سميه شرافتي
سرفه و عطسه مي كنيد و احساس خستگي و درد داريد. فكر مي كنيد حتما سرما خورده ايد، اما بعد، چند روز كه مي گذرد و مي بينيد كه خبري از بهبودي نيست و هنوز بيني تان گرفته و هنوز سرفه مي كنيد و هنوز سردرد داريد و... خودتان را با عجله به پزشك مي رسانيد. پزشك شايد پس از شنيدن شرح حال شما و معاينه صورت و بيني و پيشاني تان، و احتمالا درخواست يك راديوگرافي از سينوس ها، به شما بگويد كه سينوزيت داريد. معني ساده اش اين است كه سينوس هاي شما عفوني يا ملتهب شده اند؛ اما اين فقط اندكي از درد و گرفتاري را كه در اين شرايط تحمل مي كنيد، نشان مي دهد. سينوزيت، بخصوص سينوزيت مزمن، از شايعترين بيماري هاي دستگاه تنفسي در كل دنيا است. با وجود سرماي زمستان، و سرماخوردگي هايي كه گاه و بي گاه در اين فصل گريبانگير افراد مي شود، نكته هاي دكتر سيد حامد سجادي، متخصص گوش و حلق و بيني و استاد دانشگاه استنفورد درباره سينوزيت بيان مي كند شنيدني خواهد بود. با دكتر سجادي در حاشيه كنگره رينولوژي كه 3 هفته قبل برگزار شد، گفتگو كرديم.
***
* آقاي دكتر، آيا هر سرماخوردگي منجر به سينوزيت مي شود؟
- ببينيد، بايد گفت سينوزيت مثل سرماخوردگي است با اين تفاوت كه سرماخوردگي بعد از يك هفته خوب مي شود ولي سينوزيت خير. سرماخوردگي كه بعد از 5 الي 6 روز به جاي بهتر شدن، بدتر شود ممكن است شك به عفونت سينوس را ايجاد كند. ما به اين عفونت سينوزيت حاد مي گوييم، يعني بيمار از قبل هيچ مشكلي نداشته و با يك بار سرماخوردگي شديد دچار سينوزيت شده است. به طور كلي شمار كمي از سرماخوردگي ها به سينوزيت منجر مي شوند.
* يعني به دنبال سرما خوردگي، در چه مواردي با شك به سينوزيت بايد به پزشك مراجعه كرد؟
- اگر علايم سرماخوردگي بيش از 10 تا 14 روز طول بكشد، يا به تدريج بدتر شود، با سردرد شديد همراه باشد، ورم صورت يا تغييرات چشمي ظاهر شود، درد صورت بيش از 2 تا 4 روز باقي بماند، تب بالاي 38 درجه بيشتر از 3 روز ادامه يابد، ترشحات بيني پس از گذشت 5 تا 7 روز از شروع سرماخوردگي، زرد يا سبز رنگ شود، ترشحات، از ابتداي سرماخوردگي زرد يا سبز رنگ باشد و بيش از 10-7 روز ادامه يابد، 14-10 روز بعد از برطرف شدن ساير علايم، سرفه همچنان باقي بماند، به ويژه اگر خلط دار باشد، گوش درد (به ويژه يك طرفه) بيش از يك روز باقي بماند، در اين صورت بيمار بايد حتما به پزشك مراجعه كند.
* سينوزيت مزمن چطور؟
- اين را هم درباره علايم سينوزيت بايداضافه كنم كه اكثر سينوزيت ها عارضه بيني دارند، گرفتگي بيني، آبريزش، گاهي اوقات فشارهاي داخل سينوس و حفره هاي صورت، سردرد، از دست دادن حس چشايي و در بيشتر مواقع در اطفال، بوي بد دهان، ممكن است از علائم سينوزيت باشند. در برخي موارد كاهش حس بويايي و احساس مزه بد در گلو همراه با ترشحات چركي پشت گلو هم وجود دارد و حتي ممكن است فرو بردن ترشحات در كودكان به تهوع و استفراغ منجر شود. اما اگر اين علائم بيش از دوازده هفته طول بكشند يعني بيمار علي رغم داروهايي كه استفاده كرده بهبود نيابد، در اين صورت سينوزيت او مزمن شده است.
* سينوزيت حاد متناوب هم داريم؟
- اين هم يكي از انواع ديگر سينوزيت ها است؛ به اين ترتيب كه فرد دچار سينوزيت حاد مي شود و پس از مصرف دارو نيز بهبود مي يابد، ولي بعد از سه الي چهار ماه بهبودي دوباره دچار عفونت سينوس مي شود كه درمان اين نوع سينوزيت از انواع ديگر آن مشكل تر است.
* سردردهاي ناشي از سينوزيت را چطور بايد با سردردهاي ميگرني يا سردردهاي معمولي افتراق داد؟
- اكثر سينوزيت ها سردرد ايجاد نمي كند و سردردهاي سينوسي، همان هايي كه مردم اغلب به اين نام از آنها ياد مي كنند، اغلب ميگرن و يا سردرد هاي غير سينوسي است و با آنتي بيوتيك هم بهبود نمي يابد. بخصوص سينوزيت مزمن اصلا سردرد ندارد. در سينوزيت حاد نيز اغلب گونه هاي فرد دردناك مي شود تا سر او. اين سردرد ها به راحتي با مسكن و با استراحت خوب مي شوند و اصلا عفوني نيستند.
* سينوزيت به لوزه سوم هم ربطي دارد؟
- همان طور كه سينوزيت سبب گرفتگي و ترشحات بيني مي شود، لوزه سوم هم علايم مشابهي را متظاهر مي كند. در بسياري از كودكان اين دو مورد را به سختي مي توان از هم تميز داد، اما معاينه دقيق پزشك مي تواند علت اصلي را مشخص نمايد. لوزه سوم با متوقف كردن خروج ترشحات از پشت بيني، فرد را دچار سينوزيت مي كند. در سينوزيت نيز خروج ترشحات چركي از پشت بيني موجب تحريك لوزه سوم و تورم آن مي شود.
* چند درصد از سينوزيت هاي مزمن به جراحي نياز دارند؟
- درمان اين بيماري معمولا طبي است يعني ما ترجيح مي دهيم كساني كه سينوزيت دارند را جراحي نكنيم، مگر آنكه معالجات غير باليني آنها غير قابل علاج باشد. به طور متوسط كمتر از يك درصد افرادي كه سينوزيت دارند و به پزشك مراجعه مي كنند به جراحي نياز پيدا خواهند كرد. يعني درمان دارويي در اولويت است، اما نكته مهم اين است كه اگر درمان آنتي بيوتيكي كامل نشود، فرد در معرض خطر سينوزيت مزمن قرار مي گيرد و به همين خاطر بايد سينوزيت حاد را به طور كامل طبق دستور پزشك درمان كرد.
* براي كودكاني كه دچار سينوزيت هستند هم جراحي صورت مي گيرد؟
- در سال هاي گذشته براي كودكان زير 10 سال عمل جراحي صورت مي گرفت، ولي امروزه به خاطر خطرات، عوارض و سخت بودن عمل جراحي روي كودكان، سعي بر اين است كه جراحي صورت نگيرد. در افراد زير 10 سال كه سينوزيت دارند اغلب مشكل لوزه سوم وجود دارد كه اگر اين لوزه همراه با مصرف اسپري و آنتي بيوتيك جراحي شود، بهتر از جراحي سينوس است. ولي اگر فرد تا سن 15 سالگي بهبود نيافت، آن وقت اقدام به جراحي مي شود.
* براي قبل و بعد از جراحي چه توصيه هايي را مي كنيد؟
- هم قبل و هم بعد از جراحي فرد بايد از آلرژي زاها از جمله آلودگي هوا دوري كند، همچنين رطوبت منزل بايد بين 30 الي 40 درجه باشد، بخصوص در فصل زمستان. آب بدن نيز بايد به ميزان كافي باشد، در غير اين صورت خلط درون بيني غليظ و خشك مي شود و راه سينوس ها را كيپ مي كند.
* كساني كه جراحي نمي كنند چطور؟
- اين افراد نيز از طريق آنتي بيوتيك درمان مي شوند، ولي شستشوي بيني با سرم فيزيولوژي يا آب نمك 2 الي 3 بار در روز نيز براي اين بيماران بسيار كمك كننده است.
چه عواملي باعث تبديل سينوزيت حاد به مزمن مي شوند؟
در هر فردي ممكن است يك يا چند مورد از عوامل زمينه ساز زير وجود داشته باشد: عفونت هاي مكرر ويروسي در خردسالاني كه در مهد كودك هاي شلوغ نگهداري مي شوند، موجب مي شود كه پيش از رهايي از يك سرماخوردگي، كودك گريبانگير سرماخوردگي ديگري شود و مجالي براي بهبود ترشحات بيني در فواصل سرماخوردگي نباشد، آلرژي و حساسيت به عوامل مختلف، از جمله عوامل استنشاقي يا غذايي نيز مي تواند عامل زمينه ساز سينوزيت باشد. آلرژي بيني به دو شكل ظاهر مي شود: آلرژي فصلي كه در فصلي خاص مانند بهار يا تابستان آشكار و از گرده درختان، علف هاي هرز و چمن ناشي مي شود. آلرژي دايمي، يعني در تمام طول سال گرفتگي و ترشح بيني وجود دارد كه گرد و خاك منزل، موجودات ريز همراه آن به نام مايت، قارچ هاي معلق در هوا و مواد زايد حيوانات خانگي به عنوان عامل آن شناخته شده اند. همچنين دود سيگار و آلودگي هوا، اختلالات سيستم دفاعي بدن و برگشت مواد غذايي از معده به مري كه موجب سوزش سر دل مي شود نيز ممكن است زمينه سينوزيت را نيز در كودكان فراهم كند. بنابراين لازم است در افراد مستعد تك تك اين موارد بررسي شود.