گروه شهري- دهمين نشست تخصصي پايگاه مديريت دانش شهري با موضوع بررسي سيماي شهري با تأكيد بر بهسازي خيابان وليعصر در حالي برگزار شد كه مخالفان و موافقان پروژه پياده روهاي خيابان وليعصر دعوت شده بودند تا در سالن همايش نيز شاهد مواجهه اين دو گروه با يكديگر شويم.
از يك سو دكتر حجت الله ملاصالحي، مديرعامل سازمان زيباسازي شهرداري تهران و مهندس بيژن مسعودي،  مدير پروژه بهسازي خيابان وليعصر در دفاع از طرح هاي خود برآمدند و از سوي ديگر دكتر جهانشاه پاكزاد و دكتر حسنعلي بقايي از استادان دانشگاه به نقد برخي از حركت هاي صورت گرفته در اين راستا پرداختند.
آغاز كننده همايش، دكتر بقايي بود كه به بيان تاثيرات زيست محيطي پروژه خيابان وليعصر پرداخت. وي با اشاره به سوابق مرتبط خود با اين پروژه همچون عضويت در كميته فني سازمان پارك ها و حضور در جلسات توسعه پايدار به مطالعات چندين ساله خود در اين ارتباط اشاره كرده و به تبيين جايگاه اين خيابان پرداخت. بقايي گفت: تهران به عنوان پايتخت و خيابان وليعصر به عنوان يك خيابان قديمي و باسابقه همواره از اهميت خاصي نزد مردم تهران و كارشناسان مسايل شهري برخوردار بوده است؛ تا جايي كه تنها براي قطع كردن 182 اصله درخت به دليل انجام پروژه عمراني تقاطع چمران و وليعصر، ده ها نامه به دفتر رئيس جمهور وقت ارسال شد . اين استاد دانشگاه، جدي ترين نگراني موجود پيرامون فعاليت هاي صورت گرفته در اين خيابان را نگراني مردم از قطع شدن يا از بين رفتن درختان دانسته و تصريح كرد: من آينده تهران را چندان مناسب نمي بينم؛ چرا كه بر طبق آمارهاي موجود،  ايران در سال 1400 هجري شمسي جمعيتي بالغ بر 125ميليون نفر خواهد داشت كه از اين تعداد بيش از 20درصد جمعيت كل كشور، در تهران سكونت خواهند داشت و طبيعي است كه در چنين فضايي هر گونه تخريب زيست محيطي يا حركتي در جهت گسترش آلودگي توجيه پذير نخواهد بود .
بهسازي پياده روها، گامي در جهت ايجاد فرهنگ پياده روي
در ادامه همايش، دكتر ملاصالحي، مديرعامل سازمان زيباسازي شهرداري تهران به نقد مديريت شهري گذشته تهران پرداخته و گفت: ما بايد جايگاه انسان را در شهر بشناسيم. متاسفانه اين مسئله در شهر تهران فراموش شده بود و همه مديران شهري تنها متوجه حل مسئله ترافيك ماشين ها بودند؛ در حالي كه به اعتقاد بسياري از كارشناسان، با وضعيت موجود، احداث ده ها پل و خيابان نيز راهگشاي وضعيت ترافيكي موجود نخواهد بود .
وي به اهداف شهرداري در گسترش پياده راهها و همچنين پياده روها با كيفيت مطلوب در سطح شهر تهران اشاره كرد و خاطرنشان ساخت: ما به اين جمع بندي رسيديم كه اگر بخواهيم مردم را تشويق به پياده روي كنيم، چاره اي به جز اصلاح پياده رو نخواهيم داشت. بنابراين موظف خواهيم بود تا به بهترين شكل ممكن به اصلاح اين مسيرها بپردازيم تا پياده روها حتي به تفرجگاه هايي براي مردم تبديل شود .
اين مقام مسئول در شهرداري تهران، علت انتخاب خيابان وليعصر براي اين كار را اهميت ويژه اين خيابان دانسته و افزود: به دليل همين اهميت، تمامي مشكلات را به جان خريديم تا اينكه الان مي توانيم به صراحت بگوييم فاز يك اين طرح تا پايان هفته ديگر افتتاح خواهد شد. البته در اين راه مشكلات بسياري پيش روي شهرداري بود؛ تا جايي كه تنها در مسير 500 متري ميان انقلاب و طالقاني با مشكلات بسياري حتي در مجموعه شهرداري مواجه شديم .
وي علت انجام اين طرح به صورت يك باره را زمان بسيار زياد مورد نياز براي انجام طرح به صورت جزبه جز دانسته و تصريح كرد كه در صورت انجام كار به صورت مرحله به مرحله، زماني بالغ بر ده سال نياز بود .
ملاصالحي با رد شايعات موجود پيرامون افزايش هزينه اين طرح گفت: از ابتداي پروژه نيز با انجام كارشناسي هاي متعدد اعلام كرديم اين طرح 17 ميليارد تومان هزينه خواهد داشت. الان هم اين هزينه شايد كمتر از رقم اعلام شده باشد اما به طور حتم چيزي بيشتر از اين رقم نخواهد بود .
وي در پايان از شروع فاز دوم اين طرح كه همان همسطح كردن پياده روهاست خبر داده و خاطرنشان ساخت: اين فاز از طرح نيز تا سه ماه آينده به پايان خواهد رسيد تا از اين پس خيابان وليعصر، الگويي براي ديگر خيابان هاي شهر تهران همچون شريعتي و انقلاب و معابر ديگر شهرهاي ايران شود .
پياده روهاي وليعصر، تفرجگاه مي شوند!
ديگر مدعو اين نشست، مهندس مسعودي، مدير پروژه بهسازي خيابان وليعصر بود كه به دفاع از پروژه خود پرداخت.
وي پرداختن به پياده روها را موجب ساماندهي شهر و آرام سازي محيط و نظم شهر دانسته و افزود: اگر متوليان شهر به انضباط اعتقاد داشته باشند، موجب خواهد شد تا مردم را به انجام كارهاي درست عادت دهيم. به طور حتم براي پياده روي نياز به فضاي مناسب شهري است؛ حال آن كه تا به حال چنين چيزي در سطح شهر تهران وجود نداشته است .
مسعودي با اشاره به گذشته خيابان وليعصر، از اين خيابان به عنوان تفرجگاهي براي مردم ياد كرده و افزود: محيط زيبا و جذاب پياده روهاي اين خيابان در كنار درختان و پرندگان موجب شده بود تا خيابان وليعصر تبديل به تفرجگاه و مركزي تفريحي براي مردم تهران شود .
مدير پروژه بهسازي خيابان وليعصر به اقدامات صورت گرفته در كف پياده روهاي اين خيابان اشاره كرده و گفت: علاوه بر يكسان سازي كف خيابان، تمامي عناصر مزاحم حذف شده و مبلمان شهري و صندلي ها به بهترين شكل ممكن نصب شده است. همچنين مسير به بهترين نحو ممكن ايمن سازي شده است تا عبور ناتوانان و نابينايان به بهترين شكل ممكن تسهيل شود .
مسعودي از وجود هنرمندان در اين پروژه به عنوان گامي در جهت بازگشت اين خيابان به دوران گذشته ياد كرده و از خيابان وليعصر به عنوان تفرجگاهي دوباره به مردم تهران خبر داد. وي همچنين به اقدامات صورت گرفته براي به هم نخوردن كف پياده روها به واسطه كندن مجدد آن اشاره كرده و خاطرنشان ساخت: پياده رو به صورت خشكه چيني و قابل برداشت است؛ تا جايي كه به راحتي براي حفاري ها مي توان كف را برداشته و بدون هزينه اي دوباره آن را نصب كرد .
اين مقام مسئول در پايان سخنان خود، عمر مفيد كف پوش پياده رو خيابان وليعصر را از سوي كارخانه سازنده آن 15 سال دانسته و افزود: به اعتقاد ما عمر اين كف پوش ها حتي بسيار بيشتر از آن چيزي است كه مسئولان كارخانه سازنده ادعا كرده اند .
وقتي وليعصر جايگزين لاله زار مي شود
با پايان يافتن سخنان مسئولان و مديران اين پروژه، اين بار نوبت دكتر پاكزاد بود تا به نقد سياست هاي شهرداري پيرامون اين خيابان بپردازد. وي ابتدا وجود بحث پيرامون نقد اين حركت را به تعبيري نوش دارو پس از مرگ سهراب دانسته و در ادامه الگو كردن اين طرح در ديگر مناطق را اشتباه محض دانست. او گفت: اينكه اين طرح در خيابان شريعتي با الگوبرداري از وليعصر انجام شود اشتباه محض است؛ چه برسد به اينكه اين طرح به شهرهاي ديگر نيز سرايت كند؛ چرا كه هيچ خياباني همچون وليعصر ويژگي تفريحي ندارد تا پياده روهاي آن تبديل به تفرجگاه شود .
وي اجراي چنين پروژه اي در طول 18 كيلومتر خيابان وليعصر به عنوان بلندترين خيابان خاورميانه را نوعي حركت تبليغاتي دانسته و افزود: چند مشكل در اين خيابان وجود دارد؛ اول اينكه در بخش هايي از خيابان آنقدر شيب بالاست كه كسي پياده روي نمي كند، دوم اينكه به دليل ترافيك شديد، آلودگي تا به حدي است كه پياده روي مضرات بيشتري نسبت به سوار شدن در ماشين دارد .
وي به كنايه از مسئولان خواست تا از اين پس در مسيرهاي شرقي- غربي اقدام به ساخت پياده رو كنند تا در عمل امكان پياده روي به دليل شيب كمتر وجود داشته باشد.

تلقي اين كه شهرها، امروزه تنهابا عنوان مراكز اقتصادي و سياسي محسوب شوند، چندان درست نيست؛ به ويژه اين كه جمعيت شهرها روز به روز فزوني مي يابد و رفته رفته، شهرها به صورت مراكزي گسترده و پرجمعيت درمي آيند و تمركز اقتصادي و اجتماعي را فراهم مي آورند. بنابراين توجه به نيازهاي فرهنگي و اجتماعي افرادي كه در شهرهاي بزرگ ساكنند، گريزناپذير است. در واقع تمركز جمعيت در شهرها، علاوه بر ايجاد تمركز، موجب بروز مشكلات و معضلات گوناگوني مي شود و در اين راستا توجه به فعاليت هاي تفريحي و فرهنگي ميان شهروندان داراي اولويت مي شود. اگرچه بسياري از مراكز تصميم ساز و تصميم گير شهري براي اين مهم، فعاليت هاي مهمي انجام مي دهند، اما بسياري از فعاليت هاي تفريحي مردم، به صورت خودجوش و برآمده ازخواست شهروندان شكل مي گيرد. نمونه بارز اين نكته را مي توان در تهران دهه۳۰ و۴۰ سراغ گرفت. در آن روزگار بدون هيچ برنامه ريزي از سوي نهادهاي حكومتي، ناگهان خيابان لاله زار به عنوان مركز تجمعات شهري درآمد و اين خيابان خيلي زود به عنوان تفرجگاه تهراني ها شناخته شد. اگرچه مي توان دلايل بسياري را براي اين امر برشمرد اما نكته قابل توجه و داراي اهميت، رويكرد شهروندان تهراني بود.
شايد پس از گذشت سال ها، امروزه تنها خاطره اي از آن خيابان به جا مانده باشد و حتي ديگر با احياي آن و تبديل خيابان لاله زار به پياده راه نمي توان جلوه اي اندك از روزگاران گذشته را در آن بازيافت. در تمام اين سال هايي كه گذشت، تلاش هاي مديران شهري براي ايجاد يك مركز اجتماعات شهري، هنوز به سرانجام نرسيده و كلانشهر تهران با مساحت 707كيلومتري، هنوز نتوانسته جايي براي اين مركز باز كند.
انگار بايد بپذيريم كه سال ها پايتخت از داشتن مركزي تفريحي براي شهروندان كه در آن بتوانند به تفرج بپردازند، محروم بود. در تمام اين سال ها خيابان هاي تهران، تنها براي عبورومرور اتومبيل ها طراحي مي شد و در آن نشاني از شهروندان نبود. در واقع تهران جاي پاي رهگذراني را كه به قصد گردش به شهر مي آمدند را فراموش كرده بود اما يكباره در دوره مديريت جديد شهري، خيابان وليعصر، چهره عوض كرد و از آن سيماي غبارگرفته ساليان دور و نزديكش فاصله گرفت و هم اكنون به هيات خياباني استاندارد د رآمده است، شايد شكوه خيابانگردي روزگار پيشين در لاله زار را بتوان در وليعصر جست وجو كرد.

توكيو با جمعيتي در حدود 32 ميليون نفر پرجمعيت ترين شهر دنياست. افق توكيو بسيار زيبا و بي نظير است كه آن را از ديگر شهرهاي بزرگ دنيا مجزا مي كند. 15 برج اين شهر بالاي 200 متر ارتفاع دارد. توكيو به دليل تراكم و گستردگي داراي جاذبه هاي بي مانندي است. در هر گوشه شهر به نظر مي رسد افق ويژه اي ديده مي شود. توكيو با روشنايي نئون و معماري معاصر بسيار جذاب به نظر مي رسد و مانند نيويورك معمولا در فيلم ها به خاطر زيبايي و چشمنواز بودن آن به تصوير كشيده مي شود. يك واقعيت جالب اينكه توكيو بزرگترين ناوگان هلي كوپتر دنيا را براي فائق آمدن بر شرايط غيرعادي ترافيك دارد.

پرچم، نماد هر كشور و لباس، جلوه گاه شخصيت و فرهنگ هر فرد است و از سويي، سيما و منظر شهري، تبلور عينيت يافته زيست و معيشت شهروندان تلقي مي شود.
منظر شهري را مي توان، نمادي از مظاهر فرهنگي و تمدن شهرها و متناسب با آن كشورها و اقوام و ملل مختلف دانست. منظر شهري چشم اندازي است كه شهرها به بينندگان القا مي كنند. با اين توصيف منظر تهران چگونه است كه عده اي از شهروندان يا كساني كه براي نخستين بار وارد آن مي شوند، آن را آشفته، نازيبا و مبهم مي خوانند يا عده اي آن را زيبا، خوب و برآيند يك انديشه و فرهنگ و تمدن ريشه دار مي دانند.
واقعيت موضوع اين است كه شهروندان شهر را از طريق كالبد فيزيكي نمايان آن، نماهاي ساختمان ها و هماهنگي آنها با يكديگر، راه هاي شهري و مسيرهاي عبوري سواره و پياده آن، گره هاي شهري همچون ميدان ها، فضاهاي عمومي و باز شهري و... مي شناسند. با اين وصف آيا سيماي كنوني كلانشهر تهران، زيبنده شهروندان و تاريخ بلند آن است؟
به طور قطع و يقين، پاسخ منفي است؛ چرا كه همواره شهروندان در شكل گيري آن نقشي نداشتند و ناخواسته در فضايي حضور يافته اند كه عده اي آن را بر اساس سلايق شخصي خود، بنا كرده اند. به همين دليل منظر شهري تهران امروزه ملغمه اي از تيپ ها و سلايق و به طور خلاصه به يك بي هويتي رسيده است.
اگر گفته شود تهران از زاويه منظر، شهري بي هويت است سخني گزاف نيست چرا؛ چون بر اساس عرف رايج در ايران و به تأسي از آن در تهران، طرح هاي شهري توسط عده اي حرفه اي تهيه مي شود و گروه حرفه اي ديگر آن را ارزيابي و تصويب مي كنند و سپس توسط شهرداري ها به اجرا درمي آيند. همان طور كه مي بينيد، شهروندان كوچكترين نقشي در اين فرآيند ندارند و هيچ وقت سليقه و خواست آنان در اين موارد لحاظ نمي شود.
با توجه به برگزاري انتخابات شوراي شهر و اين كه شوراها برگزيدگان شهروندان براي مديريت كارآمد شهرها هستند و نيز مشاركت دادن مردم در اداره شهر از جمله فلسفه وجودي شوراها محسوب مي شود. به نظر مي رسد فرصت دخالت دادن اراده و خواست شهروندان در توجه به منظر شهري فراهم آمده باشد.
به عبارت ديگر توجه به مقوله منظر شهري از ماموريت هاي ذاتي شوراي شهري است. فراموش نكنيم كه ساخت و سازهاي هر شهر، بازتابي از روحيه زيستي و فرهنگ شهروندي ساكنان آن است و به همين ترتيب اين ساخت و سازها معرف مديريت شهري كارآمد و يا ناكارآمد نيز هستند.
*كارشناس مديريت و برنامه ريزي شهري