مهرداد مشايخي
تهران پس از چند ماه دوري از فوتبال، اين روزها دوباره به پرطرفدارترين ورزش دنيا سلام مي كند. گرچه تب فوتبال براي رسيدن به نقطه اوج خود هنوز به زمان بيشتري نياز دارد، اما از يك ماه پيش روزنامه هاي ورزشي با درج اخبار هيجان انگيز نقل و انتقالات بازيكنان، مقدمات آن را فراهم كرده اند؛ تيم هاي پايتخت نشين براي جذب ستاره ها از يكديگر پيشي مي گيرند و اينكه كدام يك زودتر توانسته است مهره ارزشمندي را به تركيب خود اضافه كند، تيتر اول روزنامه ها مي شود و حالا طرفداران دوآتشه به نظاره نشسته اند تا حاصل تلاش يكي، دو ماهه تيم ها را ببينند.
پيش از شروع ليگ برتر فوتبال ايران در پنج شنبه آينده، چهار تيم پاس، استقلال، پرسپوليس و شهيد قندي يزد از دوشنبه گذشته بازي هاي جام صلح و دوستي را آغاز كرده اند. به اين ترتيب با انجام بازي امروز تيم ملي فوتبال ايران برابر تيم ملي ليبي و بازي هاي جام صلح و دوستي در روز پنج شنبه، آخر هفته فوتبالي و پرهيجان پايتخت شروع مي شود؛ شروعي براي ملاقات با چهره متفاوت شهر.
مثل روز روشن است كه شهرونداني كه هر روز اخبار جابه جايي بازيكنان و جذب ياران جديد تيم هاي مورد علاقه شان را با ريزترين اطلاعات آنها دنبال مي كنند، براي شروع آخر هفته هاي فوتبالي و پرهيجان لحظه شماري مي كنند. بله، هيجان؛ همان معلول رواني كه بهتر است توي ورزشگاه ها تخليه شود تا خيابان ها و اتفاقات روزمره ترافيك.
طرفداران تيم ها وقتي نزديك به دو ساعت در ورزشگاه براي تشويق تيمشان فرياد مي كشند و سرودهاي محبوبشان را مي خوانند، به طور راضي كننده اي هيجان چند روز هفته خود را به جايي منتقل مي كنند كه براي اين كار ساخته شده است.
آخر هفته هاي فوتبالي پايتخت از راه مي رسند و چهره شهر در روزهاي پاياني فصل شكل ديگري به خود مي گيرد؛ پيش از آنكه شروع ماه مهر در تصاوير آن دستي ببرد.
استاديوم، استاديوم
صــداي فريـــاد استـــاديوم، استاديوم كمك راننده هاي ميني بوس هايي كه روز مسابقه به سمت ورزشگاه مي روند، در تمام ميادين اصلي شهر از ظهر آن روز شنيده مي شود. جمعيت فوتبال دوست، جنوب غربي شهر را نشانه رفته اند و از گوشه و كنار شهر، خيابان ها و بزرگراه ها را براي رسيدن به ورزشگاه آزادي طي مي كنند.
اتوبوس ها، سواري ها و ميني بوس ها در حوالي ميدان آزادي به هم مي رسند و آن وقت است كه سرعت حركت به صفر نزديك مي شود. در حقيقت با شروع فصل فوتبال، ترافيك شهر در آخر هفته ها (بازي هاي باشگاهي امسال در روزهاي پنج شنبه و جمعه برگزار مي شود) دچار تغييراتي مي شود كه اگر كسي با حال و هواي بعضي از خيابان هاي شهر در آن ساعات آشنايي نداشته باشد، در سفرهاي داخل شهري به مشكل برمي خورد.
در بازي هاي تيم هاي بزرگ تهراني كه عمدتا در ورزشگاه آزادي برگزار مي شود، خيابان هاي منتهي به ميدان آزادي و دهكده المپيك و بزرگراه هاي اشرفي اصفهاني، چمران و جناح و يادگار امام در قسمت هاي جنوبي خود ترافيك مضاعفي را شاهد هستند.
همين جا لازم است يك پرانتز باز كنيم و توضيح دهيم كه در يكي، دو سال گذشته با تغيير مكان دادن بعضي از مسابقه ها به ديگر ورزشگاه ها، وضعيت ترافيك هم تغييراتي كرده است. مثلا بازي هاي تيم پاس در ورزشگاه دستگردي در اكباتان برگزار مي شود، بازي هاي سايپا در ورزشگاه اين تيم در كرج و بازي هاي تيم جنجالي و تازه وارد صباباتري در صباشهر. اما اين همه ماجرا درباره اين بازي ها نيست. اين تيم ها در صورتي كه با دو تيم پرطرفدار پرسپوليس و استقلال بازي داشته باشند در ورزشگاه آزادي بازي خواهند كرد و وضعيت دسترسي به ورزشگاه در آن بازي ها، مثل همه بازي هايي كه در آزادي برگزار مي شود، خواهد بود.
نكته ديگر اينكه اگرچه شروع فصل فوتبال در پايتخت از ورزشگاه آزادي خواهد بود، اما با آماده شدن ورزشگاه تختي در بزرگراه بسيج (افسريه) بيشتر بازي ها به آن ورزشگاه منتقل خواهد شد.
با وجود اينها بايد اصل ترافيك و ازدحام فوتبالي را براي حوالي ميدان آزادي و بزرگراه هاي يادشده در نظر بگيريم. طبيعي است كه وقتي رويدادي 9 ماه از سال ميهمان كلانشهري چون تهران است و طرفداران هميشگي و دائم خود را دارد، بايد بهترين راه هاي دسترسي به آن براي رسيدن سريع تر و ايجاد ترافيك كمتر، انتخاب شود. بهترين نسخه اي كه در چنين مواقعي هميشه پيشنهاد شده است، استفاده از وسايل
حمل و نقل عمومي براي رسيدن به مقصد است. تصور كنيد نيمي از تماشاگران داربي بزرگ شهر (بازي پرسپوليس استقلال)، يعني نزديك به 50 هزار نفر با خودرو شخصي راهي ورزشگاه شوند. 50 هزار خودرو شخصي به بار ترافيكي اطراف ورزشگاه اضافه مي شود و براي ساعت ها كساني كه كمترين علاقه اي به ورزش فوتبال ندارند و از آن منطقه عبور مي كنند هم در چشيدن طعم مصائب برگزاري آن مسابقه سهيم مي شوند.
وقتي از طرفداران فوتبال مي خواهيم كه با وسيله نقليه عمومي به ورزشگاه بروند، بلافاصله چهره مظلوم شركت واحد و اتوبوس ها جلوي چشممان ظاهر مي شود.
چه ببازند و چه ببرند، اتوبوس
كتك مي خورد
ساعتي از غروب نگذشته، اتوبوس ها از ورزشگاه برمي گردند و از ميدان توحيد وارد بزرگراه چمران مي شوند. فرياد تماشاگران از اتوبوس ها به هوا مي رود و پرچم ها از پنجره ها به بيرون آويزان مي شوند، اما پنجره ها هيچ كدام شيشه ندارند. همين كافي است تا بفهمي كه اين اتوبوس ها از كجا به اين نقطه رسيده اند.
اين داستان هرساله اتوبوس هاي شركت واحد است و گاهي چنان بغرنج مي شود كه مديران اتوبوسراني تهران تصميم مي گيرند سرويس دهي خود به ورزشگاه آزادي را محدود كنند تا شايد تماشاچيان افراطي به اين وسيله تنبيه شوند؛ راهي كه البته تر و خشك را با هم مي سوزاند، اما مگر چاره ديگري هست؟ دست كم از طرف اتوبوسراني خير. شركت واحد پس از نامه نگاري هاي طولاني و انتظار كشنده براي اختصاص بودجه و طي روال اداري، هرساله موفق مي شود تعدادي اتوبوس به ناوگان خود اضافه كند.حال اگر قرار باشد هرسال ميلياردها تومان هم بابت هزينه تعميرات ناشي از صدمات روزهاي مسابقه بدهد، توجيهي براي اختصاص اتوبوس به مسافران ورزشگاه ها نمي بيند.
اين ماجرا تنها به تهران اختصاص ندارد. فصل گذشته كه تماشاچيان تيم دومين كلانشهر كشور از باخت تيم خود مقابل آبي پوشان پايتخت ناراضي بودند، چنان صدماتي به اتوبوس هاي شركت واحد مشهد وارد كردند كه شوراي اسلامي شهر اين شهر اعلام كرد فعلا به تماشاگران ورزشگاه تازه تاسيس ثامن، اتوبوس واحد اختصاص نمي دهد.
اين راه حل شايد در كوتاه مدت باعث شود خسارتي به اتوبوس هاي واحد وارد نشود، اما به نظر مي رسد راه حل معقولي براي درازمدت نباشد. بسياري از مسابقات فوتبال كه در تهران برگزار مي شود، جنبه ملي دارد و نيازمند آن است كه همه دستگاه ها براي ثبت يك افتخارآفريني ملي تلاش كنند، بنابراين راه حل درازمدت و كاراتر در اين مورد، همان فرهنگسازي در ميان شهروندان فوتبال دوست براي حفظ و نگهداري سرمايه هاي همگاني است. در حالي كه هنوز يك هفته تا شروع بازي هاي ليگ برتر مانده است، بهتر است فدراسيون فوتبال و سازمان ليگ با همكاري شهرداري و شركت واحد اتوبوسراني تهران، برنامه اي را براي اطلاع رساني و فرهنگسازي در استفاده از اتوبوس هاي عمومي تدارك ببينند و با تداوم آن در طول سال، سلامت اين وسايل نقليه عمومي ارزشمند را تضمين كنند.
به هر حال بهتر است تماشاچيان فوتبال انرژي خود را در فضاي پرهيجان ورزشگاه آزادي تخليه كنند تا در اتوبوس هاي واحد. به چهره هاي مظلومشان نگاه كنيد؛ آنها فرداي روز مسابقه بايد دوباره شهروندان را از خــانه هــا به مــحل كارشان برسانند.
شهروند فوتباليست
ديوارهاي اتاق نوجوانان از پوسترهاي آنها پوشيده شده است. پير و جوان در زمين هاي تمرين براي گرفتن امضا و عكس يادگاري صف مي كشند و به سلماني هم كه مي روي، در و ديوار و آينه پوشيده از عكس ها و پوسترهاي آنهاست. آنها محبوب هستند و تاثيرگذار؛ واقعا تاثيرگذار، اما اين محبوبيت و تاثيرگذاري آنها چقدر در مسائل شهروندي و اشاعه فرهنگ آن كاربرد داشته است؟ در حالي كه شركت هاي تجاري براي تبليغ كالاي خود از تصاوير ستاره هاي فوتبال استفاده مي كنند، بسياري از مديران شهري هنوز از قدرت تاثيرگذاري اين چهره ها در آموزش فرهنگ شهرنشيني و مسائلي نظير آن غافل هستند.
چند ماه پيش بود كه ستاد معاينه فني خودرو تهران در يك كار نمادين و براي اشاعه فرهنگ مراجعه به مراكز معاينه فني در بين دارندگان خودرو، از يكي از فوتباليست هاي قرمزپوشان پايتخت دعوت كرد تا خودرو خود را با وجود اينكه هنوز وقت معاينه فني اش فرا نرسيده بود، به مركز معاينه فني در پاركينگ بيهقي ببرد. نمونه چنين اقداماتي را مي توان در بسياري از امور شهري انجام داد؛ ازجمله در مهمترين معضل شهري يعني ترافيك درهم پيچيده. دستگاه هاي مرتبط با ترافيك و حمل و نقل عمومي شهر مي توان با استفاده از چهره هاي محبوب ورزشكار و هنرمند، آموزه هاي ترافيك را به نحو تاثيرگذاري به شهروندان منتقل كرد.
در مقابل ورزشكاران محبوب، شهروندان هم بايد اين نكته را در نظر داشته باشند كه پيش از هرچيز ديگر، يك شهروند مورد توجه هستند و بروز رفتارهاي خلاف فرهنگ شهروندي توسط آنها مي تواند بلافاصله با تقليد توسط هوادارانشان به اصلي غير قابل حذف از فرهنگ شهرنشيني تبديل شود.
تصورش را بكنيد كه يكي از فوتباليست هاي محبوب پايتخت بر سر ويراژ با اتومبيل در يكي از خيابان هاي شمال شهر با جوان ديگري گلاويز شود يا فوتباليست ديگر اتومبيل خود را با ويراژ از ميان ترافيك ميدان ونك عبور دهد و در حالي كه صداي گاز و ترمز ماشينش از دور به گوش مي رسد، اتومبيلش را براي خريد يك ليوان آبميوه با اين ويراژها در كنار خيابان دوبله پارك كند، چطور مي توان چنين تصويري را از ذهن شهروندان ناظر پاك كرد؟
بگذريم، سوت آغاز فوتبال زودتر از زنگ مدارس به صدا درآمده است و شهر براي 9 ماه فوتبالي ديگر چهره عوض مي كند.
از امروز تا 9 ماه ديگر با طرفداران پروپاقرصي طرف هستيم كه برد تيم محبوبشان را برد خود و باخت آن را باخت همه آرزوهاي ورزشي شان مي دانند، پس اين آغاز فصل را دست كم نگيريد.

حسين سپهري- با توسعه كشورها، اوقات مردم براي انجام فعاليت هاي تفريحي نيز افزايش مي يابد. اين امر باعث پيدايش تقاضا براي مراكز ورزشي، تفريحي، پارك ها و تسهيلات عمده براي تماشاچيان مسابقات ورزشي مي شود.
در مواردي كه فعاليت هاي توريستي يا تفريحي مورد تشويق واقع شده و يك بخش ضروري از اقتصاد را تشكيل مي دهند، دسترسي ايمن به اين اماكن و تسهيلات مناسب پاركينگ، مي تواند بخش مهمي از توفيق اين اماكن را تشكيل دهد.اگرچه ابعاد استاديوم ها يا مراكز منفرد با يكديگر بسيار متفاوت است، ولي اينگونه فعاليت ها معمولا در يك ناحيه محدود متمركزند. البته بسته به ابعاد و نوع فعاليت ها، اين اماكن مي توانند در زماني كه استفاده مي شوند، حجم قابل توجهي از ترافيك را ايجاد كنند. ممكن است لازم باشد كه در روزهايي كه چنين استاديوم هايي مورد استفاده قرار مي گيرند، از روش هاي خاص در معابر اطراف بهره گرفت.
در مورد برگزاري مسابقات در ورزشگاه ها اگرچه اين فعاليت ها در سطح ناحيه گسترده اند، ولي احتمال تمركز ترافيك در نقاط مشخص شروع يا ورودي هاي ناحيه وجود دارد. خودروها مي توانند اغلب باعث ايجاد تراكم هاي حاد و خطرات ايمني جاده شوند و اين امر مخصوصا در مورد اتوبوس ها، پاركينگ دوبله يا پارك خودرو در پياده روهاي نزديك نقاط اصلي ورود به ناحيه صادق است.
در هر حال براي حل مشكلاتي از اين دست مي بايست به دنبال راه حل بود. هنگام طراحي تسهيلات تفريحي كه به صورت دائم مورد استفاده قرار نمي گيرند، مي بايست به تسهيلات مشترك (همانند فضاي پاركينگ) با استفاده هاي كلي تر ديگر (مثلا استفاده از پاركينگ هاي استاديوم هاي بزرگ براي بازارها يا پارك شبانه خودروها در مواقعي كه از استاديوم استفاده نمي شود) توجه كرد. در اينگونه موارد لازم است كه از اين امر اطمينان حاصل شود كه چنين كاربري هاي متعددي با يكديگر تلاقي نداشته باشند و امكان تدارك كافي براي سرويس دهي به تمامي استفاده كنندگان وجود داشته باشد.
نكات اصلي كه مي بايست مورد توجه قرار گيرند، عبارتند از:
- تمامي اماكن تفريحي مي بايست بر مبناي حجم بازديدكننده خود داراي امكان دسترسي به جاده هاي توزيع كننده محلي يا منطقه اي باشند.
- كاربري هاي تفريحي مي بايست از نواحي مسكوني تفكيك شوند، ولي چنانچه ترافيك جذب شده توسعه آنها به دور از مجتمع هاي مسكوني هدايت شود، مي توان آنها را در حاشيه اين نواحي قرار داد.
- تدارك كافي حمل و نقل عمومي امري ضروري است.
- مي بايست براي تمامي شركت كنندگان يا تماشاچيان، تسهيلات مجزاي پاركينگ در محل يا نزديك به آن كه قابليت پذيرش تقاضا در ساعات ازدحام را داشته باشند، فراهم كرد.
- مسيرهاي عابران پياده بين ورودي ها و محل هاي پاركينگ مي بايست عاري از ترافيك سواره بوده و مجهز به تابلوهاي مناسب باشند.
- در جايي كه وقايع مذكور لزوم استفاده از بزرگراه هاي عمومي را ايجاب مي كند، اين امر مي بايست كاملا از ترافيك كلي تفكيك شده باشد.
- نواحي سرويس دهي و تسهيلات مربوطه مي بايست از ترافيك كلي تفكيك شوند و در صورت امكان در اوقات متفاوتي براي استفاده هاي عمومي به كار گرفته شوند.
- برخي تسهيلات همانند پاركينگ ها را مي توان به صورت اشتراكي با موارد استفاده ديگر تقسيم كرد.
خلاصه اينكه، هنگام طراحي تسهيلات تفريحي مي بايست كيفيت و ايمني جاده، دسترسي و امكانات پاركينگ آن مورد بررسي قرار گيرد. بدون در نظر گرفتن نوع و مقياس فعاليت هاي موردنظر ممكن است فقط كساني كه از آن فعاليت ها بهره مي برند، آن را لذتبخش بدانند و شهرونداني كه در نواحي مجاور اين مناطق زندگي مي كنند، ممكن است آن را يك مزاحمت و خطر بدانند. چنانچه پاركينگ خارج از سطح خيابان براي بازديدكنندگان يا تماشاچيان فراهم نشده باشد، خودروها مخصوصا اتوبوس هاي بزرگ مي توانند با توقف دوبله يا توقف در سطح پياده رو كه عابراني پياده را مجبور به استفاده از سطح سواره رو مي كند، باعث تراكم هاي عمده و خطرات ايمني جاده شوند.