Hamshahri Newspaper

سينماي ايران سال هاست كه شهرتي بين المللي يافته است. سينمايي كه از اواخر دهه هشتاد حضور پررنگي را در عرصه هاي بين المللي تجربه كرد و در دهه نود كشف بزرگ شاخص ترين جشنواره هاي سينمايي دنيا بود. در سال هاي اخير اما، اين سينما افت و خيزهايي را تجربه كرده است. مثلاً بلافاصله پس از حضور پررنگ و بي سابقه سينماي ايران در جشنواره برلين، هيچ راهي به جشنواره كن نمي يابد. در مجموع هم اگر بخواهيم حضور بين المللي سينماي ايران را در سال هاي اخير با دهه طلايي نود ميلادي مقايسه كنيم بايد اذعان كنيم كه با افتي محسوس مواجه شده ايم.
اين البته تنها يك سوي ماجرا است و وقتي از صرف حضور در عرصه هاي بين المللي و نمايش و درخشش در جشنواره ها گذر كنيم و بخواهيم سهم سينماي ايران در بازارهاي جهاني را جست وجو كنيم به نتايج غم انگيزتري هم مي رسيم؛سينمايي كه بسياري از فيلم هاي افتخار آفرينش در جشنواره هاي بين المللي وقتي نوبت به اكران عمومي مي رسد تنها چند سالن محدود و كوچك را (تازه آن هم در زماني كوتاه) در اختيار مي گيرند.
حضور سينماي ايران در عرصه هاي بين المللي همواره با چالش هايي مواجه بوده است. از وقتي مديران جشنواره هاي جهاني، به راحتي از كنار فيلم هاي خوب فيلمسازان برجسته گذر كرده و دل به برخي سياه مشق هاي كارگردانان جوان بستند، اين پيش فرض در ميان برخي از كارشناسان و اهالي سينما قوت گرفت كه در بسياري از جشنواره ها، ملاك حضور فيلم خوب نيست، آنها به دنبال فيلم هايي هستند كه با سلايق شان همخواني داشته باشد.
مسعود كيميايي كه در اوايل دهه نود ميلادي با فيلم هاي دندان مار و گروهبان تجربه حضور و دريافت جايزه از جشنواره هايي چون برلين و ونيز را در كارنامه خود ثبت كرده، معتقد است در بسياري از مواقع مديران فستيوال ها سليقه خود را به فيلمسازان تحميل كرده اند.
برنده جايزه ويژه هيأت داوران جشنواره برلين (1990) مي گويد: سينماي فستيوال پسند ايران بر اساس سفارش و تقليد شكل گرفته است؛ سفارش از مديران فستيوال هاي خارجي و گاهي اوقات هنربانان داخلي و تقليد از سياق فيلمسازي عباس كيارستمي.
كيميايي، از عباس كيارستمي به عنوان يك استثنا نام مي برد و مي افزايد: كيارستمي از هيچ جرياني سفارش نپذيرفته و از همان روزهايي كه فيلم كوتاه
مي ساخت همين سليقه و ديدگاهي را داشت كه امروز در فيلم هايش مي بينيد. كيارستمي قطعاً كارش را خوب بلد است و مي داند كه چكار مي كند.
كيميايي در كنار كيارستمي، به حضور شوق آفرين برخي از فيلمسازان جوان اشاره مي كند كه كوشيده اند مستقل باشند و راه خود را بروند. او در خصوص راه يافتن برخي فيلم ها به جشنواره هاي جهاني به نكته جالبي اشاره مي كند: تصورش را بكنيد، مدير يك فستيوال، فيلم ناصر تقوايي را كنار مي گذارد و فيلم كسي را انتخاب مي كند كه هنوز بلد نيست جاي دوربين را درست انتخاب كند؛ يعني شخصي كه حتي بديهيات فيلمسازي را هم نمي داند ولي راه و رسم به دست آوردن دل مدير فلان فستيوال اروپايي را بلد است به كارگرداني مثل تقوايي ترجيح داده مي شود. اين جا ديگر واضح است كه ملاك حضور هر چه باشد، قطعاً سينما نيست.
وقتي فيلم هاي كيارستمي مورد توجه جهانيان قرار گرفت بسياري از فيلمسازان به سوداي جهاني شدن، سبك فيلمسازي او را در پيش گرفتند. نمونه واضحش محسن مخملباف است كه از سلام سينما به بعد كوشيد تا كيارستمي ديگري باشد و در مقاطعي هم حضور موفقي در جشنواره هاي جهاني داشت ولي نه تنها اين ماجرا دوام نيافت كه حتي محبوبيت داخلي اش را هم از كف داد.
چنان كه پيش بيني مي شد دامنه تقليد از سينماي كيارستمي چنان گسترش يافت كه كم كم مديران برخي جشنواره هاهم، صدايشان درآمد و فيلم هاي ايراني را ملال آور و تكراري خواندند.
جداي از اين ها وقتي وارد مقوله بازارهاي جهاني شويم سهم سينماي ايران را بسيار ناچيز مي بينيم. جز چند استثنا مثل اكران موفق فيلم هاي مجيد مجيدي در كانادا و آمريكا و نمايش عمومي برخي از آثار كيارستمي در اروپا؛ نكته چشمگير ديگري در اين زمينه به چشم نمي خورد. علي معلم، تهيه كننده و منتقد سينما در اين زمينه مي گويد: سهم سينماي ايران از بازارهاي جهاني چيزي در حد صفر است و اين معضل نتيجه فقدان يك مديريت واحد در سينما، نداشتن استراتژي تبليغاتي صحيح و نگاه بعضاً سياسي به جشنواره هاي جهاني است.
او مي افزايد: حضور سينماي ايران در جشنواره جهاني، مانند حضور تيم ملي در جام جهاني فوتبال قطعاً امر مثبتي محسوب مي شود اما مسئله غيبت سينماي ما در جشنواره كن امسال، باعث سوء تعبيرهاي در بين اهالي سينما و مخاطبان شد. متأسفانه ما ملت افراط و تفريط هستيم. همان طور كه يك روز حضور چند فيلم ايراني در جشنواره هاي جهاني را سياسي تلقي مي كنند و مي گويند رابطه اي در ميان است و وقتي اين اتفاق نمي افتد، مانند امسال، باز مي گويند سينماي ايران تمام شده و چون سياست اتحاديه اروپا در قبال مسائل سياسي ايران چنين و چنان بوده، سينماي ايران را از اين جشنواره حذف كردند.
معلم كه به عنوان تهيه كننده گاو خوني در جشنواره هاي بين المللي متعددي حضور يافته معتقد است سينماي ايران نيازمند حضور جهاني است. او
مي گويد: حدود 22 سال پيش سينماي پس از انقلاب ما، به واسطه خود انقلاب توجهي كه سراسر دنيا به مسائل ايران داشت، موفق به حضور در جشنواره هاي معتبر شد.
اولين تصوير جامعه پس از انقلاب ايران ابتدا توسط امير نادري و بعدها عباس كيارستمي به آن سوي آب ها رفت و به تدريج در مورد سينماي ايران كنجكاوي به وجود آمد. به طوري كه زمان زيادي طول نكشيد كه جهان، سينماي ايران را به رسميت شناخت. همين موضوع ادامه پيدا كرد تا جايي كه سينماي ايران امروز در اغلب جشنواره هاي دنيا با هر رتبه اي، يك نماينده دارد.
سال ها پيش يك منتقد قديمي جمله اي را گفت كه حالا كاربردي تر از هر زمان ديگر به نظر مي رسد: سينماي ايران اگر خواهان پيشرفت در عرصه هاي بين المللي است بايد از دايره تقليد خارج شود. فيلمساز جواني كه روياي جهاني شدن دارد و از روي دست كيارستمي فيلم مي سازد، ممكن است به صورت مقطعي به توفيقاتي در برخي از جشنواره ها دست پيدا كند ولي در نهايت به فراموشي سپرده خواهد شد و بايد به حضور در جشنواره هايي دل خوش كند كه اعتبار چنداني ندارند.
سينماي ايران با خروج از دايره تقليد مي تواند همچنان در عرصه هاي بين المللي حضوري درخشان داشته باشد و با برنامه ريزي درست در درازمدت مي توان اميدوار بود اتفاقي كه
درخصوص برخي از فيلم هاي ايراني در بازارهاي كانادا و آمريكاي شمالي رخ داده، نهادينه شود.