پايدار توسعه و جنگل زيستي ، تنوع
:اشاره
تا از 16 ايران در زيست محيط هفته و ژوئن پنجم در زيست محيط جهاني روز ساله همه
از اعم مدني نهادهاي از يك هر مناسبت بدين.مي‌گردد برگزار ماه خرداد 22
و برنامه‌ها ارائه با مي‌كنند سعي محيطي زيست مردمي گروه‌هاي و دولتي دستگاه‌هاي
.كنند ايفا زيست محيط وضعيت بهبود در را خويش نقش مناسب راهكارهاي
ضمن "پايدار توسعه از نمادي وجنگل زيستي تنوع از حفاظت" شعار با ايران‌نيز در
توجه مورد پايدار توسعه براي پايه‌اي عنوان به اصل اين زيستي تنوع اهميت بر تاكيد
.است گرفته قرار
فرامليتي ابعادي آن ، به مربوط ومسائل زيست محيط امروز دنياي در كه اين به توجه با
برخوردار پتانسيل اين از جهان از نقطه هر در محيطي زيست پيامد هرگونه است ، يافته
وظيفه بنابراين.نمايد آشكار ديگر نقاط در را مختلفي پيامدهاي بتواند كه است
در جايگاهي هر در همگي كه است اين بود خواهد جامعه آحاد تمامي دوش بر كه سنگيني
يعني جامعه جزء كوچكترين از مشاركت اين كه باشند داشته مشاركت زيست محيط از حفاظت
.برمي‌گيرد در را انساني جمعيت كليت يعني جزء بزرگترين تا خانواده
بر همواره قبل سال هزار در 10 كشاورزي پيدايش از پيش تا طبيعت به انسان نگاه
برآوردهاي براساس كه است درحالي اين.است بوده استوار طبيعت با وهماهنگي احترام
شرايط اين در نتيجه در نمي‌كرد تجاوز نفر ميليون از 5 عصر آن در دنيا جمعيت موجود
انسانها عملكرد به بيشتري‌نسبت مراتب به قدرت از زيست خودپالايي‌محيط توان
.است بوده برخوردار
به‌طور كه مي‌گردد تقسيم مختلف دوره‌هاي به تاريخ طول در طبيعت در انسانها فعاليت
عصر گردآوري‌پيشرفته ، شكارگري عصر نخستين ، گردآوري شكارگري عصر به مي‌توان خلاصه
در كشاورزي فن از انسان آگاهي با.نمود اشاره نوين دنياي نيز و صنعتي عصر كشاورزي ،
شكل به آن از محدود استفاده از به‌طبيعت انسان نگاه مسيح ميلاد از پيش سال هزار 8
منابع از بيشتر چه هر و بهره‌برداري‌گسترده به گياهان برخي ميوه وجمع‌آوري شكار
.يافت تغيير رشد روبه جمعيت بيشتربراي غذاي توليد جهت موجود
شيوه‌هاي كاربرد و متنوع فناوري‌هاي ابداع با هزاره‌ها طول در وتحول‌ها تغيير اين
اين كاربرد.است داشته دنبال به را كشاورزي امر در انسان بيشتر چه هر پيشرفت نوين ،
نمي‌كرد دنبال را بشر رفاه و زندگي سطح بيشتر چه هر بهبود هدفي‌جز آغاز در ابزار
كشاورزي ، براي مناسب زمين‌هاي كمبود با شد بشري‌سبب جمعيت گسترش به‌تدريج ولي
گيرد صورت مراتع و جنگل‌ها جمله از منابع ساير به وسيعي دست‌اندازي‌هاي ناگزير
رسيدن وهمزمان پزشكي زمينه در علمي نوين اكتشافات اروپا ، نوزدهم سده صنعتي انقلاب
در كه بوده عظيمي تحول سال 1850ميلادي در ميلياردنفر يك مرز به جمعيت‌دنيا
.است داشته پي در را مصرف استانداردهاي رفتن بالا و عمر ميانگين افزايش جديد عصر
پيشرفت‌هاي از ناشي ومير مرگ كاهش همراه به بشري جامعه مصرف‌زدگي و رفاه افزايش
شده اخير سال پنجاه و صد طول در تصاعدي‌جمعيت افزايش سبب بهداشت و فنون و علوم
فاصله 15 ، 11 با سپس و سال 1960 ، ميليارددر دو به جهان جمعيت كه است ، به‌گونه‌اي
اين اكنون هم است ، شده اضافه تعداد اين به نفر ميليارد يك دوره هر در سال و 9
ادامه صورت در پيش‌بيني‌ها براساس و است فراتررفته نفر ميليارد مرز 6 از جمعيت
با اكنون هم لذا.يافت خواهد افزايش نفر ميليارد ده به سال 2030 در فعلي روند
زيست محيط محيطي ، زيست معضلات و مشكلات افزايش آن متعاقب جمعيتي‌و انفجار پديده
منابع و زمين كره كه حالي در.است گرديده برخوردار فزاينده‌اي اهميت از آن وحفظ
افزايش مي‌باشند ، برخوردار محدودي توان و مشخص ظرفيت‌هاي از آن ، در موجود زيستي
آن دنبال به روزمره‌و و آني رفع‌نيازهاي به صرف توجه و جمعيت گسيخته لجام
سوق آلودگي‌ها گسترش‌انواع و زيستي منابع نابودي سوي به را زمين مصرف‌گرايي ،
.است داده
Envitonmentalismيا محيطزيست‌گرايي پيشينه
دنيا در
احترام ضمن ديگر ، تمدن‌هاي پيشگام به‌عنوان خود كهن تاريخ طول در همواره ايرانيان
قدرت از نمادي عنوان به را يك هر آتش و درخت خاك ، باد ، آب ، ازجمله طبيعت مظاهر به
.مي‌دانستند زمين روي بر يگانه خداي يا مزدا اهورا وجود و
ظهور هنگام در چه و مهرپرستي يا ميتراييسم آيين به اعتقاد دوره در چه ايرانيان
مظاهر به را ويژه‌اي احترام همواره مسيح ميلاد از پيش سال در 6000 پيامبر زرتشت
براساس و اسلام عاليه تعاليم پايه بر نيز هم‌اكنون و مي‌نمودند اعمال طبيعت
به‌شمار نابخشودني گناهي را محيطزيست و طبيعت به آسيب و صدمه هرگونه خود اعتقادات
ويژه‌اي نگاهبان فرشته طبيعت مظاهر از يك هر ايرانيان باستاني فرهنگ در.مي‌آورند
و آذر آب ، نگاهبان فرشتگان آبان و آناهيتا به توان مي ميان آن از كه است داشته
نگاهبان فرشته امرداد و باد و هوا نگاهبان ويوفرشته آتش ، نگاهبان فرشتگان نيريوسنگ
.نمود اشاره درخت
زماني شد ، آغاز سال1962 در بار نخستين براي جهاني ، زيست محيط به توجه نوين نهضت
نگراني "خاموش بهار" كتاب نگارش با آمريكايي زيست‌شناس "كارسن راشل" خانم كه
منجر نگراني‌ها اين افزايش سرانجام.برانگيخت محيطزيست وضعيت درباره را جهانيان
تاريخ از كه شد سوئد استكهلم در محيطزيست درباره جهاني اجلاس نخستين برگزاري به
ملل سازمان توسط كنفرانس اين.گرديد برگزار (خرداد 1351 2615) ژوئن1972 165
محيطزيست مسائل به هم كه شد تشكيل جهت آن از محيطزيست ، و انسان عنوان با متحد
درمحيططبيعي بشر فعاليت‌هاي زيانبار آثار به را جهانيان هم و نمايد رسيدگي بشر
UNEPنام به نهادي كنفرانس اين پي در.سازد آگاه
كه هدف اين با گرفت ، شكل ملل سازمان در(United Nation Environmental Program)
سال‌هاي طول در.نمايد رهبري و تنظيم محيطزيست حفظ مورد در را سازمان آن كوشش‌هاي
محور و شعار يك انتخاب با سال ، هر ملل سازمان ابتكار ، با كنفرانس اين تشكيل از پس
به كه محورهايي برخي.مي‌گردد معطوف موجود معضلات به جهانيان حساسيت و توجه اساسي
:عبارتنداز گرديده‌اند ، مطرح بعد به سال1974 از تناوب
خاك ، فرسايش و اراضي تخريب ازن ، لايه حيات ، جانمايه آب ، بشر ، اسكان زمين ، يك فقط
زيرزميني ، آبهاي نو ، دهه براي نو تلاشي تخريب ، بدون توسعه جنگل‌ها ، آتش‌سوزي
ملاحظات احياي محيطزيست ، اقتصاد انسان ، تخريبي زنجيره‌هاي در سمي ، شيميايي مواد
...و انرژي و اسيدي باران زايد ، مواد مديريت استكهلم ، از پس سال ده زيست‌محيطي ،
اجتماعي مسايل و علوم از وسيعي طيف محيطزيست مي‌بينيم موضوع‌ها اين به توجه با
اجتماعي توسعه هرگونه ضروريات از يك ، هر به ويژه توجه كه دربرمي‌گيرد را جهان
بهايي هر صرف ميلادي و80 دهه‌هاي70 طول در كه اين به توجه با.مي‌گردد محسوب
مترتب ناگوار پيامدهاي به توجهي هيچ‌گونه و بود توجيه‌پذير توسعه به رسيدن براي
آثار به جهان كشورهاي توجه سال 1992 ، در ريو كنفرانس از پس نمي‌آمد ، عمل به آن بر
با و ريو اجلاس از پس.شد معطوف پايدار توسعه الگوهاي رعايت بدون توسعه از سوءناشي
توسعه ، شده زمان‌بندي برنامه‌ريزي‌هاي در جهان كشورهاي از بسياري آن ، نتايج به توجه
براي موجود منابع وحفظ بهينه استفاده به توجه ضمن پايدار توسعه به دستيابي جهت
.داده‌اند قرار توجه مورد محيطزيست با را توسعه اين تعارض عدم آينده ، نسل‌هاي
پايدار توسعه ونماد حيات ذخيره‌گاه به‌عنوان جنگل‌ها اهميت
سده در مي‌گردند محسوب حياتي ارزشمند منابع به‌عنوان كه دنيا در موجود جنگلي منابع
جمعيت محدوديت با كه زماني تا زيرا.گرفته‌اند قرار تخريب معرض در شدت به حاضر
از جانبه يك استفاده پي در همواره بشر بود نشده وارد محيط بر مشخصي پيامدهاي بشري
.است بوده ارزشمند منابع اين
چوبي فرآورده‌هاي تامين براي اقتصادي منبعي تنها ساده‌انگارانه ديدگاه از جنگل
كه است درآمدهايي بيشتر چه هر بردن بالا نيز آن از بهره‌برداري از هدف و مي‌باشد
ديدگاه از كه است درحالي اين.است دستيابي قابل غيرقانوني و قانوني روش‌هاي با
از فراتر مراتب به زيست محيط حفظ براي گياهي پوشش و جنگل‌ها ارزش تخصصي ، و علمي
.مي‌باشد چوب توليد منبع به‌عنوان آن اقتصادي نقش
ساختار از پويا و زنده سيستمي به‌عنوان (كاشت ودست مصنوعي نه و)طبيعي جنگل‌هاي
تمام سيستم‌بين اين در.مي‌باشند برخوردار پيچيده‌اي و متنوع زيستي‌بسيار
و حيوانات متنوع گونه‌هاي تا خاك در موجود ذره‌بيني ريز جانداران از زنده ، موجودات
كه به‌گونه‌اي است ، برقرار چندجانبه حيات ، ارتباطي زنجيره در موجود گياهان
.بگذارد تاثير مجموعه كل در مي‌تواند شبكه اين از بخشي به صدمه كوچكترين
زادآوري‌انواع كه علاوه‌براين جنگل ، از سودجويانه و بدون‌مطالعه بهره‌برداري
گونه‌هاي‌جانوري از بسياري زيست شرايط بلكه نمود ، خواهد تهديد را گياهي گونه‌هاي
جهان خشكي‌هاي سطح از %حدود 33 حاضر حال در.داد خواهد قرار نابودي معرض در نيز را
و مي‌باشد مربع كيلومتر ميليون بر 42 بالغ آنها مساحت كه مي‌پوشانند جنگل‌ها را
محسوب تخريب عوامل اصلي‌ترين پهنه ، اين در انساني جمعيت نفر ميليون وجود 300
نابود جهان جنگل‌هاي از هكتار هزار روزانه 42 جهاني آمارهاي براساس.مي‌گردد
.است شده خاك فرسايش و بيابان‌زايي پديده گسترش نابودي‌موجب اين كه مي‌شوند
شيرين ، آب منابع كاهش حاصلخيزو نابودي‌زمين‌هاي خاك ، فرسايش با همچنين
.است شده ايجاد بشر زندگي كيفيت در وسيعي دگرگوني‌هاي
بيابان به تبديل جهان مراتع و جنگل‌ها درصد اخير 10 قرن در آمارها همين براساس
براساس.گرفته‌اند قرار نابودي خطر در نيز منابع اين از ديگر درصد و 25 شده‌اند
در هكتار ميليون ميزان 4/7 به تخريبسالانه بيشترين آمده ، عمل به برآوردهاي
ميزان با آسيا و آفريقا قاره‌هاي قاره ، اين از پس و مي‌گيرد صورت لاتين آمريكاي
.گرفته‌اند قرار بعدي رده‌هاي در سال هكتاردر و 9/3ميليون بر 1/4 بالغ تخريبي
موجودات انواع از گونه سه ساعت هر مي‌دهددر نشان برآوردها همين ديگر سوي از
در گونه از 70 بيش ديگر عبارت به كه مي‌شوند نابود هستي صحنه از جانوري و گياهي
.مي‌روند ميان از سال در گونه هزار و 27 طول‌روز
ايران جنگل‌هاي وضعيت
ايران 8/1ميليون باارزش‌شمال جنگل‌هاي وسعت اخير ساليان رسمي برآوردهاي براساس
به ميزان اين گذشته سال چهل برآوردهاي براساس كه حالي در است ، گرديده اعلام هكتار
%و 63 فنلاند كشور%حاضر 72 حال در.است مي‌شده بالغ هكتار ميليون سه از بيش
شامل) ما جنگل‌هاي‌كشور كه حالي در است شده پوشيده مرغوب جنگل‌هاي از ژاپن كشور
حداكثر 3/7 هكتار ، با 12ميليون خوشبينانه ديدي با (ازشمال وخارج شمال جنگل‌هاي
.مي‌شود شامل را كشور مساحت درصد
بي‌نظير دنيا در كه مي‌باشد برخوردار فردي به منحصر فلور از ايران شمال جنگل‌هاي
جنگل‌هاي پوشش كه درحالي.مي‌باشد يخبندان دوره آخرين بازمانده جنگل‌ها ، اين.است
جنگل‌هاي است ، مدفون زمين لايه‌هاي زير در اروپا در جنگل‌ها اين با هم‌دوره
.مي‌باشد مطرح دنيا در گياهي زنده فسيل‌هاي معروف‌ترين از يكي به‌عنوان هيركاني
كاهش سبب احيايي موفق روش‌هاي اجراي عدم و جنگل‌ها اين از صنعتي برداري‌صرف بهره
.است گرديده گذشته سال چهل سوم يك از كمتر به باارزش جنگل‌هاي اين مساحت
حيات‌وحش گياهي ، گونه‌هاي از تعدادي نابودي بر علاوه شمال جنگل‌هاي نابودي و تخريب
پايين جنگل‌هاي نابودي مثال طول به.است داده قرار جدي تهديد معرض در نيز را منطقه
پناه سبب مازندران ، ببر اصلي زيستگاه عنوان به مازندران درياي ساحل جلگه‌اي دست
اكولوژيك تطابق عدم به توجه با ادامه در و شد ارتفاعات به حيوان اين اجباري بردن
انقراض معرض در اين‌گونه شكار ، آوردن به‌دست مشكل به‌ويژه جديد ، محيط با گونه اين
زيست‌محيطي بازده كاهش در كه تاثيري بر علاوه گياهي پوشش رفتن بين از.گرفت قرار
.است داشته دنبال به نيز را سدها شدن پر و حاصلخيز خاك‌هاي شدن شسته دارد ، منطقه
خاك تن ميليارد حدود5/1 نابودي سبب ايران در ساليانه فرسايش محاسبات ، براساس
زمين ، كيفيت شدن كاسته و متعدد سيلابهاي شدن جاري با آن دنبال به كه مي‌شود
توسعه به نيل براي لذا.گرفت خواهد قرار تهديد معرض در نيز اقتصادمملكت و كشاورزي
توجه مورد زير موارد است لازم كشور جنگل‌هاي زيستي تنوع از بهره‌گيري در پايدار
:گيرد قرار
و جانوران و گياهان بين در حيات پيچيده شبكه و زيستي تنوع مساله كه جا آن از -1
بنابراين است ، برخوردار محيط و انسانها حيات كيفيت تاثيردر بيشترين از محيط
-شد20 خواهد انسانها خود به فشارها اين بازتاب سبب اين‌تنوع ، به آسيب هرگونه
انرژي ، كشاورزي ، جنگل ، زمينه‌هاي در ملي سياست‌هاي براي مرتبط ، نهادهاي و سازمان‌ها
"فرابخشي روابط" از بايد روستايي توسعه و نقل و حمل متعادل ، بهره‌برداري خاك ، آب ،
دانش از مشترك استفاده مبناي بر است لازم تحقيقاتي فعاليت‌هاي -نمايند30 استفاده
كاربردي ، تحقيقات بر تاكيد با و مناطق بومي و سنتي دانش از بهره‌گيري نيز و روز
نمي‌توان هرگز" كه طبيعي قانون اين براساس -شود40 گذاشته اجرا مورد به و شناسايي
به را طبيعت و كند تصاحب را زمين توانست نخواهد هيچ‌گاه انسان "داد فريب را طبيعت
طبيعت نظام و قانون‌ها به بايد زنده موجودات تمامي همانند بلكه درآورد خود فرمان
زيست‌كره از بهره‌گيري در اصولي مديريت و طبيعت از معقولانه استفاده -نهد50 گردن
صورت به و مطلوب حد در طبيعت در موجود منابع زندگي ، كيفيت بهبود ضمن شد ، خواهد سبب
رفاه افزايش و اقتصادي توسعه كه اين گرفتن درنظر با -باشد60 استفاده قابل پايدار
اقتصادي ، نگرش همراه به دارد ، زمين در موجود منابع به بستگي نهايت در انسانها
در مشاركت كه زماني تنها.است ضروري و لازم بسيار محيطزيست با سازگاري توانايي
نيز و پذيرد صورت مسئوليت‌پذيري با توام ديدگاهي با همراه زميني منابع از حفاظت
و آموزش سازمان‌دهي ، مشاركت ، اجتماع ، توانايي توسعه ، لازمه كه اين دانستن با همراه
مشكلات حل در مي‌توان اقتصادي توسعه دانش با است ، مردم به كافي اختيارات دادن
در ملي نياز يك عنوان به آن اجزاء و محيطزيست از حفاظت -كرد70 كمك زيست‌محيطي
كشور اجرايي دستگاه‌هاي و ملي توسعه برنامه‌ريزان و گيرد قرار جامعه اصلي اولويت
است انداخته خطر به را آينده و حاضر نسل بقاي و سرنوشت كه چه آن از كافي آگاهي ضمن
سياست‌هاي و طرح‌ها خود ، برنامه‌هاي در زيست‌محيطي موازين و ضوابط تلفيق ضمن بايد
آن در موجود طبيعي منابع و محيطزيست حفظ اولويت و محور بر را كشور كلان و پايدار
جنگل‌ها پايدار مديريت جهت -دهند80 قرار ايران جامعه براي پايدار توسعه نهايت در و
كمي لحاظ از دقيق گونه به كشور جنگل‌هاي وضعيت ملي توسعه استراتژي براساس است لازم
پايه بر پيگيري سيستم‌هاي و گرديده مشخص نوين آماربرداري دانش مبناي بر كيفي ، و
بر تاكيد و توجه با بايد مسئول نهادهاي و سازمان‌ها -يابد90 توسعه معيارها اين
كشور ، جنگلي ژنتيك منابع از پايدار واستفاده بهبود حفاظت ، و "بيولوژيك تنوع" اهميت
ايران خشك كشور در جنگل‌ها اين مساحت محدوديت به توجه با و شمال جنگل‌هاي ويژه به
واردات با و نموده متوقف را موجود جنگل‌هاي از صنعتي بهره‌برداري‌هاي امكان حد تا
محيطزيست و جنگل افزوده ارزش كه ديدگاه اين با.سازند برآورده را خود نيازهاي چوب
عمليات در -بود100 خواهد صنعتي صرف بهره‌گيري از بالاتر بسيار آن پيچيده بسيار
است لازم موظف انساني نيروي كمبود به توجه با طبيعي منابع عرصه در احيايي و حفاظتي
نظامي ، نيروهاي محيطزيست ، طرفدار گروه‌هاي و مردمي داوطلب نيروهاي از
آگاهي‌هاي و تبليغ افزايش -شود110 بهره‌گيري شايسته‌اي نحو به...و دانش‌آموزان
جامعه در زيست‌محيطي فرهنگ افزايش بهبودو جهت گروهي رسانه‌هاي طريق از همگاني
تسريع را جامعه در پايدار توسعه روند مي‌تواند امر اين كه مي‌باشد موثر بسيار
.نمايد
علمي هيات عضو -ميرسنجري مهرداد مير
مازندران نوري محدث علامه دانشگاه
|
