ايران زيست محيط چهارگانه چالش‌هاي
... و گذشت هم كوهستان سال
كه متنوعي زبان‌هاي و فرهنگ‌ها كوهستان اكوسيستم نابودي و شهرنشيني بي‌رويه توسعه با
مي‌شوند منقرض يافته ، پرورش زيستبوم اين دامان در
بي‌برنامگي ، ) گوناگون دلايل به را بسياري ساعت‌هاي روز ، هر در كه ما براي:اشاره
سال مي‌دهيم ، يك دست از (.. و كاهلي:ساده خيلي يا اداره‌ها ، در سردرگمي راه‌بندان ،
دست‌كم و تازه بحث‌هاي كردن مطرح و چيزي درباره كردن فكر براي مناسب زماني مي‌تواند
سوي از (ماه 1381 دي تا ماه 1380 دي) سال 2002.باشد زمينه آن در كوچكي گام برداشتن
سال 2001 ، كه همان‌طور;شد ناميده كوه‌ها جهاني سال ،(ملل سازمان)جهاني سازمان بزرگترين
پيشنهاد با -تمدن‌ها گفت‌وگوي سال آن ، از پيش سال و بود شده ناميده ايران از ديدار سال
سال اين اما !..بماند كرديم ، چه آنها در و برديم بهره‌اي چه سال‌ها آن از)...-ايران
اين به مربوط رويدادهاي از انعكاسي تقريباهيچ جامعه سطح در و است پايان به رو هم
دارند ، سروكار كوهستاني محيطهاي با كه تخصصي‌تر محافل در حتي و نمي‌شود ديده موضوع
اظهار كوه‌ها ، سال برگزاري دست‌اندركاران.نمي‌خورد چشم به خصوص اين در لازم تحرك
آنها حفاظت و كوه‌ها پايدار توسعه موضوع بتواند سال اين اقدامات كه كرده‌اند اميدواري
حفاظت و مراقبت بحث كه باشيم اميدوار بايد هم ما.كند بدل ادامه‌دار امري به را
سال يافتن پايان با -است كشور طبيعت از توجهي قابل بخش بستر و آب سرچشمه كه - كوهستان
.شود انجام زمينه اين در موثري اقدام‌هاي و يابد ادامه ايران در كوه‌ها
برگرفته كه را نكته چند ابتدا مي‌گذرد ، نظرتان از ترتيب به كه كوتاهي نوشته‌هاي در
سپس و مي‌خوانيد است (2002www. Mountains)كوه‌ها جهاني سال اينترنتي پايگاه از
.است آمده اجمال به مطالبي
كوه‌ها موضوع
فقط نه -انسانها بهزيستي و زيست محيط بر كه است بسياري عوامل دربرگيرنده كوهستان
بر عوامل اين تمامي ;موثرند -دست پايين مردم همچنين بلكه مي‌زيند ، كوه‌ها در كه كساني
سازواره‌هايي را آنها كه است لازم كوه‌ها ، وضعيت درك براي.دارند متقابل تاثير يكديگر
.مرتبطاند جهان زيستبوم‌هاي تمامي و ما به عميقا كه ببينيم
-زمين حياتي و فرد به منحصر ماده نگهداري و آوردن فراهم در محوري نقشي كوه‌ها
زنده‌اي زنجيره‌هاي مي‌شوند ، جاري كوه‌ها از كه جويبارهايي و رودهادارند -آبشيرين
آبهاي به جهان جمعيت از نيمي از بيش.مي‌كنند وصل پايين‌دست جوامع به را كوه كه هستند
منبع اين مي‌تواند بسيار متفاوت عوامل و مي‌شوند جاري كوه‌ها از كه هستند متكي شيريني
.مي‌كنند حس همگان را پيامدهايي چنين.برساند آسيب آن به يا سازد راآلوده حياتي مهم
دامپروري ، كشاورزي ، براي يا مي‌شود ، برداشت ناپايدار شكل به جنگل‌ها از كه هنگامي
مي‌شود ، وارد آبخيزها به طبيعي شكل به كه آبي مي‌شوند ، درخت‌زدايي معدن‌كاوي ، يا
دارد ، وجود كوهستان خاك در كه را زندگي نويد حاصله ، فرسايش.مي‌شويد را بي‌گياه شيبهاي
جنگل ، و بارور خاك رفتن ميان از با.مي‌سازد بدل سيل و زمين‌لغزه بهمن ، مرگبار تهديد به
.مي‌گيرند قرار نابودي معرض در گياهي و جانوري كمياب گونه‌هاي و مي‌شوند گل‌آلود رودها
خواهد كوه‌نشين مردم گرسنگي و فقر افزايش معناي معمولابه زيست‌محيطي ، تنزل اين
و زنان و مردان از بسياري.مي‌آيد پيش آنها سر بر درگيري منابع ، شدن كم با.بود
جوامع ترتيب اين به و داشت نخواهند پايين‌دست شهرهاي به مهاجرت جز چاره‌اي خانواده‌ها ،
.مي‌شوند ناپديد آن فرهنگ‌هاي و زبان‌ها تمامي و مي‌شوند متلاشي كوهستاني
جهاني دوره در كشاورزي و صنايع فزاينده نياز گردشگري ، رشد اقليمي ، تغييرات عوارض
قرار مدنظر بايد كوه‌ها وضعيت درك منظور به كه هستند هم بر موثر مقولات از چندتايي شدن ،
.گيرند
كوه‌ها جهاني سال
انسانها ، به مربوط موضوعي اول درجه در كوه‌ها ، جهاني سال و كوه‌ها پايدار توسعه
خواهد تعيين معيار اين با عمده صورت به كوه‌ها ، جهاني سال موفقيت.فقيراست مردم بويژه
داشته پي در كوهستاني فقرزده جامعه‌هاي براي درازمدتي منافع توانسته‌است آيا كه شد
.خير يا باشد
كوهستاني مناطق پايدار توسعه جهت در كه است انسان‌هايي دلبستگي و اشتياق ديگر ، نكته
توانسته مي‌خورد ، چشم به غيردولتي سازمان‌هاي در بويژه كه انرژي ، اين.مي‌كنند كار
.دهد قرار بين‌المللي كارتوسعه دستور در را كوه‌ها پايدار توسعه موضوع
كوه‌نشين مردم به اختياردهي
ديگر و) كوهستاني مديريت‌جنگل‌هاي به كه تصميم‌هايي و سياست‌ها موارد ، بيشتر در
كوه‌ها در كه جوامعي براي و مي‌شود اتخاذ دوردست‌ها در مي‌شود ، مربوط (كوه‌ها امور
تعداد كه است آن دلايل از يكي اين.مي‌گذارند باقي ناچيزي نفوذ و قدرت مي‌كنند ، زندگي
فقير مردم چهارم يك جهاني ، بانك گزارش مطابقميبرند سر به فقر در كوه‌نشينان از زيادي
به غيرمستقيم‌وابسته يا مستقيم صورت به معيشت ، كسب جهان ، براي
.جنگل‌اند
.آنان فقر از كاستن راه در است مهمي گام كوه‌نشين مردم به قدرت بازگرداندن
كوهستاني جنگل‌هاي
اين.دارند جهان شناختي زيستبوم سلامت در حياتي نقشي سالم كوهستاني جنگل‌هاي
را جهان مردم از نيمي از بيش مصرفي آبشيرين كه هستند آبخيزهايي حفاظت عامل جنگل‌ها ،
غذا ، تامين‌كننده و وحش حيات بي‌شمار گونه‌هاي پناهگاه همچنين آنها ، .مي‌كنند تامين
جنگل‌ها اين جهان ، نقاط از بسياري در حال ، اين با.هستند غيرچوبي محصولات و چوب علوفه ،
.تهديداند معرض در بي‌سابقه‌اي ميزان به
توسعه جهت در است مهمي گام آنها ، دقيق اداره از اطمينان حصول و جنگل‌ها اين حفاظت
.كوهستان پايدار
فقر جمعيت ، رشد جنگل‌زدايي ،
در.رفته‌اند ميان چشم‌گيري‌از ميزان به گرمسيري كوهستاني جنگل‌هاي گذشته ، دهه در
جمعيت ، رشد آن اصلي عامل كه گفت مي‌توان است ، پيچيده‌اي پديده جنگل‌زدايي كه اين عين
براي.است باثبات و قوي نهادهاي نبود و زمين ناعادلانه توزيع زمين ، مالكيت نامشخص وضعيت
ارتفاعات به پايين‌دست پرازدحام شهرهاي ساكنان از بسياري چين و آسيا شرقي جنوب در مثال ،
به - بالاتر به دارند ، نامشخصي وضع زمين ، مالكيت نظر از كه را آنجا كشاورزان و مي‌روند
حيات و صاف را جنگل‌ها خود ، نوبه به جديد ، ساكنان اين.مي‌رانند -كوهستاني جنگل‌هاي سوي
حدي تا موضوع آفريقا ارتفاعات در و آند كوه‌هاي درميكنند تهديد را كوه‌نشين مردم
شديد استفاده و جمعيت رشد قرن‌ها از پس.است مشابه بسيار ريشه‌اي دلايل اما است ، متفاوت
شكل به حركت حال ، اين در.شده‌اند بدل سبز لكه‌هايي به كوهستاني جنگل‌هاي زمين ، از
:مي‌شود انجام معكوس
سختي با كم‌بازده ، زمين‌هاي در هم آنجا در كه مي‌گريزند پايين‌دست به كوه‌نشينان
.مي‌دهند ادامه حيات به بيشتري
باراني جنگل‌هاي
و مه در غوطه‌ور ;هستند جهان فرد به منحصر زيستبوم‌هاي از جهان باراني جنگل‌هاي
فراهم جانور و گياه بي‌شمار و مردم هزاران براي پناهگاه و خوراك جنگل‌ها اين بخار ،
چرا ، دليل به جنگل‌ها نوع اين بيشتر است ممكن آينده سال ده در حال ، اين باميكنند
ميان از پايين ارتفاعات در جنگل‌زدايي و زمين شدن گرم اثرات معدن‌كاوي ، چوب ، برداشت
.رفته‌اند ميان از شمالي آندهاي در باراني جنگل‌هاي درصد نود امروزه ، .بروند
كوهستاني مناطق بر كه هستند غالب يا فصلي بادآور ابرهاي نتيجه باراني ، جنگل‌هاي
مواردي ، درميكنند فراهم جنگل‌ها براي عادي بارندگي از بيش رطوبتي و مي‌شوند رانده
ميان از با.است باران ميلي‌متر صدها يا عادي بارندگي درصد بيست معادل اضافي رطوبت اين
سازوكارهاي تمامي همراه به مي‌آيد ، دست به جو از كه اضافه‌اي آب ابري ، جنگل‌هاي رفتن
بازي زمين رانش از جلوگيري و آن جريان تثبيت آب ، كيفيت حفظ در جنگلي سرچشمه‌هاي كه مهمي
.مي‌شود نابود مي‌كند ،
كوهستاني باريك كمربندهاي در را هكتار ميليون پنجاه باراني جنگل‌هاي پيش ، سي‌سال
متر تا 3000 ارتفاع 500 از نيمه‌گرمسيري و گرمسيري مناطق جنگل‌هادر اينميپوشاندند
زيست محيط برنامه جمله زيست ، از محيط حفظ سازمان‌هاي از تعدادي در 1999 ، .مي‌شوند يافت
براي را طبيعت‌برنامه‌اي براي جهاني صندوق و جهاني حفاظت اتحاديه (UNEP) متحد ، ملل
.كردند آغاز آنها حفاظت و ابري جنگل‌هاي مورد در آگاهي افزايش
ايران كوه‌هاي درباره
دام چراي -1
در را كوهي هيچ دامنه‌هاي كه است زياد آنقدر ايران كوهستاني مراتع بر دام فشار
مخطط شدت به بي‌شمار ، گله‌هاي مكرر رفت‌وآمدهاي كه‌براثر يافت نمي‌توان كشور
انبوه اثر بر رودخانه‌ها و جويبارها بستر و حريم و چشمه‌ها تمامي اطراف ;باشد نشده
در بويژه كه)بهار در مرتع به دام‌ها شدن وارد.است آلوده شدت دامي ، به فضولات
گرم‌شدن اثر بر و خشكسالي‌ها دشت‌ها ، علوفه‌اي گياهان نابودشدن علت به اخير ، سال‌هاي
در اختلال گياهان ، كامل رشد از جلوگيري باعث (است شده بدل متداول امري زمين ، به
شدن گل‌آلود نتيحه در و بالادست كوچك جوي‌هاي شديد آسيبديدن نيز و زادآوري‌آنها
زمين كه مي‌مانند كوهستاني مراتع در دام‌هاآنقدر هم ، فصل آخر در.مي‌شود رودخانه‌ها
همين مثلادر -كوهستاني مناطق بعضي در.مي‌شود بدل شن و خاك از توده‌اي به زيرپايشان
از پس كه مي‌بينيم گله‌هاشان با را دامداراني گاه -است پايتخت گوش بيخ كه مركزي البرز
قرق‌بان كمبود !؟"ماموري‌نديده‌ايد":مي‌پرسند كوهنوردان از و هستند درمرتع مقرر فصل
امروزين بديل نبود دامي ، فرآورده‌هاي و گوشت روزافزون‌قيمت شدن گران آنان ، مسامحه يا
بيشترمراتع طبيعي ، منابع مديريت ضعف‌شديد و كوه در دامداري تاريخي ماقبل روش براي
.است كرده بدل بسياركم‌بازده مخروبه‌هاي به را كشور كوهستاني
برابر چهار يا سه دام‌ها تعداد كه دارد آن از حكايت رسمي آمارهاي تمامي كه سال‌هاست
شاهدي !بكند؟ كاري و برآيد بايد كجا از دستي چه نيست معلوم و ;است ظرفيت‌مراتع از بيش
به گوسفند زيادي تعداد شدن وارد كشور ، كوه‌هاي به دام مرز و بي‌حد هجوم نمونه‌واربر
آنها مرگ به كه است (پيش سال در 1514) دماوند متري هزار ارتفاع 5 در بي‌علف محدوده
كمدي يك به بيشتر كه ديگر نمونه.مي‌خورد چشم به هنوز لاشه‌ها آن از تعدادي و انجاميد
كوه ، در گوسفند و بز بي‌محدوديت چراي) شباني زندگي شيوه يافتن ادامه دارد ، شباهت تراژيك
.است پايتخت شمال در توچال هتل و تله‌كابين نزديكي در (... و وپز پخت براي بوته سوزاندن
در بويژه) پاش و پرريخت شيوه‌هاي با بنزين و نفت دلار ميلياردها سالانه ، كه جايي در
نياز مورد سوخت كشور ، كوهستاني مراتع همه در تقريبا مي‌سوزد ، (پرمصرف خودروهاي
.مي‌شود تامين درختان چوب از جنگلي نقاط در يا درختچه‌ها ، و بوته‌ها از دامداران ،
جنگل‌زدايي -2
ميزان به تا 1373 سال 1334 از شمال جنگل‌هاي مساحت رسمي ، آمارهاي بعضي مطابق
(سال 73 جنگل‌هاي %20) هكتار هزار ميزان 380 به تا 1380 از 1373 و (%/11) هكتار 402هزار
حدود 236 سال 1334 ، در جنگل‌ها اين "زيست‌جرم" كه است حالي در اين.رفته‌اند ميان از
مكعب متر حدود 150 در سال 1380 در و مكعب متر حدود 210 سال 1365 در هكتار ، در مكعب متر
جنگل‌هاي در درخت "موجودي" ديگر عبارت به(1).است بوده (سال 1334 از كمتر %تقريبا 37)
كه است نگران‌كننده بسيار اين است ، بوده سال 1334 موجودي درصد فقط 45 سال 1380 ، در شمال
شده ، كم جنگل‌ها زيست‌جرم از مكعب متر ميزان 26 به تا 1365 طولاني 1334 دوره در اگر
در.است شده كاسته ميزان اين از مكعبديگر متر حدود 60 تا 1380 كوتاه 1365 دوره در اما
وضعيت 20 با آنها وضعيت مقايسه و شمال جنگل‌هاي در پياده‌روي با يعني - مستقيم مشاهدات
كه چرا باشد ، فراتر هم ارقام اين از جنگل‌ها نابودي ميزان كه مي‌رسد نظر به -پيش سال
- اسالم مسير و هزار دو و هزار سه دره‌هاي درفك ، كلاردشت ، كوه مانند مناطقي در مثلا
دهه دو به نسبت مي‌بينيم جنگل از ما كه آنچه بوده‌اند ، كوه‌پيمايي مسيرهاي از خلخال‌كه
.نيست جنگل ديگر واقع در كه است كم‌پشت و كم‌وسعت آنقدر پيش ،
است ، نمانده باقي ايران در جلگه‌اي جنگل هيچ پيش ، دهه چند از كه اين به توجه با
جلگه‌ها اگربودهاند كوهستاني محيطهاي از تماما اخير دهه دو در شده نابود جنگل‌هاي
غالبا لخت كوهستان‌هاي اما شدند ، كارخانه و خانه يا باغ ، كشاورزي ، زمين‌هاي به بدل
در بارش ميزان بودن بالا دليل بههستند فرسايش بسيارمستعد و ندارند را كارايي‌ها اين
بودن خشك و سال ماه‌هاي بعضي در زياد بارش) بارندگي‌ها اين بودن نايكنواخت و خزري ناحيه
پايين و بالا در گرانبها خاك‌هاي نابودي آن دنبال به و سيل بروز خطر (ديگر ماه‌هاي بعضي
خود جنگلي پوشش كه مناطقي در پايين‌دست ، در تاسيسات كشاورزي‌و زمين‌هاي رفتن ميان از و
.است يافته افزايش شدت داده‌اند ، به دست از را
دارد ادامه
|
