Hamshahri Newspaper

با يورش بي وقفه فكر، هيچ مشكلي تاب مقاومت ندارد «ولتر»
در يكي از روزهاي سال ۱۹۴۳ ادوين لاند، در حالي كه با دختر جوانش از كنار ساحل مي گذشت. ايستاد و با دوربين اش شروع به عكس گرفتن كرد. دخترش كه بي صبرانه در انتظار ديدن عكس ها بود از وي سؤال كرد، «بابا چرا ما نمي توانيم عكس ها را فوراً ببينيم.»
تقريباً بيست سال بعد، آرتورفري كه در گروه كر كليسا در حال سرودن بود به اين نكته توجه كرد كه چند نفر از اعضاي گروه، در كتابهاي سرودشان، قسمتهاي مربوط به خود را با تكه هاي كوچك كاغذ علامت گذاري كرده اند و هر بار كه آنان كتاب هايشان را ورق مي زدند تكه هاي كاغذ بيرون مي پريدند. آرتورفري با مشاهده اين امر، از خودش سؤال كرد. «چگونه مي توانم چيزي بسازم كه هم صفحه كتاب را نشان دهد و هم بتواند به گونه اي به صفحه بچسبد كه در صورت نياز به استفاده از آن در جاي ديگر، كتاب را پاره نكند؟
از سؤال ساده دختر ادوين لاند، به اختراع دوربين پولارويد لاند رسيديم كه با آن مي توانيم عكس ها را ثانيه هايي پس از عكس گرفتن، مشاهده كنيم و از سؤال كنجكاوانه آرتورفري به اختراع يادداشتهاي چسب داري رسيديم كه با آنها، اين امكان فراهم شد كه فضاي خانه و كارمان را با يادداشتهايي پر كنيم كه مربوط به انجام كارهاي ضروري روزانه است.
آن چه در دو اختراع بالا مشترك است اين است كه هردوي آنها با سؤال كردن شروع شده اند. در واقع به نظر مي آيد كه بتوان گفت هر اختراعي يا اكتشافي حاصل انديشه برانگيخته اي است كه به دنبال يافتن پاسخي براي سؤالي است.
- اگر پرندگان مي توانند پرواز كنند چرا من نتوانم؟ = هواپيما
- چه عاملي است كه يك انسان را نسبت به بقيه انسانها، يگانه و منحصر به فرد مي سازد؟ = DNA (اسيد دزوكسي ريبونوكلئيك)
- بدون دربازكن چگونه مي توانم نوشابه گازداري را بنوشم؟ = قوطي هاي بازشونده با دست
از خودتان و از ديگران سؤال كنيد
سؤال كردن، فقط فكر مخترعان و دانشمندان را برنمي انگيزاند بلكه فكر همه انسانها را به حركت درمي آورد، چه آن سؤالهايي كه از خودمان مي پرسيم و چه آن سؤال هايي كه از ديگران مي كنيم، سؤال هاي برانگيزاننده فكر بر دو نوع هستند.
سؤال هاي نوع اول، آنهايي هستند كه از خودمان مي پرسيم تا به ما كمك كنند كه بفهميم چه كسي هستيم، چگونه با ديگران رابطه برقرار كنيم و نيز چگونه بتوانيم مشكلات خود را در زندگي حل كنيم.
سؤال هاي نوع دوم سؤال هايي هستند كه از ديگران مي پرسيم تا به آنان كمك كنيم كه به طرز خلاقانه تري درباره خودشان فكر كنند. اين سؤال ها از جمله عبارتند از: «كاري كه هم اكنون انجام مي دهيد اگر بدان مشغول نمي بوديد چه كار مي كرديد؟» و يا «اگر پولي وجود نداشت اين مشكل را چگونه حل مي كرديد؟»
وقتي خودمان را در موقعيت مشكلي مي يابيم زماني را صرف انديشه درباره سؤال هايي كنيم كه لازم است از خود و يا از ديگران بپرسيم. بعضي اوقات سؤال هاي ما شخصي و پيچيده است(واقعاً تكليفم با زندگيم چيست؟) و بعضي وقت ها نيز عادي و ساده است(چه چيزي براي شام امشب دوست داريد؟) البته مهم نيست كه سؤال از چه نوعي باشد چرا كه در هر حال فكر انسان را به تحرك وادار مي كند بنابر اين، سؤال از قوه و توان بالايي برخوردار است زيرا كه آن مي تواند انسان را وادار كند كه در مسير كاملاً جديدي فكر كند.
سؤال كانوني
همه ما اين ضرب المثل قديمي را شنيده ايم «انسان همان چيزي مي شود كه درباره آن فكر مي كند»اما من، در طول سالياني كه به كار تحقيق در مورد «سؤال كردن» اشتغال داشته ام به اين انديشه دست يافته ام كه انسان، همان چيزي مي شود كه درباره اش سؤال مي كند، انسان هايي كه زندگي سرشار از موفقيتي دارند علت موفقيت شان نه در رخدادهاي زندگي شان بلكه در چگونگي واكنش شان نسبت به آن رخدادهاست.
چرا دو نفر كه استعداد و توانايي يكساني دارند هميشه به يك اندازه به موفقيت دست نمي يابند؟ چگونه است كه برخي كسان در عرصه هاي مختلفي نظير فلسفه، حقوق، روانشناسي، علوم دقيق، تجارت، ورزش و جز اينها بدانجا مي رسند كه مي توانند بر خستگي، سختي و شكست فايق آيند. فصل مشترك موفقيت آنان چيست؟
به اعتقاد من، پاسخ به پرسش بالا، در سؤالاتي نهفته است كه آدم هاي موفق درباره رخدادهايي كه با آنها مواجه اند از خودشان و از ديگران مي پرسند. افراد ناموفق در اين باره مي پرسند:« چرا چنين چيزي براي من رخ داده است؟» ولي افراد موفق مي پرسند «چگونه مي توانم از اين رخداد استفاده كنم؟» «چه چيزي مي توانم از اين تجربه، كسب كنم؟» جرج برنارد شاو در يكي از نمايش نامه هايش نوشت «برخي كسان چيزها را بدان گونه كه وجود دارند مي بينند و مي گويند «چرا هستند؟» اما من در تصور خود چيزهايي را به تصوير مي كشم كه هرگز نبوده اند و مي گويم چرا نيستند؟»
اگر سؤال منفي و پاسخ ناپذيري بپرسيم به جواب منفي و نامعقولي مي رسيم. سؤالي كه مي پرسيم كانون فكرمان را معين مي كند و كانون فكر ما، نگرش ما را مشخص مي كند و نگرش ما نيز توانايي ما را رقم مي زند.
اگر مي خواهيم كه كانون تفكر خود را تغيير دهيم به ناگزير بايد سؤالي را از خود بپرسيم كه كاملاً متفاوت با قبل باشد.
چند سال پيش، پزشك معالج من تشخيص داد كه به سرطان سينه مبتلا هستم. خوشبختانه، اين عارضه زودشناسايي و درمان شد. البته پزشك من در آغاز توصيه مي كرد كه عمل جراحي كنم ولي من از او سؤال كردم «آيا راه ديگري وجود ندارد؟» او جواب داد، «خير» اما جوهره پرسش گري در وجود من، آنچنان قوي بود كه مانع از آن شد كه سخن او را بپذيرم. و لذا من دراين باره از كسان زيادي سؤال كردم و به هيچ وجه دست از پرسيدن برنداشتم و همچنان به جستجوي خود ادامه دادم تا اين كه راهي غير از عمل جراحي را براي درمان خود برگزيدم كه البته انتخاب درستي، براي معالجه من بوده است.
و اما كل رخداد مربوط به بيماري من، سبب شد كه زندگي خود را مورد ارزيابي مجدد قرار دهم و بنابر اين تصميم گرفتم كه چند سؤال جدي از خود بپرسم: « آيا زندگيم به گونه اي كه ادامه مي يابد شادي بخش است؟ آيا كاري كه انجام مي دهم مرا قانع و راضي مي كند؟ آيا تا جايي كه برايم مقدور است در جهت بهبود روابط خود با خانواده و دوستانم تلاش مي كنم؟» من واقعاً به خودم حكم كردم كه درباره پاسخ به اين سؤال ها فكر كنم و بر اثر همين تفكر نيز به جواب هايي رسيدم كه باعث شدند دست به تغييرات اساسي و بنيادي در زندگي خود بزنم.
سؤالات همچنين مي توانند كانون فكري كسان ديگر را نيز تغيير دهند و آن تغيير ممكن است به همان سرعت و آساني پرسيدن اين سؤال رخ دهد «اگر بدانيد كه فقط يك ماه از عمرتان باقي مانده است چه كار مي كنيد؟» اين سؤال انسان ها را بر آن مي دارد تا به آنچه براي شان مهم و اساسي است فكر كنند پاسخ اين سؤال ممكن است رمز و راز زندگي افراد را آشكار كند زيرا اين سؤال، باعث مي شود كه افراد انساني تصاوير واقعي خودشان را در آن حالت ترسيم كنند ما با يك پرسش ساده مي توانيم تفكر افراد را به سمتي متمركز كنيم كه دوست داريم آنان در آن مسير بروند و آن مسير، چه بسا آنان را به جايي برساند كه مي خواهند به آنجا بروند.
ماه پيش، دوستي را براي نهار به رستوران دعوت كردم، او مي گفت كه با يكي از همكاران خود، در كاري مشاركت كرده، ولي آن شخص به تعهدات خود وفا نكرده و او را تنها گذاشته است. دوست من، بخشي از وقت نهار را، صرف پرسيدن سؤال هاي منفي اي از اين دست كرد، «او چگونه به خود اجازه داده كه در حق من چنين رفتاري كند؟ آيا او نمي داند كه چقدر زحمت براي اين كار كشيده ام؟ چگونه مي توانم به تنهايي از عهده انجام اين كار برآيم؟ من به همه گفته ام كه زير و بم اين كار را مي شناسم حال چگونه مي توانم به آنان بگويم كه اين كار انجام نمي شود؟»
من حرف هاي او را با ابراز همدردي شنيدم و سپس اين سؤال را از او پرسيدم «آيا هيچ چيز مثبتي در آنچه براي شما اتفاق افتاده به چشم نمي آيد؟»
دوستم چند دقيقه اي فكر كرد و سپس گفت:ديد و نظر او با من درباره آن كار تا حدي متفاوت بوده است و اگر پيش تر مي رفتيم اختلافات زيادي پيدا مي كرديم و همان بهتر كه تكليف كار زودتر روشن شد.
سؤال ديگري را از او پرسيدم و آن اين كه «اگر قرار باشد آن كار را خودت به تنهايي به انجام برساني چگونه آن را پيش مي بري؟» او ايده هاي خود را در اين باره برايم بيان كرد كه پرشور و خلاق به نظر مي آمدند. آن گفت و شنود، تفكر او را متوجه راه هايي كرد كه وي بتواند كارش را خودش اداره كند. البته او همه مسائل خود را در ظرف زماني يك نهار، حل نكرد .اما سؤال هايي كه از او كردم كافي بود تا كانون توجه او را از مسير منفي خارج كند و به مسير مثبت سوق دهد.
ما مي توانيم با به كار گرفتن سؤال هايي به انسان ها كمك كنيم تا كانون توجه خود را درباره هر وضعيتي به طور كامل تغيير دهند نظير آن گاه كه آنان در صدد حل مسائل شخصي خود هستند يا آن زمان كه با فرزندان شان سخن مي گويند و يا وقتي كه به كار فروش مشغولند و يا زماني كه كارمندي را آموزش مي دهند. مديران همواره اظهار مي كنند كه دوست دارند كاركنان شان بيشتر به تفكر بپردازند؛ اما با وجود اين، آنان هميشه كاركنان خود را تشويق به فكر كردن نمي كنند و علت آن هم اين است كه بسياري از مديران تصور مي كنند كه به جاي سؤال هاي بيشتر، بايد همه پاسخ ها را نزد خودشان آماده داشته باشند. اگر ما همواره به مردم بگوئيم كه چه كاري را بايد انجام دهند در واقع به ترويج فرهنگ آمرانه اي پرداخته ايم، كه در بيشتر سازمان ها به چشم مي آيد و ما با اين عمل خود باعث ميراندن عادت هاي فكري مردم مي شويم.
به جاي اين كه راه حل هاي مسائل را به مردم بدهيم خود آنان را ترغيب به فكر كردن درباره راه حل ها بكنيم و سؤال هايي از اين دست از آنان بپرسيم «فكر مي كنيد كه مسئله واقعي در اينجا چيست؟» يا «به نظر شما چه راه ها و يا گزينه هايي در اينجا وجود دارد؟» و يا «اگر شما بدان گونه عمل كنيد عواقب و پيامدهاي ممكن آن كدامند؟»
زنجيره تفكر و پرسش

پرسيدن

فكر كردن فكر كردن

پرسيدن
اگر ما به بررسي عمل فكر كردن بپردازيم به طور قطع به عمل پرسيدن مي رسيم. فرآيند فكر كردن، همانند روند گفت و شنود، به ندرت مركب از احكام و گزاره هاي پياپي است. وقتي به فكر كردن مشغوليم با خودمان گفت و شنود يا مذاكره مي كنيم. حتي حديث نفس ها و يا تك گويي هاي دروني ما با سؤالات همراهند خواه انتظار آن را داشته باشيم كه كسي به آنها پاسخ گويد و يا نه. من هر روز صبح در پاركي كه نزديك خانه ام است به دويدن مشغول مي شوم و هنگامي كه در حال دويدن هستم نه فقط جسمم را بلكه فكرم را نيز ورزش مي دهم. من گفت وشنود و يا مذاكره دروني بي وقفه اي را به اجرا درمي آورم كه مربوط به همه بخش هاي زندگيم است. نظيراينكه «امروز چه لباسي را سركار بپوشم؟براي آماده ساختن همايش سه ساعته ام چه چيزي نياز دارم كه انجام دهم؟ چگونه مي توانم به دخترم كمك كنم تا خانه جديدي بيابد؟» چنين نيست كه من هميشه براي سؤال هايي كه مي پرسم پاسخي بيابم اما به هر حال راجع به هريك از آنها بطور جدي فكر مي كنم.
معناي فكر كردن ، عبارت از تعمق، تحليل يا بررسي و ژرف انديشي درباره موضوع مورد سؤال است. ما در زندگي خود با مسايل و مشكلات مختلفي مواجه هستيم و تلاش مي كنيم تا راه حل هاي آنها را بيابيم. ما به دنبال كشف دلايل، انگيزه ها و معاني پنهان مي رويم و در باره هر چيزي كه انجام داده ايم يا هرآنچه قرار است انجام دهيم و يا هر چيزي كه ممكن است انجام دهيم به سؤال كردن مي پردازيم. هيچ انديشه اي را نمي توان يافت كه بلافاصله پيش يا پس از آن سؤالي قرار نگرفته باشد.
اين عمل خودپرسي، در رشد و پيشرفت ما نقش اساسي دارد زيرا به ما كمك مي كند تا كارهاي خود را بازبيني كنيم. خود پرسشي، نه فقط به ما كمك مي كند تا موفقيت ها و شكست هاي خود را پيدا كنيم بلكه مي تواند به ما ياري دهد تا دلايلي را كه درپشت آن پيروزي ها و شكست ها پنهان است بيابيم. اگر ما درباره خود و مردمي كه آنان را مي شناسيم فكر كنيم پي خواهيم برد كه موفق ترين و شادترين مردمان آناني هستند كه زندگي شان را بازبيني مي كنند. به سخن ديگر انسان هاي موفق و شاد به سؤال پرسيدن از خود مي پردازند.
هيچ كار شايسته اي در اين جهان بدون به كار بستن فرايند خودپرسي انجام نگرفته است
زماني كه اديسون لامپ روشنايي را اختراع مي كرد هزار و دويست بار شكست خورد تا اينكه سرانجام موفق شد آن را روشن كند. خبرنگاري از او پرسيد، «نظرت درباره هزار و دويست بار شكستي كه خورده اي چيست؟» اديسون جواب داد، «من هزار و دويست بار شكست نخورده ام بلكه من موفق شده ام هزار و دويست راه روشن نشدن لامپ را رديابي كنم. اگر اديسون اولين و يا صدمين و يا هزاروصدونوزدهمين شكست خود را پذيرفته بود چه بسا كه ما اين نوشته را زير نور شمع مي خوانديم. او در هر تلاشي كه مي كرد و موفقيتي كسب نمي كردبه جاي پذيرفتن شكست به سؤال كردن از خود و فكر كردن درباره آن سؤال مي پرداخت. او به مانند همه دانشمندان از خودش سؤال مي كرد «چه چيزي بود كه من انتظار داشتم عمل كند ولي عمل نكرد؟»، «فرض اشتباه من در اين باره چه بوده است؟» وقتي فرض هاي مقبول و مسلم خود را زير علامت سؤال مي بريم به جايي مي رسيم كه ضرورت تغيير آن ها را احساس مي كنيم و از همين رهگذر اي بسا ايده هايي كاملاً متفاوت با ايده هاي قبلي خود بيابيم.
جيمز فرگاسون مخترع فن آوري كريستال مي گويد كه قبل از به كار بستن هر ايده جديدي، او چندين سؤال از خودش مي پرسد كه پيش از هر چيز، پاسخ دادن به آنها را بر خود واجب مي شمارد، «آيا اين طرح و برنامه ارزش آن را دارد كه وي آن را به انجام برساند؟»، «آيا از اين طرح و برنامه مي توان اطلاعات تازه، محصول نو و سود قابل اعتناء بدست آورد؟، آيا نتايجي كه براي اين طرح و برنامه پيش بيني كرده ام مي تواند منابع و هزينه هاي اختصاص يافته بدان را توجيه كند؟»
فرگاسون در ادامه همين پژوهش، به پرسيدن سؤال هايي مي پردازد كه از جمله آنها عبارتند از: «آيا پاسخ هايي كه دريافت مي كنم طرح و برنامه را موجه جلوه مي دهند؟ آيا نتايجي به چشم مي آيد كه دلالت بر ارزيابي مجدد و بازانديشي در طرح و برنامه داشته باشد؟»، «آيا نتايج پيش بيني نشده اي وجود دارد كه ضروري باشد آنها را بيابم؟»، «اگر نتايج پيش بيني نشده اي وجود داشته باشد آيا آنها داراي اهميتي بيش از نتايج برگرفته از بررسي اوليه هستند؟» فرگاسون براي كامل كردن پژوهش خود، اين سؤال پاياني را از خودش مي پرسد، «آيا من به اين نتيجه قانع و راضي ام؟»
سؤال مثبت بپرسيد پاسخ مثبت بگيريد
ما ممكن است انواع مشابه اي از سؤال ها را در زندگي روزانه خود به كار ببنديم فرض كنيم با كسي كه پولي به ما بدهكار است اختلاف داريم و در اين فكر هستيم كه عليه او شكايت كنيم. از خودمان مي پرسيم، «آيا اين دعوا ارزش آن را دارد كه دنبال كنم؟ اگر به نتيجه اي كه به دنبالش هستم برسم آيا آن نتيجه وقت، زحمت و پولي را كه براي رسيدن به آن، اختصاص داده ام توجيه مي كند؟» سپس در ادامه همين بررسي از خود مي پرسيم، آيا هنوز آن كار براي من ارزشمند است؟
اگر آن پول را پس بگيرم آيا مشكل حل خواهد شد؟ آيا در مناسبات ميان من و آن شخص چيزي وجود دارد كه پاسداشت و حفظ آن ارزشمند باشد؟ اگر چنين چيزي وجود داشته باشد آيا آن مهم تر از پس گرفتن پول است؟ چه پيش مي آيد اگر عليه اين شخص شكايت كنم و موفق به دريافت طلب خود از او نشوم؟
براي دانشمندان از اينكه تجربه اي با شكست مواجه گردد آنقدر اهميت ندارد كه فرآيند پرسش بعد از شكست براي آنان مهم است. در ذهن بيشتر ما، اين موضوع شرطي و نهادينه شده كه شكست هاي خود را به ويژگي هاي شخصيتي خود نسبت دهيم و آن ها را همچون شواهدي براي اثبات بي كفايتي، قصور و پايين بودن شعور خود تلقي كنيم. ما به جاي اين كار مي توانيم به مانند دانشمندان، از فرايند پرسش پس از شكست، كمك بگيريم: ما مي توانيم سوال هاي خاصي بپرسيم تا به مسير ديگري انتقال يابيم.
براي مثال فرض كنيم كه مديري از ما بخواهد تا گزارشي را درباره امكان ايجاد فروشگاهي جديد، در منطقه خاصي از شهر، براي وي تهيه كنيم. ما گزارش را آماده مي كنيم و به مدير تحويل مي دهيم اما مدير پس از مطالعه گزارش، آن را به ما برمي گرداند و مي گويد: «گزارش خوبي تهيه نكرده ايد زيرا چيزي راجع به آنچه نياز است بدانم به من ارائه نمي كند لطفاً مجدداً اقدام كنيد.»
در اين حالت سه گزينه براي انتخاب، در پيش روي ما وجود دارد. گزينه اول اينكه ما ممكن است خود را كاملاً درگير سؤال هاي خود تحقيري و يا خود كم شماري و غيرقابل پاسخ كنيم مثل «چرا درك و شعور من تا اين حد پايين است؟» يا «چرا من نمي توانم هيچ كاري را به درستي انجام دهم؟» گزينه دوم اين است كه حالت دفاعي بگيريم و از خود بپرسيم «چگونه او انتظار دارد كه گزارش خوبي تهيه كنم در حالي كه اطلاعات درستي به من نمي دهد؟»
گزينه سوم اين كه مي توانيم گزارش را همانند يك تجربه علمي ناموفق تلقي كنيم كه نياز به آن دارد كه نظم و نسق دقيق و مناسبي بيابد. در اين حالت ما مي توانيم سؤال هاي مشخص و پاسخ پذيري را از خودمان بكنيم نظير «براي كامل كردن اين گزارش به چه چيزي نياز دارم؟» «آيا من ضوابط و روش هاي تهيه گزارش را مي دانم؟»
آيا من به شرح و توضيح مديرم در اين باره نياز دارم؟ كدام بخش هاي گزارش به خوبي انجام شده اند؟ كدام بخش هاي گزارش نياز به اصلاح دارند؟ آيا كسي هست كه من بتوانم از او كمك و يا راهنمايي بگيرم؟
امكان ندارد كه ما از خودمان سؤالي بپرسيم مثل، «چرا درك و شعور من تا بدين حد پايين است؟» و بعد انتظار پاسخي را داشته باشيم كه منجر به اصلاح گزارش گردد. اين نوع سؤال ركود، رخوت و بي عملي را براي انسان به ارمغان مي آورد. از اين رو، اين گزارش را فقط با پرسيدن سؤال هايي كه باعث فعاليت جدي گردد مي توان اصلاح كرد.
اين زنجيره ناگسستني پرسيدن و فكر كردن، از جنبه منفي اش مي تواند انسان را دستخوش نگراني كند. وقتي كه انسان قادر نباشد براي سؤال هاي خود جواب دلخواسته اي بيابد، دچار نگراني مي شود. اين نگراني حاكي از گرفتار آمدن وي در چنبره احساس ناراحتي و تشويش خاطر است. مثل آنگاه كه حوادث گذشته را به ياد مي آوريم و از خود سؤال مي كنيم، «چرا من آن را گفتم؟» يا «چرا من آن كار را نكردم؟» و يا آن زمان كه درباره شخص مورد علاقه اي كه به دلايلي از ما دور است به فكر كردن مي پردازيم و سؤال مي كنيم «چرا او تا حالا تلفن نكرده است؟» يا «چه موقع او به خانه خواهد آمد؟» يا «آيا اتفاق ناگواري براي او پيش آمده است؟» و يا آن هنگام كه درگير سؤال هاي كلي مي شويم، چه هرقدر كه سوال كلي تر باشد (مثل، «چرا من اينقدر غمگين هستم؟» يا «تكليفم با بقيه زندگيم چيست؟») به همان اندازه نيز پاسخ يافتن براي آن، مشكل تر و در نتيجه به همان ميزان نيز نگراني براي انسان افزون تر مي گردد.
كانت فيلسوف بزرگ آلماني مي گويد، «عقل انسان، داراي طبيعت خاصي است... و آن عبارت از دل مشغول شدن به سؤال هاست. عقل به حكم طبيعت اش، امكان ندارد از كنار سؤال ها با بي اعتنايي بگذرد و اما اگر سؤال هايي از حدود توانايي آن فراتر بروند، ممكن نيست كه بتواند پاسخ هاي مناسب و در خوري براي آنها بيابد.»
وقتي چنين سؤال هاي پاسخ ناپذيري را از حوزه عقلاني تفكر خود بيرون كنيم چه كاري ضرورت دارد كه انجام دهيم؟ ما بايد جلوي ورود آن ها را سد كنيم و سوال هاي مشخص، پاسخ پذير و عقلاني از خود بپرسيم. مثل:
- آيا اين نگراني من، موجه و معقول است؟ آيا دليل واقعي و مشخصي براي نگران بودنم به چشم مي آيد؟ مثلاً از اينكه پسر شانزده ساله من، پانزده دقيقه تأخير كرده است آيا مي تواند دليل موجهي براي دلشوره داشتنم باشد؟
- آيا اين چيزي است كه خواه من درباره آن نگران باشم و خواه نباشم امكان اتفاق افتادن آن وجود دارد؟
- آيا به جاي خيال پردازي و تجسم صحنه هاي رخداد، امكان آن هست كه قدم هايي بردارم و خود را براي مقابله با آن رخداد آماده كنم؟
- آيا من بيش از اندازه در گذشته سير مي كنم؟ آيا من چنين كاري را مي كنم تا از مواجه شدن با مشكلات كنوني پرهيز و يا از انجام اقدامات جدي خودداري كنم؟
- آيا اين مشكل واقعاً ارزش آن مقدار وقتي را دارد كه براي آن صرف مي كنيم؟ آيا موضوعات مهم تري هست كه لازم باشد بدان ها بپردازم؟
- آيا مي توانم با ديد ديگري به اين مشكل نگاه كنم و امكان ناشناخته اي را در آن بيابم؟
- آيا كسي هست كه بتوانم از وي كمك بگيرم؟
نوشته: دوروتي ليدز
ترجمه: اسماعيل صديقي پاشاكي