تصوير، دارويي را كه در بسته بندي آن فن آوري (RFID) بكار رفته است
به همراه دستگاه ردياب ويژه آن نشان مي دهد
بحث مبارزه با داروهاي قاچاق و تقلبي در كشور، از مواردي است كه هر از گاهي با درجات مختلف قدرت و ضعف تكرار مي شود. با اين وجود با نگاهي به عملكرد وزارت بهداشت در دوره فعلي به نظر مي رسد اين مبارزه وارد مرحله اي جدي تر شده است. در اين مقاله كوتاه سعي شده است با نگاهي به بيرون از مرزها، وضعيت داروهاي تقلبي در كشورهاي ديگر به تصوير درآيد تا شايد از اين رهگذر بابي جديد بر اين موضوع گشوده شود.
* * *
بايد پذيرفت كه توليد و توزيع داروهاي تقلبي مشكلي جهاني است. بسياري از محموله هاي دارويي كه در دنيا خريد و فروش مي شوند تقلبي هستند. با وجود اينكه محاسبه سهم واقعي داروهاي تقلبي از تجارت جهاني دارو دشوار است اما تخمين زده مي شود كه به طور ميانگين حدود 10درصد تجارت جهاني دارو را داروهاي تقلبي شكل مي دهند. هر چند كه تمامي كشورهاي دنيا هر يك به نوعي با اين پديده مواجه هستند، اما كشورهاي در حال توسعه لطمات بيشتري را از اين بابت متحمل مي شوند. براساس آمارهاي سازمان جهاني بهداشت، متأسفانه حدود 25درصد از داروهاي مورد استفاده در كشورهاي در حال توسعه را داروهاي تقلبي تشكيل مي دهند. در بعضي از كشورها اين رقم حتي به بيش از 50درصد از سهم بازار مصرف دارو مي رسد.
داروي تقلبي چيست؟
براي اينكه بتوانيم ديد درستي نسبت به تجارت داروهاي تقلبي داشته باشيم در ابتدا لازم است تعريف مناسب و يكپارچه اي از آن ارائه نماييم. بر همين اساس سازمان بهداشت جهاني داروهاي تقلبي را اينگونه تعريف مي كند: داروهايي كه به صورت عمدي، به لحاظ هويت و منشأ داراي برچسب اشتباه هستند. و يا به عبارت ديگر فراورده اي غيراستاندارد كه با كيفيت، ايمني و كارايي كمتر از نمونه هاي استاندارد تهيه و توزيع مي شوند. تقلب دارويي هم در مورد نام هاي تجاري و هم در مورد اشكال ژنريك صورت مي گيرد. بعضي از آنها داراي مواد موثره به صورت صحيح اما در بسته بندي هاي جعلي (تقليد از بسته بندي يك مارك تجاري معتبر) هستند، بعضي ديگر مواد تشكيل دهنده اشتباه دارند و يا گاهي بدون ماده موثره و يا با مواد موثره ناكارآمد ارائه مي شوند.
دامنه تجارت داروهاي تقلبي
سازمان بهداشت جهاني در سال 1984 شروع به گردآوري اطلاعات مربوط به داروهاي تقلبي نمود. متأسفانه بسياري از اين گزارش ها از دقت لازم برخوردار نيستند. داده ها نشان مي دهد، تعداد معدودي از كشورها حاضر به در اختيار گذاشتن اطلاعات مربوط به موارد شناسايي شده داروهاي تقلبي هستند. اين سكوت خود يكي از مهمترين عوامل تشويق كننده توليدكنندگان و عرضه كنندگان اين فرآورده ها براي ادامه فعاليت است.حتي در بريتانيا كه قوانين مدون و نهادهاي نظارتي مناسب در آن فعال است نيز سكوت رسانه اي در مورد ميزان داروهاي تقلبي از سوي دولت مشهود است. دليل رسمي كه براي اين سكوت اعلام مي شود اين است كه با قطع مصرف دارو به خاطر ترس از تقلبي بودن آن،  خطرات بيشتري بيماران را تهديد مي كند. هر چند كه سخنگوي انجمن صنايع دارويي بريتانيا (ABPI) دليل اصلي اين سكوت را به گونه ديگري توضيح مي دهد. او مي گويد: كار دشواري است كه بدون آسيب رسيدن به تجارت قانوني، مشكلي اعلام مي شود. به بيان ديگر آنها معتقدند درآمد بيشتري از اختيار سكوت حاصل مي شود!
طبيعي است كه در كشورهايي كه قوانين و دستگاه هاي اجرايي و نظارتي از قدرت كافي برخوردار نيستند، تجارت فرآورده هاي تقلبي گسترده تر است. عواملي نظير كمياب بودن و يا عرضه نامنظم داروهاي اساسي و يا فروش بي  قاعده و نيز قيمت بالا و نامتعارف، دلايلي براي گسترش تجارت داروهاي تقلبي است. با اين وجود با افزايش كيفيت بسته بندي و بهبود ظاهري محصولات تقلبي، اين فرآورده ها به صورت گسترده اي در بازار دارويي كشورهاي پيشرفته نيز عرضه مي شوند.در مورد كشورهاي در حال توسعه و جهان سوم نيز آمار نه چندان مستندي از وضعيت داروهاي تقلبي در دسترس است. به عنوان مثال: وزارت بهداشت پرو تخمين زده است كه 15 تا 20 درصد فروش داخلي دارو در اين كشور مربوط به فرآورده هاي غيرقانوني است. انستيتوي امنيت داروي فيليپين نيز با بررسي 700 نمونه در بازار دارويي اين كشور، به اين نتيجه رسيد كه 7درصد اين محصولات تقلبي هستند. در نمونه گيري كه حدفاصل سالهاي 1995 تا 2003 ميلادي توسط مقامات اجرايي ايالت هاي مختلف هند صورت گرفت، حدود 5/10درصد از نمونه هاي بدست آمده غيراستاندارد بودند. همچنين داروهاي تقلبي 50-40درصد بازار دارويي نيجريه و پاكستان را به خود اختصاص داده اند.
گزارش هاي داروهاي تقلبي در كشورهاي صنعتي بيشتر مربوط به داروهاي جديد و گران قيمت و داروهاي موثر بر شيوه زندگي نظير هورمون ها، استروئيد ها و داروهاي ضدحساسيت است. در حالي كه در كشورهاي در حال توسعه بيشتر موارد مربوط به داروهاي مورد استفاده در درمان بيماري هاي خطرناك و تهديد كننده حيات است؛ بيماري هايي نظير مالاريا، سل و ايدز.
پيامدهاي مصرف داروهاي غيراستاندارد و تقلبي
نتيجه مصرف مداوم داروهاي غيراستاندارد مي تواند منجر به ناكارآمدي و شكست درمان، مقاومت دارويي و در بعضي از موارد حتي مرگ شود. براي مثال در سال 1995 ، 2500 نفر در كشور نيجريه در اثر دريافت واكسن مننژيت تقلبي فوت نمودند. و يا مصرف شربت استامينوفن كه در داخل آن دي اتيلن گيكول بكار رفته بود باعث مرگ بيش از 500 بيمار كه اكثر آنها كودك بودند در چند كشور از جمله هند، بنگلادش، هائيتي، نيجريه و آرژانتين شده است.
علاوه بر تبعات سنگين مصرف داروهاي تقلبي براي بيماران، تبعات اجتماعي توزيع و عرضه اين فرآورده ها در جامعه نيز بسيار مهم و قابل توجه است، از آن جمله مي توان به بي اعتمادي كادر درمان نسبت به سلامت و كارآيي داروهاي موجود در بازار دارويي و كاهش اعتماد عمومي نسبت به اثربخشي و سلامت داروها و در نتيجه اثرات زيانبار اقتصادي اين موضوع بر توليدكنندگان قانوني دارو، اشاره نمود.
عوامل تشويق كننده توليدكنندگان داروهاي تقلبي
توليد محصولات غيراستاندارد و تقلبي، نياز به امكانات و ابزارآلات گسترده اي ندارد. بيشتر توليدكنندگان داروهاي تقلبي اين كار را در فضاهاي كوچك و مخفي و كارگاه هاي غيراستاندارد انجام مي دهند. توليد داروهاي تقلبي تجارتي پرسود است. تقاضاي زياد بازار از سويي و هزينه پايين توليد دو عامل موثر بر تشويق افراد سودجو براي اين كار است.در بسياري از كشورها، نبود يك قانون بازدارنده مناسب و يك سيستم نظارتي دقيق و كارآمد باعث شده است كه توليدكنندگان داروهاي تقلبي بدون ترس از عواقب توقيف و پيگرد قانوني به توليد اين فرآورده ها اقدام نمايند. براي مثال گزارشي از سوي سازمان بهداشت جهاني منشأ حدود 35درصد از داروهاي تقلبي جهان را كشور هند معرفي مي كند و حداقل 11 ايالت در هند فاقد آزمايشگاه هاي كنترل كيفي دارو هستند.
راهكارهاي شناسايي داروهاي تقلبي
سازمان بهداشت جهاني به تمامي كشورهاي دنيا توصيه مي كند اقدام به تنظيم قوانين مناسب و اجراي دقيق آن نمايند تا حتي المقدور راه براي سوءاستفاده افراد سودجو از خلأ قانوني و نظارتي دستگاه هاي اجرايي، وجود نداشته باشد. به علاوه هر يك از كشورهاي درگير با اين معضل نيز شروع به تلاش براي كاهش عرضه داروهاي تقلبي نموده اند. به عنوان مثال كشور نيجريه واردات دارو از 30 كشور دنيا را ممنوع كرده است و يا در پرو وزارت بهداشت فعاليت اطلاع رساني را به منظور آگاه سازي مردم از خريد دارو از داروخانه هاي مجاز آغاز نموده است.
كشورهاي صنعتي دنيا نيز راهكارهاي گوناگوني را براي جلوگيري از ورود يا عرضه فرآورده هاي تقلبي تجربه نموده اند. بعضي از فناوري هاي مورد استفاده، ساده و قابل پياده سازي در تمام كشورهاي دنيا هستند از جمله روش ارزيابي رنگ سنجي كه براي تشخيص نمونه اصل داروهاي ضدمالاريا با موفقيت همراه بود و يا استفاده از هولوگرام و باركد از ديگر راهكارهاي مورد استفاده است.
سازمان غذا و داروي آمريكا نيز به كارخانه هاي داروسازي توصيه مي كند تا از فناوري RFID (شناسايي از طريق امواج راديويي) استفاده نمايند. اساس اين فناوري برقرار دادن يك ريزپردازنده بسيار كوچك در داخل بسته بندي دارويي است كه بدون نياز به باتري و يا منبع انرژي دروني اطلاعات مربوط به دارو (مانند مكان توليد و طريقه عرضه در بازار) را در اختيار كاربر قرار مي دهد.
علاوه بر تمام موارد ذكر شده، در سال 2005 ، دفتر منطقه اي سازمان جهاني بهداشت، در حاشيه غربي اقيانوس آرام، اولين سيستم شبكه اي ضد داروهاي تقلبي را ايجاد نمود. اين سامانه را به اختصار RAS (سامانه اعلام خطر سريع) مي نامند. وظيفه كشورهاي عضو، پيگيري توزيع محصولات تقلبي در داخل كشور و ارائه سريع اطلاعات به شبكه RAS براي آگاهي ساير كشورها و جلوگيري از توزيع محموله هاي مشابه در آنها است. سازمان بهداشت جهاني تصميم دارد در آينده نزديك سامانه هاي مشابه اي را در ساير مناطق نيز راه اندازي  نمايد. همانطور كه گفته شد به نظر مي رسد مسئله داروهاي تقلبي و توزيع آنها پديده اي جهان شمول و همه گير است پس عزمي جهاني براي مبارزه با آن ضروري مي نمايد.

نيكوتين سيگارها زياد شده است
گروه سلامت- اين كه هر چيزي قديمي اش بهتر است، حتي در مورد سيگارها هم درست است: سيگار هم سيگارهاي قديم! مطالعات جديد نشان داده است سيگارهاي امروزي بيشتر از قبل نيكوتين دارند.
خبرگزاري آسوشيتدپرس از محققان دانشكده پزشكي  هاروارد نقل قول كرده است كه آنها بيش از 100 نوع سيگار موجود در بازار را آزمايش كرده اند و فهميده اند از سال 1997 تا 2005 ميلادي،  مقدار نيكوتين سيگارها، سال به سال اضافه شده است؛ سالي 7/1 درصد و در كل اين 7 سال 11 درصد سم كشنده هر سيگار بيشتر شده است. پژوهشگران معتقدند هرچه نيكوتين موجود در سيگار بيشتر باشد، احتمال اعتياد به آن بيشتر مي شود و كنار گذاشتن آن نيز سخت تر مي شود. مديران كارخانه هاي بزرگ سيگارسازي، اين ادعاي محققان هاروارد را رد كرده اند.
روغن ترانس نازايي مي دهد
گروه سلامت- اگر خانمي قصد بچه دار شدن دارد، بايد علاوه بر كنار گذاشتن قرص هاي ضد بارداري اش، خوردن غذاهاي آماده سرخ شده را هم كنار بگذارد چون به تازگي محققان دانشكده بهداشت دانشگاه هاروارد گفته اند زناني كه روغن هاي حاوي ايزومر ترانس بيشتر استفاده مي كنند، بيشتر از بقيه زنان احتمال دارد كه دچار ناباروري شوند.
خبرگزاري رويترز گزارش كرده است كه پيش از اين انواع و اقسام زيان هاي مصرف اين نوع روغن ها شناخته شده بود، مثل اخلال ايجاد كردن در سوخت و ساز گلوكز، بالا بردن خطر بيماري هاي قلبي و ديابت و كلاً افزايش سطح التهابي بدن، به همين خاطر محققان به همه افراد در هر سن و وضعيتي پيشنهاد مي كنند مصرف غذاهاي آماده را تا آنجا كه مي توانند، كم كنند. اما در اين مطالعه اثر اين روغن ها بر قدرت باروري زنان بررسي شده است؛ به اين ترتيب كه بيش از 18 هزار و 500 زني كه ازدواج كرده و تمايل داشتند بچه دار شوند انتخاب شدند. بعد از بررسي آنها در يك دوره زماني بين سالهاي 1991 تا،۱۹۹۹ محققان متوجه شدند به ازاي هر دو درصد انرژي روزانه كه به جاي كربوهيدرات ها از روغن هاي ترانس تأمين شود 73 درصد از قدرت باروري فرد كم مي شود و اگر اين روغن ترانس جايگزين چربي هاي امگا 6 شود يا اسيدهاي چرب سالم تر مثل روغن زيتون، احتمال ناباروري خيلي بيشتر از اين مقدار هم مي شود.
اين محققان كه نتايج مطالعه خود را در شماره ژانويه 2007 نشريه تغذيه باليني منتشر كرده اند به نكته جالبي اشاره كرده اند و آن اين كه مصرف تنها 4 گرم روغن ترانس،  معادل 2 درصد انرژي روزانه فرد است و اين يعني براي آسيب ديدن از اين نوع روغن ها نياز به مصرف مقدار زيادي از آنها نيست. روغن هاي نباتي هيدروژنه منابع مهم اين نوع روغن هاي زيان آور هستند.

باز هم تولد يخي
گروه سلامت- صدف كوه كن: بعضي ها به هر دري مي زنند براي ماندن، اما وقتي قرار است حذف شوي، از تو سوالي نمي پرسند، چشم هايت بسته مي شود و به خوابي مي روي كه بيداري ندارد. اما از آن سو، لبخند زندگي را هم مي توان در دشوارترين شرايط به چشم ديد.
توفان يا تندباد كاترينا هم يكي از همين حوادث طبيعي بود كه در سال 2005 ميلادي در آمريكا رخ داد و بخشي از كرانه هاي آمريكايي خليج مكزيك را درنورديد و به ويراني كشيد. توفان كاترينا در صبح 29 اوت 2005 از دريا به خشكي رسيد و باعث مرگ هزاران تن و آوارگي يك ميليون نفر شد. گفته مي شود چنين فاجعه  انساني از زمان جنگ داخلي آمريكا در ايالات متحده ديده نشده است. حالا آخرين خبر از اين توفان اين است كه نوزاد پسر حاصل از جنين منجمدي كه از سيلاب هاي ناشي از توفان كاترينا نجات يافته بود، در بيمارستاني در منطقه نيواورلئان به دنيا آمده و نوح ناميده شده است.
به گزارش رويترز، نوح بنتون ماكام كه سه شنبه 16 ژانويه (28 دي) در بيمارستان سنت تاماني پريش در شهر كووينگنون در ايالت لوئيزيانا متولد شده، به گفته سخنگوي بيمارستان نوزاد 8/3 كيلوگرم وزن داشته و به طريق سزارين و بدون هيچ عارضه اي متولد شده است. والدين اين نوزاد- ربكا و گلن ماركام - مشكل ناباروري داشتند و با تلقيح آزمايشگاهي سلول هاي اين دو، در يك كلينيك ناباروري، جنيني بوجود آمده بود تا بعدا در رحم مادر كاشته شود. پس از بروز توفان كاترينا مسئولان اين جنين ها و ساير جنين هاي ذخيره شده در بيمارستان را كه در معرض از بين رفتن در ميانه سيلاب فراگيرنده منطقه بودند، نجات دادند. نوح يك برادر بزرگتر دوساله هم دارد كه جنين او هم در همان زمان بوجود آمده بود، اما قبل از توفان در رحم مادرش كاشته شده بود.
پزشكان اسپانيايي در آبان ماه سال جاري نيز، جنيني را كه به مدت 13 سال منجمد شده بود در بدن زني قرار دادند كه حاصل آن تولد يك نوزاد سالم بود. اين طولاني ترين مدتي است كه تاكنون يك جنين در محيطي سرد انجماد مي يابد. اين جنين يكي از 6جنين باقي مانده از زوجي بود كه از طريق لقاح آزمايشگاهي صاحب نوزادي شده بودند.
پيش از اين نيز، تايمز لندن خبر داده بود كه در سال۲۰۰۳ نيز يك جنين يخ زده 12 ساله درون بدن يك زن اسرائيلي جاي گرفت و حاصل آن تولد يك دوقلو بود.
اين در حالي است كه محققان هنوز مطمئن نيستند كه تا چه مدت يك جنين را مي توان در فضايي سرد نگهداري كرد و سپس آن را به يك نوزاد سالم تبديل ساخت. به اعتقاد برخي از محققان منجمد كردن جنين ها حتي براي قرن ها نيز امكان پذير است. در حال حاضر در ايران هم، پژوهشكده رويان، يكي از مراكز تحقيقاتي درماني ناباروري است و فعاليت هاي درماني اين مركز تاكنون به تولد بيش از 1800 نوزاد منتج شده است. اولين تولد جنين منجمد در ايران نيز در سال۱۳۷۵ در نتيجه تلاش هاي محققان ايراني دراين موسسه رخ داد. باز هم تولد يخي
گروه سلامت- صدف كوه كن: بعضي ها به هر دري مي زنند براي ماندن، اما وقتي قرار است حذف شوي، از تو سوالي نمي پرسند، چشم هايت بسته مي شود و به خوابي مي روي كه بيداري ندارد. اما از آن سو، لبخند زندگي را هم مي توان در دشوارترين شرايط به چشم ديد.
توفان يا تندباد كاترينا هم يكي از همين حوادث طبيعي بود كه در سال 2005 ميلادي در آمريكا رخ داد و بخشي از كرانه هاي آمريكايي خليج مكزيك را درنورديد و به ويراني كشيد. توفان كاترينا در صبح 29 اوت 2005 از دريا به خشكي رسيد و باعث مرگ هزاران تن و آوارگي يك ميليون نفر شد. گفته مي شود چنين فاجعه  انساني از زمان جنگ داخلي آمريكا در ايالات متحده ديده نشده است. حالا آخرين خبر از اين توفان اين است كه نوزاد پسر حاصل از جنين منجمدي كه از سيلاب هاي ناشي از توفان كاترينا نجات يافته بود، در بيمارستاني در منطقه نيواورلئان به دنيا آمده و نوح ناميده شده است.
به گزارش رويترز، نوح بنتون ماكام كه سه شنبه 16 ژانويه (28 دي) در بيمارستان سنت تاماني پريش در شهر كووينگنون در ايالت لوئيزيانا متولد شده، به گفته سخنگوي بيمارستان نوزاد 8/3 كيلوگرم وزن داشته و به طريق سزارين و بدون هيچ عارضه اي متولد شده است. والدين اين نوزاد- ربكا و گلن ماركام - مشكل ناباروري داشتند و با تلقيح آزمايشگاهي سلول هاي اين دو، در يك كلينيك ناباروري، جنيني بوجود آمده بود تا بعدا در رحم مادر كاشته شود. پس از بروز توفان كاترينا مسئولان اين جنين ها و ساير جنين هاي ذخيره شده در بيمارستان را كه در معرض از بين رفتن در ميانه سيلاب فراگيرنده منطقه بودند، نجات دادند. نوح يك برادر بزرگتر دوساله هم دارد كه جنين او هم در همان زمان بوجود آمده بود، اما قبل از توفان در رحم مادرش كاشته شده بود.
پزشكان اسپانيايي در آبان ماه سال جاري نيز، جنيني را كه به مدت 13 سال منجمد شده بود در بدن زني قرار دادند كه حاصل آن تولد يك نوزاد سالم بود. اين طولاني ترين مدتي است كه تاكنون يك جنين در محيطي سرد انجماد مي يابد. اين جنين يكي از 6جنين باقي مانده از زوجي بود كه از طريق لقاح آزمايشگاهي صاحب نوزادي شده بودند.
پيش از اين نيز، تايمز لندن خبر داده بود كه در سال۲۰۰۳ نيز يك جنين يخ زده 12 ساله درون بدن يك زن اسرائيلي جاي گرفت و حاصل آن تولد يك دوقلو بود.
اين در حالي است كه محققان هنوز مطمئن نيستند كه تا چه مدت يك جنين را مي توان در فضايي سرد نگهداري كرد و سپس آن را به يك نوزاد سالم تبديل ساخت. به اعتقاد برخي از محققان منجمد كردن جنين ها حتي براي قرن ها نيز امكان پذير است. در حال حاضر در ايران هم، پژوهشكده رويان، يكي از مراكز تحقيقاتي درماني ناباروري است و فعاليت هاي درماني اين مركز تاكنون به تولد بيش از 1800 نوزاد منتج شده است. اولين تولد جنين منجمد در ايران نيز در سال۱۳۷۵ در نتيجه تلاش هاي محققان ايراني دراين موسسه رخ داد.