مهر در راه است و به غير از روز پنج شنبه سي ويكم شهريور ماه، كه قريب يك ميليون نوآموز كلاس اول ابتدايي راهي دبستان مي شوند و در جشن شكوفه ها شركت مي كنند، سال تحصيلي جديد به طور رسمي از روز شنبه دوم مهرماه آغاز مي شود و بار ديگر، قريب هجده ميليون دانش آموز و فرهنگي راهي مدرسه ها مي شوند. با آغاز سال تحصيلي جديد، علاوه بر دانش آموزان و فرهنگيان، دغدغه هاي گوناگون خانواده ها نيز آغاز مي شود. از اين رو، روزنامه همشهري براي همراهي با خانواده ها،  فرهنگيان، مديران و مسئولان مدرسه ها جهت رويارويي صحيح و بدون مشكل با پديده هاي مرتبط با بازگشايي مدارس، از امروز تا پايان هفته جاري و نيز در چند روز آغازين ماه مهر، گزارش ها و مقاله هاي فرهنگي آموزشي گوناگوني را منتشر خواهد كرد.
امروز در آغاز اين همراهي رسانه اي، نوشته هايي را كه با بهره گيري از آخرين منابع علمي و در ارتباط با آغاز سال تحصيلي جديد و نيز چگونگي تأمين كيف و وسايل آموزشي كودكان مدرسه رو تهيه شده است،  در صفحات۱۰و ۱۱ آورده ايم.

از هفته آينده با حضور قريب ۵/۱۶ ميليون دانش آموز و يك ميليون و هشتاد هزار فرهنگي، بار ديگر گردونه پر فراز و نشيب تعليم و تربيت كشور به راه مي افتد و زنگ ۱۳۵ هزار مدرسه در سراسر كشور نواخته مي شود تا كودكان اين مرز و بوم، با هزار اميد و آرزو از سوي پدران و مادران خود روانه مدرسه ها شوند و شكوفايي جوانه هاي اميد آغاز گردد.
امسال سال تحصيلي را درحالي آغاز مي كنيم كه در واپسين روزهاي شهريور ماه، هنوز خبرهايي مبني بر ادامه فعاليت مدارس كپري در كشور لااقل تا سه سال آينده و نيز وجود ۲۲۰ هزار كلاس درس در شرف تخريب در مطبوعات درج مي شود . علاوه بر اين، هنوز هم در بخش هايي از كشور، شاهد فعاليت مدرسه هاي دو و سه نوبته هستيم و بسياري از مدرسه هاي دولتي، حتي در شهرهاي كلاني همچون تهران در تأمين هزينه هاي جاري خود درمانده اند. افزون بر اين ها، عدم توزيع نابرابر معلمان در سطح كشور و وجود سرباز معلمان با كمترين اطلاعات علمي و معلمان حق التدريس با نازل ترين دريافتي و حقوق معلمي از ديگر مشكلات وزارتخانه بزرگ و گسترده آموزش و پرورش در كشور است. علاوه بر اين ها، ناعدالتي هاي موجود در برخورد با معلمان در گوشه و كنار كشور و عدم رعايت روابط انساني توسط مديران آموزش و پرورش در برخي از مدرسه ها و نيز ادارات آموزش و پرورش مناطق، شهرستان ها و استان ها، از معضلات درون سازماني سامانه تعليم و تربيت كشور است. اگر به اين موارد، نبود بودجه لازم براي اتمام پروژه هاي عمراني و نيز عدم اختصاص بودجه به فعاليت هاي آموزشي و پرورشي و بلعيده شدن ۵/۹۱ بودجه هاي مصوب اين وزارتخانه به وسيله حقوق و مزاياي فرهنگيان (به رغم اين كه حقوق و مزاياي انفرادي هريك از معلمان، در قياس با ساير وزارتخانه در پايين ترين حد خود است) و برخي ايرادهاي ساختاري _ مديريتي را نيز اضافه كنيم، عمق مشكلات آموزش و پرورش بيشتر نمايان مي شود.
به نظر مي رسد، آموزش و پرورش مي تواند به عنوان محل تحقق هر چهار شعار محوري كه رياست محترم جمهوري به عنوان برنامه هاي خود از آنها ياد كرده است، تلقي شود. اگر مي خواهيم اين همه بي عدالتي كه اتفاقاً در حوزه ادبيات تعليم و تربيت نيز از آن با عنوان نابرابري آموزشي ياد مي كنند، از آموزش و پرورش دور شود، و اين نهاد عظيم در مسير پيشرفت و تعالي خود و آنگاه كشور گام  بردارد و خدمت به بندگان خود نيز تجلي يابد، بايد شعار مهر ورزيدن، شعار اصلي آموزش و پرورش در سال تحصيلي جديد شده و مهر با مهر آغاز شود تا به ياري خدا، شاهد حركت به سوي برابري آموزشي و رفع مشكلات نهاد آموزش و پرورش در طول دوران رياست جمهوري آقاي احمدي نژاد باشيم.

شروع مهد كودك يا كودكستان خيلي سخت و دشوار به نظر مي آيد. تا اين زمان، فرزند شما تقريباً بيشتر زندگي خود را در خانه با شما گذرانده است و اكنون مي خواهد وارد اجتماعي بزرگتر شود و مي بايست بياموزد چگونه با ديگران همراهي كند و بپذيرد كه از اين به بعد، ديگر توجه بزرگترها نسبت به او كمتر خواهد شد. در عين حال بايد عادت كند تا در محيطي جديد و ناآشنا به سر برد.
از همه مهمتر اين كه او مي بايست تمام كارهايش را بدون شما انجام دهد.كودكان بين ۲ تا ۳ ساله ابتدا پافشاري بر استقلالشان دارند و پس از آن نياز به محافظت را جايگزين آن مي كنند. زماني بي محابا مثل باد به آن طرف خيابان مي دوند و شما هم نگران و هراسناك به دنبال وي مي دويد و زماني ديگر به پاي شما مي چسبد و خواهش و زاري مي كند كه بغلش كنيد. كودكان در اين سنين مي خواهند آگاهي خود را نسبت به دوروبرشان افزايش دهند و ديگران را موجودي جدا از خود ببينند.
كودكان هيچ مفهومي از زمان در ذهن ندارند و تمايل دارند در زمان حال زندگي كنند و پس اين جمله بدين معني است كه آنها ديروز را كاملاً فراموش كرده و فردا را با زماني بسيار دور مي پندارند. اگر به كودكي دو ساله بگوييد كه «به نيم ساعت قبل خود فكر كن» وقت خود را تلف كرده ايد. اما هنگامي كه مادر كنارش نيست بر اساس تجربه مطمئن است كه مادرش برمي گردد. اگر كودك را با چيزهايي كه لذت مي برد سرگرم كنيد، اصلاً نمي فهمد كه چقدر از زمان گذشته است.براي فرزندتان مانند خودتان تقويت اعتماد به نفس بسيار حياتي است. او هر چه بيشتر احساس امنيت كند، بهتر مي تواند خود را با محيط سازگار كند. قبل از آن كه شما شروع به كار كنيد بايد بر اساس نظارت«هانا مورتايمر»(روانشناس كودك) عمل كنيد.وي مي گويد، سعي كنيد براي هر كاري كه كودك انجام مي دهد به طور مداوم وي را تحسين كنيد. ترتيبي بدهيد كه بتواند با دوستانش به بازي بپردازد. گاهي در خانه خودش و گاهي در خانه دوستانش. اگر مدتي در خانه دوستانش (حتي اگر نيم ساعت هم باشد) به بازي بپردازد و شما حضور نداشته باشيد كار بسيار درستي انجام داده ايد. موضوع ديگري كه مي تواند زندگي قبل از مدرسه اش را ساده تر كند، اين است كه بتواند در برخي كارهايي كه انجام مي دهد مهارت كسب كند. مثلاً به او كمك كنيد تا خود لباسش را دربياورد و به جالباسي آويزان كند و يا بتواند فنجان نوشيدني خود را نگه دارد و از همه مهمتر بدون كمك به توالت برود. در اين مورد«هانا مورتايمر»مي گويد:« با انجام اين كارها از سوي فرزند شما تشكر از وي بسيار مفيد خواهد بود. »
اگر كودك شما بداند كه شما چه انتظاري از وي داريد بهتر مي تواند خود را با شرايط جديد وفق دهد و كارهاي خود را كامل تر انجام مي دهد. با او درباره كارهايي كه بايد انجام دهد، صحبت كنيد و كارهايي را كه بايد در مهد كودك انجام دهد به او گوشزد كنيد.
«هانا مورتايمر»مي گويد:«كودكان نياز دارند كه بدانند چه بازي هايي بايد انجام دهند و يا اين كه چه كارهايي در كودكستان بايد صورت پذيرد.»
يكي از والدين مي گويد:«هنگامي كه براي اولين بار دخترم را تنها گذاشتم، اشتباه كردم به او نگفتم كه دارم تركش مي كنم و وقتي به بيرون از محوطه مهد كودك رفتم، مي توانستم، حرف هايي كه با عصبانيت مي زد بشنوم، مثلاً دخترم مي گفت: «من مي خواهم كارهايم را در خانه انجام دهم.» اما او نمي فهميد كه همان كارهايي كه در خانه مي تواند انجام دهد در مهدكودك هم قابل اجرا است.»
«هانا مورتايمر» توصيه مي كند روز اول كه فرزند شما به مهد كودك يا كودكستان مي رود حتماً از دور وي را همراهي كنيد. زيرا با اين كار كودك شما به وسايل دوروبر خود عادت مي كند و با ديدن مداوم شما اعتماد به نفس وي نيز افزايش مي يابد.
كودكان قادر نيستند آينده دور خود را ترسيم كنند، شما نيز در مورد آينده وي و كارهايي كه بايد انجام دهد صحبتي نكنيد، زيرا اين عمل تأثير مثبتي در فرزندتان نمي گذارد و ناآرامي و بي قراري اش را از گام هاي بزرگي كه در آينده مي خواهد بردارد بيشتر مي كند. در مهد كودك خواست هاي اوليه كودك برآورده مي شود. رفتار شما در تغيير شخصيت كودكتان، حياتي و سرنوشت ساز است. هر كاري كه مي خواهد شروع كند تا رسيدن به نتيجه آن، دچار ترس و وحشت مي شود. بايد با وي صحبت كنيد و آگاهش كنيد اگر او به تنهايي و بدون هيچ اطميناني از جانب والدين كاري را بخواهد انجام دهد، چيزي جز ترس و تزلزل در كار نصيبش نمي شود. در عين حال، شما نيز نبايد به خود اجازه دهيد كه ترس خود را به فرزندتان نشان دهيد و يا اين كه كودك ببيند و احساس كند كه شما نگران هستيد.
«هانامورتايمر» در اين مورد مي گويد: «با شروع مهد كودك شايد شما احساس بدتري نسبت به فرزندتان داشته باشيد. جلب اعتماد مردم از طرف فرزند شما واقعاً كار مشكلي خواهد بود و شما بيشتر از فرزندتان به اين موضوع آگاهيد و از عكس العمل هاي فرزندتان در هراسيد. اما اگر شما نگراني تان را به كودك نشان دهيد، دقيقاً همين نگراني را به او نيز انتقال مي دهيد. پس تلاش كنيد تا آرام باشيد. هر چيزي كه او به خانه مي آورد، برايش ارزشمند است.براي وسايل و كارهايي كه در مهدكودك به او محول شده ارزش قائل شويد. عواطف و احساسات خود را همانند قبل به او نشان دهيد و بگوييد كه جدايي شما از او بسيار سخت است. اما به او اطمينان دهيد كه موفق خواهد شد و به محيط مهد كودك عادت خواهد كرد و علاقه مند خواهد شد.
«هانا مورتايمر»مي گويد:«هر كاري را كه مي خواهيد براي فرزندتان انجام دهيد، سعي كنيد تا با آرامش صورت گيرد. حتي اگر ديديد او با فرياد و فغان و بدون آرامش شما را ترك مي كند، در اين حالت شما بايد شرايط روحي و رواني را به طوري فراهم بياوريد تا او هر كاري را كه علاقه مند است و براي «خاطر دل شما» انجام دهد.
اگر اين نقش شما به شكست انجاميد، ديگر هر كاري كه خودش مي خواهد انجام مي دهد.وقتي مسئولين باتجربه آموزشي، شما را مطمئن مي كنند كه فرزندتان آماده ماندن در مهد است، بپذيريد،زيرا به احتمال زياد درست متوجه شده اند. شما مي  توانيد زماني را در نظر بگيريد و آنجا را ترك كنيد، سپس بدون آن كه فرزندتان متوجه شود، بياييد و از پنجره مراقب اوباشيد. از اين طريق مطمئن مي شويد كه او آرام شده است.» مورتايمر ادامه مي دهد:« كودكي كه فقط مي گريد، گريه يكي از علائم پذيرش شرايط جديد است. بنابر اين نگران نباشيد و عقب نشيني نكنيد.
هنگامي كه مي بينيد فرزند شما يكي از معلمان يا دستياران مهد كودك را در آغوش كشيده، حسادت نكنيد. هر كاري كه مي خواهيد انجام دهيد، فقط بدون خداحافظي كودكتان را ترك نكنيد.»

۱۰ روش آماده كردن بچه ها براي رفتن به مدرسه
اولين روز مدرسه مي تواند يكي از روزهاي سخت زندگي بچه ها باشد. همه بچه ها از رفتن به جاهاي جديد و ديدن افراد جديدي كه تا به حال نديده اند و يا براي مدتي از آن دور بوده اند، دچار دلهره مي شوند. چند راه مفيد آماده كردن آنها براي مواجه شدن با اين شرايط جديد به شرح زير است:
۱- با فرزندتان راجع به زمان بندي كلاس ها و ساعت شروع و پايان مدرسه صحبت كنيد و به او آگاهي لازم را بدهيد.
۲- از فرزندتان راجع به احساسش در مورد مدرسه رفتن سؤال كنيد و بگذاريد راحت راجع به هيجان و يا نگراني هايش صحبت كند.
۳- قبل از شروع مدرسه، با فرزندتان از مدرسه و كلاس ها ديدن كنيد و در صورت امكان، با معلم فرزندتان قبل از شروع روزهاي درسي (به اتفاق او)، ملاقاتي داشته باشيد.
۴- از نكات مثبت مدرسه مثل باسواد شدن، اردوها و پيدا كردن دوستان جديد، براي فرزندتان بگوئيد.
۵- به كودكتان بگوئيد كه همه بچه ها حتي خود شما هم روز اول مدرسه دلهره و اضطراب داشته ايد.
۶- به صورتي كه صلاح مي دانيد مثلاً با گذاشتن يك علامت روي ظرف غذاي كودكتان به او خاطر نشان كنيد كه دائماً حتي وقتي كه او در مدرسه است، به فكرش هستيد.
۷- به او اطمينان بدهيد كه اگر اتفاقي در مدرسه برايش بيفتد شما حتماً در حل آن به او كمك خواهيد كرد.
۸- اگر همكلاسي هايش مشخص هستند، ترتيبي بدهيد كه قبل از شروع كلاس ها همديگر را ببينند و با هم آشنا شوند.
۹- ترتيبي بدهيد كه با همكلاس هايشان، قبل از شروع كلاس ها يك روز به مدرسه بروند و با هم در مدرسه و كلاس ها بگردند.
۱۰- برايش از كلاس هاي فوق العاده و شركت در تيم هاي ورزشي مورد علاقه اش بگوييد كه مي تواند بعد از مدرسه در آنها شركت كند. مي توانيد يك ميهماني «بازگشت به مدرسه» در روزهاي پاياني تعطيلات بگيريد و همكلاس هايش را دعوت كنيد.
مترجم: راحله زند وكيلي
كتايون طاهباز

همه ما در زندگي روزمره با كودكاني مواجه شده ايم كه لحظه اي آرام و قرار ندارند. پر جنب و جوش و پرتحركند، آرامش ندارند و آسايش ديگران را به هم مي زنند و گاهي هم البته «از ديوار راست بالا مي روند!» بچه هايي كه بايد خواسته خود را دو، سه و گاه دهها بار تكرار كنيم تا شايد بشنوند و يا گوش كنند، «انگار با ديوار حرف مي زنيم.» البته خوشبختانه ناشنوا نيستند. اين بچه هاي معصوم از يك اختلال رنج مي برند و در نتيجه پدران و بخصوص مادران و معلمين اينگونه اطفال اغلب افرادي خسته و احياناً اختيار از كف داده مي شوند. اين اختلال چيست؟ علل و راههاي درمان آن كدامند؟
اختلال كم تمركزي و يا بيش فعالي يكي از شايعترين اختلالات كودكان و نوجوانان است كه با نام «ADHD» شناخته شده است.
بسياري از افراد گمان مي كنند اين بيش فعالي و عدم تمركز فقط مختص كودكان است، در حالي كه طبق آمار بيش از ۵% مردم در سراسر دنيا با آن دست به گريبان هستند.
پژوهش ها حاكي از آن است كه اين اختلال در پسران ۳ تا ۵ برابر شايعتر از دختران است. در اين گونه اطفال ويژگي هايي وجود دارد كه به خودي خود نابهنجار نيستند اما نابهنجاري آنها زماني روشن مي شود كه جنبه اي افراطي پيدا كند. اين ويژگي ها عبارتند از:
نوباوگي: والدين آنها اظهار مي كنند كه اين كودك از وقتي كه به دنيا آمد با بقيه فرق داشت. هنگام شير خوردن آرامش نداشته، قولنج داشته و گريه هاي بي دليل مي كند. اين كودكان در زمينه خواب نيز مشكلاتي دارند برخي از آنها تا دير وقت بيدار مانده و به سختي به خواب مي روند و برخي ديگر به سرعت به خواب رفته و به سختي بيدار مي شوند. اغلب والدين آنها اظهار مي كنند هميشه در حال حركت بوده، هر جايي سرك مي كشيد و مي خواست كه همه چيز را لمس كند و البته به طور تصادفي هر چه كه در ديدرس وي بود، مي شكست.
كودكي: قادر به خواندن كتاب براي مدت طولاني نيست چون به سرعت علاقه خود را از دست مي دهد. نمي تواند بدون پيچ و تاب خوردن بر سر ميز غذا بنشيند؛ حتي نمي تواند با آرامش جلوي تلويزيون بنشيند. دائماً در سر كلاس حركت كرده، حرف مي زند، دلقك بازي درمي آورد، تنه مي زند و مخل آسايش همه است. به نظر مي رسد اين كودكان رشد ناهمگوني داشته باشند به عنوان مثال بتوانند تمرينات رياضي پايه سوم تحصيلي را انجام دهند اما در زمينه خواندن، همچون كلاس دومي ها بخوانند. دو نوع از شايعترين اختلالات رشدي خاص آنها، اختلال در خواندن يا ديكته و اختلال در رياضي است. اين افراد رياست طلب هستند و مي خواهند كه همه چيز را خود تعيين كنند و اگر چيزي بر وفق مراد آنها نباشد آن را ترك مي كنند و يا لجاجت و پرخاشگري نشان مي دهند. او خيلي سريع دوست پيدا مي كند اما رفتارش به گونه اي است كه باعث پراكنده شدن ديگران مي شود. البته اين علائم در كودكان مبتلا ۸۰% تا نوجواني و ۶۵% تا بزرگسالي باقي مي ماند.
براساس آمار اعلام شده ۶% از كودكان تهراني در مقطع ابتدايي دچار اين اختلال هستند.
از نظر آسيب شناسي عوامل ژنتيك، عفونت ها در سه ماهه اول بارداري، صدمات مغزي جزئي، نقص واسطه هاي شيميايي از عوامل مطرح شده مي باشند.
در درمان اين كودكان روشهاي رفتاردرماني به همراه رژيم غذايي خاص و داروهايي كه پزشك براي درمان اين اختلال تجويز مي كند بهترين نتايج را در كنترل علائم دارد.
در دارو درماني از داروهاي محرك استفاده مي شود كه از دسته اين داروها عبارتند از: داروي آمفتامين _ د (دگزدرين)، متيل فنيديت (ريتالين)، پمولين (سيلرت) كه در حدود دو سوم كودكان مبتلا پاسخ خوبي به يكي از اين داروها مي دهند. اين داروها هم علائم پر تحركي و هم علائم كم تمركزي و بي دقتي را كنترل مي كنند.
در رابطه با رژيم درماني براساس مطالعات انجام شده كمبود دي هگزانوئيد اسيد (اسيد چرب موجود در ماهي) موجب بروز اينگونه علائم مي شود. بنابراين تن ماهي، قزل آلا، ساردين را به صورت وعده اصلي غذايي و يا ميان وعده توصيه مي كنيم و همچنين استفاده از شكر و شكلات و شيريني در كودكان بيش فعال (هايپر اكتيو) سبب تشديد فعاليت آنها و بروز رفتارهاي عصبي در آنها مي شود. البته آموزش والدين و مهارتهاي خود كنترلي نيز هم سطح با دارو و رژيم درماني مؤثر است.
منابع:
- خبرنامه انجمن روانپزشكي كودك و نوجوان ايران شماره ۵ و ۶
- مركز محاسبات فن آوري اطلاعات دانشگاه اصفهان
- مقاله بيش فعالي دكتر كتايون خوشابي
- مقاله كودكان هايپر اكتيو
- مينو پرنياني، - (مترجم) (۱۳۷۷. چاپ اول) پل وندر، بزرگسالان بي قرار همان كودكان بي  قرارند، ياسمين.
سميرا كبريايي