به ايراني فن‌آوران هديه (كاريز) قنات
جهان
يزد قنات بين‌المللي همايش حاشيه در
تهران دانشگاه استاد كردواني پرويز دكتر
من به چين ، پايتخت پكن در ايران فرهنگ خانه وقت رئيس
كه كرده‌اند ادعا چيني‌ها اخير ، سالهاي در كه داد اطلاع
و است قنات خاستگاه چين و بوده آنان اختراع (كاريز) قنات
ممالك ديگر به كشور آن از زيرزميني آب به دستيابي فن اين
اين‌باره در سمينار يك كه است قرار و يافته انتشار جهان
خواست من از چين در ايران فرهنگ خانه رئيس كنند ، برگزار
گفته‌ها و منابع از استفاده با به‌ويژه علمي مقاله يك تا
ارسال سمينار اين براي و كنم تهيه خارجي اظهارنظرهاي و
كتاب دو تجربيات از خصوص به و كردم را كار اين.دارم
گوبلو آقاي.كردم استفاده فرانسوي دانشمند گوبلو ، آقاي
در آب زمينه در و داشته اقامت ايران در سال بيست حدود
كلي به قنات سيستم با ابتدا در آنكه با و كاركرده ايران
باستاني سيستم اين عاشق تدريج ، به ولي بوده مخالف
وطن به وقتي اساس براين و مي‌شود زيرزميني آب به دستيابي
انتخاب قنات را خود دكتراي موضوع برمي‌گردد (فرانسه) خود
با و جهان مختلف مناطق به متعدد سفرهاي با و مي‌كند
خود دكتراي تز يا كتاب تحقيقي علمي ، منبع از 534 استفاده
"ايران در آب به دستيابي براي فني قنات" عنوان تحت را
قنات كه مي‌كند ثابت خود نوشته اين در او.مي‌نويسد
كه حالي در دارد قدمت هم قرن دهها و است ايرانيان اختراع
از پس سال حدود 200 تازه را قنات حفر فن چيني‌ها
.آموخته‌اند ايرانيان
قنات ابداع
:مي‌نويسد يافته انتشار سال 1979 در كه خود كتاب در گوبلو
محدوده در قناتها نخستين كه است آن بر دال چيز همه
چگونه قنات كه ديد بايد حال.شده‌اند ظاهر ايران فرهنگي
فن يك ابتدا قنات ، كه است معتقد گوبلو.است شده ابداع
گرفته نشات معدن تكنيك از كامل بطور بلكه نبوده ، آبياري
مزاحم زيرزميني آبهاي جمع‌آوري آن احداث از منظور و
كه همانگونه) است بوده معادن حفر هنگام به (زه‌آبها)
بيرون آن دل از آب دارد امكان تونل ، حفر موقع در "معمولا
و است بوده معدنچيان سوي از فقط نيز آن ابداع لذا (بيايد
فرضيه پايداري و درستي كردن ثابت براي گوبلو ، .مقنيان نه
از معادن "اولا كه شود ثابت مي‌بايست كه است معتقد خود
از استفاده "ثانيا و داشته‌اند وجود قديم بسيار قرون
رواج معادن اين در شود قنات منشا بتواند كه تكنيك‌هايي
.كرده‌اند استفاده آن از ابتدا ايرانيان كه است داشته
در كه فرانسوي دانشمند نوژيه كتاب از استفاده با گوبلو ،
معادن برخي قدمت كه مي‌كند ثابت است ، شده نوشته سال 1959
از نيز بعلاوه و مي‌رسد مسيح ميلاد از قبل سال به 335
معادن به معادن ، شده‌ترين شناخته و قديمي‌ترين ميان
عجيبي شباهت آن ، دهليزهاي ظاهري شكل كه مونس نزديك اسپين
هيچ جاي ترتيب اين به.مي‌كند اشاره داشته ، قناتها با
وجود قناتها ، نخستين از جلوتر خيلي معادن كه نيست ترديدي
اين در ديگر منابع از استفاده با گوبلو ، .داشته‌اند
فرهنگي گستره در كه نيست ترديدي مي‌نويسد نيز زمينه
كوههاي در موجود روي "احتمالا و مس معادن از ايران ،
مسيح ، ميلاد از قبل دوم هزاره جريان در زاگرس ،
.است مي‌شده بهره‌برداري
بوده آب وجود معدنچيان ، كار پيشرفت در اصلي موانع از يكي
قرن) ماشين يك به مجهز پمپهاي اختراع از قبل تا.هست و
خارج و آب سطح آمدن پايين براي معدنچيان (ميلادي هجدهم
شيب اگر اينكه آن و داشتند راه يك تنها معدن ، از آن كردن
آبهاي كردن خارج براي گالريهايي مي‌داد ، اجازه زميني
آب كه مي‌كردند حفر معدن ، از بيرون آزاد فضاي به مزاحم
جاري خارج به معدن دل از فني ، نيروي هيچ از استفاده بدون
نامه‌اي در كرده ، توصيف را ايران معادن كه ورتايم.مي‌شد
چندين در كه است كرده تاكيد و شده يادآور گوبلو به شخصي
دلائل...و شده‌اند متصل معادن به‌دهليزهاي قناتها نقطه ،
نظر كه‌به فرايندي مرحله نخستين به زمينه اين در ديگر
اواخر در:است يافته تحقق شده ، منجر قنات ابداع به گوبلو
اول ، هزاره اوايل يا و مسيح ميلاد از قبل دوم هزاره
آمدند ايران به اروپايي و هند مردمان از كوچكي گروه‌هاي
كه نخستين ايرانيان اين است‌كه معتقد گوبلو.(گريشمن)
چشمه‌ها رودها ، آب چون داشته‌اند ، اشتغال كشاورزي به‌كار
كشاورزي آن با و كرده اشغال آسيا بومي مردماني را غيره و
نداشته درگيري بومي باساكنان كرده‌اند ، سعي مي‌كردند ،
و كنند استفاده كشور ديگر آبي منبع هر از لذا و باشند
هنوز كه كنند كشاورزي و اقامت جاهايي در داده‌اند ترجيح
نقاط بعضي در اثنا ، اين دراست نداشته وجود آنجا در كسي
آبها اين و است جاري آن در آب كه ديدند را جويهايي
.مي‌باشد نيز دائمي و ثابت "تقريبا
معادن براي شده ايجاد مجراهاي يا دهليز از جويها اين آب
از كوچكي گروه‌هاي زياد ، احتمال به.مي‌شود خارج
اين در نخستين ، ايرانيان يا وارد تازه كشاورزان
اين و گزيدند سكني آبها اين از استفاده براي كوهپايه‌ها
.است بوده قنات احداث براي نقاط بهترين كوهپايه‌ها
تخليه فن از (ايران فلات به واردين تازه) اوليه ايرانيان
معدني "صرفا استفاده مورد ابتدا كه آكادي معدنچيان آب
در آب به خود نياز رفع براي بنيادي وسيله‌اي است ، داشته
ابتدا قوي احتمال به.آوردند بوجود كشاورزي فعاليتهاي
آبي منابع يا جويها كه مي‌خواستند معدنچيان از كشاورزان
كه كنند حفر آنها براي معدن از خارج در نوع اين از ديگري
مورد مي‌شوند ، ذكر زير در كه دلايلي به جمله از شك بدون
آنها براي كار اين "اولا:است گرفته قرار معدنچيان قبول
زمان همين در:"ثانيا.است نداشته جديدي فني مشكل هيچ
كاني مواد شدن تمام علت به معدنچيان سنتي فعاليتهاي
معادن استخراج يا توليد در رقابت گرفتن بالا نيز و معادن
طريق ، اين به.بود افتاده خطر به ديبري ، و قبرس مناطق در
ما امروز كه آنچه به بتدريج (ايران در) ساكن معدنچيان
قنات ترتيب اين به.آوردند روي مي‌ناميم "شغل تغيير"
حواشي و خشك مناطق در آن تعداد بر روز به روز و شد ابداع
.گرديد افزوده بيابانها
ايران فرهنگي حوزه در قنات گسترش نحوه و تاريخچه
بايد حال.آمد وجود به چگونه قنات كه داديم شرح بالا در
اين و است موجود آن ، وجود بر قاطع دلايل زماني چه از ديد
نخستين مهد يعني ايران ، فرهنگي حوزه در قرنها طي تكنيك
جهان مناطق ديگر به و رسيده رشد از مرحله‌اي چه به خود
.است شده صادر
ايراني افسانه‌هاي در قنات -الف
حقيقت در ريشه نيز افسانه‌ها اوقات غالب كه آنجايي از
مثال ، عنوان به.است اشتباه آنها ، گرفتن نديده دارند ،
هم همگرايي نوعي كه ايران قديمي افسانه‌هاي مشهورترين
نهم قرن دوم نيمه طول در فردوسي كه است آنهايي دارند ،
با مي‌رسد نظر به و است آورده نظم به شاهنامه در ميلادي
سوي از عربي زبان به جلوتر قرن يك از افسانه‌هايي
نوشته (مي‌زيسته بغداد دربار در كه) ايراني طبري ابوجعفر
يك افسانه‌ها اين داشته‌اند مشتركي الهام منبع شده ،
و معادن از بهره‌برداري ازجمله و تكنيكي ابداعات سلسله
از يكي هوشنگ ، به را كشاورزي براي ضروري آب كانالهاي
.مي‌دهد نسبت پيشداديان اسطوره‌اي سلسله پادشاهان نخستين
هشتم قرن اول هزاره اوائل)اورارتو امپراطوري در قنات -ب
مكتوب اسناد قديمي‌ترين از يكي:(مسيح ميلاد از قبل
نبرد هشتمين شرح شده ، اشاره قنات به آن در كه شده شناخته
ميلاد از قبل تا 722 705- آشور پادشاه دوم ، سارگون
از قبل سال 714 در اورارتو امپراطوري عليه - مي‌زيسته
خط به مسي بزرگ لوح يك كمك به گوبلو) است مسيح ميلاد
.است شده مطلع آن از شده ، نوشته آكادي زبان به كه ميخي
.(مي‌باشد موجود پاريس لوور موزه در اكنون لوح ، اين
در واقع ناحيه‌اي به و مي‌گذرد زاگرس كوههاي از سارگون
شمال كيلومتري حدود 60 در (كنوني مرند)اوهلو شهر اطراف
متوجه او.مي‌رسد اروميه درياچه شمال در تبريز غرب
ناحيه‌اي معهذا.ندارد وجود رود ناحيه اين در كه مي‌شود
تعجب امر اين از او اما.شده خرم و سبز آبياري با كه است
كه كرده فرمانروائي دشتهائي در او اينكه براي نمي‌كند
پيش سال هزار دو حداقل از سيستم‌هائي يا تكنيك‌ها چنين
شگفت‌زده را او كه آنچه اما است بوده معمول آنها در
طور بهاست بوده آبها منشااين از بي‌اطلاعي مي‌كند ،
قناتها اين اما.ببيند را قنات كه شد موفق سارگون قطع ،
منطقه به را تكنيك اين كسي چه و ساخته‌اند؟ كساني چه را
است؟ آورده
هم پادشاه اول اورساي خود اين سارگون كتيبه استناد به
.است كرده احداث را قنات اولين كه بوده او عصر
گفته به كه را تكنيك اين رواج آشور ، فرمانرواي بنابراين
نسبت اورارتو اهالي به است ، بوده تازه پديده‌اي او
زمان آن در كه)وان درياچه ناحيه در ديگر طرف از.مي‌دهد
از قبل هشتم قرن آغاز در ناظري (بوده ايران خاك جزء
كتابي در كه است كرده اشاره قنات رشته وجود 21 به ميلاد ،
هويت -لهمان نوشته "حال و گذشته در ارمنستان" عنوان تحت
كه آمده گزارشي در آنكه جالبترآمده مورخ 1925 ،
و دارد تعلق آنها به قنات ابداع كه هستند مدعي ارمني‌ها
.هستند ارمني‌ها بلافصل اعقاب اورارتو ، اهالي كه مي‌دانيم
تعلق آنها به قناتها اولين كه است معتقد گوبلو بنابراين
.است داشته
از قبل چهارم تا هشتم قرن) هخامنشي امپراطوري در قنات -ج
ايجاد با پارسها و مادها سوي از ايران فلات اشغال:(ميلاد
شهرهاي مانند است همراه شكوه با و بزرگ شهرهاي
كه ماد امپراطور قديمي پايتخت پاسارگاد و (همدان)اكباتان
كه جمشيد تخت همچنين.شد گذاشته بنيان دوم كوروش سوي از
به و آورد بوجود پاسارگاد نزديكي در را آن اول داريوش
در (ري)راجس يا راگس شهر.درآمد هخامنشيان پايتخت صورت
.بود شهرها پرجمعيت‌ترين از يكي كنوني شهرري كيلومتري چند
آب توانستند قنات سيستم از استفاده با شهرها اين تمامي
آن در زيرا دهند ادامه خود حيات به و كنند تامين را خود
.است نداشته وجود امروز از بيش چشمه‌هائي يا و رودها زمان
نيز سياسي رژيم شكل بر قناتها كه است معتقد حتي گوبلو
سال 1970 در كه پوليب كتاب خواندن با و است گذاشته تاثير
دست قنات توصيف به است ، شده ترجمه پاريس در روسل توسط
حدود آنكه با متن اين(غيره و چاه‌ها دهليز ، )مي‌يابيم
اطلاعاتي شده ، نوشته هخامنشي سلسله سقوط از پس قرن دو
اختيار در ايران شاهان "آب سياست" پيرامون خصوص به جالب
مركزي قدرت كه است واضح "كاملا ترتيب اين به.مي‌گذارد
و داشته نظر مد را قناتها توسعه هخامنشي ، امپراطوري در
هرودوت ، مشهور استنادگفته به.است كرده تشويق را آن رواج
كار.بوده‌اند برخوردار رودها موهبت از وآشور كلده مصر ،
ايران فلات در اما است بوده مرئي آبهاي مهار مردم ، اين
امپراطوري.نداشت وجود باشد ، نام اين لايق كه رودي هيچ
هزاران در تدريج به كه بوده برخوردار قنات نعمت از ايران
سرزمين آن مردم به را زمين دل در مشخصي حيات‌بخش آب نقطه
.مي‌داشت عرضه
ايران از خارج در قنات رواج
فن شدن صادر بررسي به را خود كتاب از صفحه دهها گوبلو
اختصاص غيره و غرب و شرق كشورها ، ديگر به ايران از قنات
به فقط مقاله شدن طولاني از جلوگيري براي اما است داده
نوشته‌هاي از كوچكي نتيجه‌گيري واقع در كه زير نكات ذكر
دانشمند اين:مي‌شود اكتفا است فرانسوي دانشمند اين عظيم
و مختلف كشورهاي به سفر نيز و تحقيق سالها نتيجه در
خاستگاه كه است معتقد منابع ، صدها از استفاده همچنين
فعلي تركيه شرق و ايران غربي آذربايجان ناحيه قنات اصلي
دستيابي فن اين و مي‌باشد نواحي اين سرب معادن منطقه در
هزاره اوائل در ايران فرهنگي محيط در زيرزميني ، آب به
ديگر در سرعت به سپس و شد اختراع مسيح ، ميلاد از قبل اول
به دستيابي فن اينيافت رواج آن از خارج ودر كشور نقاط
وسيله به ميلاد از قبل سالهاي 800 در زيرزميني آب
جا آن از و كرد پيدا رواج ايران فلات داخل در كشاورزان
حدود 500 مثال عنوان به.يافت گسترش جهان نقاط ساير به
را قنات حفر فن آموزش ايرانيان ، مسيح ميلاد از قبل سال
از را فن اين بني‌اميه مسلمانان ميلادي حدود750 و مصر به
مراكش به آنجا از سپس و كردند منتقل اسپانيا به آنجا
ويژه به آمريكا به ميلادي سال 1520 حدود و شد منتقل
آب بررسيها ، موجب به)يافت انتقال فعلي ، آنجلس لس منطقه
(است مي‌شده تامين قنات وسيله به ابتدا آمريكا لس‌آنجلس
شده منتقل شيلي پي‌كادر ناحيه به ميلادي سال 1540 در و
در تازه قنات سيستم كه مي‌كند ثابت گوبلو بررسيهاي است ،
ناحيه) شرقي چين به قبل سال حدود 200 در يعني سال 1780
!است رسيده(تورفان
با برابر آن قدمت و بوده ايرانيان اختراع قنات بنابراين
نيز ما روستائيان فرهنگ با و است ايران كهن تاريخ قدمت
انقلاب از بعد.كنيم حفظ را آن بايد لذا مي‌باشد ، عجين
سازندگي جهاد وزارت عهده به قنات امور به رسيدگي اسلامي ،
وظايف در مديريت و مسئوليت اين سال 1370 از.شد گذاشته
را قنات بين‌المللي همايش ولي گرفت قرار كشاورزي وزارت
است ذكر قابل خاتمه درميكند برگزار نيرو وزارت امروز
آفت‌نابودي و عامل بزرگترين عميق نيمه و عميق چاه‌هاي كه
چاه از استفاده فرهنگ كه كجا هر و هستند ايران در قناتها
شرايط درشدهاند خشك كلي به قناتها كرده ، پيدا رواج
با است گناباد قصبه قنات ايران ، قنات عميق‌ترين كنوني
در قنات طولاني‌ترين آن ، چاه مادر عمق ، متر حدود 340
پرآبترين و كيلومتر حدود 100 در طول با است يزد منطقه
قنات قديمي‌ترين و است اكبرآبادفسا قنات ايران ، قنات
قنات وعجيبترين مي‌باشد اراك آباد ابراهيم قنات ايران ،
پيش سال حدود 800 كه است اردستان مون طبقه دو قنات ايران
چاه‌هاي مادر ولي مشترك چاه‌هاي قنات اين شده احداث
آبي‌و) حريم حفظ رعايت.دارد متفاوت مظهر و متفاوت
نيمه‌عميق و عميق چاه‌هاي حفر موقع در ويژه به (ساختماني
مانند موجود قناتهاي تمامي صورت اين غير در است ، ضروري
از ساله هزار چند تكنيك اين و شد خواهند خشك قناتها ديگر
مجراي با زيرزميني باستاني آثار يك به فقط و ساقط آبدهي
توريستي جاذبه عنوان به فقط كه گرديد خواهد تبديل خشك
ارزشمند توليدي سيستم يك نه و كرد استفاده آن از مي‌توان
.(مسئولان به هشدار)باستاني و
|
