همان طور كه روكش هاي مخمل قابل شست وشو پرده هاي همرنگ و بوق هاي متنوع در فهرست وسايل تزييني به حساب مي آيند سيستم هاي پخش صوت و تصوير
در اتوبوس هاي مسافربري نيز چيزي فراتر از اين محسوب نمي شود
«يه فيلم براشون مي ذاريم، شلوغ نكنن»
اين جمله همه فلسفه سينمايي اصغر شاگرد راننده اتوبوس ولوو نخودي رنگ خط همدان ـ تهران براي نمايش فيلم است. او برخلاف اسلافش كه لباس هاي چرك و كثيف مي پوشيدند و با پارچه و ليوان پلاستيكي در ميان مسافران خسته و كوفته راه مي رفتند لباس تميزي بر تن دارد، به جاي آب نوشابه پخش مي كند و مسافران را براي خوردن آب به سمت در ورودي عقب راهنمايي مي كند. او يكي از هزاران شاگرد راننده اتوبوس هاي بين شهري است كه حالا آنها را مهماندار مي خوانند. آنها وظايف گوناگوني در طول سفر دارند كه به قول خودش آخرين و بي اهميت ترين آنها نمايش فيلم است. مهم ترين نقطه مشترك او با همه آن جوان هاي چرك و عصبي از دست مسافران بي مبالات بي علاقگي مفرط به سينماست.
«سينما مال آدم هاي بيكاره»
با چنين تفكري او همين كه اتوبوس از پايانه خارج مي شود و هنوز مسافرها سرجاهايشان جابه جا نشده اند سي دي انتخابي اش را مي گذارد توي دستگاه پخش تا بي اهميت ترين وظيفه اش را انجام داده باشد و مي رود دنبال پخش موادغذايي بسته بندي شده اي كه شركت مسافربري با گوني به آنها تحويل مي دهد و آنها بسته بسته مي دهند دست مسافران. اتوبوس آرام آرام از شهر خارج مي شود منظره فراخ مي شود و فيلم حالا ديگر از نيمه گذشته است.
از ۳۰۲ تا ولوو
زمان آغاز نمايش فيلم در مسافرت هاي بين شهري با اتوبوس به يك دهه نرسيده اين پديده پيوند عميقي با افول اتوبوس هاي ۳۰۲ بنز توليد ايران خودرو در جاده هاي كشور و ظهور اتوبوس هاي ولوو در سال هاي مياني دهه ۷۰ دارد.
به دنبال اجراي مقررات تازه براي حذف اتوبوس هاي فرسوده از ناوگان مسافربري زميني شركت هاي توليد خودرو در ايران به ويژه شهاب خودرو دست به كار توليد مدل هاي جديد اتوبوس و مونتاژ اتوبوس هاي مسافربري ولوو شدند كه با اقبال جهاني روبه رو شده بود. در عرض پنج سال تعداد اتوبوس هاي ولوو كه در خطوط مختلف به فعاليت مشغول شدند به شكل گسترده اي رو به افزايش گذاشت. اين اقبال عمومي از سوي دارندگان اتوبوس ها هيچ ارتباطي به جهان سينما ندارد. اتوبوس هاي ولوو از ديدگاه فني، سرعت و امكاناتي كه براي رانندگان فراهم مي كرد با اتوبوس هاي ۳۰۲ غيرقابل مقايسه بود. تسهيلات وزارت راه وترابري براي كساني كه علاقه مند به نونواركردن اتوبوس هاي خود داشتند نيز مزيد بر علت شد.
|
|
|
|
همه چيز خبر از خط پر رفت و آمد و پر ترافيك تهران ـ اصفهان از پايانه تازه تاسيس بيهقي مي داد. اولين نمايش فيلم در اتوبوس هاي ولوو خط اصفهان ـ تهران از سال ۷۵ ثبت شده است. هيچ كس نمي داند اولين فيلم چه بوده و در كدام اتوبوس. اما همه مي گويند كه شركت مسافربري سير و سفر همزمان چندين اتوبوس جديد در ساعت اوليه و ميان و پاياني روز داشته كه در تابستان سال ۷۵ مسافران تهران ـ اصفهان و بالعكس در آن مي توانستند از طريق تلويزيون هاي ۱۴ اينچي فيلم تماشا كنند. افزايش نرخ بليت اينگونه اتوبوس ها و همچنين اقبال رو به افزايش استفاده از اين اتوبوس ها باعث مي شود كه به سرعت خطوط پر مسافر و طولاني چون تهران ـ مشهد، تهران ـ شيراز، تهران ـ تبريز و تهران ـ بندرعباس بين سال ۷۵ تا ۷۶ به سرعت شاهد اتوبوس هايي باشند كه داراي سيستم هاي نمايش فيلم هستند. تا سال ۸۰ اتوبوس هاي جديد افزايش يافته و همه خطوط بين شهري مجهز به سيستم هاي نمايش فيلم شدند. ديگر اتوبوسي غير از ۳۰۲ وجود ندارد كه از آن صداي فيلم با صداي موتور ماشين قاطي نشود.
تلويزيون ۱۴ اينچ
اتاق هاي بزرگ و جادار اتوبوس هاي جديد ولوو،رنو(شهاب خودرو) و بنز جديد ايران خودرو به دارندگان آنها اين اجازه را مي دهد كه بتوانند سيستم هاي پخش خانگي را در اتوبوس تعبيه كنند. نمايش فيلم از طريق دو تلويزيون يكي در بالاي سر راننده و يكي در بالاي سر آب سرد كن اتوبوس در ميانه سمت راست در كنار در ورودي ميانه خودرو انجام مي شود. سيستم در پخش ميانه داشبورد قرار دارد كه جلو پنجره اي (به اصطلاح رانندگان) است كه در آن دستگاه VHS يا VCD تعبيه مي شود. صدا نيز از طريق چهار باند مركزي كه در راهرو و در سقف اتوبوس قرار دارد پخش مي شود در حالي كه در اين اتوبوس ها براي هر دو صندلي يك باند تعبيه شده كه اغلب اتوبوس ها از اين سيستم استفاده نمي كنند دليل كاملاً غيردموكراتيك است مسافران با دكمه ها ور مي روند و آنها را خيلي زود از كار مي اندازند.
در اتوبوس هايي كه مدل قديمي تري دارند فقط يك تلويزيون و دو باند وظيفه پخش را برعهده دارند. از سوي ديگر با عرضه سيستم نمايش VCD اقبال استفاده از اين سيستم در اتوبوس ها روز به روز در حال افزايش است. مهم ترين علت اين اقبال حجم كم اين سيستم بيان مي شود.
گفته مي شود كه چند اتوبوس ترانزيت در خطوط تهران ـ استانبول اخيراً به سيستم DVD مجهز شده اند. ولي هنوز درباره اقبال عمومي تر و گسترش آن در ناوگان بين شهري بايد صبر كرد و منتظر بود، چرا كه همه چيز در اين ميانه حاصل اقبال عمومي رانندگان است نه مسافران نخبه اي كه صدا و تصوير بهتري مي خواهند.
يك پديده تزييني
همان طور كه روكش هاي مخمل، كف پوش لاستيكي قابل شست وشو، پرده هاي همرنگ و بوق هاي متنوع در فهرست وسايل تزييني اتوبوس ها به حساب مي آيند، سيستم هاي پخش صوت و تصوير در اتوبوس هاي مسافربري نيز چيزي فراتر از اين محسوب نمي شوند. رانندگان و مهماندارها پيش از هر چيز بايد وسيله اي براي سفر مهيا كنند نه سالني براي نمايش به همين دليل وقتي با رانندگان و مهماندارها درباره كم و كيف نمايش فيلم در اتوبوس مي پرسي به گونه اي سخن مي گويند كه احساس مي كنيم درباره بي اهميت ترين قطعه ماشين حرف مي زنند. مثلاً مي گويند اگر تلويزيوني يا باندها يا دستگاه هاي پخش خراب شوند هيچ عجله اي براي تعمير آنها وجود ندارد چرا كه اين اتفاق تاثيري بركاهش نرخ بليت اتوبوس هاي ويژه نمي گذارد. به همين علت مهمانداران و رانندگان كمترين توجه خود را به اين بخش وسيله نقليه خود معطوف مي كنند.
راه و رسم نمايش
نمايش فيلم در اتوبوس هاي بين شهري دقيقاً از زمان به راه افتادن خودرو با مسافران آغاز مي شود. دليل اين كار آن است كه مسافران در زمان جابه جايي خود درگير نمايش شوند و خواسته هاي كمتري براي عنوان كردن و درست كردن دردسر براي راننده و مهماندار داشته باشند از سوي ديگر اغلب مسافران در سفرهاي بين شهري خواستار سكوت و استراحت هستند. با اين حربه مي توان همين كه اتوبوس مسافرانش را تكميل كرد و به راه افتاد خاموشي را به اتوبوس مستولي كرد تا مسافري به صداي فيلم كه مزاحم استراحت اوست معترض نشود.
از سوي ديگر اغلب اتوبوس هاي بين شهري سفر را با تعداد كمتر از ظرفيت خود آغاز مي كنند به همين علت رانندگان مجبورند در گلوگاه ها و مباري خروجي شهر توقف و صندلي هاي خالي خود را پر كنند. در اين ميان نمايش فيلم كه وسيله اي براي سرگرمي مسافران تلقي مي شود در اين زمان جواب مي دهد تا مسافران از پيش در اتوبوس نشسته لب به اعتراض باز نكنند و تقاضاهاي مدني چون «چرا اتوبوس راه نمي افتد؟» عنوان نكنند.
مسئله مهم ديگر در نمايش فيلم در اتوبوس رابطه طول مسافت راه و تعداد فيلم هاست. براساس نظر رانندگان و مهمانداران در خطوط طولاني و پرمسافت كه بيش از ۱۲ ساعت طول مي كشد دو فيلم به نمايش درمي آيد و در مسافت هاي كمتر از ۱۲ ساعت فقط يك فيلم به سمع و نظر مسافران مي رسد.
تامين برنامه
محل تامين فيلم هايي كه در اتوبوس هاي بين شهري به نمايش در مي آيند كلوپ هاي عرضه محصولات فرهنگي هستند. اين وظيفه برعهده شاگرد يا مهماندار اتوبوس است كه با مراجعه به كلوپ هاي شهري كه محل زندگي راننده و مهماندار محسوب مي شود فيلم هاي موردنظر را براي مدت دو يا سه روز كرايه كنند. تنها نظارتي كه مديران شركت هاي مسافربري براي نمايش فيلم ها مي كنند اين است كه طبق بخشنامه اي سراسري، اتوبوس ها مجاز به نمايش آثاري هستند كه داراي مجوز نمايش خانگي باشد و فقط از طريق كلوپ هاي مجاز عرضه شده باشد. در اين زمينه همچنين مجازات هاي سنگيني براي رانندگان و صاحبان اتوبوس هاي متخلف در نظر گرفته شده كه شامل جريمه نقدي به ميزان ۵۰۰ هزار ريال است. همچنين شركت ها اتوبوس هايي را كه مبادرت به چندين بار تخلف در اين زمينه بكنند تا حد اخراج از مجموعه ناوگان شركت مجازات مي كنند به همين دليل در اتوبوس ها چيزي جز فيلم هاي كلوپ ها ديده نمي شود از نمونه هاي جالب تخلف در اين زمينه خاطره اي است كه راننده اي تعريف مي كرد. در خط طولاني و سراسر خستگي تهران ـ بندرعباس در ميانه راه مهماندار برنامه اي از اجراهاي طنز مسترسين (حميد ماهي صفت) را براي مسافران خسته و كوفته پخش مي كند. اجراي يك لطيفه به زبان آذري و خنده دسته جمعي مسافران سرباز آذري را به عكس العمل شديد واداشته، درگيري شديدي بين سربازان و مسافران و مهماندار اتوبوس پيش مي آيد. در پاسگاه پليس راه مسافران از اتوبوس پياده مي شوند و به درگيري ادامه مي دهند كه نتيجه جريمه سنگين اتوبوس است.
سليقه سينمايي ناب
مي رسيم به جذاب ترين بخش اين مطلب. كسي براي ديدن فيلم بليت اتوبوس نمي خرد و كسي كه خسته و كوفته و عرق ريزان در صندلي هاي اعصاب خوردكن اتوبوس مي نشيند توقع تماشاي شاهكاري از داگلاس سيرك، يا مستندي از ارول مورتيس يا نسخه به نمايش درنيامده اي از آثار برادران لوميز ندارد همه چيز بسته به آن است كه مهماندار محترم اتوبوس از كلوپ نزديك خانه شان چه چيزي را براي اين سفر تدارك ديده باشد. براساس نظر رانندگان و مهماندارهاي اتوبوس سه اصل مهم براي انتخاب فيلم جهت نمايش در اتوبوس ها وجود دارد.
۱ـ جديد باشد يعني اين كه به تازگي در شبكه ويديو كلوپ ها توزيع شده باشد.
۲ـ هندي باشد. به عبارت ديگر چون اغلب مسافرت ها با خانواده انجام مي شود و فيلم هاي هندي براي همه اعضاي خانواده چيزهايي براي تماشا دارد فيلم هاي هندي بيشترين تعداد نمايش در اتوبوس ها را به خود اختصاص مي دهند.
۳ـ ايراني و جديد باشد يعني در آن بازيگراني چون هديه تهراني، محمدرضا گلزار و امين حيايي بازي كنند.
توجه به اين سه اصل حجم نمايش فيلم هاي خارج از اين سه مجموعه به شدت كاهش مي يابد. به حدي كه به استثنا تبديل مي شوند.
بر اين اساس مي توان اين فيلم ها را ـ كه جز اتوبوس كه چاره اي براي خروج از آن وجود ندارد ـ در اتوبوس هاي بين شهري تماشا كرد. دانشجويان، سربازان و افرادي كه مجبورند بيشتر مسافرت كنند اغلب در اتوبوس ها تماشاچي مجموعه اي از فيلم هايي هستند كه داراي سه ويژگي گفته شده است.
اتوبوس يك سالن نمايش است. با صندلي هايي كه مي چرخد. ما سفر مي كنيم كه به مقصد تازه اي برسيم و فيلم ها در اين ميان چيزي نيستند جز يك خاطره و خيلي به شانس ارتباط دارد تا چيز ديگري.