Hamshahri Newspaper

در شرايطي كه اكثر توليدات سينماي ايران را آثار شهري تشكيل مي دهند، ديدن فيلمي كه در دل طبيعت بكر مي گذرد را مي توان غنيمت شمرد. خسرو معصومي كارگردان رسم عاشق كشي در فيلمي كه اين روزها بر پرده دارد كوشيده تا به همان حال و هوا وفادار بماند.
فيلم هايي از جنس جايي در دوردست معمولاً نه شرايط مناسبي براي اكران دارند و نه به گيشه چندان پررونقي دست مي يابند. بخصوص اينكه اين فيلم معصومي مثل ساخته قبلي اش از موقعيت هاي دشوار و پيچيده سخن مي گويد و آدم هايي كه شرايط برايشان سرنوشت تلخي را رقم مي زند. معصومي مي كوشد تا به يمن عشق، اين رگه هاي تلخ را تا اندازه اي تلطيف كند. هر چند اين عشق هم خود در نهايت اتفاقاتي تراژيك را به دنبال دارد.
جايي در دوردست با تصاويري زيبا و خيره كننده، بيش از هر چيز از ضعف فيلمنامه لطمه خورده است. چنين دستمايه جذابي با ساختار بصري چشم نوازش اگر با فيلمنامه اي استاندارد همراه مي شد، جايي در دوردست فيلمي به مراتب بهتر از رسم عاشق كشي از كار درمي آمد.در شرايط فعلي اما، فيلم در اين حد كه تماشاگر را كنجكاو ديدن سومين قسمت سه گانه معصومي نگه مي دارد؛ اثر اميدواركننده اي است.
واقعگرايي با رگه هاي خشونت
در سال هايي كه سينماي نوين ايران شكل مي گرفت، يك گرايش عمده در فيلمسازان تازه به ميدان آمده به چشم مي خورد و آن رويكرد به عرفان بود. عرفاني كه مطلوب مديران سينمايي وقت بود و فيلمسازان جوان براي اين كه حمايت دولت را پشت سر خود ببينند، اين عرفان را كه از سينماي تاركوفسكي و پاراجانف الگو گرفته شده بود در دل آثارشان مي گنجاندند. جداي از اينها البته بودند فيلمسازاني كه در همان فيلم هاي اول خود، فرديتشان را به رخ كشيدند، يكي از اين كارگردانان خسرو معصومي بود. او بعد از فيلم ناموفق ملاقات ، با دوران سربي نشان داد كه حرف هايي براي گفتن دارد. مهم ترين ويژگي دوران سربي اين بود كه شبيه به هيچ فيلم ديگري از سينماي ايران نبود و از هيچ جريان روزي تبعيت نمي كرد. در عوض فيلمساز كوشيده بود تا در دل محيط و حال و هوايي كه آن را به خوبي لمس كرده بود، به نوعي به سينمايي مبتني بر رئاليسم دست يابد؛ يك نوع واقعگرايي با رگه هايي از خشونت. خشونتي كه محيط آن را به كاراكترها و موقعيت هاي داستاني تحميل مي كرد. دوران سربي اما نه با فروش قابل توجهي روبه رو شد و نه منتقدان آن را خيلي تحويل گرفتند. به همين خاطر معصومي چند سالي نتوانست فيلم بسازد و بعد هم فيلم ضعيف آقاي شهردار را به اميد فتح گيشه مقابل دوربين برد كه با شكستش در گيشه، ناكامي هاي سازنده اش تكميل شد. چند سال دوري از سينما و بعد ساختن هر چيزي براي گذران زندگي، باعث شد تا فيلمساز با استعداد دوران سربي به تدريج به فراموشي سپرده شود.
گنج قاروني كه به باد رفت
حتي كارگرداني فيلمي متفاوت در حاشيه جنگ كه از نظر تكنيكي هم تجربه قابل توجهي به شمار مي رفت ، نتوانست باعث احياي معصومي شود. او به تلويزيون رفت و سريالي را ساخت كه هر كسي مي توانست آن را كارگرداني كند. همچنان كه در پي موج جوانگرايي سينماي ايران، پر پرواز را با حضور شادمهر عقيلي مقابل دوربين برد. فيلمي كه تهيه كننده اش ادعا كرد از گنج قارون هم مخاطب بيشتري را جلب خواهد كرد ولي در نهايت تنها به فروشي متوسط دست يافت. فيلمي كه قرار بود تصويري ملموس از يك ستاره موسيقي پاپ ارايه دهد ولي در عالم واقعيت، شادمهر عقيلي مسيري كاملاً معكوس با پر پرواز طي كرد. معصومي بعدها اين فيلم را فرزند ناخلف و ناخواسته خود خواند. شناسايي كارگردان خوش ذوق دوران سربي در فيلمي چون پر پرواز ناممكن مي نمود.
بازگشت به طبيعت
وقتي در جنگل هاي شمال، معصومي رسم عاشق كشي را مقابل دوربين برد، كمتر كسي انتظار فيلمي خوب و قابل تأمل را داشت. فيلم اما در جشنواره اصفهان همه را شگفت زده كرد. معصومي دوباره دوربينش را به محيطي برده بود كه شناخت و تصور دقيق و درستي از آن داشت. آن خشونت محيط و تصوير بكر از طبيعت بي رحم باعث شد تا رسم عاشق كشي شبيه هيچ فيلم ديگري نباشد. خشونتي كه قاچاقچيان چوب در قبال سرباز
وظيفه شناس اعمال مي كردند، از موقعيتي جبري و نه سبعيتي ذاتي نشأت مي گرفت و همين نكته بر عمق و غناي رسم عاشق كشي مي افزود.
سه گانه اي از سرنوشت آدم ها
در زمان نمايش رسم عاشق كشي معصومي اعلام كرد اين فيلم بخش اول يك سه گانه است و به زودي جايي در دور دست را به عنوان قسمت دوم تريلوژي مقابل دوربين خواهد برد. در روزهاي اكران عمومي رسم عاشق كشي معصومي در جنگل هاي شمال جايي در دور دست را مي ساخت. حالا هم كه جايي در دور دست به اكران درآمده، معصومي در همان لوكيشن ها در حال ساخت قسمت آخر سه گانه اش است.
جايي در دور دست چه به لحاظ مضموني و چه از نظر ساختار، حال و هواي رسم عاشق كشي را تداعي مي كند. باز هم اين اتمسفر و فضاست كه سرنوشت آدم ها را تعيين مي كند. طبيعتي زيبا اما بي رحم و آدم هايي كه جبراً گرفتار موقعيت هاي دشوار مي شوند.
منتها معصومي آن قدر كه به آيين هاي محلي و عناصر فولكلوريك اهميت داده، به روايت داستان نپرداخته است. به همين خاطر است كه فيلم پر شده از سكانس هايي كه به طور مجرد زيبا هستند ولي كاركردي در روايت داستان ندارند. اين گونه است كه بلافاصله بعد از يك موقعيت بديع و سينمايي با تمهيداتي پيش و پا افتاده مواجه مي شويم. خط محوري جايي در دور دست عشق و دلدادگي جمال به دختري روستايي به نام نيالا است. جمال كه در شهرستاني كوچك در يك دفترخانه كار مي كند وقتي با محضردار عازم مراسم عروسي در روستاست، داستان دختري به نام نيالا را مي شنود كه پدرش گت آقا مي خواسته او را به زور شوهر بدهد ولي مقاومت دختر و خشونت پدر در نهايت به اين منجر مي شود كه نيالا قدرت تكلمش را از دست مي دهد.با اين مقدمه چيني طبيعي است كه جمال با ديدن نيالا عاشق او شود. معصومي روايت اين عشق را با ماجراهايي همراه مي كند كه شمه هايي از آن را در رسم عاشق كشي هم ديده بوديم. معصومي بعد از دو دهه كارگرداني، مي داند كه با دور بينش از چه زاويه اي به ماجرا نگاه كند و چگونه بستر را براي تبلور موقعيت هاي دراماتيك فراهم كند. مثل جايي كه نيالا لب به سخن مي گشايد و تماشاگر را شگفت زده مي كند. منتها دل دادن به بيراه هايي كه در ساختار روايي خلل ايجاد مي كنند، فيلم را از نيمه دوم تا اندازه اي از رمق مي اندازد. با اين همه همچنان بايد بازگشت خسرو معصومي با فضا و حال و هوايي كه از آن شناخت دارد را به فال نيك گرفت.