تهران در رشد روبه بحران حاشيه‌نشيني
مي‌لرزيد هفته يك "سيراف"شهر كهن
تهران در رشد روبه بحران حاشيه‌نشيني
افزايش درصد تا 30 بين 20 ايران شهرهاي در حاشيه‌نشين اخيرجمعيت دهه دو ظرف *
است آمده بوجود حاشيه‌نشيني جمعيت با شهركهايي و داشته
برسيم اجتماعي و اقتصادي تعادل يك به توسعه الگوي در نتوانيم كه زماني تا*
ماند خواهد باقي اجتماعي معضل يك صورت به همچنان حاشيه‌نشيني پديده
دبير و توانبخشي و بهزيستي علوم دانشكده علمي هيات عضو يوسفي حاج دكتر با گفت‌وگو
حاشيه‌نشيني همايش علمي
متن به حاشيه از نفوذ
و كوچك شهرهاي و روستاها از جمعيت جابه‌جايي و مهاجرت مهم پيامدهاي از حاشيه‌نشيني
طول در كه شهري پايدار توليدي مناسبات از خارج حاشيهنشينانشهرهاست كلان به فقير
روي اقتصادي ناسالم مناسبات انگلي ، درآمدهاي به است ، آمده وجود به طولاني سالهاي
كنترل قابل غير دلالي -تجاري شبكه‌هاي به نقدينگي تدارك از پس و مي‌آورند
مدني ، جامعه با ناهماهنگ و مانده عقب فرهنگ با آنان اقتصادي برتري.مي‌پيوندند
اين پي در و فراهم‌مي‌كند برايشان شهرها مركزي محله‌هاي به رخنه براي بيشتري توان
درآمد و حقوق با كارمندان همچون اقشاري شهرها ، متن به حاشيه‌نشينان تدريجي نفوذ
اين اماميشوند رانده حاشيه به ندارند را محله‌ها اين در سكونت توان كه ثابت
وگسترش مخدر مواد قاچاق بزهكاري ، رشد مثل مخربي پيامدهاي زيانبار ، فرايند
را شهري جامعه ساختار و دارد پي در نيز را كنترل قابل غير دلالي -تجاري فعاليت‌هاي
علمي هيات اعضاي از يكي با همشهري گفت‌وشنود ماحصل.مي‌دهد قرار جدي تهديد مورد
بحران رشد از واقعيت‌هايي گوياي مي‌خوانيد ، صفحه اين در كه بهزيستي علوم دانشكده
.است تهران جمله از كلان‌شهرها ، در حاشيه‌نشيني
گرفت شكل شهري جوامع در عواملي چه براثر آن از ناشي مشكلات و حاشيه‌نشيني پديده*
كشورهاست؟ كدام دامنگير بيشتر مشكلات ، قبيل اين و
مقياس در كلي طور به كه است شهري و اقتصادي و اجتماعي معضلي حاشيه‌نشيني پديده -
نوبنياد كشورهاي براي سابق مستعمره سرزمينهاي استقرار و توسعه حال در كشورهاي
.گرفت شكل ساختاري عامل چند اثر بر عمده طور به پديده اين.آمد به‌وجود
الگوهاي براساس را اقتصادي توسعه و نوسازي كشورهابرنامه‌هاي اين تمام اينكه نخست
دو الگوها اين و كرده‌اند اقتباس درون‌زا تا بوده برون‌زا توسعه بيشتر كه جديد
:داشت مشخص ويژگي
شهرگرايي و شهري -گستري 2 سند -1
و صنعت توسعه حوش و حول زيربنايي و اجتماعي برنامه‌هاي عامل دو اين به توجه با
بخش در به‌ويژه كار جديد بازارهاي.كردند پيدا بهبود شهرها مي‌زد ، دور شهري توسعه
داد رخ اقتصادي ركود روستايي مناطق در ديگر سوي از و آمد صنعت‌به‌وجود و ساختمان
.داشت محدوديتهايي كارشان بازار هم شهرها.آوردند روي شهرها به نيروها مازاد و
را شده وارد انساني نيروهاي نياز جوابگوي شهري بازار دوره‌اي از بعد واقع در يعني
و اقتصاد حاشيه در نيروها اين كه شد موجب زيستي زيربناهاي ضعف اين بر علاوه.نداشت
شدت دوره الي 4 در 3 تاريخي نگاه يك در ايران در حركت اينبگيرند قرار شهري جامعه
.گرفت
جنگ اواخر در ايران درگيري و اول پهلوي خروج سال 1320 ، از بعد اول دوره -1
موجبمهاجرت برمي‌گيردو در را مناطق از بسياري كه ناامني و دوم بين‌الملل
مواقع در روستائيان يعني فصلي هم و بوده آرام هم حركت اين اما.مي‌شود روستائيان
كه سال 1332 از اما بوده ، روستايي بين مهاجرتها حتي و مي‌كردند مراجعت دوباره لزوم
بود شهري زيربناهاي و شهري عمده طور به كه اقتصادي رشد و نوسازي برنامه‌هاي مجددا
اين در.شد خانواده‌ها دائمي مهاجرتهاي باعث روستا شهرو بين شكاف دوباره گرفت ، پا
.مي‌شود گسترده‌تر حاشيه‌نشيني پديده كه است دوره
هستند افرادي واقع در حاشيه‌نشينان كه كرد بيان اينگونه را مساله مي‌توان آيا*
و زندگي گذران براي ناچار به و گرفته‌اند قرار پاييني سطح در اقتصادي لحاظ به كه
شده‌اند؟ رانده شهرها حاشيه به پايين‌تر قيمتي با مسكن تهيه
كه هستند افرادي حاشيه‌نشينان.دارد وجود تفاوتهايي تهيدستان و حاشيه‌نشينان بين -
به.نيستند ادغام جامعه اقتصاد در و مي‌كنند زندگي شهر كنار در زيستي فضاي يك در
اما داشته‌اند ، وجود محرومي مناطق تهران شرق و غرب و جنوب مناطق در:مثال عنوان
.نبوده‌اند حاشيه‌نشين
.است آمده به‌وجود روستا و شهر بين شكاف براثر كه است نويي فرآيند حاشيه‌نشيني
مشكل دو ارضي اصلاحات.بود ارضي اصلاحات شد روستايي مهاجرتهاي باعث كه حركتي دومين
صورت اجتماعي و اقتصادي اصلاحات اما شد انجام اراضي تقسيم كه بود اين آن و داشت
بوده ، ما جمعيتي رشد ديگر مهم عامل باشيم ، داشته گذشته سال به 70 نگاهي اگر.نگرفت
يعني 2بودند روستايي مردم درصد سال 1300 ، 80 در كه مي‌دهد نشان تاريخي اسناد
ميليون جمعيت ، 21 ميليون از 70 الان حاليكه در روستايي ، ميليون و 8 شهري ميليون
ما زمين سرانه و نداشته رشدي ما زمينهاي كه است اين توجه قابل نكته.هستند روستايي
.است شده كم
در قشر سه ما اصلاحات در كه ميبينيمبازميگرديم ارضي اصلاحات دوران به وقتي
:داشتيم جامعه
زمين‌دار قشر -كم‌زمينان 3 -زمين 2 فاقد خوش‌نشينان -1
در نمي‌توانستند خوش‌نشينان ولي ماندند روستا در داشتند مناسب زمين كه كساني
نتيجه در.نشد انجام ارضي اصلاحات در مناسب ساختار اين چون بمانند جديد ساختار
.بودند فقير اينكه هم و نداشتند زمين هم اينها
شكل‌گيري در مهمي عامل كه روستائيان مهاجرت سالهايي چه از ما كشور در *
داشت؟ شهرها اقتصاد و توليدي مناسبات در تاثيري چه و گرفت شدت بوده حاشيه‌نشيني
اين مورد در اساسي نكته.كرد پيدا بيشتري شدت شهرها سوي به مهاجرت سال 1350 از -
روابط و فرهنگ از نه و داشتند را شهري اقتصادي مهارت نه اينها كه بود اين افراد
.مي‌كردند پيروي شهرنشيني اجتماعي
يا و مي‌شدند ساختماني ساده كارهاي جذب يا مهاجران روز ، آن اقتصاد به توجه با
گرفته جا شهر حاشيه‌اي بافتهاي در و مي‌دادند انجام طفيلي و مولد غير كارهاي اينكه
.مي‌شد اجتماعي فقر به منجر اقتصادي فقر به‌تدريج و بودند
به اينها وقتي و نمي‌گيرند قرار نيز دولتي خدمات‌رساني حاشيه در حتي جماعت اين
بروز آنها در بزهكاري و پرخاشگري و فقر ندارند وجود اينكه يا و نمي‌آيند حساب
ي نابساماني‌ها و نابرابريها از پديده اين:گفت مي‌توان كلي طور به.مي‌كند
از دوره‌هايي در و مي‌گيرد شكل سوم جهان بر حاكم الگوهاي و اقتصادي و اجتماعي
.است نداشته تطبيق سوم جهان كشورهاي شرايط با كه گرفته نشات سرمايه‌داري كشورهاي
.است داشته را ازحاشيه‌نشيني كمتري ميزان ما كشور ديگر كشورهاي با مقايسه در
با اما.هستند حاشيه‌نشين صورت به شهري جمعيت درصد داراي 30 مكزيك نظير كشورهايي
جمعيت اخير سال ظرف 20 كه باشيم داشته اشاره نكته اين به بايد تاسف كمال
به كارمند شهرنشينان از بسياري و است داشته افزايش درصد تا 30 بين 20 حاشيه‌نشين
.رفتند شهرها حاشيه
اما.مي‌شدند تقسيم حاشيه‌نشينان و شهري تهيدستان گروه دو به افراد اين گذشته در
حاشيه‌نشينان را آنها ساكنان رسمي غير صورت به كه شده‌اند ايجاد شهركهايي حالا
.مي‌دهند تشكيل
در و حاشيه‌نشين منطقه مجموع 4 در اجتماعي تحقيقات موسسه آمار براساس سال 1351 در
اين حاضر حال در حاليكه در داشته وجود تهران در سطح اين در جمعيت نفر هزار حدود 10
.است شده ميليوني رقم
راهكارهايي چه از پديده ، اين از ناشي مشكلات كاهش و حاشيه‌نشيني ساماندهي براي *
گرفت؟ بهره مي‌توان
و اقتصادي اوضاع در نابساماني موجب شهري جوامع با حاشيه‌نشين جوامع ميان گسست -
هر تحليلي شكلي به تا مي‌كند كمك ما به تاريخ به نگاهاست شده شهرها اجتماعي
اسلامي ازانقلاب قبل ديدكارشناسي از كلي طور بهببينيم بهتر را پديده‌اي
كارهاي كه‌بيشتر گيرد صورت كارهايي بايد كه رسيدند نتيجه اين به مختلف دستگاههاي
تجربه نمونه بهترين نكرد ، حل را تدبيرمساله اين امابود خانه‌سازي جمله از فيزيكي
نفر هزار تعداد 10 براي و شد داده اهميت خانه‌سازي به تنها كه است آبان كوي 13
مهاجرت موجب و شد واگذار خانه‌ها اين و برگشتند اينها مدتي از پس.ساختند خانه
افراد اين كه بودند ديدگاه تغيير دنبال به اجتماعي مسائل كارشناسان.گرديد بيشتري
مهندسي نيازمند برنامه اين.شوند توانمند مي‌بايست اقتصادي و اجتماعي نظر از
زندگي باور و مي‌شد كار جامعه با بايد فيزيكي كارهاي از قبل يعني.بود اجتماعي
.بود بزرگي بسيار كار موضوع اين تحقق و مي‌كرد تقويت آنها در را جديد
كنند؟ كمك مردم به باور اين پذيرش در مي‌توانستند عواملي چه *
درون‌زاي مشاركت -آن 1 در و گرفت شكل الگويي شد ذكر كه تجربه‌ها برخي از پس -
صورت به الگو اين بسترسازي و دولت غيرحضوري مشاركت -مردم 3 سازي قادر -جامعه 2
حاشيه‌نشينان و خوش‌نشينان عشاير ، اجتماعي و اقتصادي توسعه برنامه در يكپارچه
اجرا مرحله به نمونه عنوان به نيز لرستان و كرمان استان در و شد گرفته نظر در شهري
.درآمد
مطرح حاشيه‌نشيني مسائل با ارتباط در كارشناسان كه بحثهايي جلسات‌و حاضر حال در
:مي‌كند دنبال را هدف سه مي‌كنند
مناطق همه اينكه و مشترك تعريف يك به رسيدن براي حاشيه‌نشيني مسائل شناخت -1
.برسيم طبقه‌بندي يك به و نكنيم تلقي يكسان را حاشيه‌اي
اين مسائل با مي‌دهند متخصصان كه گزارشهايي طريق از اجرايي مسئولين و مديران -2
.كنند پيدا بيشتري آشنايي افراد
انجام به اجتماعي مهندسي نوعي و درست تفكر يك به رسيدن براي را راهكارهايي -3
.برسانيم
پديده برسيم ، اجتماعي و اقتصادي تعادل يك به نتوانيم توسعه الگوي در كه زماني تا
.ماند خواهد باقي معضل يك شكل به همچنان حاشيه‌نشيني
و اجتماعي مطالعات و تحقيقات براساس اقتصاددانان و شناسان مردم جامعه‌شناسان ، بايد
نسخه نمي‌توانيم كه باشيم داشته نظر در و كنند آغاز را طرح اين حاشيه‌نشيني پيشينه
تجربه حال در كه است دهه دنيا 4 كه است مشكلي اين و كنيم تجويز همه‌جا براي واحدي
.هندوستان و لاتين نظيرآمريكاي كشورهايي;مي‌باشد آن
گذشته در اينكه و شود توجه موضوع اين به بايد كشور هر اقتصادي منابع به توجه با
.مي‌شود اضافه شهري فقر به روزبه‌روز حاضر حال در داشت وجود روستايي فقر اگر
اجتماعي اساسي اقدام يك بايد حاشيه‌نشيني در و است ملي مسئله يك اجتماعي قادرسازي
.گيرد صورت بلندمدت و
.متشكرم گذاشتيد ، ما اختيار در كه فرصتي از *
خاكسار ليلا
مي‌لرزيد هفته يك "سيراف"شهر كهن
ايران قديمي شهرهاي از يادگاري ارگ ، شهر كهن از اي گوشه
حسين‌شايگان امير : از عكس
زلزله اثر بر آن فروپاشي و "سيراف"كهن تمدن در كاوشي
محققان و علما از كثيري گروه مكان و آباد و بزرگ شهري سيراف بويه آل امراي عهد در
و حجره‌ها و دكان‌ها كه بود حدي به جمعيت كثرت شهر اين دربود بازرگانان و
.بودند ساخته طبقه چهار و سه دو ، در را خانه‌ها
باستان روزگار در بازرگاني عمده بندرگاه يك به را سيراف تبديل امكان كه عواملي
:از بودند عبارت ساختند ، فراهم
عميق و سنگي كناره‌هاي ايجاد نتيجه در دريا داخل تا زاگرس خوردگي‌هاي چين ادامه -
.مي‌ساخت وممكن ساده ساحل در را كشتي‌ها گرفتن پهلو كه
.سيراف بر محيط كوه‌هاي اعماق در شيرين آب سفره‌هاي وجود -
.فيروزآباد شهر طريق از ايران نقاط ساير و فارس منطقه با سيراف ارتباطراحت -
بعد به هخامنشي دوره از سيراف تا سببشدند هم با ارتباط در عمده عامل سه اين
به اتكا با هخامنشي داريوش شايد.گردد وآفريقا هند و چين با ايران ارتباط دروازه
شرق و جنوب بين ارتباط تا كرد سوئز كانال حفر به اقدام سيراف همچون بندري وجود
از.سازد مطمئن‌تر و راحت يونان شهرهاي دولت‌هاي بعضي و حبشه و مصر با را ايران
متاع‌هايي آنها از و صادر روز آن جهان كشورهاي به ايراني شده ساخته كالاهاي سيراف
وارد روز آن ايران به فلفل و صندل عاج ، ، جواهر ، كافور عنبر ، عود ، همچون
آفريقا و هند و چين در سيراف موجوديت زمان مدت در سيرافي دريانوردان.مي‌كرده‌اند
.بودند برخوردار زيادي شهرت از
قمري هجري سال 366 در تاريخ گواهي طبق آمد؟ بزرگ و فعال بندر اين سر بر چه ما ا و
و مي‌دهد رخ سيراف منطقه در داشت ادامه گاه به گاه هفته يك مدت كه شديدي زلزله
.مي‌كند تبديل ويرانه‌اي به را سيراف
موجوديت نشانگر آن نتيجه در آمده دست به اشياي و سيراف در باستان‌شناسان حفاري‌هاي
آل اميران زمان تا بعد دوره‌هاي و هخامنشي و ايلام دولت دوره از سيراف فعاليت و
.مي‌باشد بويه
را آثار متنوع‌ترين كه است ايران باستاني جايگاه‌هاي از يكي سيراف حاضر حال در
.دربردارد
روي بر آثار اين از بخشي.است گسترده مربع كيلومتر سه حدود مساحتي در كهن شهر اين
موجود آثار.دارند قرار دريا ساحل در ديگر بخش و ساحل به منتهي كم‌ارتفاع كوه‌هاي
داشته مسكوني اتاق‌هاي اشكوب سه حد تا كه است مسكوني محل‌هاي مجموعه شامل ساحل در
زيرزمين شامل بناها اين از بعضي ;برخوردارند پيشرفته‌اي معماري و نظم از و
قرون آوار زير از شناسانه باستان حفاري‌هاي اثر در بناها گروه اين.مي‌باشند
قرار "ليل"نام به كوهي شيبدار سطح روي بر سيراف آثار جالبترينآمدهاند بيرون
.دارند
همين به تنگه‌اي وسيله به و دارد ارتفاع دريا سطح از متر تا 600 300"بين ليل"كوه
ديده باستاني آثار نوع چند ليل تنگه طرف دو سطح بر.مي‌گردد تقسيم دوپاره به نام
كوه‌هاي از يكي قله بر چهارتاقي ديگر و سيراف بر محيط ديوارهاي آثار يكي.مي‌شود
دريايي فانوس نقش و نموده آتش‌افروزي آن در شبها احتمالا كه است ليل كم‌ارتفاع
كنار در منظم شكل به كه سنگ در شده كنده گورهاي.است داشته را كشتي‌ها هدايت براي
از را آنها كه سانتيمتر بيست ضخامت به پارچه يك سنگ از ديواري و دارند قرار يكديگر
داراي گورها اين از بعضي.است سيراف در موجود آثار ديگر از مي‌كند ، جدا يكديگر
جهت.مي‌باشند سنگ گور دادن قرار ويژه كه هستند سانتي چهل عمق در پيش‌آمده لبه‌اي
گورها كليه.مي‌باشند غربي -شرقي آنها از ديگري تعداد و جنوبي -شمالي گورها بعضي
ديگري مكان به را آنها گورسنگ‌هاي و گرفته قرار تهاجم مورد گذشته زمان‌هاي در
در.مي‌باشد خانه هزار از 3 بيش ليل دركوه گورسنگ‌ها تعداداين.داده‌اند انتقال
تا را گورستان به واردين كه كنده‌اند سنگ داخل پله‌هايي سلسله يك تنگه طرف دو هر
.مي‌كنند هدايت آن انتهاي
يك سنگ از برجي ليل تنگه راست سمت در.مي‌باشد گوردخمه‌ها ليل كوه آثار ديگر از
سنگي‌اتاقكي برج داخل دراست سانتيمتر شصت ضلع به دري داراي كه دارد قرار پارچه
به باديواري كه گورسنگي دو آن كف در و كنده‌شده متر يك ارتفاع و دومتر اضلاع به
.ساخته‌اند مي‌شود ، جدا هم از سانتيمتر بيست ضخامت
كه دارد وجود متر xتعداد22 به دخمه تعدادي ليل تنگه ديواره‌هاي داخل و طرف دو در
سانتيمتر هفتاد در شصت ضلع به بادري و است سانتيمتر بيست و صد حدود آنها ارتفاع
كوه در موجود تاسيسات نگهبانان سكونت محل گويا دخمه‌ها اين.دارند راه بيرون به
.است بوده ليل
كه است شيرين آب چاه‌هاي دارد فردي به منحصر ويژگي باستاني مجموعه اين در آنچه
در دو هر و است نمونه آن حلقه دو چاه‌ها بين در.است حلقه بيست از بيش آنها تعداد
اتاقي و بريده را كوه ابتدا چاه حفر از قبل.دارد قرار گورستان اواسط و تنگه چپ سمت
پارچه يك سنگ از سانتيمتر پنجاه ضخامت و متر يك بلندي و چهارمتر ضلع به شكل مربع
هنگام به نسيم وزش از بهره‌گيري براي دريا سمت به چهارم ضلع فاقد اتاق.ساخته‌اند
و سانتيمتر صدوبيست داخلي قطر به سنگي استوانه‌اي اتاق وسط در سپس.مي‌باشد آبكشي
از جلوگيري براي يكي چاه دور استوانه.ساخته‌اند سانت چهل ضخامت و سانت شصت بلندي
به چاه داخل به افراد سقوط از ممانعت براي ديگر و بارندگي هنگام به لاي و گل ورود
براي مقابل دوتاي شده‌كه ساخته استوانه اطراف در سكو سه بوده ، آبكشي هنگام
بخشها تمام مجموعه اين در)بوده آبكشي‌ها نشيمن براي ديگري و چاه چرخ ميله قراردادن
استوانه داخل از سپس(ندارد وجود متحركي سنگ هيچ و شده ساخته پارچه يك سنگ از
تعدادي شيرين آب.رفته‌اند پايين‌تر متر نود حدود عمق تا و نموده چاه حفر به اقدام
.مي‌رسد طاهري اهالي مصرف به و استحصال برقي مكينه وسيله به هم‌اكنون چاه‌ها از
داراي طاهري.است شده ساخته سيراف شرقي كناره در طاهري كوچك شهر حاضر حال در
از باقيمانده ساروج و سنگ روي‌ديوارهاي بر كه مي‌باشد پابرجا و زيبا قلعه‌اي
.است شده ساخته سيراف
سلاحي مصطفي
|
