتن دشوار.
ديده از ديدار جمال لذت مي برد و
دل از لقاي ذوالجمال
توانگران را به ديدن خانه خواندي و
درويشان را به ديدار خداوند خانه
آنان سنگ و گل دارند و
اينان جان و دل...
آنان سرگرم در صورتند و
اينان محو در معنا...
خوش آن توانگري كه درويش است.
شكرت كه اين تهي دست پابست تو شد.
خوش آنان كه در جواني شكسته شدند
كه پيري خود شكستگي است
چه رسوايي از اين بيشتر كه
گدا از گدايان، گدايي كند...

سارا ي هفت ساله به همراه مادرش به كلينيك مراجعه كرده است. در حالي كه كيف مدرسه سارا بر دوشش سنگيني مي كند، وارد مي شود. مادر سارا بدون اينكه روي صندلي اي كه به او تعارف شده بنشيند، شروع به گريه مي كند و با صداي لرزان مي گويد: آخر نمي دانم چگونه بايد با سارا رفتار كنم كه مدرسه رفتنش مصيبت بار نباشد .
پس از گريه، آرام مي شود و مي نشيند.
هر روز در خانه، آماده شدن سارا جنجال برپا مي كند. با وجود اينكه به تمام كارهاي او رسيدگي و كمكش مي كنم ولي هر روز بهانه اي تازه دارد؛ يك روز سردرد، يك روز دل درد و... كه در همان ساعات اوليه روز، برطرف مي شود. بارها شده ساعاتي پشت پنجره كلاس در تيررس نگاه او ايستاده ام تا به كلاس و معلم عادت كند. نمي دانم چه كنم؛ ديگر خسته شده ام. تمام كارهايم را رفتار سارا تحت الشعاع قرار داده است. سارا مانتوي مادر را مي كشد و گريه كنان فرياد مي زند: مامان! من از مدرسه مي ترسم .
* * *
ترس از محيط جديد مدرسه، مهدكودك، خانه اقوام و... به عنوان يك اختلال در اغلب كودكان روي مي دهد. گاهي كودكاني دچار نگراني و هراس از مدرسه مي شوند كه از سال ها قبل از دبستان و برقراري ارتباط اجتماعي با ديگران، دچار مشكل هستند. اين كودكان، وابستگي شديدي به خانواده نشان مي دهند و در برقراركردن ارتباط دوستي با همسالان، از خود ضعف زيادي بروز مي دهند.
اين اختلال در سنين 8-6 و 11سالگي، در كودكان شايع تر است. ريشه عمده مسأله هراس از مدرسه، همان ترس از ترك خانه است و اگر كودك را به زور، وادار به اين كار كنيم، اضطراب او به هراس مبدل مي شود. عوامل عمده اي كه به ترس از مدرسه مي انجامد، عبارتند از:
۱ - وابستگي شديد كودك به خانواده و وجود اشكالي در روابط اعضاي خانواده با يكديگر
۲ - مشكلات رواني زيربنايي كودك
۳ - كمبود مهارت هاي اجتماعي كودك
۴ - وجود عامل مولد ترس در مدرسه از جمله معلم و همكلاسي ها كه با برخورد ناصحيحي ممكن است باعث رانده شدن كودك از مدرسه شوند.
۵ - نمرات پايين و ترس از برخورد تند والدين
۶ - وابستگي شديد مادر به كودك كه بعضاً  مادر از دوري فرزند دچار اضطراب شديدي مي شود و هنگام جدايي، ضمن انتقال اضطراب به فرزند، ناهشيارانه به تشديد علاقه كودك كمك مي كند.
۷ - اعتماد به نفس پايين كودك و ترس از درگيرشدن در رقابت هايي كه كودك، توانايي هاي لازم براي واردشدن به آن صحنه ها را ندارد. البته رقابت، خود در ايجاد انگيزه براي تحصيل مؤثر است ولي نه واردكردن كودك در رقابت هايي دائمي كه خارج از توانمندي هاي ذهني، رواني و حتي جسمي(از جمله مشكلاتي در زمينه بينايي، شنوايي) اوست؛ چه اگر كودك را در رقابت هاي نامتعادل از نظر توانمندي هايش شركت دهيم، هرگونه تلاشي از سوي او به شكست مي انجامد كه اين خود به تصوير ذهني كودك يا نوجوان نسبت به خودش لطمه مي زند. ضمن اينكه در دوركردن همسالان و همكلاسان از او نيز مؤثر خواهد افتاد و سرزنش اقوام دور و نزديك را براي وي به ارمغان خواهد آورد و كودك نيز ضمن آنكه عامل همه اين مصيبت ها را به مدرسه و تحصيل انتقال مي دهد، از درس و مدرسه بيزار و نسبت به آن واكنش نشان مي دهد و با يك تفكر منفي به مدرسه مي نگرد. عدم آگاهي والدين و تنبيه هاي(جسمي و كلامي) آنان به شرطي كردن منفي هر چه بيشتر كودك نسبت به درس و مدرسه منجر خواهد شد. آمار، بيانگر آن است كه 70درصد كودكاني كه به ترس از مدرسه دچارند، از افسردگي 100درصد از حالات اضطرابي و 50درصد از هر دو اختلال، در رنجند. با توجه به عللي كه در رابطه با ترس از مدرسه ذكر شد،  اكنون مي توان سؤال كرد با اين هراس، بايد چگونه برخورد كرد؟ .
- از چندين ماه قبل از آغاز تشكيل كلاس، با گفتن خاطرات شيرين خود از اولين روز مدرسه رفتن خود و ديگران، ذهن او را براي حضور در كلاس مشغول كنيد.
- لباس ها و لوازم مدرسه را با شوق وذوق فراوان تهيه كنيد و مرتب راجع به آنها بحث كنيد و هرازچندي نيز به كودك پيشنهاد كنيد لباس هايش را بپوشد و او را در لباس مدرسه ستايش كنيد و بي تابي خود را براي آغاز مدرسه بيان كنيد؛ به طوري كه در كودك، اشتياق آغاز كلاس ايجاد شود.
- اولين روز(قبل از رفتن) او را با قرآن و آب بدرقه كنيد.
- در اولين بازگشت از مدرسه بر سر او نقل شادي بريزيد و با دادن هديه اي، آن روز را براي او پرخاطره كنيد.
- خشنودي تان را از ديدار دوستان جديد فرزندتان بيان كنيد.
- رابطه صميمانه با اوليا مدرسه داشته باشيد.
- از تنبيه كلامي و بدني كودك خودداري كنيد.
* * *
هر روز صبح كمال هفت ساله با اولين صداي مادر، رختخواب را ترك مي كند و خيلي زود آماده رفتن به مدرسه مي شود. با نشاط كيفش را به دوش مي اندازد، از مادر خداحافظي كرده و قدم زنان روانه مدرسه مي شود و هر روز ظهر، شاد و خندان از مدرسه بازمي گردد. بي آنكه احتياجي به تذكر و اصرار بر انجام تكاليفش داشته باشد، دفتر و كتابش را روي ميز كارش مي گشايد و ساعتي بعد، سر از آنها بلند مي كند، در حالي كه تمام تكاليفش را انجام داده است. والدين كمال، چگونه انگيزه درس خواندن و مدرسه رفتن را در كودك خود ايجاد كرده اند؟ واقعيت اين است كه والدين، الگوي رفتاري فرزندي خويش  هستند. انجام امور زير، انگيزه مدرسه رفتن و درس خواندن كودكان را تقويت مي كند:
- بازگوكردن ارزش بالاي تحصيلات و مدرسه رفتن
- بازگوكردن ارزش وجود معلم و فداكاري هاي او
- بيان خاطرات خوش و شيرين از آموزگاران خود
- رفتن به ديدار آموزگاران به همراه كودك خود
- بيان وجوه مثبت و چشم اندازهاي خوشايند و سعادتمندانه تحصيل علم و درس خواندن
- حضور در كنار او زماني كه مشغول انجام تكاليف است و انجام مطالعه در كنار او حتي مطالعه مجله، روزنامه، مرور قبوض آب، برق، تلفن و... .
تشويق
يكي از عوامل ايجاد انگيزه مدرسه رفتن و نترسيدن از مدرسه، تشويق كودك است؛ به طوري كه تك تك كارهاي روزانه كه به نوعي به مدرسه و درس خواندن او مربوط مي شود، مورد تشويق قرار داده شود.
يادآوري اينكه فرزند من خيلي منظم است، صبح زود بيدار مي شود، نمره هر چند زير بيست باشد بايد تشويق شود تا كودك بداند كه تا چه حد كار و تلاشش مايه رضايت شما واقع شده است. بيان كلمات محبت آميز و تشويق و تقدير از كارهاي خوب و ارزنده كودك در او ايجاد انگيزه مي كند. عدم بيان توانمندي ها، كودك را دچار شك و ترديد مي كند و شناختش از استعداد و توانمندي هايش زائل مي شود. هرگز گوشزدهاي كنايه آميز- حتي اگر حق با شماست و كودك شما با نمره كم و عدم تحرك لازم براي آماده شدن و رفتن به مدرسه موجبات ناراحتي شما را فراهم كرده باشد- جايز نيست. به ياد داشته باشيد كودك، خود بيش از شما از به دست آوردن موفقيت خرسند مي شود. بعضاً  كه راه و روش را نمي داند و موفقيت به دست نمي آورد، در كنار او و با كلمات مهرآميز راهنما و پشتيبان او باشيد. بهتر است تشويق، 90درصد شفاهي (با زبان، كلمات و نگاه مهرآميز) و 10درصد عملي(هديه) باشد. استفاده از كلمات مهرآميز و دلخوش كننده و قدرداني كننده، تأثير به سزايي بر انجام كارهاي بعدي او و ايجاد انگيزه در انجام تكاليف مدرسه خواهد داشت.