از هنگام تأسيس استان خراسان شمالي در بهار سال 1383 تلاش گسترده اي براي رونق بخش هاي مختلف استان آغاز شده كه در اين ميان اقدامات سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري از اهميت بيشتري برخوردار است.
محسن لشگري رئيس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان در گفت وگو با همشهري اظهار داشت: خراسان شمالي پيوسته دروازه خراسان بزرگ تلقي شده است و اكنون نيز اين استان با قريب يك ميليون نفر جمعيت و 28100 كيلومتر مربع مساحت از 14 استان كشور و 51 كشور در جهان بزرگتر است. وي افزود: زندگي اقوام كرمانج، فارس،  ترك، تركمن، عرب، لر و بلوچ كه در طول زمان با هم آميخته و كانون وحدت در منطقه تشكيل داده اند، اين استان را به گنجينه قوميت ها و مذاهب مختلف تبديل كرده است. خراسان شمالي بهشت باستان شناسان است و پيشينه تاريخي آن به هزاره پنجم و ششم پيش از ميلادي مي رسد .كاوش ها و گمانه زني ها از سكونت آريايي ها، مادها و اشكانيان و ساسانيان و تمدن باشكوه آنان در اين منطقه گواهي مي  دهد. پس از اسلام نيز آثار ارزشمندي از خوارزمشاهيان تا قاجار در اين سرزمين بر جا مانده است. وي گفت: خراسان شمالي گذرگاه سالانه بيش از 20 ميليون زاير حضرت امام رضا(ع) است كه از شمال به جنوب و از جنوب به شمال سفر مي كنند. برخي از اين مسافران حداقل يك شب در بجنورد بيتوته مي كنند و در مسير خود در مناطق ييلاقي و پارك هاي استان توقف مي كنند. اين استان 220 كيلومتر با كشور تركمنستان مرز مشترك دارد، با بازگشايي گمرك قديمي پرسه سو با مبادله كالا ميان دو كشور تحول بزرگي در اقتصاد منطقه و رونق گردشگري حاصل مي شود. فرودگاه بجنورد پذيراي مسافران پروازهاي هوايي است و با پيوستن به راه آهن سراسري از طريق گرگان به بجنورد و مشهد، مسافران بيشتري از اين مسير عبور مي كنند.
رئيس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان با تأكيد بر توانمندي ها و قابليت هاي استان با طبيعت بكر، فرهنگ غني و آداب و رسوم و سنت ها و آئين هاي متنوع اقوام ساكن استان خاطرنشان ساخت: با استقرار پايگاه هاي دائمي در ورودي ها و خروجي هاي شهرستان ها، گردشگاه ها و آثار طبيعي، تاريخي، فرهنگي و مذهبي استان را به مسافران معرفي مي كنم. در بازارچه هاي دائمي صنايع دستي مردم را به نمايش مي گذاريم و با افزايش تخت هاي اقامتي سعي مي كنيم با بهبود خدمات و ايجاد تسهيلات زمان توقف مسافران را در استان افزايش دهيم. وي افزود: مقدمات احداث دو هتل سه ستاره در بجنورد فراهم شده و براي تأسيس اقامتگاه در روستاهاي هدف گردشگري از سوي بخش خصوصي اقدام شده است كه براي دريافت مجوزهاي لازم فعاليت مي كنند.
ديدني هاي خراسان شمالي
هر يك از شهرستان هاي استان براي گردشگران ديدني هاي فراواني دارند، بجنورد كانون بزرگ جهانگردي شمال شرق ايران نام دارد و در سال 1375 به عنوان قطب گردشگري استان خراسان انتخاب شد. بخش بزرگي از پارك گلستان در اين منطقه قرار دارد. پارك بش قارداش، مجموعه تفريحي تاريخي مربوط به دوره قاجار كه آرامگاه سردار مفخم فرمانرواي دوره ناصر الدين شاه در آن قرار دارد. چشمه پر آب معدني با خواص درماني، دو استخر زيبا و فضاي سرسبز و خرم و درختان كهنسال پارك، مكان دل انگيزي براي گردشگران و مسافران است. اين پارك در 5 كيلومتري جاده بجنورد به شيروان واقع شده است و پارك زيباي بابا امان در 6 كيلومتري جاده بجنورد- اسفراين تفرجگاه دل گشاي ديگري براي خانواده ها و گردشگران است.
دو بناي تاريخي مانند نگين درخشاني زينت بخش شهر بجنورد است. بناي تاريخي آئينه خانم مفخم، ساختمان زيبايي كه از دوره قاجاريه به جا مانده و با شماره 31167 در آثار ملي به ثبت رسيده و اكنون موزه زيبايي شده كه تماشاي آن بسيار لذت بخش است. پروانه كلاته اي كارشناس ميراث فرهنگي و مسئول موزه آئينه  خانه مي گويد: موزه آئينه خانه مفخم در سال عربي 1254 تا 1321 هـ.ق بنا شده و روزگاري داخل باغ بزرگي قرار داشت كه دارالخلافه و مقر حكومتي سردار مفخم (يار محمدخان شادلو) بوده و ناصر الدين شاه قاجار و ساير مقامات عهد ناصري بارها در اين ساختمان حضور داشته اند.
كلاته اي كه راهنمايي ديداركنندگان از موزه را به عهده دارد، مشخصات بنا را چنين شرح مي دهد: بناي تالار آيينه با تلفيقي از معماري سنتي ايراني و معماري مدرن اروپا ساخته شده و مصالح به كار رفته از سنگ هاي معدن چهار خروار بجنورد و آجر،  ماسه، گچ، چوب، ملات ساروج، پي سنگي و شفته آهك است و يك معمار اصفهاني الاصل به نام ممتحن الملك شقاقي نخستين فارغ التحصيل آرشيتكت ايراني از فرانسه آن را ساخته است. وي معمار دارالفنون تهران هم هست. نماي ساختمان با كاشي هاي زيبا از نوع معرق، معقلي و هفت رنگ تزئين شده و در قسمت ورودي ساختمان دو طبقه آئينه خانه، چهار ستون زيبا با بيش از ده متر ارتفاع و قطر 120 سانتي متر ديده مي شود. درهاي ساختمان از چوب صندل باطرح  ها و نقش هايي از عاج فيل هندوستان معرق كاري شده است. از جمله ديدني هاي موزه در طبقه دوم 141 عكس سياه و سفيد از رجال سياسي دوره صفويه، زنديه و قاجاريه است.
عمارت مفخم، روبه روي آيينه خانه، بناي زيباي ديگري در شهر بجنورد است كه اكنون محل استقرار سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان است. اين بنا 32 اتاق و دو تالار دارد كه آينه كاري و كاشي كاري و گچبري هاي آنها بسيار زيبا و تماشايي است. بناي سنگي يا آتشكده اسپاخو يك اثر تاريخي برجسته از دوره ساساني است كه در 100 كيلومتري غرب بجنورد واقع شده و از آثار ثبت شده ملي كشور به شمار مي آيد. در ميان مردم روستاي اسپاخو اين بنا به كليساي اسپاخو شهرت دارد.
شهرستان شيروان با قدمت ديرينه خود كه از سكونتگاه هاي اوليه پارت ها به شمار مي آيد، ييلاق هاي زيبا و غارهاي باارزشي دارد.
غلامرضا فيض فرماندار شيروان با اشاره به توانمندي هاي گردشگري اين شهر مي گويد: مناطق خوش آب و هوا و سرسبز و خرم كم نظير شيروان و اطراف آن مانند گليان، استخري و زوارم پذيراي گردشگران است كه در فاصله يك ساعت و نيم از مشهد به اين شهر مي رسند. وي امكان برگزاري ورزش هاي زمستاني و رونق اسكي با استقرار تله كابين را يكي از موارد سرمايه گذاري بخش خصوصي در اين منطقه عنوان كرد و از اختصاص تسهيلات براي سرمايه گذاران در ساختن هتل و ميهمانسرا سخن گفت و افزود: در حال حاضر ميهمانسراي جهانگردي شيروان و يك هتل متعلق به بخش خصوصي از گردشگران پذيرايي مي كنند.
مهدي رحيم پور رئيس ميراث فرهنگي شهرستان شيروان نيز تپه نادري و برج و باروهاي دوران اسلامي مانند چهارتاقي دوره تيموري، جاذبه كوچ عشاير قهرمانلو در ارديبهشت ماه كه از مراغه تپه به اين منطقه كوچ مي كنند، غارهاي سليمان و پوستيني دوز و ييلاق هاي گيل نامانلو، بوانلو، گليان، چيانلو و آلاشلو را از جمله مكان هاي ديني اين شهرستان نام برد.
شهرستان جاجرم با تپه هاي باستاني باارزش، با قدمت 12هزارسال مانند قم تپه، تپه پهلوان و حيدران و مسجد جامع و قلعه سنگي زيبا به نام قلعه جلال الدين و كاروانسراها و رباط هاي به جامانده از جاده ابريشم، غار گنج كوه شوغان، منطقه حفاظت شده مياندشت و يخچال طبيعي سنخواست، حداقل يك روز گردشگران را به خود جلب مي كند. شهر اسفراين يكي از اقامتگاه هاي نخستين ايراني ها محسوب مي شود.
جواد اكبري مقدم- يك مراقب آثار باستاني در اداره ميراث اسفراين- مي گويد: شهر اسفراين كه به نام هاي سپهرآيين و ميان آباد نيز از آن نام برده شده، يكي از شهرهاي قديمي خراسان است كه آثار باستاني و جاذبه هاي گردشگري فراواني دارد كه روستاي رويين و دره بيدواز در ميان آثار طبيعي و شهر بلقيس از آثار تاريخي، شهرت و اهميت بيشتري دارند.
شهر بلقيس به سبك معماري ساساني با قدمت صدراسلام كه در زمان صفويه نيز مسكوني بوده داراي 29برج و يك خندق بوده است.
كشتي باچوخه در اسفراين، مورد علاقه مردم خراسان است كه هر سال در ماه فروردين برگزار مي شود و به پهلوان برنده، جوايزي مانند قوچ، جوايز نقدي و كالاهاي برقي اهدا مي شود. يك قسمت از ورزشگاه هنگام برگزاري مسابقه به زنان اختصاص دارد. كشتي باچوخه سمبل شهر اسفراين است و مجسمه اي از اين ورزش پرطرفدار در ورودي شهر نصب شده است.
از ديدني هاي شهر فاروج دره هاي جنگل گردو، جنگل بادام داغيان، چشمه مردكانلو، آبشار اسفجير و سدچري (زيستگاه پرندگان مهاجر) و از آثار شهر ما نه سملقان، جنگل بلوط دركش، چشمه آبگرم مهمانك، منطقه سولگرد و غاركنه گرم، شهرت زيادي دارند.
هفت روستاي گردشگري
از ميان 40 دهستان و يك هزار روستاي استان خراسان شمالي، از سوي سازمان ميراث فرهنگي، هفت روستا به عنوان روستاهاي هدف گردشگري انتخاب شده است كه كارشناسان، اين روستاها را مناسب توسعه گردشگري تشخيص داده اند.
هفت روستاي هدف گردشگري استان عبارتند از: روستاي رويين در 27كيلومتري شمال اسفراين و 52كيلومتري جنوب شرقي بجنورد، روستاي اسفيدان در 45كيلومتري بجنورد، روستاي دركش در 7كيلومتري بجنورد، روستاي زوارم در 28كيلومتري شيروان، روستاي قلعه زو در 24كيلومتري شيروان و روستاي استاد در 30كيلومتري شهرستان فاروج.
حيات وحش
در استان خراسان شمالي، تنوع جانوران و گونه هاي مختلف پستانداران، پرندگان، آبزيان و خزندگان مانند قوچ، ميش، پلنگ، يوزپلنگ، آهو، سمور، گرگ، كبك، عقاب، تيهو، فاخته، پليكان، فلامينگو، مار شتري، مار آتشي و مار قيطاني، از ويژگي هاي اين استان به شمار مي آيد.
صنايع دستي و سوغات
صنايع دستي و سوغات استان خراسان شمالي بسيار زيبا و متنوع است. خانم احمديان- كارشناس صنايع دستي- با اظهار اميدواري به رونق بيشتر صنايع دستي استان مي گويد: لباس هاي تركمني، كردي و عشايري، چاروق بجنورد، قاليچه ها و پشتي هاي تركمني و كردي، چادر شب و حوله دستي اسفراين و جاجرم از جمله صنايع دستي استان است كه تنوع توليدات عشايري، روستايي و شهري اين كالاها امكان رونق زياد آن را فراهم مي سازد.
همچنين آب نبات(شكر پنير) بجنورد، كشمش و آجيل فاروج، هلوي دركش، عسل رويين، خشكبار و سيب بهاري شيروان، گردوي اسفيدان، زوارم و رويين و خيارشور زوارم از سوغاتي هاي اين استان محسوب مي شود.
موسيقي
موسيقي در زندگي اقوام و طوايف استان خراسان شمالي از تركمن، ترك و كرد، يك پديده جدانشدني است. مردم با موسيقي، غم ها و شادي ها، آلام و آرزوهاي خود را بيان مي كنند و شهرت مقام هاي موسيقي اين ديار علاوه بر ايران در ساير نقاط جهان نيز مورد استقبال فراوان مردم قرار مي گيرد.

گروه فرهنگ و آموزش - روستاي اسفيدان در 45 كيلومتري بجنورد، 5 هزار نفر جمعيت دارد كه در فصل برداشت گردو جمعيت روستا حتي به دو برابر نيز مي رسد. گردوي اسفيدان، داراي مرغو ب ترين گردوي استان است كه به مشهد و حتي تهران نيز صادر مي شود. انگور و زردآلو نيز از محصولات باغي اين روستا است. قالي بافي نيز در اسفيدان رونق دارد .
اسفيدان با چشمه هاي پرآب و گوارا و آب هاي معدني، مكان مخصوصي براي اقامت گردشگران ندارد، ولي در تابستان مردم روستا، خانه هاي خالي خود را در اختيار گردشگران مي گذارند. محسن تركانلو در مغازه خود از جوشكاري و لحيم كاري گرفته تا لوله كشي و تعمير وسايل برقي منزل، گره كار خانواده ها را باز مي كند. او كه 40سال دارد، مي گويد اكنون وضع روستا نسبت به گذشته خيلي بهتر شده و اهالي از امكانات برق و آب لوله كشي و تلويزيون استفاده مي كنند. اگر راه روستا را مرمت كنند، مشكل ديگري نداريم. چندي پيش يك تراكتور از جاده به دره افتاد؛ خدا را شكر راننده اش به طور معجزه آسايي سالم ماند. امامزاده محمدباقر بن امام موسي كاظم(ع) محل برگزاري مراسم مذهبي و سوگواري اهالي است كه مردم براي برآورده شدن حاجات خود به آنجا متوسل مي شوند. مردم روستاي اسفيدان بسيار ميهماندوست هستند و با ديدن هر مسافري، از او با گردوي تازه پذيرايي و براي صرف چاي و ميوه به خانه هايشان دعوت مي كنند. زبان مردم اسفيدان، تركي است. روستاي رويين در 27كيلومتري اسفراين، حدود 4هزار نفر جمعيت دارد كه با گويش تاتي(گويش  خاصي از زبان فارسي) سخن مي گويند. آب فراوان روستا محصولات باغي مانند گردو، سيب، گلابي، انگور، هلو و زردآلوي خوشمزه اي به بار مي آورد. پيش نماز مسجد روستا مي گويد: اگر قرار است به اين روستا گردشگري بيايد، بايد به آنان پيش از ورود تذكر داده شود كه بدون اجازه و بدون پرداخت پول، به ميوه هاي باغات دست نزنند و به هيچ عنوان براي مردم روستا زحمت ايجاد نكنند.
يك معلم بازنشسته، از بن بست خارج شدن روستا را با احداث جاده اي به سوي اسفراين درخواست مي كند و مي گويد اگر خواستند جاده را پهن كنند، پول زمين مردم را عادلانه پرداخت كنند. يك خانم متصدي مغازه خواربارفروشي نيز مي گويد: درمانگاه مناسبي در روستا داريم. آب و هواي دل انگيز و چشمه هاي پرآب و دبيرستان پسرانه و دخترانه، ولي جوانان بيكارند. سالن ورزشي نداريم. البته عسل مغازه، عسل اصل است. زوارم در 28كيلومتري شهرستان شيروان واقع است. حدود 4هزار نفر جمعيت ساكن اين روستا به زبان هاي كردي، تركي و فارسي حرف مي زنند. محصولات باغي و كشاورزي اين روستا عبارتند از خيار، گيلاس، گردو، زردآلو، انگور، بادام، گندم و جو و انواع گياهان طبي و خوراكي.
حسن نريماني، مسئول شوراي اسلامي زوارم مي گويد: خياركاري در اينجا رونق دارد و هر سال بيش از 200هزار حلب 17كيلويي خيارشور به شهرهاي استان صادر مي شود.