مترجم: مرتضي اسلام زاده
هنگامي كه سخن از پرواز به آسمان و كيهان به ميان مي آيد، اين پرسش مطرح مي شود كه وسيله پرواز به آسمان هاي دور دست چيست؟ هم اكنون شاتل ها و سايوزها اين وظيفه را عهده دار شده اند. در اين نوشته توانايي ها و ناتواني هاي شاتل ها و سايوزها را بررسي كرده ايم.
* * *
شاتل ها، كيهان پيما هايي هستند كه سازمان فضايي ايالات متحده از آنها استفاده مي كند و سايوز هم،؛ كيهان پيماهاي سازمان فضايي روسيه است. پرواز هر دو كيهان پيما، بسيار همانند همديگر است.
هر چند پرواز هر دو تاحدودي به هم نزديك است، اما ساختار هر يك بسيار متفاوت از ديگري است. با وجود تفاوت هاي بسيار، هر دو از سه قسمت اصلي تشكيل شده اند كه به ترتيب ابتدا در مورد شاتل و سپس درباره سايوز سخن خواهيم گفت.
شاتل
بخش اصلي كه مانند يك هواپيما است، وسيله اي مدارگرد نام دارد. براي اينكه اين مدارگرد در مدار زمين قرار بگيرد، بايد به خارج از جو زمين برود. براي اين پرواز، موشك هاي بسيار قدرتمند بالا برنده به كار مي آيند. در واقع اين تكه، قسمت دوم شاتل است. اين قسمت دو دقيقه و سي ثانيه پس از پرتاب شاتل از آن، جدا و به اقيانوس در نزديكي محل پرتاب هدايت مي شود تا پس از بازيابي، در پروازهاي آينده مورد استفاده قرار گيرد. قسمت سوم، دو مخزن عظيم شاتل هستند كه با بيش از دو ميليون ليتر سوخت از هيدروژن و اكسيژن مايع پر مي شوند. دو مخزن پس از خروج از جو زمين، جدا شده و به دليل برخورد با جو زمين مي سوزند.
تنها، مدارگرد است كه كاملاً به بيرون از جو زمين مي رود، بدنه قسمتهاي مدار گرد از آلياژي از آلومينيوم و موشك هاي بالا برنده، از جنس تيتانيم ساخته شده اند.
سايوز
قسمت اصلي سايوز كه در پرواز آخرين خود، انوشه انصاري، اولين فضا نورد ايراني را به فضا برده بود، در واقع يك كپسول است. اين كپسول كه قسمت مياني سايوز است؛ بايد آن چنان پايدار باشد كه در هنگام بازگشت به زمين، از هم نپاشد: دو قسمت ديگر كه يكي از تجهيزات كنترل و ديگري انبار وسايل مورد نياز و يا آزمايشات فضايي در آن جاي دارند، پس از آن كه وظايف خود را به انجام رساندند، از كپسول جدا مي شوند تا كپسول بتواند به تنهايي به زمين بازگردد.
تفاوت ها
يكي از تفاوت هاي عمده ميان شاتل و سايوز ، روش فرود آمدن آنهاست. كيهان پيماهاي آمريكايي ناسا همانند هواپيما هستند، ولي سايوز اين گونه نيست، سايوز در واقع يك كپسول است كه فرود مي آيد. اين كپسول به تنهايي وارد جو زمين مي شود و حالت يك چترباز را دارد و به هنگام فرود، به چيزي متصل شده و فرود مي آيد. پس از فرود اين كپسول است كه مي بينيم در اصل موشكهايي سرعت سايوز را كم مي كنند، تا اين فرودي آرام باشد و دقيقاً حالت چترباز است. اما شاتل اين گونه نيست، ابتدا بالا مي رود، كارش را در مدار انجام مي دهد، به جو زمين برمي گردد و همچون هواپيما، از نيروي محركه استفاده نمي كند و مانند سايوز، فرودي آزاد دارد يعني جو زمين را مي شكافد و سپس همچون گلايدر با فرود آزادانه و نه توسط خلبان ، بلكه توسط كيهان نوردان كه كنترل شاتل را برعهده دارند، همچون يك هواپيما در باندي مخصوص فرود مي آيد.
تفاوت عمده ديگر اين است كه شاتل ها مي توانند، بارهاي بسيار سنگيني را با خود به فضا ببرند. در آخرين پرواز شاتل آتلانتيس، كيهان نوردان بيش از هفده تن اسكلت فلزي را به فضا بردند تا ايستگاه فضايي را گسترش دهند. اما سايوز هرگز چنين قابليتي ندارد و بر همين اساس است كه اعلام شد اگر شاتل ها نتوانند پرواز كنند، شايد پروژه ايستگاه فضايي به دست فراموشي سپرده شود.
كيهان پيماهاي ناسا همچنين مي توانند زباله هايي را از ايستگاه فضايي به زمين بياورند. به عبارتي ديگر، ماهواره هايي را كه ديگر استفاده نمي شود، توسط دست مكانيكي شاتل گرفته، داخل خود كشيده و به كره زمين بازگردانند. همه اينها، در واقع برتري هاي شاتل است. اما سايوز هم براي خود برتري قابل توجهي دارد و آن اين كه بسيار ارزان و كم هزينه تر از شاتل است و در كل بالا رفتن و پايين آمدن هزينه هاي كمتري دارد.
اما همان گونه كه گفته شد سايوز را نمي توان براي توسعه ايستگاه بين المللي فضايي در نظر گرفت كه عمده ترين پروژه مشترك سازمان هاي گوناگون فضايي در روي كره زمين است.
به همين دليل، بزرگترين و عمده ترين تفاوت و برتري واضح شاتل اين است كه از اين وسيله براي توسعه ايستگاه فضايي بين المللي استفاده مي شود.
يكي از تفاوت هاي ديگر، منابع سوخت هستند كه در شاتل ها چند سالي است كه مشكل آفرين شده اند. شاتل ها مخازن سوخت بسيار بزرگي دارند؛ مخازني با حجمي بيش از دو ميليون ليتر سوخت شامل هيدروژن مايع و اكسيژن مايع ، البته هنگامي كه گفته مي شود مخازن ممكن است كه بعضي از افراد تعجب كنند، چون تنها يك مخزن نارنجي رنگ غول پيكر را مي بينند. اين مخزن در حقيقت در داخل خود داراي دو مخزن است. يك مخزن سوخت اكسيژن مايع و ديگري، مخزن سوخت هيدروژن مايع ، اين مخازن بعد از اين كه شاتل به سمت بالا مي رود، در حدود هشت دقيقه پس از پرواز، از شاتل جدا مي شوند و به داخل جو برمي گردند و مي سوزند، چرا كه يك بار مصرف هستند.
مشكلاتي كه براي شاتل ايجاد مي شود، از لوله هاي سوخت رساني مخازن به داخل شاتل آغاز مي گردد. هنگام جدا شدن مخازن از شاتل، عايق لوله ها به بدنه شاتل اصابت مي كردند و باعث آسيب ديدن بدنه شاتل مي شدند. مثلاً در مورد شاتل كلمبيا در سال 2003 ديديم كه فاجعه ساز بود و متأسفانه موجب انفجار گرديد.
يك اتفاق جالب نيز براي عايق ها در سال 1995 پديد آمد و آن اين كه، داركوب ها در اين سال بر روي عايق ها نشسته و اين عايق ها را مي كندند و دانشمندان نيز براي اين كه داركوب ها را فراري بدهند، از عروسك هايي به شكل جغد استفاده مي كردند تا داركوب ها را بترسانند. از سال 1995 اين جغدهاي مصنوعي، همواره براي خود، جايي بر روي شاتل ها باز كرده اند. البته بديهي است كه قبل از پرواز؛ اين جغدها برداشته مي شوند.
نكته بسيار مهم اين است كه شاتل ها عمري بيست ساله و يا بيشتر دارند و عمري از آنها گذشته است و در واقع فرسوده شده اند. بر همين اساس شركت معظم لاكهيد مارتين كه سازنده مخازن سوخت شاتل ها هستند، قراردادي را در تاريخ 31 آگوست 2006 به امضا رساندند كه براساس آن قرار است كيهان پيماهاي جديدي را براي اين سازمان ساخته و تحويل آن سازمان دهند. البته سال تحويل اين كيهان پيماهاي جديد 2015 است كه در اين سال وارد بازار و خط سرويس شده و مسافران را به كيهان خواهند برد. هزينه ساخت يا به عبارتي قيمت اين قرارداد سه ميليارد ونهصد ميليون دلار است.
نام اين كيهان پيما كه در سال 2015 اولين سفر به كيهان را آغاز خواهد كرد، اوريون است. عملكرد اوريون ها همچون كيهان پيماهاي سايوز است؛ يعني يك موشك بالا مي رود، موشك جدا مي شود و كپسول به زمين برمي گردد و چون در سال 2010 قرار است كه توسعه ايستگاه فضايي به پايان برسد، ديگر نيازي به ارسال محموله هاي سنگين به ايستگاه نخواهد بود و در نتيجه شاتل ها مي توانند در اين سال بازنشسته شوند.اما يك خبر بد هم براي دوستداران علوم فضايي و آن اين كه تلسكوپ فضايي هابل كور شده است. يكي از چشم هاي اصلي و در واقع دوربين هاي اصلي آن از كار افتاده و به همين خاطر در حال حاضر تلسكوپ عظيم هابل فقط يك چشم دارد. لازم به توضيح است كه شاتل Endeavour يك بار در سال 1993 براي تعمير تلسكوپ هابل به مدار زمين فرستاده شد. حال بايد ديد اين مأموريت بر عهده كدام يك از شاتل ها خواهد بود تا تلسكوپ هابل دوباره سلامتي خود را به دست آورد.
منبع: www. nass.org
