پژوهش: مهندس قاسم كيارستمي
نيازهاي انساني به بهاي ايجاد تغييرات در محيط زيست تامين مي شود. انسان از بدو آفرينش تلاش كرده است كه طبيعت را به منظور تامين نيازهاي خود به خدمت درآورد. هر زمان كه مردم محصولات را درو مي كنند، مسير رودها را منحرف مي كنند، ساختماني مي سازند، جاده هاي جديد احداث مي كنند، از معادن مختلف بهره برداري مي كنند، از گونه هاي مختلف گياهي و جانوري استفاده مي كنند و يا به هر حال يك طرح توسعه را اجرا مي كنند. اين نوع فعاليت ها به نوعي بر محيط زيست اثر مي گذارد.
تداوم پيشرفت اقتصادي و اجتماعي و به وجود آوردن جامعه اي سالم و مرفه، از طريق هماهنگي بين برنامه هاي آموزشي و تربيتي و برنامه هاي توسعه و عمران از يك طرف و بهبود شرايط زيستي و سلامت جسمي و رواني جمعيت از طرف ديگر ممكن مي شود. به همين دليل حفاظت از محيط زيست، توسعه فضاي سبز شهري و برون شهري و توسعه تفرجگاه ها و فضاهاي تفريحي در اطراف شهرهاي بزرگ براي گذراندن اوقات فراغت و استراحت كردن، در دوراني كه شهرنشيني از ابعاد گسترده اي برخوردار شده، اهميت ويژه اي يافته است. اكوسيستم كوهستاني اطراف شهرهاي بزرگ علاوه بر اهميت اكولوژيك، از لحاظ اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي نيز به عنوان يكي از منابع تفرجگاهي مي تواند نيازهاي جامعه شهري و نيازهاي جامعه بومي را برآورده كند.
از كاهش شرايط زيستي در تهران صحبت بسيار شده است. اين روند چنان سرعتي را به خود گرفته است كه چشم انداز آينده  در مورد محيط زيست اين شهر را تيره كرده است. توسعه روزافزون شهر تهران و يا فضاي ساخته شده شهري در سال هاي اخير سرعت و شتاب بيشتري به خود گرفته است در اين مقوله راجع به كيفيت و كميت فضاي ساخته شده بحثي به ميان نمي آيد. غير از سطح زير پوشش ساخت و ساز مذكور فضاهاي بسيار زيادي در اطراف تهران تحت تاثير رشد و گسترش شهر قرار گرفته است. با توجه به كمبود شديد امكانات تفريحي و ورزشي و فضاي سبز كه در مجموع درجه برخورداري از امكانات رفاه شهري را پايين مي آورد، حضور سلسله جبال البرز كه تهران در دامنه جنوبي آن واقع شده است مي تواند تا حدي نقصان فضاي باز درون شهري را جبران نمايد. جاذبه هاي مناطق كوهستاني البرز بالاخص دره هاي موجود در آن در منطقه تهران به حدي است كه براي داشتن نظري مقدماتي نسبت به همه گير بودن اين جاذبه ها لازم است به آمار روزانه بازديدكنندگان در روزهاي آخر هفته بپردازيم. از جمله اين دره ها، دره هاي موجود در رودبار قصران و لواسانات است. دسترسي آسان مناظر زيباي طبيعي، حضور آب، پوشش گياهي و حيات وحش متنوع، هواي آلوده نشده اين مناطق ويژگي هاي را به وجود مي آورد كه روزبه روز علاقه مندان بيشتري را، به سوي خود جلب مي كند. اما متاسفانه در چند سال اخير اين مناطق زيبا و بي نظير طبيعي، مورد بي مهري هاي فراوان قرار گرفته است كه در اثر اين بي توجهي ها و سهل انگار ي ها صدمات جبران ناپذيري به اكوسيستم كوهستاني اين مناطق وارد شده است، لذا برنامه ريزي توسعه پايدار اكوتوريسم به عنوان يكي از راهكارهاي عملي براي كاهش يا توقف صدمات وارده به اين مناطق امري ضروري به نظر مي رسد.
اكوتوريسم چيست؟
چنانكه مي دانيم انسان و طبيعت تركيبي جدايي ناپذيرند. آدمي در طبيعت به دنيا مي آيد، در طبيعت مي زيد و در طبيعت مي ميرد. تمامي جلوه هاي طبيعي اعم از جنگل هاي طبيعي، پارك هاي ملي و حيات وحش، رودخانه ها و طبيعت پيرامون آنها به ويژه آبشارها، كوهسارها، چشمه هاي آبگرم، چشمه هاي طبيعي، ييلاق ها و مناطق شكار و ماهيگيري، درياها و درياچه ها و پيرامون آنها، زيستگاه هاي طبيعي پرندگان مهاجر و بومي و نيز غارهاي طبيعي گستره هايي از قسمتي از جهانگردي (گردشگري در طبيعت) را رقم مي زند.
اكوتوريسم را به طور خلاصه چنين تعريف مي كنند: اكوتوريسم سفري مسئولانه به مناطق طبيعي است كه ضمن حفاظت از محيط زيست سلامت جوامع محلي را نيز پايدار سازد.
متخصصين در اين زمينه هم صدا هستند كه اكوتوريسم بايد با موارد زير مشخص و تعريف شود: سفر به يك منطقه طبيعي، سفري كه براي جوامع محلي سودمند باشد سفري كه به درك و فهم عميق از طبيعت و محيط زيست رهنمون باشد و سفري كه حامي حفاظت از تنوع زيستي باشد. با توجه به عوامل چهارگانه ذكر شده، تعداد سفرهايي كه بتوان به آن برچسب اكوتوريسم زد بسيار محدود مي شود.
اهميت اكوتوريسم در حفاظت از محيط زيست
امروزه از آن رو كه حفاظت از محيط زيست بسيار پرهزينه است، كشورها مي بايست براي تامين منابع مالي و جبران هزينه ها، اكوتوريسم را در مناطق كوهستاني و طبيعي خود ترويج كنند. چنين حركتي نه تنها تمايل و تلاش مردم را كه در پي يافتن آرامش، خلوت گزيني و تماس با طبيعت هستند، نشان مي دهد بلكه اين فرصت را براي آنان به وجود مي آورد كه با ميراث طبيعي خود و ديگران آشنا شوند. نكته ديگري كه در اين مورد داراي اهميت است، برقراري رابطه دوستانه بين گردشگران طبيعت و پديده زيست محيطي است. امروزه پس از گذشت ساليان دراز زندگي انسان در كره خاكي، مناظر طبيعي و چشم اندازهاي طبيعي همچنان در معرض خطرات ناشي از فعاليت هاي انساني قرار دارد. در برابر چنين خطرات موجود و رو به افزايش، لازم است مردم را با شيوه هاي نو نسبت به حفاظت از ذخاير طبيعي آگاه ساخت و براي مشاركت فعالانه مردم به ويژه بوميان هر كشور در نگهداري از اين ذخاير و نيز در اختيار عموم قرار دادن آنها به شكل جاذبه هاي جهانگردي، آن هم در سطح جهان زمينه هايي را فراهم  آورد. سازمان جهانگردي هم توسعه پايدار اكوتوريسم را فعاليتي مي داند كه نه تنها ظرفيت ايجاد درآمد و اشتغال را دارد، بلكه منابع طبيعي و فرهنگي را نيز حفظ مي كند .
گرايش عمومي به طبيعت گردي
با توجه به افزايش بيش از پيش جمعيت، گسترش روزافزون، كمبود فضاي سبز و آلودگي شهر تهران شاهد گرايش عمومي مردم تهران براي گذراندن وقت آزاد و برخورداري از طبيعت و تنفس در فضاي باز كوهستان ها و مناطق طبيعي اطراف تهران هستيم و به طور كلي اين مناطق طبيعي را مي توان به دو بخش تفكيك كرد.
الف- مناطق كوهستاني و دره هاي مشرف به تهران كه دسترسي به آنها به سادگي امكان پذير است.
ب- مناطق كوهستاني و دره هاي ديگر كه محتاج به مسافرت كوتاه مدت براي دسترسي به آنهاست.
در قسمت الف مي توان از فرحزاد، اوين، دركه، پس قلعه، گلاب دره، كلكچال و ازگل نام برد و از قسمت ب مي توان به لواسانات، رودبارقصران،  آبعلي، رودهن و پلور اشاره كرد. در مورد بخش الف مي توان گفت كه همگي آنها در ابتدا روستايي ييلاقي و خوش آب و هوا بوده اند و همين موضوع باعث جذب توسعه شهري بدين مناطق شده است ولي از آنجايي كه در توسعه شهري منطق توان طبيعي محيط در نظر گرفته نمي شود، خود آن چيزي كه به عنوان انگيزه باعث رونق اقتصادي مي گشت (خوب بودن آب و هوا، حضور باغات و چشمه ها، امكانات محيطي) از ميان برده  شد و به جاي آن ساخت و ساز شهري توسعه پيدا كرد. اگر امروزه بگوييم كه ديگر اثري از باغات معروف و لطافت طبيعي دره هاي شهر شميران نمانده، سخني به گزاف نگفتيم. اما بخش مورد بحث قسمتي از بخش «ب» يعني رودبار قصران و لواسانات است كه قابل تعميم به كل منطقه «ب» است كه اگر هم اكنون توجه خاصي به اين منطقه نشود سرنوشتي شبيه بخش «الف» پيدا مي كند.
كليات مرفولوژيك رودبار قصران و لواسانات
بخش رودبار قصران سرزميني با كوه هاي بلند و دره هاي ژرف است كه واژه قصران (معرف كهسران يا كوهساران) براي آن اسمي با مسماست. اين بخش متشكل از ۴۹ آبادي با نام «دهستان رودبار قصران» و مركزيت روستاي حاجي آباد در شمال شرقي شميرانات قرار دارد. شهر اوشان فشم و ميگون كه با مساحت تقريبي ۶۰ كيلومتر در سال ۱۳۳۷ به صورت شهر درآمد، در دل دهستان رودبار قصران، در يك دره طويل جاي گرفته كه خود از سه محل متمايز با نام هاي اوشان، فشم و ميگون با محل هاي متعدد و بافت هاي ويژه شكل گرفته است.
بخش لواسان سرزميني كوهستاني با دره هاي فراخ و دشت هاي نيمه هموار و با نام بامسماي «تيغه» برآمد نگاه خورشيد«اين بخش از دو دوهستان تشكيل شده است، دهستان لواسان بزرگ با مركزيت روستاي آباد و معروف «لواسان» با ۲۰ آبادي و دهستان لواسان كوچك با مركزيت روستاي آباد و مشهور «افجه».شهر لواسان شهر جديدي كه در سال ۱۳۴۹ به صورت شهر درآمد و در دشت نيمه هموار گلندوك در حال رشد سريع است. بخش لواسانات نيز در شمال شرقي شهرستان شميرانات قرار دارد.
مسيرهاي دستيابي به اين دو بخش عبارتند از : الف- شميران(شمال تهران). اين مسير عبارت است از ميدان قدس- خيابان دزاشيب- بزرگراه ازگل جاده لشگرك- سه راه گردنه قوچك- ميدان لشگرك- جاده هاي لواسانات و رودبار قصران. ب- شرق تهران. اين مسير عبارت است از فلكه چهارم تهرانپارس- فلكه استخر- سه راه گردنه قوچك- ميدان لشگرك- جاده هاي لواسانات و رودبار قصران.
اهميت اكوسيستم كوهستاني لواسانات و رودبار قصران
سازمان ملل متحد به دليل اهميتي كه اكوسيستم كوهستاني در زندگي جوامع انساني دارد،  سال ۲۰۰۲ را به نام سال بين المللي كوهستان ناميد. وجه تمايز كوه ها با ساير بوم ها بعد ارتفاعي آنهاست كه اين وجه، مهم ترين خصوصيات اكولوژيكي كوه ها را تشكيل مي دهد. با افزايش ارتفاع، زون هاي حياتي متفاوتي در كمربندهاي ارتفاعي كوه ها شكل مي گيرد و بخش عظيمي از تنوع زيستي را در خود جاي مي دهد. به عنوان زيستگاه هاي جزيره اي نيز كوه ها يكي از مراكز بومزادي به شمار مي روند. همچنين غناي گونه هاي بومي باستاني به عنوان شاخصي از تنوع زيستي كوه ها را از نظر اهميت در صدر بيوم هاي زميني قرار داده است.
عوامل تهديدكننده اكوسيستم كوهستاني شهرستان شميران (لواسانات و رودبار قصران)
اكوسيستم هاي كوهستاني در تمامي كشورهاي جهان در اثر فعاليت هاي موثر انساني دگرگون شده و به تخريب كشيده شده اند. اين دگرگوني ها از نظر نوع عوامل و شدت آسيب، ميزان خطر و درجه حساسيت در مناطق مختلف ايران كاملاً متفاوت است. شهرستان شميران (لواسانات و رودبار قصران) به دليل موقعيت خاص جغرافيايي و همسايگي با كلان شهر تهران، ميزان آسيب رساني و تخريب آن از شدت و حساسيت بالايي برخوردار است. مهم ترين عوامل تهديدكنننده اكوسيستم كوهستاني شهرستان شميران عبارتند از:
- بوته كني و قطع درختان و از بين بردن باغات و به منظور ساخت وساز كه در چند سال اخير يكي از مهم ترين عوامل تهديدكننده و تخريبي محيط زيست اين مناطق بوده.
- چراي بي رويه دام در اراضي مرتعي، كه باعث از بين رفتن پوشش گياهي مي شود.
- بهره برداري از معادن، بدون آنكه اراضي تخريب شده را احيا كنند.
- جاده كشي و توسعه بي رويه شبكه دسترسي در دامنه هاي بكر كوهستان و همچنين سوء استفاده از طرح هايي همانند طرح طوبي كه باعث خصوصي شدن بسياري از مراتع طبيعي و اراضي كوهستاني كه اصولاً به آنها منابع ملي مي گويند شده و شدت ساخت وساز در آنها از ديگر مواردي بود كه باعث از بين رفتن پوشش گياهي و اختلال در حيات وحش اين منطقه شد.
- هجوم جمعيت ناآگاه به مسائل محيط زيست در روزهاي تعطيل و غيرتعطيل به اين منطقه كوهستاني براي گذراندن اوقات فراغت و تفريح و عدم وجود سازمان مسئول براي حفظ و مديريت كوهستان و وجود نيازهاي تفرجي از قبيل توقف و استراحت،  صرف خوراك و نياز هاي بهداشتي باعث به وجود آمدن بسياري از ناهنجاري هاي زيست محيطي در منطقه شده، به طوري كه پس از يك روز تعطيل بسياري از مناطق آرام و زيبا به زباله داني بزرگ تبديل شده كه انواع و اقسام زباله ها از جمله قوطي نوشابه ها، كنسروها و پلاستيك ها در هر نقطه خودنمايي مي كند.

شهناز صداقت زادگان عضو هيات علمي دانشگاه پيام نور
مصرف بي رويه و گاه غير ضروري ظرف ها و پاكت هاي پلاستيكي به صورت يك خطر جدي براي محيط زيست درآمده است. همه ما بارها و به هنگام مسافرت در جاده هاي بين شهري و بيابان ها و دشت هاي بين راه ديد ه ايم كه در
جاي جاي زمين و لابه لاي بوته هاي كوتاه قد و بلند قد و يا لابه لاي شاخه درختان، پاكت هاي پلاستيكي در رنگ ها و اندازه هاي مختلف خودنمايي مي كنند. اين منظره به قدري زشت و نازيبا است كه در فيلم هاي سينمايي و تلويزيوني به مثابه نماد فلاكت و برهوت مورد استفاده قرار مي گيرد و يا هنگامي كه براي گذراندن تعطيلات آخر هفته به فضاهاي سبز و يا كوهستان هاي اطراف شهر پناه مي بريد طبيعت را بيشتر، مجموعه اي از انواع ظرف هاي پلاستيكي و كيسه هاي نايلوني مي يابيد. مدت زماني است كه معمولاً همه ما هنگام خريد انواع مايحتاج روزمره اعم از خوراكي و غيرخوراكي، ضروري و غير ضروري، در اندازه هاي كوچك و بزرگ، از لباس هاي ضخيم و پرحجم گرفته تا لباس هاي زير سبك و كم حجم مانند يك روسري يا يك جفت جوراب، يك شيشه كوچك عطر و يا خريد انواع مواد غذايي از ميوه و گوشت گرفته تا يك عدد بستني كوچك، به همراه آن يك عدد پاكت نايلوني از طرف فروشنده دريافت مي كنيم. به نظر مي رسد اين عادت روز به روز نيز رواج مي يابد. گاه نيز شاهديم كه بين كالاي فروخته شده و كيسه نايلوني كه در آن قرار مي گيرد تناسبي وجود ندارد و فروشنده به دليل نداشتن كيسه نايلوني كوچك كالا را داخل يك كيسه بزرگ تر قرار داده و به دست مشتري مي سپارد.
گاه كالايي كه خود داراي بسته بندي نايلوني قابل حمل آسان است و نيازي به يك پاكت ندارد مانند يك عدد بستني و يا برخي از تنقلاتي كه به راحتي نيز در جيب جا مي شود بلافاصله  گويي مانند يك عادت و به صورت غير ارادي ته يك پاكت نايلوني انداخته شده، بدون درخواست مشتري به او تحميل مي شود. مشتري نيز به تصور اين كه بهاي نايلون قبلاً توسط فروشنده پرداخت شده و براي او هزينه اي در بر ندارد بدون اعتراض كيسه هاي نايلوني را دريافت مي كند. اما كسي نمي پرسد كه در نهايت سرنوشت اين كيسه هاي نايلوني چيست و سر از كجا در مي آورند؟
برخي از بانوان مقتصد تعدادي از اين كيسه هاي نايلوني سالم را جمع آوري كرده و به مصارف گوناگون مانند كيسه زباله مي رسانند و يا گاه آنها را تميز و ضدعفوني كرده و جهت بسته بندي مواد غذايي در يخچال  و فريزر مورد استفاده قرار مي دهند( كه در مورد بهداشتي بودن چنين مصرفي بايستي كارشناسان نظر بدهند.) اما با در نظر گرفتن جامعه مصرفي امروز و دريافت مكرر كالا به همراه پاكت هاي نايلوني، در هر منزل مسكوني انباري از انواع اين كيسه ها به وجود آمده است. با يك پژوهش ميداني اين فرضيه را مي توان مورد آزمون قرار داد.
اما راه حل چيست بدون شك كارشناسان امور محيط زيست در اين باب راهكارهاي دارند. در اين سطح و در حد تجربيات روزمره يك شهروند عادي مي توان به چند مورد راه حل اشاره نمود. هنوز فراموش نكرده ايم كه تقريباً تا يك دهه پيش، اكثر فروشندگان از پاكت هاي كاغذي قهوه اي رنگ در اندازه هاي مختلف و گاه بسيار كوچك متناسب با كالاي فروخته شده جهت بسته بندي و قابل حمل آسان نمودن آن براي مشتري استفاده مي كردند. اساساً ضايعات و زباله هاي انساني دو نوع اند. يك دسته قابل جذب در طبيعت مانند زباله حاصل از سبزيجات، گوشت، ميوه جات، چوب كاغذ و غيره و دسته ديگر ضايعات و زباله هاي غير قابل جذب در طبيعت مانند برخي از فلزات و مواد پلاستيكي كه توليد و مصرف بيش از حد مواد مذكور و ناتواني طبيعت در جذب آن و به خصوص وزن اندكي كه باعث مي شود با قرار گرفتن در معرض مختصر بادي به اطراف پراكنده شوند، نتيجه اش آن زشترويي اي است كه بايد جاي جاي سطح زمين اعم از نقاط شهري و بيرون شهري (خوشبختانه روستاها فعلاً شرايط بهتري دارند) متحمل آن باشد. از آنجا كه پاكت هاي كاغذي به راحتي تجزيه شده و جذب طبيعت مي شود، جايگزيني پاكت هاي كاغذي كه زماني معمول بود مي تواند كارساز باشد. چنانچه خطر زيست محيطي آن در قطع درختان و خسارت به فضاهاي محدود سبز و جنگل ها، استفاده از پاكت هاي كاغذي را مورد ترديد قرار مي دهد اما مي توان گفت كه معمولاً اين پاكت ها به سبب عدم نياز به ماده اوليه مرغوب مي تواند از ضايعات چوب تهيه شود و يا اين كه مي توان با ساماندهي جمع آوري كاغذهاي باطله مانند قرار دادن ظرف هاي بزرگ براي جمع آوري كاغذهاي استفاده شده در ادارات و وزارتخانه ها، مدارس و دانشگاه ها و امثالهم توسط سازمان محيط زيست و يا شهرداري ها نسبت به جمع آوري آنها اقدام كرد و به اين ترتيب زباله هاي كاغذي قابل بازيافت در سطح شهر را در مجدداً در خط توليد جهت توليد پاكت هاي كاغذي قرار داد.
هرچند چنين كاري هزينه بر است اما با مديريت مناسب مي توان از يك فاجعه زيست محيطي- چنانچه بر همين سياق ادامه يابد براي نسل فعلي كه محسوس است اما گريبان نسل آينده اين مرز و بوم را قطعاَ جدي تر خواهد گرفت -از قبل انديشيده و پيشگيري كرد. راه  ديگر، تشويق و هدايت مشتريان به اين است كه مانند گذشته از ساك و زنبيل خريد استفاده كنند و يا به تبليغ ساك هاي كوچكي پرداخت كه داراي حجم اندك هستند، در جيب يا كيف مشتريان جا مي شود بنابراين همواره مي توانند آن را به همراه داشته باشند. و يا يكي از راه هاي ديگر آموزش اينكه، مشتريان نسبت به تحميل اين همه پاكت هاي پلاستيكي نه فقط به سبب آثار سوء زيست محيطي بلكه به اين سبب كه قطعاً غيرمستقيم هزينه آن بر مشتري تحميل مي شود، اعتراض نمايند.
متوليان امر محيط زيست هوشيار باشند ديرزماني نخواهد گذشت كه چنين روند مصرف بي رويه كيسه هاي نايلوني در معاملات خرد روزمره، سطح زمين را به زودي به موزه اي از كيسه ها و ظرف هاي پلاستيك  و نايلوني جهت بازديد رايگان فرزندانمان تبديل خواهد نمود. اين امر هرچند در بلندمدت پيامدهاي زيست محيطي مهمتري در بر خواهد داشت اما در كوتاه مدت نيز شاهديم كه به عامل آزارنده دل و دماغ هم وطنان تبديل گرديده است.

اسماعيل عباسي
كنوانسيون مربوط به حفاظت از ميراث فرهنگي و طبيعي جهان كه در كنفرانس عمومي يونسكو در سال ۱۹۷۲ تصويب شد، تاكنون توسط بيش از ۱۴۰ كشور جهان پذيرفته شده است. اين كنوانسيون كه پس از سه دهه به يك سند مهم حقوق بين المللي تبديل شده ، تاكيد دارد كه جايگاه ها و مكان هاي فرهنگي در سراسر گيتي، ميراث تمامي بشريت محسوب مي  شود اين كنوانسيون حفاظت از ميراث هاي فرهنگي و طبيعي را در بستر همكاري و همبستگي جهاني و بر مبناي آينده نگري، ممكن مي داند. تاكنون و علي رغم آن كه بيش از ۴۰۰ اثر مهم فرهنگي و طبيعي در سراسر جهان در فهرست ميراث جهاني به ثبت رسيده است، اما روند تخريب نگران كننده ميراث هاي طبيعي و فرهنگي در سراسر جهان و تحت تاثير عوامل گوناگون توجه بيشتر به اين ميراث هاي كهن و ارزشمند را گوشزد مي كند. تا پايان دهه ۹۰ ميلادي چشم انداز روشني از رويكرد كشور ها براي به ثبت رساندن ميراث هاي فرهنگي و طبيعي به چشم نمي خورد، اما دهه اخير كه سال هاي آغازين قرن بيست ويكم را نيز شامل مي شود ، شوق بيشتري را در جهت همبستگي جهاني به منظور به ثبت رساندن و حفظ ميراث هاي فرهنگي شاهد هستيم . كنوانسيون ميراث جهاني راهبردهاي مشخص خود را بر تهيه فهرست معتبر از ميراث جهاني، حمايت، مراقبت و مديريت كار آمد اين ميراث ها، جلب مشاركت ملل با استفاده از به كارگيري توانايي ها و منابع به منظور پيشگيري از وارد آمدن آسيب و ترميم لطمات ميراث هاي جهاني قرار داده و بر همين مبنا اهدافي را تعريف كرده است. سازمان يونسكو به عنوان متولي اصلي اجراي مصوبات كنوانسيون ميراث جهاني با برخورداري از همكاري نزديك و موثر كشور ها مي تواند در اجراي دقيق مصوبات اين كنوانسيون توفيق حاصل كند. نخستين گام براي مراقبت از ميراث هاي فرهنگي و طبيعي، تهيه فهرستي است كه از لحاظ جغرافيايي معرف ذخاير فرهنگي و طبيعي كل جهان باشد، اما هنوز شمار قابل توجهي از كشور ها، پيشنهاد مشخصي براي به فرجام رساندن اين فهرست ارائه نكرده اند. تشويق كشور ها به شركت در اين كار و انجام مطالعات تطبيقي مناطق مختلف فرهنگي، طبيعي، زيستي و جغرافيايي زمينه را براي شناسايي و به ثبت رساندن ميراث هاي ارزشمند فرهنگي و طبيعي هموار مي كند.
تجربه هاي مربوط به دو جنگ جهاني، اين درس را به جهانيان داد كه ميراث هاي فرهنگي و طبيعي تاچه اندازه در برابر جنگ آسيب پذيرند . به همين دليل تامين حمايت، حفاظت و مديريت موثر دارايي هاي فهرست ميراث  جهاني، از جمله اهداف مهم كنوانسيون ميراث جهاني ذكر شده است. سازمان يونسكو، بر اساس تجاربي كه از جنگ هاي جهاني اول و دوم و همچنين جنگ هاي شديد در شبه جزيره بالكان و خاورميانه در سال هاي اخير، به دست آمده، براين باور است كه براي حفظ ميراث هاي فرهنگي و طبيعي در جريان جنگ همكاري و تبادل اطلاعات ميان كنوانسيون ميراث جهاني و ديگر سازمان هاي بين المللي  مانند كنوانسيون لاهه، كنوانسيون ژنو، كنوانسيون رامسر، كنوانسيون داد و ستد بين المللي گياهان و جانوران در خطر انقراض و كنوانسيون تنوع زيستي بايد در سطح مطلوبي افزايش يابد تا زمينه مساعد تري براي نجات ميراث ها فراهم شود. در جريان جنگ هاي منطقه اي و فرا مليتي دو دهه اخير بخش هاي مهمي از ميراث هاي فرهنگي و طبيعي جهان آسيب  ديده است. در يوگسلاوي و ساير كشورهاي درگير جنگ در شبه جزيره بالكان دامنه خسارات به ميراث هاي فرهنگي بسيار زياد و نگران كننده است. قاره آفريقا كه بسياري از مناطق حفاظت شده طبيعي و حيات وحش در آنجا قرار دارد، در جريان جنگ هاي داخلي آسيب  زيادي ديده و بخشي از زيان هاي وارده غير قابل جبران است.
كنوانسيون ميراث جهاني اصل مهم نظارت بر جايگاه هاي موجود در فهرست ميراث جهاني است. اين هدف جز با همكاري وسيع مردم در سراسر جهان بر آورده نخواهد شد. چشم انداز سال هاي نخست قرن بيست ويكم ميلادي ، به مردم جهان هشدار مي دهد كه براي مقابله با چالش هاي قرن
بيست  ويكم و تحكيم سامانه ميراث جهاني نياز به همكاري بيشتري دارند . نشانه هايي كه از هم اكنون در جاي جاي جهان بروز كرده، به ما مي گويد خطراتي كه متوجه تماميت ميراث فرهنگي و طبيعي جهان است هم از لحاظ تعداد و هم گستردگي روبه افزايش است. اين قبيل خطرات با به كار بستن راهبرد هاي توسعه پايدار ، قابل كنترل و كاهش خواهد بود.

ماهي باستاني رودخانه
پيدا شدن نوعي ماهي باستاني با نام« كوئلاكانث» در آب هاي تانزانيا واقع در قاره آفريقا توجه بسياري از دانشمندان را جلب كرده است. پيش تر تصور مي شد اين ماهي ۶۵ ميليون سال پيش منقرض شده است. به گزارش خبرگزاري بين المللي محيط زيست از دار السلام، پيدا شدن اين گونه ماهي باستاني، بحث هاي تازه اي را درباره امكان دستيابي به گونه هاي بسيار قديمي ديگر موجودات زنده رونق بخشيده است. دانشمندان بر اين باورند كه ممكن است، ده ها نوع موجود زنده ديگر نيز با عبور از فراز و فرودهاي حيات، هنوز بقاي خود را حفظ كرده باشند.
ماهي«كوئلا كانث» در سال ۱۹۳۸ ميلادي براي اولين بار در دهانه رود «چومنا» واقع در آفريقاي جنوبي ديده شد. از آن پس ۱۸۰ قطعه از اين نوع ماهي، در رودخانه هاي مختلف آفريقا مشاهده شده است.

تلاش براي نجات لاك پشت هاي غول پيكر
كانبرا: لاك پشت هاي غول پيكر آبزي، بخشي از ميراث فرهنگي استراليا محسوب مي شوند. اين موجودات آبزي بيش از يكصد ميليون سال در اقيانوس ها زندگي كرده اند. شش گونه از لاك پشت هاي جهان در استراليا زندگي مي كنند. در سراسر جهان ۷ نوع لاك پشت ادامه حيات مي دهند. در پي شكار بي رويه لاك پشت هاي آبزي در استراليا، اين كشور بر اساس مصوبه قانوني حفظ تنوع زيستي و قانون حفظ محيط زيست، از سال ۲۰۰۰ ميلادي لاك پشت هاي آبي را تحت حفاظت در آورد.
به گفته« دكتر ديويد كمپ» وزير محيط زيست استراليا نسل لاك پشت معروف به« زيتوني» در خطر است و انواع ديگر از قبيل لاك پشت هاي پشت چرمي، نوك عقابي و سبز نيز در معرض آسيب هاي جدي قرار دارند.
لاك پشت ها عمر طولاني دارند و ۴۰ سال طول مي كشد تا يك نوزاد لاك پشت بالغ شود.

جريمه سنگين به خاطر لايه ازن
واشنگتن: نوعي از گازهاي برودتي از عوامل مهم نازك شدن لايه ازن محسوب مي شوند. به همين دليل در ۱۵ سال اخير، توليد كنندگان انواع يخچال و وسايل سرما ساز در سراسر جهان موظف شده اند، از گازهايي استفاده كنند كه به لايه ازن آسيب نرساند. اخيراً يك دادگاه در واشنگتن به موجب شكايت مسئولان حفظ محيط زيست آمريكا يك واحد بزرگ صنعتي توليد كننده نان را به دليل استفاده وسيع از گازهاي زيان آور و نازك كننده لايه ازن ميليون ها دلار جريمه كرده است. اين شركت صنعتي به اين دليل كه بيش تر از حد مجاز از گازهاي زيان آور و مخرب اتمسفر استفاده كرده، محكوم شناخته شده است.

حمايت از گونه كرگدن سياه
لوزاكا: كرگدن هاي سياه از گونه هاي كمياب آفريقايي است كه به سرعت در معرض انقراض قرار دارند. جنگل هاي داخلي در آفريقا به ويژه در دو دهه اخير كه در بسياري از نقاط به عرصه هاي جنگلي و مناطق حفاظت شده حيات وحش كشيده شده، از عوامل مهم به خطر افتادن جانوران نادر اين قاره است. به طوري كه جمعيت كرگدن ها از سال ۱۹۷۰ ميلادي از ۱۲ هزار راس به ۸ هزار راس كاهش يافته است. يكي از دلايل مهم اين كاهش، شكار بي رحمانه كرگدن ها و تجارت شاخ آنها به شرق آسيا است كه بنابر پاره اي عقايد بومي كاربردهاي درماني دارد.
كشور« زامبيا» كه بخش مهمي از حيات اقتصادي خود را مديون در آمدهاي ناشي از گردشگري است، با به خطر افتادن نسل جانوران كمياب، از اين درآمدها محروم مي شود، لذا سعي دارد به هر طريق مراقبت از گونه بسيار نادر كرگدن سياه را به اجرا در آورد.