كشور ايران به دليل قرار گرفتن در نوار لرزه خيز آلپ، هيماليا و منطقه فعال زمين ساختي، يكي از كشورهاي باخطر بالاي زلزله در جهان است كه در قرون گذشته بيش از ۱۳۰ زلزله شديد در مقياس ۵/۷ ريشتر و بزرگتر را تجربه كرده است، تنها در قرن بيستم، كشور ايران شاهد ۲۰ زلزله بزرگ بوده كه اين حوادث باعث كشته شدن ۱۴۰ هزار نفر، ويراني چندين شهر، دهكده و آسيبهاي اقتصادي فراوان شده است.
پوسته زمين سازنده اين منطقه از قطعات نامتجانس كنار هم تشكيل گرديده كه اين قطعات توسط گسلهاي بزرگ از هم جدا مي گردند. به استثناي مناطق گودال  اقيانوسي، كانون زمين لرزه ها عموما در ۵۰ كيلومتري اول پوسته زمين متمركزند. جمعا ۱۵ ميليون كيلومتر مربع، يعني ۱۰% از مناطق بيرون از آب تحت تهديد زلزله قرار دارند.
انرژي مورد نياز براي ايجاد زلزله، غالبا به واسطه حركت قاره ها(حركات صفحات زمين) تأمين مي شود. زلزله ها ۹۰% منشأ تكتونيكي يا گسلي(طبق نظر تكتونيك صفحه اي، سطح كره زمين از صفحاتي تشكيل شده است كه در حال حركت اند. دو صفحه در ناحيه مرزي بينشان به يكديگر نيرو وارد مي سازند. اين نيرو عامل اصلي تأمين كننده انرژي لازم براي ايجاد لزله است)، ۷ درصد منشأ آتشفشاني و ۳ درصد منشأ متفرقه دارد.
ايران در كنار كشورهايي همچون چين، هند و مصر به عنوان يكي از چهار كشور بلاخيز جهان كه هر ساله بيش از ۱۱۰۰ ميليارد ريال خسارت به جهت بروز حوادث طبيعي به آن وارد مي آيد، شناخته شده است. مطابق بررسي هاي به عمل آمده در منطقه ري و تهران زمان بازگشت زلزله بين ۱۰ تا ۲۱۹ سال متغير بوده و با مروري كوتاه در منطقه تهران از نقطه نظر زمين ساختي اين منطقه با وجود گسل شمال به طول بيش از ۶۰ كيلومتر در كوهپايه شمالي آن، از شرق دره لشكرگ تا آبادي كاظم آباد(۲ كيلومتري شرق كلاك شمال بزرگراه تهران- كرج) و گسل مشافشم با طول تقريبي ۴۰۰ كيلومتر از جنوب غربي شاهرود درشرق آبيك در غرب و گسل شمال ري، نزديكي عظيم آباد به طول ۵/۱۶ كيلومتر و جنوب ري در محدوده قلعه نو با طول تقريبي ۵/۱۸ كيلومتر و وجود گسل هايي از نوع فشاري(حريم پيشنهادي براي احداث ساختمان ها در اطراف آن ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ متر و براي سازه هاي مهم تا ۸۰۰۰ متر) كه از مخرب ترين گسلها مي باشد، شهر تهران را به شدت در معرض بروز زمين لرزه هايي با بزرگاي نزديك به ۷ ريشتر قرار داده است.
آخرين زمين لرزه در محدوده تهران مطابق با ۲۷ مارس ۱۸۳۰ ميلادي با بزرگاي ۱/۷ ريشتر ويراني فراواني به جاي گذاشت و از آن زمان تاكنون پهنه تهران و شهرهاي اطراف آن- كه دير يا زود زلزله اي سهمگين آن را به لرزش درخواهد آورد- زلزله اي به خود نديده است. اين در حالي است كه مطابق پيش بيني سازمان ها، مؤسسات و كارشناسان زلزله شناسي به احتمال ۹۵ درصد در هر ۱۵۰ سال، رويداد يك زلزله ويرانگر در محدوده تهران دور از انتظار نخواهد بود و با توجه به سپري شدن ۱۷۲ سال از آخرين زلزله منطقه تهران اين فاجعه هر لحظه پايتخت كشور را مورد تهديد قرار مي دهد.
بحران ناشي از بروز اين زلزله خطرناك در شهري مانند تهران كه نزديك به يك ششم جمعيت كشور و قريب به اتفاق مراكز حساس سياسي، اجتماعي، اقتصادي و ملي را در خود جاي داده، كشور را با يك وضعيت بحراني در موقعيتي كوتاه مدت و حاد قرار خواهد داد كه موجب رفتاري تنش زا در سطح داخلي و خارجي خواهد شد.
بحران ناشي از ناامني تأسيسات مهم حياتي، مانند بيمارستانها، مراكز آتشفشاني،مراكز كمك رساني، مدرسه ها، پادگانها و... پاره شدن لوله هاي انتقالي آب آشاميدني (كه مصرف آتش نشاني نيز دارد) از سدهاي كرج و لتيان و نيز آتش سوزي هاي بزرگ ناشي از انفجار لوله هاي گاز، دكلهاي برق و انبارهاي مواد شيميايي و تخريب برجها و ساختمان هايي كه بدون رعايت اصول ايمني بنا شده اند، همچنين واژگوني پل ها و لغزش زمين(روانگرايي) در قسمت هاي جنوبي شهر، همه و همه حكايت از بروز بحراني فراگير در پايتختي است كه آغا محمدخان قاجار در ۲۲۰ سال پيش دهكده تهران را به عنوان يك ضرورت سياسي و نظامي در مسأله جنگ ها و اردوكشي و مقابله با دشمنان خود بنا نهاده و هيچگونه اقدامات زيست محيطي براي انتخاب پايتخت را در آن رعايت ننموده است.
بدين منظور براي رهيافت كنترل بحران در پايتخت جمهوري اسلامي دو فرضيه متصور است:
فرضيه اول: محدود كردن كليه فعاليتهاي عمراني و رفاهي در شهر تهران و برنامه ريزي براي انتقال پايتخت كشور به يكي از شهرهاي امن با لحاظ نمودن شهرسازي ايمن با دو روش كوتاه مدت و درازمدت.
فرضيه دوم: بي توجهي به خطرات ناشي از بروز زلزله كه گهگاه اطراف تهران را به لرزه درآورده(بروز زلزله ۶ ريشتري دوم تيرماه سال جاري در بوئين زهرا و قزوين كه منجر به خسارت فراواني شد) و تلاش در فراهم  آوردن هر چه بيشتر امكانات رفاهي و فريبنده در شهري كه در محاصره سه گسل خطر آفرين(از نوع فشاري) مشافشم، شمال و جنوب قرار دارد.
عقل سليم اقتضا مي كند براي حفظ و نگهداري بنيان و شالوده استقلال ملي و ارزشهاي فرهنگي و اقتصادي ناشي از بروز حادثه زلزله كه در لحظات اوليه منجر به تخريب ۸۰۰ هزار واحد مسكوني و وارد آمدن نزديك به ۱۲۴ ميليون دلار خسارت خواهد شد، بدون درنگ نسبت به بستر سازي انتقال پايتخت اقدام نماييم.
مهندس عبدالرضا احمدي خميني

اشاره: بخش نخست اين گزارش با عنوان «تاريخ ناهمياري در شهرهاي ايران» ديروز در همين صفحه درج شد. بخش آخر آن كه اختصاص دارد به معرفي الگوهاي مشاركت شهري در سالهاي اخير، از نظر خوانندگان محترم مي گذرد.
يكي از اهداف عمده انقلاب اسلامي تلاش براي ا فزايش مشاركت و دخالت مردم در اداره امور است. بر اين اساس تشكيل «شوراهاي اسلامي» مردمي مورد توجه قرار گرفت. مجلس شوراي اسلامي با تصويب قانون تشكيلات شوراهاي اسلامي كشوري را مشخص كرد و قدم مؤثري در جهت استقرار شوراها و حركت به سوي عدم تمركز برداشته شد. اهداف شوراهاي اسلامي به ترتيب زير مي باشد:
(۱) اجراي سياست عدم تمركز
(۲) سپردن كارهاي عمراني و اقتصادي و رفاهي به خود مردم
(۳) سرعت بخشيدن به جريان امور
(۴) رفع تبعيض
(۵) نظارت اجتماعي
(۶) تكميل كار دستگاه هاي دولتي
(۷) هدايت و رهبري برنامه محلي
(۸) آگاهي سازي مردم
(۹) بالا بردن توان دولت
وظايف شوراهاي اسلامي
قانون تشكيلات شوراهاي اسلامي، حدود وظايف و اختيارات شوراها را تعيين كرده است. اين وظايف را به چهار دسته مي توان تقسيم كرد:
(۱) امور مشورتي: ارائه پيشنهادها و راه حل ها درباره مسائل حوزه انتخابيه به شوراي بالاتر و مقامات مسئول و همچنين برنامه هاي پيشنهادي سازمان هاي اجرايي در زمينه هاي اجتماعي، اقتصادي، عمراني و... را مي توان از نكات بارز اين وظيفه دانست.
(۲) امور نظارتي: نظارت بر عملكرد سازمان ها و مؤسسات محلي كه از طرف دولت اداره مي شود از مهم ترين وظايف شوراهاي اسلامي است.
(۳) امور برنامه ريزي: برنامه ريزي براي جلب مشاركت مردم در اجراي برنامه هاي اجتماعي، اقتصادي و عمراني و... با هماهنگي مراجع مربوط از ديگر وظايف شوراهاي اسلامي است.
(۴) امور اجرايي: از جمله وظايف شوراهاي اسلامي وظايف اجرايي است. اين وظايف كه معمولا با توجه به شرايط محيطي و نيازهاي منطقه اي تعيين مي شود براي بعضي از شوراها بيشتر و براي برخي محدودتر است.
چند الگوي تجربه شده مشاركتي
در زمينه جلب مشاركت شهروندان در اداره امور شهرها پس از انقلاب به چند تجربه مي توان اشاره كرد:
۱- پروژه شهر سالم: پروژه شهر سالم با برگزاري نخستين سمپوزيوم شهر سالم كه در آذرماه ۱۳۷۰ در تهران تشكيل شد مطرح گرديد. اين پروژه مبتني بر فرايند ابتكارات خود انگيخته مردم و سازمانها براي ارتقا و اعتلاي مستمر سطح سلامت جسمي، اجتماعي، اقتصادي و روحي و رواني شهروندان است.
۲- طرح شهردار مدرسه: اين طرح به دليل اين كه جوانان را مورد توجه قرار مي دهد قابل توجه است اين طرح پيگير اهدافي است كه مي توان حول سه محور خلاصه كرد:
۱- شخصيت بخشيدن به نوجوانان براي ايجاد تعادل رفتاري و عاطفي
۲- تقويت روحيه مشاركت جويي داوطلبانه نوجوانان در سطح شهر، مدرسه و خانواده
۳- شناخت بهتر شهر و مدرسه و شيوه هاي اداره آنها به منظور ايجاد رابطه عاطفي و مسئولانه نسبت به محيط زندگي
۳- طرح پيشگامان فضاي سبز: طرح پيشگامان فضاي سبز براي تشويق شهروندان به توسعه فضاي سبز تحقق يافته است. بر اساس اين طرح شهروندان علاقه مند به شركت در توسعه و حفظ فضاي سبز به عنوان پيشگامان فضاي سبز انتخاب مي شوند.
۴- محله  سالم: هدف اصلي اجراي اين طرح ارائه هر چه بهتر خدمات شهرداري و آشنا كردن شهروندان به حقوق و وظايفشان است.
۵- طرح استقبال از بهار: اين طرح براي مشاركت دادن شهروندان در اجراي اين سنت با ارزش ابداع شده است. اين طرح كاركردهاي متنوعي دارد كه تشويق شهروندان به پاكسازي و نظافت خانه و محله شان از اولين نتايج آن است.
تدوين و تلخيص: ابراهيم جمشيد زاده