|
تاجيكستان در ميان بيم ها و اميدها
|
|
|
حسن بهشتي پور
طاهر عبدالجبار استاد دانشگاه و يكي از منتقدين خردمند رحمان اف در ارزيابي دقيقي كه به مناسبت برگزاري انتخابات رياست جمهوري در كشورش براي راديو بي.بي.سي فارسي نوشته، نمونه جالبي است. او در توضيح وضعيت فساد در تاجيكستان مي نويسد: حكومت داران گوناگون انديشه و افكار انتقادي را تحمل نمي كنند و به كارمندان نشريه هاي مستقل فشار مي آورند. در برنامه حزب آمده، حزب خلق دموكراتيك تاجيكستان جانبدار اقتصاد بازاري و نمودهاي گوناگون مالكيت هستند، فعاليت تاجران و صاحبكاران و رقابت آزاد آنها را (حمايت) مي كنند و براي از بين بردن رشوه خواري و بوروكراسي (كاغذ بازي- ديوان سالاري) مبارزه مي كنند اما در تاجيكستان، فساد رايج است و مقامات نه تنها به تشكيل كارخانه هاي كوچك و ميانه كمك نمي كنند، بلكه در راه رشد آنها موانع ايجاد مي كنند. گروه هاي انحصارگر به آنها مجال كاركردن نمي دهند و از طرق گوناگون، رقابت آزاد را محدود مي كنند.
با اين همه طاهر عبدالجبار كه خود به خاطر مخالفت با رحمان اف، سالها رنج تبعيد خودخواسته را تحمل كرده، درباره راي دادن دوباره مردم به رحمان اف، پيش از برگزاري انتخابات در همان مطلب مي نويسد: هفت سال ديگر برسرقدرت ماندن رياست جمهور فعلي ازيك طرف مفيد است؛ زيرا وي تجربه زيادي اندوخته و از وضع كشور در مشكلات موجود آگاه است، اجراي برخي برنامه هاي مهم اقتصادي را آغاز كرده و مي تواند بدون توقف آنها را ادامه دهد. امروز حمايت وي از زبان و فرهنگ ملي، خيلي مهم است. به نظر مي رسد آقاي رحمان اف ميل دارد تاجيكستان از پايبندي يك طرفه رهايي يابد. همكاري هاي اقتصادي و سياسي خود با كشورهاي مختلف منطقه و جهان را گسترش دهد. اين امر براي تحكيم استقلال تاجيكستان و رشد آينده آن بسيار مهم است. پرزيدنت، در صورت انتخاب مجدد، مي تواند اين سياست را ادامه بدهد.
اما ازسوي ديگر مدت زياد برسرقدرت ماندن يك نفر و يا يك گروه، اصولا كار درستي نيست، زيرا باعث گسترش فساد و عدم پيشرفت كشور مي شود و جامعه را از پيشرفت بازمي دارد. هدف از تجديد حكومت نوآوري، انتشار افكار تازه و تحول و پيشرفت است. حكومت جديد، معمولا راه و روش هاي تازه را پيش مي گيرد و شيوه هاي جديد اداره كشور و حل مشكلات آن را به كار مي اندازد.
بايد گفت آقاي عبدالجبار به اين نكته مهم اشاره نكرده كه در وضعيت امروز تاجيكستان، فردي كه بتواند با همه بازيگران موثر داخلي و خارجي كار كند و در همان حال بخشي از منافع ملي را تامين كند در تاجيكستان امروز، يا موجود نيست يا اگر هم هست در چنبر اختلاف هاي داخلي گم شده است. حتي طرفداران آقاي رحمان اف هم قبول دارند مسايل و مشكلات اقتصادي و اجتماعي تاجيكستان كم نيست. فقر، بي كاري، فساد، عقب ماندگي، تنزل آموزش و تندرستي، و افزايش نرخ تورم رشوه خواري و آشنابازي، مردم را خسته كرده است. اما حل اين مشكلات تنها از طريق روي كارآمدن فرد جديد نخواهد بود، بلكه سيستم ناكارآمدي بر جاي مانده از دوران كمونيستي، بايد به تدريج اصلاح شود. رحمان اف گام هائي را هر چند محدود در اين زمينه بر داشته، اما از لحاظ ساختاري هنوز اساس مناسبات ناسالم گذشته بر اين كشور حاكم است.
اما سئوال اصلي اين است كه انتخاب رحمان اف براي سومين بار آن هم با توجه به اصلاح قانون اساسي جديد تاجيكستان كه مي تواند يكبار ديگر در انتخابات سال 1392 شركت كند و در صورت پيروزي براي هفت سال ديگر بر سر قدرت باقي بماند؛ در عمل وضعيت شبيه به نظام پادشاهي را در اين كشور تداعي نمي كند؟ و آيا اين نوع حكومت داري مي تواند كشور را به توسعه همه جانبه و پايدار كه رحمان اف وعده آن را مي دهد، رهنمون كند؟
براي پاسخ دقيق به اين دو سئوال مهم، بايد واقعيت هاي امروز جامعه تاجيكستان را به خوبي شناخت و به دور از احساسات و شعارزدگي، تحليل كرد. به سه دليل عمده تاجيكستان امروز نياز به نظامي اقتدارگرا دارد كه متعهد به تامين منافع ملي باشد تا زمينه براي تشكيل دولتي كاملا مردمي و حامي توسعه سياسي فراهم شود.
اول آنكه وضعيت اقتصادي تاجيكستان بدون سرمايه گذاري خارجي نمي تواند در كوتاه مدت و ميان مدت به سمت شكوفائي اقتصادي و رفاه نسبي مردم پيش رود، چرا كه تاجيكستان در مقايسه با همسايگان خود در آسياي مركزي از سرمايه كمتري برخوردار بوده و شايد از اين نظر تنها با قرقيزستان قابل مقايسه باشد. بنابراين براي جلب سرمايه گذاري خارجي نياز به ثبات و امنيت دارد. روشن است بدون راضي نگه داشتن قدرتهاي خارجي موثر مثل روسيه و آمريكا، نمي تواند شرايط را براي جذب سرمايه گذاري خارجي فراهم كند.
دوم آنكه شرايط منطقه و حوادثي كه در حال حاضر در كشور همسايه تاجيكستان، يعني قرقيزستان مي گذرد، به خوبي اهميت داشتن يك دولت مركزي مقتدر را براي مردم تاجيكستان به اثبات مي رساند. به ويژه آنكه هنوز سال هاي زيادي از دوران جنگهاي پنج ساله داخلي تاجيكستان بين سالهاي 1373 تا 1378 نگذشته است.
سومين دليل كه در عين حال مهم ترين دليل براي رضايت مردم به ادامه حكومت غيردمكرات اما تا حدودي ملي گرا در تاجيكستان است، وضعيت اپوزيسيون اين كشور و مخالفان شخص رحمان اف است. در واقع احزاب مخالف دولت كه شامل سه جريان اصلي مي شوند هيچ كدام نتوانسته اند نزديك به پانزده سال اخير كادرسازي كرده و افراد موثر و مدبري را به جامعه معرفي كنند. نظام پوسيده گذشته كه احزاب از دل آن بيرون آمدند و اختلافات شديد بين مخالفان وسرانجام پنج سال جنگ داخلي تلخ وضعيت بسيار بدي را هم براي جريان اسلام گرا به رهبري نهضت اسلامي تاجيكستان و هم مخالفين غرب گراي رحمان اف كه عمدتا در درون حزب دمكرات گردهم آمده اند (با دو جريان انشعابي) و هم حزب سنتي كمونيست كه هنوز در روياهاي احياي شوروي به سر مي برد، نتوانستند برنامه ها و شعارهايي را مطرح كنند تا مردم همه خطرها را ناديده بگيرند و به كانديداي آنها راي دهند.
در چنين شرايطي است كه آقاي رحمان اف، عالم بابايف رهبر و نامزد حزب اصلاحات اقتصادي تاجيكستان را ترغيب مي كند به عنوان رقيب كنترل شده وارد عرصه انتخابات شود و جالب آنكه 2/6درصد راي هم كسب مي كند و اين يك در صد بيشتر از آراي رهبر حزب كمونيست است كه بيش از هفتاد سال قدمت دارد. حتي امير قره قولف، رهبر و نامزد حزب كشاورزي تاجيكستان كه او نيز با سفارش آقاي رحمان اف به كارزار انتخاباتي وارد شد، توانست با كسب 3/5درصد آرا از اسماعيل طلبك اف نامزد حزب كمونيست تاجيكستان بيشتر راي بياورد. يعني دو حزبي كه عمدتا شعارهاي حزب دموكراتيك خلق (حزب حاكم) را تكرار مي كردند و طرفدار توسعه بازار آزاد هستند از كانديداي احزاب چپ گرا بيشتر راي مي آورند. هر چند عبدالحليم غفاراف رهبر و نامزد حزب سوسياليست نيز كه با تائيد دولت وارد عرصه انتخابات شده بود بعنوان آخرين نفر، تنها توانست 8/2درصد آراء را به خود اختصاص دهد، چرا كه او هم تمايلات چپگراي خود را در شرايطي ابراز مي كرد.
اما جالب آنكه محمود روزي اسكندروف رهبر حزب دمكرات غرب گرا كه چندي پيش به۲۳ سال حبس محكوم شد، تقريبا همان شعارهاي اقتصادي حزب حاكم را مطرح مي كرد، اما در واقع جرم واقعي او مخالفت با آقاي رحمان اف بود. شايد هم او به زندان رفت تا كانديداتوري جدي در برابر آقاي رحمان اف ظاهر نشود. گرچه در همان زمان هم بسياري معتقد بودند آقاي رحمان اف با اين اقدام براي خود دردسري آفريده كه نيازي به آن نبود. زيرا اسكندروف تنها مي توانست راي رحمان اف را در مقايسه با دور قبل كاهش دهد. اما به هر حال رحمان اف با استفاده از نفوذ و امكانات رسانه اي خود، پيروز مي شد. همچنان كه حتي استدلال رحمت الله ظاهراف، رهبر حزب سوسيال دمكرات تاجيكستان، كه چندي قبل در نشستي مطبوعاتي گفته بود: پيشنهاد نامزدي رئيس جمهوري فعلي مغاير با قانون اساسي اين كشور است، زيرا در قانون اساسي تاجيكستان آمده، تغييرات سال 2003 در قانون انتخابات در مورد انتخاب دوباره و پي درپي رئيس جمهوري براي مهلت هفت سال تنها پس از انجام صلاحيت پرزيدنت فعلي اعتبار خواهد داشت، ولي چون دوره رياست پرزيدنت كنوني تنها پس از انتخاب رئيس جديد و سوگند يادكردن او پايان مي يابد، شركت آقاي رحمانف در انتخابات مغاير با قانون است .
اين استدلال هم نتوانست در افكار عمومي مردم تاثير قابل توجهي براي تحريم انتخابات در پي داشته باشد همچنانكه اعلام شد بيش از 78 درصد كساني كه حق شركت در انتخابات را داشتند، پاي صندوق هاي راي حاضر شدند و در عمل به فراخوان تحريم حزب دمكرات و حزب سوسيال دمكرات پاسخ منفي دادند. ولي به هرحال تيم آقاي رحمان اف نمي تواند چشم خود را بر روي اين واقعيت ببندد كه هم ميزان مشاركت مردم نسبت به دور قبل كمتر بود و هم راي آقاي رحمان اف درصد كمتري را به خود اختصاص داد.
در يك ارزيابي كلي مي توان گفت آينده تاجيكستان با روندي كه رحمان اف باتجربه ، در پيش گرفته نااميدكننده نيست. امروز شرايط براي تجديد حيات حكومت درخشان سامانيان كه در واقع بنيان گذار اين كشور فارسي زبان در آسياي مركزي بودند، آماده است. بايد ديد آيا به رحمان اف امكان مي دهند، ايده گسترش روابط با كشورهاي هم زبان يعني ايران و افغانستان را دنبال كند؟ قرائن و شواهد نشان مي دهد او قواعد بازي را به خوبي آموخته و نشان داده چگونه مي توان آرمان هاي ملي را از طريق عمل گرايي مقتدرانه به مورد اجرا گذارد . يكي از مشكلات اساسي او پندنياموختن از آموزه هاي غلطي است كه در دوره شوروي در ضديت با دين باوري مردم در پيش گرفته مي شد.
آقاي رحمان اف مهم ترين جريان اسلام گراي متعادل را در كنار خود دارد و از آن بعنوان يك الگوي موفق كه هم مبارزه مسلحانه را رد مي كند و هم با افراط گرائي از نوع طالبان و القائده مخالف است ، بهره نمي گيرد. وقتي او نمي تواند به جريان هاي متعادل مخالف خود امكان فعاليت قانون مند بدهد اين امكان فراهم مي شود جريان هاي افراطي با تحريكات بازيگران فرامنطقه اي وضعيت بحراني جديدي را براي او فراهم كنند كه براي كنترل و اداره آن، زمان كافي نداشته باشد.
|
