دهه 1990 از سوي سازمان ملل، به عنوان دهه بين المللي كاهش فاجعه هاي طبيعي نامگذاري شده بود. در يكي از نشريه هاي يونسكو كه در ابتداي آن دهه منتشر شده بود، بدوي م. روهبان مدير واحد مسئول آن دهه نوشته بود: بروز فاجعه هاي طبيعي، جزء جدايي ناپذير محيط زيست است، اما زيان هاي وارده به طور عمده ناشي از عملكرد تصميمات اجرا شده يا به تعويق افتاده در فرايند توسعه است. رشد جمعيت و تراكم آن در مناطق شهري، ساختمان هاي ناامن و افزايش وسايل و تسهيلات نامطمئن و آسيب پذير، همگي سبب مي شوند كه هم مردم و هم محيط زيست در معرض فاجعه هاي طبيعي قرار گيرند. (2)
نمود عيني آن چه را كه روهبان به آن اشاره كرده بود، مي توانيم در پيامد زمين لرزه بم كه جان بيش از سي هزار هم ميهن ما را گرفت و آثار تاريخي بي نظيري- از جمله ارگ بم- را با خاك يكسان كرد، ببينيم. پس از زمين لرزه  خوف انگيز رودبار در سال 1369، آيين نامه اي براي مقاوم سازي بناها تصويب شد، اما با وجود گذشت 13 سال (و وقوع زمين لرزه هايي با خسارت ها و مرگ و ميرهاي كمتر در اين فاصله) آن آيين نامه جدي گرفته نشد و هنگامي كه قرعه مرگ به نام شهروندان بمي در آمد، زيان سنگين ناشي از تصميمات اجرا نشده يا به تعويق افتاده خود را نشان داد. خسارت هاي فاجعه بم را از يك ديدگاه مي توان خسارت ناشي از برنامه هاي توسعه ناپايدار و مديريت بي توجه به اصول زيست محيطي دانست. ساخت و ساز عنان گسيخته در سرزمين لرزه خيز و در نزديك گسلي شناخته شده و رشد سريع جمعيت و تراكم آن در نقطه اي كه براي آن ظرفيت سازي نشده است از عواملي بوده كه يكي از مرگبارترين فاجعه هاي طبيعي جهان را رقم زد.
به گفته صليب سرخ جهاني، زمين لرزه بم با 30 هزار كشته دومين فاجعه مرگبار جهان در سال 2003 ميلادي بوده است. نخستين فاجعه آن سال، گرماي بي سابقه اروپا در تابستان بود كه سبب مرگ 35 هزار نفر شد(3). هر دوي اين فاجعه ها، ناشي از تأثير مخرب فعاليت هاي انساني در محيط زيست بوده است. ممكن است، بسياري از خوانندگان خوانده باشند و باور داشته باشند كه افزايش گازهاي گلخانه اي و جنگل زدايي هايي كه به طور عمده انسان مسبب آن بوده، به گرم شدن زمين منجر شده است. اما، شايد در نظرشان عجيب نمايد كه چگونه ممكن است خسارت هاي زلزله هم ناشي از فعاليت انسان باشد.
زمين لرزه يك پديده طبيعي است و به همين دليل پديده اي است مرتبط با مسايل زيست محيطي. اين پديده طبيعي، مانند بسياري از ديگر جلوه هاي طبيعت، دو چهره زيبا و خشن دارد، همان طور كه كوه و دريا و جنگل و پلنگ و... هم زيبا هستند و هم وحشي (به دو معناي مستتر در وحشي توجه كنيد: طبيعي، تندخوي) به همين ترتيب زمين لرزه هم چنين است. به گفته يك پژوهشگر، اگر اين پديده نبود، بسياري از جلوه هاي چشمگير زمين مانند كوه ها و دره ها، غارها، آبشارها و چين و شكن خيال انگيز لايه هاي زمين هم وجود نداشت. به بياني ديگر مي توان گفت كه لرزه هاي زمين، نبض و حركت موجود زنده اي است به نام زمين.
هنگامي كه انسان، پا را فراتر از حد خود (و ظرفيت زمين) گذاشت و آزمندي را به آن پايه رساند كه بر هر كجا دست انداخت و حتي بي توجه به جان خود، عرصه هاي طبيعي نامناسب را هم متصرف شده مي بايست خود را پذيراي فاجعه ها مي كرد؛ همچون قهرمان داستان هركس به چقدر زمين نياز دارد از تولستوي كه تا آخرين رمق و تا فروكش كردن اشعه خورشيد، براي به چنگ آوردن تكه اي ديگر از زمين پيش رفت و با غروب خورشيد جان بر سر طمعكاري نهاد.
كوه هاي ايران بر اثر فشار شبه جزيره عربستان در جنوب غربي و فشار شبه قاره هند در جنوب شرقي و جوان بودن رشته آلپ- هيماليا، در هر سال چند سانتي متر بلندتر مي شوند. روند تحرك زمين و كوه ز ايي در اين منطقه در 60-50 ميليون سال گذشته وجود داشته و تا ميليون ها سال ديگر ادامه خواهد داشت. انسان اين روند را شناخته و بر كليات آن آگاهي دارد، پس نمي توان بر ناگهاني بودن يا قابل پيش بيني نبودن مطلق اثرهاي اين تحرك (از جمله لرزش زمين) تأكيد كرد و نسبت به عوارض ناشي از قصور، از خود رفع مسئوليت نمود.
زمين لرزه ها- حتي اگر شديد باشند- در بيشتر مواقع اثر منفي بر محيط زيست ندارند، چرا كه خود جزيي از طبيعت اند. اما تخريب هايي كه بر مكان هاي انساني وارد مي آيد، علاوه بر خسارت هاي جاني جبران ناپذير، عوارض بس گسترده اي براي محيط در پي دارد. هر سازه، با مصرف مقدار زيادي آب، انرژي، مواد اوليه و با تصرف محدوده اي از منابع طبيعي برپا مي شود. خراب شدن سازه بر اثر زمين لرزه به معناي هدر رفتن اين اقلام و وارد شدن فشار بيشتر به منابع طبيعي براي بازسازي است. كافي است بدانيم كه در توليد يك تن بتن، حدود يك تن گاز گلخانه اي وارد جو مي شود.
با خراب شدن گسترده خانه ها و محل هاي كار، غالباً يك موج مهاجرت ناگهاني و ناموزون از منطقه ويران شده پديد مي آيد كه باعث تشديد فشار اقتصادي به مناطق اطراف مي شود. حاشيه نشيني، بيكاري و فقر از پيامدهاي اين امر است و هر يك از اينها باعث تخريب بيشتر محيط زيست مي شود؛ حاشيه نشينان، عرصه هاي طبيعي اطراف شهرها را تصرف مي كنند، و فقر توجه به محيط زيست را به يك موضوع دست چندم بدل مي كند. در هنگام بروز فاجعه هاي بزرگ، دولت ها يكي از نخستين چيزهايي را كه مي توانند براي آرام كردن مردم مصيبت زده فدا كنند، منابع طبيعي است.
خراب شدن زيرساخت هاي كشاورزي بر اثر مرگ كارگران و مديران كشاورزي، متلاشي شدن خانواده ها (كه به صورت دسته جمعي روي زمين كار مي كردند)، ريزش قنات ها و مرگ دام ها، هم از حيث گسترش فقر و هم از نظر اين كه ممكن است بازماندگان براي بقا به مشاغل ديگر يا به شيوه هاي ناپايدار كشاورزي (در مقايسه با شيوه هاي جا افتاده در محل) روي آورند، مي تواند مضر به حال محيط زيست باشد. مثلاً در بم ممكن است حفر چاه هاي عميق بيشتر، جايگزين استفاده از قنات شود.
يك تأثير مخرب ديگر زمين لرزه بر محيط زيست، ورود نامتعارف و سنگين مواد دور ريختني به منطقه آسيب ديده است: پس از زلزله ها در اطراف هر اردوگاه مي توان از قوطي هاي خالي كنسرو، بطري هاي يك بار مصرف، ورقه هاي نايلوني، پوشاك مصرف نشده و بقاياي ديگر مواد اهدايي را ديد كه تا مدت ها در منطقه باقي مي مانند. سمپاشي گسترده منطقه زلزله زده (براي گندزدايي)، كلرزني بيش از حد به آب و اقدام هاي مشابه، از ديگر لطمه هاي وارد شده به محيط زيست است. در شرايطي مانند وضع تهران به سادگي مي توان در ذهن مجسم كرد كه پس از وقوع زمين لرزه، ميليون ها ليتر مواد نفتي و محصولات شيميايي و مواد خطرناك به آب، زمين و هواي منطقه وارد شود كه اثر اينها در درازمدت شايد مرگبارتر از اثر مستقيم زلزله باشد.
-----------------------------
پي نوشت:
۱) استاد باستاني پاريزي، در سالنامه گل آقا ، 1382 مي نويسد: مردم يزد، زلزله را بوم لرز گويند كه بهترين كلمه فارسي است در برابر زلزله عربي.
۲) فصل نامه طبيعت و منابع ، سال اول، شماره 2، 1371.
۳) روزنامه همشهري 9/8/1383.

تجاوز كاري انسان كه سبب از ميان رفتن بسياري از گونه هاي جانوري و گياهي شده، هستي خود او را نيز به خطر انداخته است، ساختمان سازي به شيب كوه ها يا در حريم گسل هاي زمين و ديگر نقاط نامناسب، نمونه هايي از بي احترامي آدمي به قانون زمين است و نتيجه اين بي اعتنايي و بي احترامي، دريافت پاسخ سخت از طرف مقابل است.
همان گونه كه بسياري از كارشناسان و پژوهشگران زلزله گفته اند، اين پديده طبيعي فاجعه نيست، بلكه بي توجهي ما به سازوكارهاي طبيعت است كه فاجعه به بار مي آورد.

ايلنا: شوراي عالي حفاظت و بهسازي محيط زيست در نظر دارد از بين اشخاص حقيقي و حقوقي كه فعاليت ارزنده ژاي در راستاي حفظ محيط زيست انجام داده ژاند، افرادي را براي دريافت جايزه ملي محيط زيست برگزينند. براساس اين گزارش، معيارهاي انتخاب اين افراد براي دريافت جايزه ملي محيط زيست، ابداعات، اختراعات و طرح ژهايي كه در جهت جلوگيري از  ژآلودگي يا تخريب محيط زيست باشند و خلاقيت ژها و ابتكاراتي كه با اجراي آن  ژآلودگي و تخريب محيط زيست كاهش پيدا كند، است.همچنين ارائه طرح ژهاي عملي و قابل اجرا كه موجب نجات گونه ژهاي كمياب و در معرض خطر انقراض گياهان و جانوران مي ژشود، فعاليت ژهايي كه به سبب  ژآن دانش زيست محيطي جامعه ارتقا يافته و فرهنگ زيست محيطي در سطح فراگير اشاعه يابد ژ،  ژاز ديگر معيارهاي دريافت جايزه ملي محيط زيست است.شايان ذكر استژ واحدهاي صنعتي كه مشمول دريافت لوح صنعت سبز و صنعت برگزيده هستند، نمي ژتوانند متقاضي دريافت جايزه ملي محيط?زيست شوند.كاركنان، مديران و مشاوران سازمان، همچنين افراد حقيقي و حقوقي با استناد به نتايج حاصله از پروژه ژاي كه سازمان همه يا بخشي از منابع مالي آن را تامين كرده باشد، نمي ژتوانند داوطلب دريافت جايزه ملي محيط زيست شوند.

آرش نورآقايي - زماني، هر كسي از هر جاي ايران به تهران مي آمد آرزويش اين بود كه برج آزادي را ببيند و عكسي در كنار آن بگيرد. هنوز هم در آلبوم خاطرات برخي از خانواده هاي ايراني، يك عكس سياه و سفيد پيدا مي شود كه خاطره جواني آنها را با شكوه اين برج پيوند مي دهد و شگفت آور اين كه هنوز هم عكاسان اطراف ميدان آزادي آنجايند و مشتري دارند.
رنگ آبي لطيفي كه در شيار ميان سنگ هاي عظيم آن دويده، قوس هاي شكسته محراب گونه، طاق هاي ساساني الهام گرفته از طاق شگفت كسري و كاشي كاري هاي معرق زيبا، همه خوبي هايي است كه همه خوبان دارند و برج آزادي به تنهايي.
در نماي برج آزادي، حدود 25000 قطعه سنگ به كار رفته. سنگ هاي بزرگ استفاده شده در آن عظمت تخت جمشيد را به ياد مي آورند. پيشاني آن معرف برج هاي قديم ايران در دوران سلجوقي و غزنوي است. رنگ آبي كاشي هايش، گنبد و گل دسته هاي مساجد را تداعي مي كند. طاق بزرگ غربي- شرقي آن نمايانگر معماري ايران باستان و طاق ضلع شمالي- جنوبي اش نشانگر معماري اسلامي است. اسكلت اين برج تماماً بتون آرمه و اولين جاذبه توريستي مسافري است كه از طريق فرودگاه مهرآباد وارد تهران مي شود. فضاي سبزي كه اطراف برج را فرا گرفته و ميدان آزادي را شكل مي دهد، پوشيده از بهترين گونه هاي گياهي است. وجود آب و آب نماها و طرح چهار باغي آن، يادآور سبك باغ آرايي ارزشمند ايراني است. از همه اين ها كه بگذريم، در زير ميدان آزادي مجموعه اي فرهنگي قرار دارد كه اگر در موردش حرف بزنيم، فقط حسرت مي خوريم كه چرا خاموش است و راكد.

گروه شهري- با آمدن فصل سرما، كمبود غذاي پرندگان به يكي از دغدغه هاي دوستداران محيط زيست تبديل شده است.
معاون مديركل حفاظت محيط?زيست استان تهران در گفت وگو با مهر در اين زمينه گفت: با فرارسيدن زمستان و كم شدن مواد غذايي در مناطق كوهستاني، پرندگان و برخي حيوانات به شهرها پناه آورده اند.
علي فرهادي افزود: با كاهش مواد غذايي، شهروندان مي توانند باقيمانده غذاهاي خود را در حياط خانه ها قرار دهند تا مورد استفاده پرندگان قرار گيرد.
به گفته وي همچنين بنا به اعلام اداره كل حفاظت محيط زيست تهران شماري از حيوانات وحشي گوشتخوار و علفخوار براي فرار از سرما به حاشيه برخي روستاها پناه آورده اند.فرهادي خاطرنشان كرد: اين حيوانات براي دسترسي به غذا به حاشيه روستاها پناه آورده اند ولي شهروندان بايد از نزديك شدن به آنها خودداري كنند.
وي يادآور شد: شهروندان در صورت مشاهده اين حيوانات به نزديك ترين پاسگاه محيط باني اطلاع دهند و ضمن رعايت مسائل ايمني، از راندن آنها خودداري كنند.وي اظهار داشت: همه ساله اداره كل حفاظت محيط زيست استان تهران در فصل سرما اقدام به توزيع علوفه براي تغذيه حيوانات وحشي علفخوار در سطح وسيعي از شهرستان هاي استان تهران مي كند.
به گزارش مهر، انواع حيوانات وحشي علف خوار و گياه خوار از قبيل قوچ، ميش، كل، بز، همچنين گرگ، پلنگ و نيز انواع پرندگان از جمله تيهو، سار، گنجشك، كبك، ياكريم و... در نقاطي از قبيل شميرانات، فيروزكوه، لار، كرج، ساوجبلاغ، شميرانات، دماوند، ورامين و تهران وجود دارند.

گروه شهري- وزارت مسكن و شهرسازي با صدور اطلاعيه اي نسبت به پيش فروش غيرقانوني برخي واحدهاي مسكوني هشدار داد.
در اين اطلاعيه آمده است: متاسفانه برخي از سازندگان با اهداف خاص و بدون طي مراحل قانوني اقدام به انتشار آگهي فاقد مجوز در جرايد كرده و مشكلات عديده اي را براي متقاضيان مسكن ايجاد مي كنند.
اين اطلاعيه  مي افزايد: براساس آيين نامه اجرايي قانون حمايت از پيش خريداران واحدهاي مسكوني و دستورالعمل اجرايي مربوطه، كليه سازندگاني كه قصد انتشار آگهي پيش فروش واحد مسكوني خود را دارند موظف شده اند (پس از حداقل 20 درصد پيشرفت فيزيكي پروژه ها)، ضمن ارائه مدارك مالكيت به سازمان مسكن و شهرسازي استان مربوطه مجوز انتشار آگهي را اخذ نموده و شماره مجوز را در آگهي هاي پيش فروش درج نمايند.
علاوه بر موارد فوق اين سازندگان مكلفند از (قراردادهاي نمونه تيپ يا قراردادهاي مورد تاييد وزارت مسكن و شهرسازي جهت فروش واحدهاي مسكوني استفاده كنند). متاسفانه برخي از سازندگان با اهداف خاص و بدون طي مراحل قانوني فوق اقدام به انتشار آگهي فاقد مجوز در جرايد نموده و مشكلات عديده اي را براي متقاضيان مسكن ايجاد مي  كنند و جرايد نيز عليرغم تداركات اين وزارتخانه و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي منافع كوتاه مدت خود را بر منافع بلندمدت عمومي ترجيح داده و اقدام به انتشار اين گونه آگهي ها مي كنند.
در همين زمينه اخيرا شركتي به نام خانه گستر پرديس با درج آگهي در جرايد ضمن درخواست وجه از متقاضيان، بدون هيچ گونه قرارداد يا اخذ مجوز، مدعي واگذاري واحد مسكوني به صورت مشاركت به شرط تمليك شده است. برهمين اساس، از آنجا كه اقدامات شركت مذكور، منطبق بر مقررات جذب سرمايه و با لايحه قانوني حمايت از پيش خريداران واحدهاي مسكوني و آيين نامه اجرايي آن نبوده ، لذا از كليه هم ميهنان گرامي درخواست مي گردد از مشاركت در اين گونه طرح ها اكيدا خودداري كنند.

ميراث خبر- ناصر مقدسي، معاون مناطق خشك و نيمه خشك سازمان جنگل ها، مراتع و آبخيزداري كشور با اشاره به بحران بيابان زايي در كشور گفت: بيست ميليون هكتار از اراضي كشور تحت فرسايش بادي قرار دارد.
وي در خصوص سياست هاي سازمان امور مناطق خشك و نيمه خشك اظهار داشت: ايجاد عزم ملي بر احياي منابع طبيعي تجديد شونده،  شناسايي و حفاظت از منابع آب و خاك، اصلاح نظام بهره برداري از منابع طبيعي و مهار عوامل ناپايدار و تلاش جهت حفظ آن،  گسترش تحقيقات كاربردي و فناوري هاي زيست?محيطي و ژنتيكي متناسب با شرايط ايران از جمله سياست كلي ابلاغ شده از سوي مقام معظم رهبري در چشم انداز 20 ساله كشور در اين سازمان است.
وي با اشاره به ماده 60 قانون سياست هاي زيست محيطي و منابع طبيعي در برنامه چهارم توسعه خاطرنشان كرد: دولت موظف است به منظور تصويب و توانمندسازي ساختارهاي مرتبط با محيط زيست و منابع طبيعي ساز و كارهاي لازم جهت گسترش آموزش هاي عمومي و تخصصي محيط?زيست در تمامي واحدهاي آموزشي ايجاد و تقويت ساختاري مناسب براي فعاليت هاي زيست?محيطي در دستگاه هاي اثر گذار بر محيط?زيست را تنظيم و بر قرار كند.
مقدسي تقويت عزم ملي براي حفظ،  احيا،  اصلاح و افزايش حفاظت از محيط زيست،  تقويت مشاركت مردمي، حفاظت از منابع ژنتيكي،  ارتقاء سطح بهره وري منابع طبيعي از فرهنگ عمومي،  تقويت و توسعه همكاري هاي بين المللي، توسعه حمايت در سرمايه گذاري هاي بخش هاي منابع طبيعي را از جمله سياست هاي استراتژيك بخش منابع طبيعي در برنامه چهارم توسعه عنوان كرد.
وي ارتقا و بهبود شاخص هاي پايداري،  اعمال مكانيزه پيشگيرانه و جلوگيري از تخريب بيابان ها،  بهره مندي از يافته هاي نوين تحقيقاتي،  مديريت پايدار دقيق در مديريت منابع پايه،  ارتقاي كمي و كيفي جنگل ها و مراتع و كاهش سطح بيابان ها را از جمله ماموريت هاي انجام شده در سازمان مناطق خشك و نيمه خشك نام برد.
به گفته وي مساحت بيابان هاي جهان به مساحت 4/1 ميليارد هكتار مي رسد لذا 2/1درصد از خشكي هاي جهان در كشور ايران قرار دارد و هم چنين كشور ايران به مساحت 100 ميليون هكتار در معرض پديده بيابان زايي قرار دارد.
وي در خصوص وضعيت فرسايش بادي در ايران اظهار داشت: 20 ميليون هكتار از اراضي كشور ايران تحت فرسايش باد قرار دارد.