در يك بامداد پاييزي، وارد محوطه كاخ گلستان مي شوم. هنوز يكي دو قدم برنداشته ام يك مرتبه همه آن چه كه درباره كاخ مي دانستم در برابرم مجسم مي شود. محو تماشا هستم.
* آقا، آقا، چه كار داريد؟
نگهبان كاخ مرا متوجه خود مي كند.
- دفتر مديريت!
- صبر كنيد هماهنگي كنم.
گوشي تلفن را برمي دارد. چند كلمه اي مي گويد، بعد خطاب به من ادامه مي دهد:
- بفرماييد. انتهاي شمال شرقي مجموعه از پله ها بالا برويد.
فاصله از در ورودي تا دفتر مديريت زياد طولاني نيست، ولي قدم هايم سنگيني مي كند. اين بنا چه رازها و چه حكايت هايي در دل دارد.
اگر سنگ ها زبان داشتند، اگر آجرها حرف مي زدند و مرمرها مي خنديدند و گريه مي كردند، چه غوغايي به پا مي شد؟
صف هاي سلام، تاجگذاري ها، ميهماني ها، اندروني، بيروني، آغامحمدخان، فتحعلي شاه، ناصرالدين شاه با مليجك و كريم شيره اي با آواز: ديشب كه بارون اومد، يارم لب بوم اومد.
و صداي نفس گير سلطان بن، سلطان بن سلطان: پدر سوخته! همه را در جاي خود ميخكوب مي كند.
تالار تخت، رضاخان با خلع يد از احمد شاه سلطنت خاندان قاجار را در هم مي پيچيد.
در كنار تالار تخت، جرأت مي خواهد پا روي پله ها گذاشت. پله هايي كه روزگاري استخوان هاي كريم خان زند در زير آن شاهد صداي چكمه هاي آغامحمدخان بوده است و چه ستم ها كه بر لطفعلي خان گذشت. حتي ديوارها و درها هم به لرزه مي آيند.
حيرت انگيز است كه پيدايش و احداث كاخ گلستان هم ماجراهاي فراواني دارد. چگونه اين كاخ قريه تهران را پايتخت كرد؟
روستاي كوچك و گمنام تهران كه گاه به گونه نخستين آبادي شمال شهر ري، اقامتگاه موقتي براي گرمازدگان جنوب و نيز استراحتگاهي بود براي آنان كه به شميرانات و بخش هايي از قصران مي رفتند، اندك اندك نام و نشاني يافت و به اندازه اي توسعه يافت كه در دوره مغولان قريه اي شناخته شده بود.
در مورد زندگي مردم تهران در دوازده محله كوچك(خانوار) و نحوه معيشت آنان از زراعت و دامداري و باغداري تا راهزني و چپاول كاروان ها، سخنان گوناگون نوشته شده است. گاه از اختلاف مردم محلات با يكديگر و عصيان همگاني تهرانيان عليه حكومت سخن رفته و زماني از تمكين مردم اين ده گفت وگو به ميان آمده است.
شاه تهماسب صفوي كه به دليل مدفون بودن جد اعلاي صفويان(امامزاده حمزه(ع) در جوار حضرت عبدالعظيم(ع) بارها از قزوين به زيارت اين اماكن مقدسه مي رفت، نخستين بار در سال 944 ق(1537 يا 1538 م) از قريه آباد تهران ديدار كرد و از آن خوشش آمد و به شكارگاه هاي آن علاقه مند شد و چندين بار در سفرهاي خود در آن قريه اقامت گزيد و سرانجام در سال 961 ق دستور داد در پيرامون 6000 گامي آن بارويي با 114 برج(به عدد سوره هاي قرآن مجيد) بنا كنند. از چهار سو، چهار دروازه نيز براي تهران ساخته شد:
در جنوب، دروازه اصفهان (در ورودي بازار عباس آباد)، در شمال دروازه شميران (در ورودي پامنار)، در غرب، دروازه قزوين(ورودي بازارچه قوام الدوله)و در شرق، دروازه   دولاب(ورودي بازارچه نايب  السلطنه خيابان ري).
در ماه جدي سال 1134 ق شاه سلطان حسين، سفير سلطان احمد عثماني را در سلام عام خود، محلي كه در شرق ميدان ارك(موسوم به حياط شاهي) ملاقات كرد.
نادرشاه افشار، فرزند خود رضاقلي ميرزا را به حكومت تهران گماشت و كريم خان زند در كوشش براي آباداني تهران، ديوان خانه اي در درون ارگ سابق بنا كرد و در داخل آن حرم خانه و خلوت خانه اي مهيا ساخت و حكومت اين شهر را به غفورخان داد.
آغامحمدخان قاجار روز يكشنبه يازدهم جمادي الاول سال 200 ق (مارس 1786 م) كه مصادف روز عيد نوروز بود، در كاخ گلستان به تخت سلطنت جلوس كرد، شاه شد، به نامش سكه زدند و خطبه خواندند و با پايتخت شدن تهران كاخ گلستان توجه جهان و جهانيان را به خود جلب كرد. {برگرفته از تهران: ناصر تكميل همايون، دفتر پژوهش هاي فرهنگي}
با كمي تأخير به دفتر مديريت كاخ رسيدم. پروين ثقه الاسلامي كه خود از سلاله فداكاران نهضت مشروطيت است، به خدمت خود در مجموعه كاخ گلستان مي بالد. وي از سال 1380با عضويت در هيأت علمي دانشگاه تربيت معلم مأمور خدمت در كاخ شد و پس از 5 سال مرمت ديوارها و سقف ها و ساماندهي تهويه و بسياري كارهاي انجام شده با شادماني مي گويد با آماده شدن چند تالار در بهمن ماه به ارديبهشت سال 86 كه برسيم درهاي 14 موزه مجموعه كاخ گلستان براي بازديد عموم باز مي شود.
وي خاطرنشان ساخت: از لحاظ كارهاي مرمتي اقدامات زيادي در كاخ انجام شده، از آزمايش خاك پايه ها، استحكام بخشي و ضد زلزله شدن همه تالارها، جلوگيري از نفوذ آب به سقف ها، آيينه كاري ها و گچ بري ها تعويض تيرهاي چوبي شيرواني ها و سقف ها و جايگزيني آنها با سازه  فلزي براي جلوگيري از آتش سوزي و ساماندهي تهويه سالن ها و تالارها با استانداردهاي فني.
وي افزود: تالار آيينه كه بيش از 27 سال تعطيل بود، پس از مرمت سقف ها و آيينه ها به همان شكلي كه در نقاشي هاي كمال الملك ديده مي شود، بازسازي و در سال 82 بازگشايي شد. در حال حاضر مرمت تالار تاجگذاري (تالار سلام) در دست اقدام است. همه تاجگذاري ها، مراسم سلام و ازدواج ها در دوره قاجاري و پهلوي در اين تالار انجام شده كه از زمان تاجگذاري پهلوي دوم اين تالار مرمت نشده بود و رسيدگي به بخش هاي مختلف آن بسيار ضروري بود.
مدير كاخ گلستان با بيان اهميت گنجينه ها و انبارهاي كاخ گلستان كه تابلوها، نقاشي ها و اشياي گران بهايي را در خود جاي داده اند، كتابخانه و عكس خانه كاخ را بسيار ارزشمند توصيف مي كند و مي گويد: حدود 600 هزار سند در كتابخانه  كاخ موجود است و در آلبوم خانه كاخ كه دومين آلبوم خانه جهان پس از آلبوم خانه موزه انگليس به شمار مي آيد، فهرست 2000 عكس ثبت شده و 50 هزار شيشه و نگاتيو عكس از دوره قاجار در آن نگهداري مي شود.
ثقه الاسلامي خاطرنشان ساخت با تلاش شبانه روزي در مرمت گچ بري ها، سقف ها و ساماندهي اشياء موجود در تالارها با بازگشايي چند موزه در بهمن ماه امسال باقيمانده موزه ها همزمان با روز جهاني موزه در ارديبهشت سال 86 تعداد 14 موزه در كاخ گلستان براي بازديد عموم مردم آماده خواهد شد.
ايوان تخت مرمر
قدمت بخشي از قسمت هاي تخت مرمر بيشتر از ساير تالارهاي كاخ است و در دوره زنديه بنا شده است. آغامحمدخان قاجار پس از تصرف شيراز قصر كريم خان را كه مدتي در آنجا زنداني بود تخريب كرد و به دستور وي تزيينات قصر از جمله درهاي زرنگار و نقاشي ها به كاخ گلستان انتقال يافت. نخستين شاه قاجار در همين تالار تاجگذاري كرد و مراسم سلام و بار عام طبقات مختلف در آنجا انجام مي شد.
در سال 1221 ق حجاران و سنگ تراشان اصفهان از سنگ مرمر زرد يزد تخت نفيسي ساختند كه در ميان ايوان قرار گرفت. در ساخت اين تخت 65 قطعه سنگ مرمر بزرگ و كوچك به كار رفته است.
بعد از درگذشت آغامحمدخان قاجار در زمان فتحعلي شاه و ناصرالدين شاه، تغييرات زيادي در تالار تخت مرمر رخ داد. در زمان ناصرالدين شاه آيينه هاي قدي در اين تالار نصب شد.
مراسم سلام و بار عام هاي پادشاهان قاجار در ايوان تخت مرمر برگزار شد و همه شاهان قاجار غير از مظفرالدين شاه در همين تالار تاجگذاري كردند- تاجگذاري مظفرالدين شاه در تالار بادگير انجام شد- آخرين مراسم رسمي كه در تالار تخت مرمر برگزار شد، تاجگذاري رضاخان در سال 1304 شمسي بود كه خلع سلطنت از احمد شاه و خاندان قاجار نيز در اين واقعه اعلام شد.
خلوت كريمخاني
خلوت كريمخاني يك ايوان سه دهنه سرپوشيده و ستون دار در كنار تالار سلام است كه آب قنات شاهي از آب نماي حوض آن بيرون مي آمد و در باغ گلستان جاري مي شد- به گفته يك كارشناس ميراث فرهنگي با احداث مترو جريان آب قنات شاهي به كاخ گلستان قطع شد- اين بنا خلوت كريمخاني ناميده شده و بخشي از اندرون خانه كريم خان بوده است.
معروف است كه ناصرالدين شاه به نشستن در اين بخش از كاخ علاقه زيادي داشت و اغلب در اين محل خلوت مي كرد و قليان مي كشيد. از اتفاق روزگار سنگ قبر ناصرالدين شاه پس از برداشتن از حضرت عبدالعظيم(ع) و چندين جابه جايي در اين مكان قرار گرفته است.
تالار آيينه
يكي از تالارهاي مشهور مجموعه كاخ گلستان تالار آيينه است كه بناي آن در سال 1294 هـ. ق پايان يافته. تزئينات اين تالار بسيار زيبا و تماشايي است.
تابلو نقاشي معروف كمال الملك در سال 1309 شهرت اين تالار را افزون تر ساخت.
شمس العماره
شمس العماره كه به عمارت خورشيد نيز ناميده شده، به گفته سامان خليليان شاهكاري است از تلفيق زيباي معماري شرق و غرب كه در سال 1282 بنا شده و معميرالممالك داماد ناصرالدين شاه آن را به شاه هديه يا پيشكش كرده است.
بناي شمس العماره در برآورده ساختن آرزوي ناصرالدين شاه براي احداث بنايي بلند مرتبه در كاخ گلستان كه امكان تماشاي منظره شهر از بالاي آن ميسر باشد، تحقق يافته است. طراحي زيبا، تزيينات كم نظير و ارتفاع آن در ميان تالارهاي ديگر شمس العماره را يك شاهكار شاخص و تحسين برانگيز ساخته است.
تالار سلام
ساخت تالار سلام يا اتاق موزه نزديك به چهار سال طول كشيد و در سال 1294 هـ.ق پايان يافت و با نظارت مستقيم ناصرالدين شاه در اجراي تزيينات و چيدن اشيا بهره برداري از آن پس از حدود پنج سال در سال 1299 هـ.ق انجام شد. اين تالار كه به منظور موزه احداث شده بود، پس از انتقال تخت طاووس با برگزاري سلام هاي خاص و رسمي تالار سلام ناميده شد. نفيس ترين اشيا و آثار هنري اهدايي به شاه و جواهرات سلطنتي در اين مكان نگهداري مي شد.
در سال 1345 به هنگام تاجگذاري محمدرضا پهلوي موزه آرايي تالار سلام تغيير كلي يافت و به حالت امروزي درآمد.
حوضخانه
حوضخانه از بناهاي دوره ناصري و به اتاق تابستاني معروف است. هم اكنون نقاشي هاي هنرمندان معروف اروپايي كه به دربار قاجار هديه شده و آثار ارزنده هنرمندان ايراني در اين مكان به نمايش گذاشته شده است.
تالار عاج
در دوره سلطنت ناصرالدين شاه هداياي پادشاهان در تالار عاج نگهداري مي شد و در زمان پهلوي از آن براي ميهمان هاي رسمي در بار استفاده مي كردند.
تالار ظروف و موزه مخصوص
با احداث تالار ظروف بر بقاياي عمارت نارنجستاني در سال 1344 شمسي هداياي پادشاهان اروپايي از موزه و تالار سلام به اين مكان انتقال يافت. سرويس چيني با نقش جنگ هاي ناپلئون بناپارت؛ سرويس اهدايي نيكلاي اول روسيه، سرويس جواهر نشان اهدايي ملكه ويكتوريا انگلستان، سرويس ساخته شده از سنگ هاي گرانبهاي مالاشيت اهدايي  الكساندر سوم و سرويس چيني اهدايي ويلهلم از ارزشمندترين و جالب ترين اشيا اين تالار به شمار مي آيند.
موزه مخصوص نيز در طبقه زير تالار سلام قرار دارد و در حال حاضر زره شاه اسماعيل صفوي، تيروكمان نادرشاه افشار، ساعد بند و مهر مخصوص فتحعلي شاه، تاج آغا محمدخان قاجار، دسته مهرهاي سلاطين قاجار، گوي غلطان عاج و تخم شترمرغ از جمله اشيايي هستند كه در آن به نمايش گذاشته شده است.
عمارت بادگير و عكسخانه
عمارت بادگير از زيباترين بناهاي مجموعه كاخ گلستان است. طاهره ملامحمدي كارشناسان ميراث فرهنگي و راهنماي اين عمارت مي گويد: عمارت بادگير دومين بناي ساخته شده در كاخ گلستان در زمان فتحعلي شاه در سال 1228 هـ.ق احداث شده و حدود 200 سال قدمت دارد. اين عمارت در زمان ناصرالدين شاه بازسازي شد و مظفرالدين شاه مراسم تاجگذاري خود را به علت هواي خنك اين عمارت توسط بادگيرها در همين مكان برگزار كرد.
چهار بادگير بنا، باد مكيده شده را از طريق دالان هاي زيرزميني وارد حوضخانه كرده و با دريچه هاي تعبيه شده شاه نشين را خنك مي كرد.
ترنج بسيار زيبايي كه به قاليچه ايراني شباهت دارد، در بالاي نه ارسي اين بنا را زينت بخشيده است. در زيرزمين عمارت بادگير، عكسخانه معتبري قرار گرفته كه مجموعه اي از عكس هاي دوره قاجار را با وسايل عكاسي آن زمان به نمايش گذاشته است.
عكس هاي عكسخانه در زمان ناصرالدين شاه و پس از ورود دوربين به ايران گرفته شده و چند عكس موجود در عكسخانه نيز توسط خود ناصرالدين شاه گرفته شده است.
۵۰ هزار قطعه عكس و 39 فريم فيلم كه بيش از 100 سال قدمت دارد، دارايي گرانبهاي اين عكسخانه است.
تالار الماس
تالار الماس در زمان فتحعلي شاه قاجار در جنوب كاخ گلستان احداث شده است. خانم رها اقبال كارشناس ميراث فرهنگي و راهنماي تالار الماس مي گويد: به علت فرم آيينه كاري داخل شاه نشيني نام الماس براي اين تالار انتخاب شده است. در زمان ناصرالدين شاه در تزيينات و نماي داخلي تالار تغييراتي داده شد، ولي همه اشياي موجود در آن مربوط به زمان فتحعلي شاه است. از جمله نقاشي هاي آن دوره كه از ژاپن، هندوستان و نقاشي هايي كه از سوي ناپلئون بناپارت و عبدالحميد عثماني و نيكلاي اول روسيه به شاه ايران هديه داده شده است.
كاخ ابيض (موزه مردم شناسي)
در محل كلاه فرنگي يا برج آغا محمدخاني واقع در جنوب غربي كاخ گلستان، تالار جديدي به دستور ناصرالدين شاه احداث شد كه به علت سفيدي رنگ نماي آن، كاخ ابيض ناميده شد.
ضمن نگهداري هداياي گرانبهاي سلطان عبدالحميد عثماني در اين جا، تالار به جلسات هيأت دولت اختصاص داشت. در سال 1344 شمسي تغييراتي در آن داده شد و از سال 1347 شمسي به موزه مردم شناسي تبديل شد.
در پايان ديدار از مجموعه كاخ گلستان هامان خليليان، كارشناس ميراث فرهنگي گفت: كارشناسان اين مجموعه از مدتي پيش تلاش مي كنند مدارك ثبت جهاني كاخ گلستان را براي ارسال به يونسكو آماده كنند. وي افزود: داشتن محيط و منظر مناسب از شرايط اوليه پذيرش يك اثر براي ثبت جهاني است.
به گفته وي، متأسفانه وجود يك كيوسك روزنامه فروشي و مواردي مانند آن مقابل شمس العماره، مانع بزرگي براي ثبت جهاني اين مجموعه ارزشمند به شمار مي آيد. اين كارشناس ميراث فرهنگي در پايان گفت: براي رفع اين مانع به اقدام مسئولان چشم اميد داريم.
گزارش: حميد دهقان
عكس ها: جواد گلزار

گروه علمي فرهنگي- حاج ملاهادي سبزواري از شارحين بزرگ صدرا و صاحب منظومه معروف در معارف عقليه در حاشيه اسفار اربعه ملاصدرا، جمله اي بس نغز براي بعد از خود به يادگار نوشته است كه بارها و بارها استناد به آن، نه تنها از حلاوت آن نكاسته، بلكه جاني تازه به مسنداليه مي بخشد. آن جمله اين است: العشق خراساني .
بزرگداشت دانشي مردي ديگر از ديار خراسان، اين بار مرجع اين جمله است؛ فرزانه اي كه عشق به تحقيق و دانايي و تلاشي قريب نيم قرن در احياي نسخ و فهرست برداري و ترجمه متون كهن، امروز اهل فضل را بر آن داشته تا با همايشي درخور و انتشار گرامي نامه استاد عطاردي، تذكاري باشند براي دانشپويان ديروز وطالبان امروز.
حجه الاسلام والمسلمين حاج شيخ عزيزالله عطاردي به تعابير استادان معزز آيت الله جعفر سبحاني، آيت الله محمد يزدي، آيت الله رضا استادي و شهادت بسياري ديگر از اهل فضل كه با سطح دانايي و شهامت تحقيق ايشان آشنايي داشته اند از اعاظم  پژوهشگران و نخبگان نويسنده و دانشمندي اند كه در بسياري از معارف عقلي و نقلي اسلامي به ويژه در فهرست نويسي، تصحيح متون كهن و ترجمه آن يد بيضايي داشته اند. آثار پرباري كه از اين فرزانه پرسشگر براي نسل امروز پژوهندگان نسخ خطي متون كهن اسلامي باقي مانده، خود بي نياز از هر تمجيدي نشان مي دهد. ايشان با سفرهاي پرمخاطره و مشقت باري كه در بازديد از كتابخانه هاي كشورهاي مختلف جهت احياء و فهرست برداري از اين نسخ داشته اند، سلوك عملي يك پژوهنده متقن را به بهترين نحو نشان داده اند.
اما بهانه ما براي نگارش سطور بالا برپايي همايشي در جهت بزرگداشت ايشان و انتشار جلد دوم از گرامي نامه استاد عطاردي است كه به همت موسسه تحقيقات و توسعه علوم انساني و زير نظر اعضاي كميته علمي همايش بزرگداشت استاد عطاردي به زيور طبع آراسته شده است.
جلد دوم اين گرامي نامه از فصل چهارم و پنجم و ششم از بخش اول تحت عناوين لغت شناسي ، فهرست نگاري و مقالات ديگر همچنين بخش دوم و سوم با سربخش هاي مصاحبه ها و خاطره ها تشكيل شده است.
در بخش مصاحبه ها، آيت الله جعفر سبحاني، آيت الله محمد يزدي و جمعي ديگر از اهل فضل و تحقيق به بررسي و توصيف سجاياي علمي و اخلاقي و بايد و نبايدهاي سلوك علمي پرداخته اند.
همچنين در فصل هاي لغت شناسي، فهرست نگاري و مقالات ديگر، بزرگواران اهل تحقيق، مقالات مختلفي را در پاسداشت استاد عطاردي به اين گرامي نامه تقديم كرده اند.

گروه علمي فرهنگي- قلعه خورانق يكي از بزرگ ترين و كامل ترين قلعه هاي مسكوني در ميان روستاهاي استان يزد است.
بيشتر بناي اين قلعه از خشت و گل است و اندك مصالح به كار رفته در آن سنگ،  گچ و آجر هستند.  روستاي خورانق مركز بخشي به همين نام است كه در شهرستان اردكان قرار دارد و اين بخش با وسعت تقريبي  ۲۲ هزار كيلومتر مربع شامل دهستان رباطات با   ۱۷۶ آبادي و دهستان زرين با  ۱۲۷ آبادي است.
اين روستا در  ۶۲ كيلومتري شرق شهرستان و  ۸۵ كيلومتري شمال شرقي شهر يزد واقع است و قلعه  قديمي آن نيز با مساحتي حدود  ۱‎/۱ هكتار عظيم ترين، كامل ترين و زيباترين قلعه  مسكوني روستايي استان يزد است.
بافت ساختماني متراكم،  معبر باريك و سرپوشيده، مصالح بازدارنده  تبادل گرما و به طور كلي سازگاري با شرايط محيطي از ويژگي هاي مهم قلعه  خورانق محسوب مي شوند كه عوامل آزاردهنده  خاص اقليم منطقه را تا حد زيادي تعديل كرده اند.
اين قلعه با حصار، برج و دروازه از جمله مجموعه هاي زيستگاهي است كه نشانه هاي مقاومت براي حفاظت موجوديت و اصالت را در خود دارد.
مسجد جامع روستاي خورانق محلي شامل شبستان، غرفه هايي گرداگرد و منارجنبان است كه در دل قلعه قرار دارد. مسجد جامع، صحني چندضلعي دارد كه از سمت جنوب شرقي به حسينيه  خورانق مي رسد. اين بنا يك ايوان در جبهه  غربي، دو غرفه در شمال، سه غرفه در جنوب و يك سردر ورودي دارد.
مناره  بلند مسجد جامع اين روستا در ضلع شمالي صحن است و از مرتفع ترين بناهاي منطقه محسوب مي شود كه در قديم به عنوان فانوس خانه و برج ديده باني مورد استفاده بوده است. قسمت بالاي اين مناره، ساختماني چوبي دارد كه براثر زلزله و وزش باد كج شده بود و اهالي از بيم افتادن، آن را بريدند و پايين آوردند.
اين مناره، پله  حلزوني شكل دارد كه مانند آن در يكي از مناره هاي مسجد جامع يزد نيز به كار رفته است. معماري اين مناره به سبك ويژه اي است و احتمالا در معماري دوره  ساساني ريشه دارد. همچنين در اين مسجد يك سنگ قبر از قرن پنجم هجري قمري وجود دارد.