|
تلويزيون چنان كه بايد، توليد و پخش فيلم مستند را جدي نمي گيرد
مستندات يك كم توجهي
مريم درستاني
|
|
|
تهيه گزارش درباره فيلم مستند و مشكلات فراوان در مسير ساخت و توليد آن، كاري سهل و ممتنع بود. به سراغ هر يك از مستندسازان كه برويد، عكس العمل آنها جالب است؛ برخي به دليل عدم توجه به فيلم مستند، سعي كردند خودشان نيز در عالم فيلم هايشان غرق شوند و گوشه عزلت را بگيرند و برخي ديگر كه توقع آن را هم نداشتيد، به راحتي به سوالات تان پاسخ مي دهند و اما برخي ديگر نيز با تعجب مي پرسيدند چه شده كه درباره فيلم مستند در تلويزيون گزارش تهيه مي كنيد؟
سرمايه گذاري در سينماي مستند؛ بشرطها و شروطها
ابراهيم مختاري يكي از باتجربه ترين هاي عرصه مستندسازي است. او به جايگاه تلويزيون در سينماي مستند خوش بين نيست و مي گويد: به نظرم هيچ گاه تلويزيون نخواسته به شكل مداوم و مثبت در اين زمينه فعال باشد. از طرفي اگر بخواهيم تلويزيون خودمان را حتي با تلويزيون كشورهاي غربي مقايسه كنيم، به نتايج تاسف باري مي رسيم.
كارگردان مستند يك روز بخصوص زينت و ملا خديجه درباره اين تفاوت مي گويد: متاسفانه در ايران نظام سينمايي تعريف شده اي وجود ندارد كه در جهت حقوق و منافع ملي طراحي شده باشد. اما اين كه چرا تلويزيون ما به مستند كمتر توجه مي كند، امري است كه بايد مورد توجه مديريت سازمان صداوسيما، مجلس و هيأت دولت و اصنافي مثل خانه سينما و مركز سينماي مستند و تجربي قرار بگيرد. از نظر مختاري، مشكل مستند به عدم بازار معيني براي آن برمي گردد؛ يعني سرمايه گذاري در سينماي مستند داراي امنيت نيست. او ادامه مي دهد: انگيزه توليد فيلم مستند براي فروش و عرضه و نمايش آن است؛ وقتي بازار فروش معيني براي آن نيست و مكان مشخصي براي نمايش آن وجود ندارد، فيلمساز تا چه ميزان مي تواند با عشق فيلم بسازد؟ او تاكيد دارد كه اين عامل، باعث توجه فيلمسازان براي نمايش فيلم هايشان در جشنواره هاي خارجي و سرمايه گذاري خارجي مي شود .
مختاري در پاسخ به اين سؤال كه شايد عدم پخش درصد بيشتري از مستندها در تلويزيون ما جشنواره اي و هنري بودن آنهاست گفت: درست است كه هر فيلمي قابل نمايش از تلويزيون نيست ولي اين جزئي از يك جريان عمومي است كه بايد اول تعريف شود. حتي براي اين بخش غيرقابل نمايش از تلويزيون هم مي شود بازار مصرف پيدا كرد ولي اين دليل نمي شود كه به خاطر اين نگراني، كل جريان مستندسازي را متوقف يا منحرف كنيم . مختاري در پايان گفته هايش به عدم جريان سرمايه گذاري در سينماي مستند اشاره دارد و مي گويد: متأسفانه مفهوم صنعتي براي آن وجود ندارد اما مي توانيم آن را داشته باشيم؛ منتها بشرطها و شروطها .
فيلمسازان براي دل خودشان مستند نسازند
روبرت صافاريان يكي ديگر از فعالان عرصه مستند است. او مستندي در رابطه با آلودگي هواي تهران ساخته كه هنوز پخش نشده است. وي مي گويد: وارونگي قرار بود براي سال گذشته پخش شود كه فكر كنم كمي زمان پخش آن به تعويق افتاده است.
او از اين كه تنها شبكه،۴ گروه مستندسازي جداگانه اي دارد و هيچ شبكه اي گروه مستقل مستندسازي ندارد گله مند است و آن را عامل عدم توجه تلويزيون به فيلم هاي مستند مي داند و مي گويد: تلويزيون از ابتدا اولين مكان پخش فيلم مستند است اما اين كه چرا در تلويزيون ما كمتر نمايش داده مي شوند، دو تفاوت وجود دارد؛ يكي اين كه مستندهايي براي تلويزيون ساخته نمي شود و ديگر اين كه مستندهايي براي جشنواره ساخته مي شود ولي اين دو به آن معنا نيست كه بگويند هر مستندي قابل پخش از تلويزيون نيست. به نظرم بحث گرايش مستندهاي خصوصي و شخصي مطرح مي شود. صافاريان درباره اين گرايش ها مي گويد: وقتي بحث گرايش خصوصي مي شود، به اين معناست كه مستندساز براي بيننده گسترده مستند نساخته است بلكه دغدغه اش مسأله شخصي خودش است؛ يعني او براي دل خودش فيلم ساخته است .
به نظر صافاريان اين مستندها قابل پخش از تلويزيون نيستند اما محبوب ترين مستندها درجشنواره هاي هنري هستند.
مستندهاي خارجي هيچ چيز براي عرضه ندارند
سازنده مستندهايي چون پيرهرا ، دوز و چارشو در ابتداي صحبت هايش به فعاليت هاي موثر مركز سينماي مستند و تجربي اشاره مي كند و مي گويد: اين مركز همواره تلاش داشته با بودجه كمي كه در اختيار دارد، مشوق مستندسازان باشد،ولي به واسطه عدم تربيت نيروي انساني (مستندساز حرفه اي) و عدم امكانات و وسايل و دوربين و... هميشه مشكلات وجود دارد با اين وجود، شيخ الاسلامي توليدات مستند داخلي را پيشرفته تر از توليدات مستند خارجي مي داند و معتقد است مستندهاي خارجي، هيچ چيز خاصي براي عرضه ندارد. اما اين كه چرا كمتر اين گونه مستندها(توليدات داخلي) از تلويزيون پخش مي شود، شيخ الاسلامي پاسخ مي دهد: ما هنوز نگاه كلاسيك به مستند داريم، در صورتي كه باب تازه اي در دنيا براي ساخت مستند باز شده است و متاسفانه جوانان با هجوم دوربين هاي ديجيتال، اين مسير را كمي ناهموار كرده اند . مهوش شيخ الاسلامي كه به تازگي از كشور افغانستان بازگشته و مستند به كجا تعلق دارم را در مرحله مونتاژ دارد، معتقد است: مستند، واقع نمايي زندگي است اما معمولا مستندهاي خارجي كه از تلويزيون پخش مي شود دچار سانسور مي شوند و اين باعث مي شود به مستند ضربه وارد شود .
پيروز كلانتري مستندساز- نيز به نكات خوبي اشاره مي كند. او درباره شرايط نامطلوب خريد فيلم هاي مستند در تلويزيون گفت: با توجه به اين كه در تمام كشورهاي دنيا، تلويزيون جايگاه نمايش فيلم مستند است و عامل تنوع براي مخاطب مي شود اما در تلويزيون ما مستندهاي خارج از سازمان به قيمت مناسبي خريداري نمي شود و الان هم تعداد بيشتري از فيلم ها توسط پخش خصوصي ساخته مي شود ولي كمتر توليدات مستند داخلي و همين طور خصوصي به نمايش درمي آيند. كلانتري درباره قيمت خريد مستند در تلويزيون گفت: تا آنجا كه من مي دانم فقط 500 هزار تومان براي خريد مستند به سازنده اش تعلق مي گيرد، به اين شكل فيلمساز براي ساخت فيلمش دچار ضرر مي شود و كم كم انگيزه ساخت فيلم مستند را از دست مي دهد. او نيز به عدم چرخه مناسب توليد، نمايش و نقد در فضاي داخلي اشاره كرد و افزود: وقتي فيلمي نمايش داده نشود، نقد هم نمي شود و به اين شكل تا چند سال بعد هم ما نه توليد خواهيم داشت و نه پخش و نه نقد فيلم مستند. وي همچنين درباره سري جديد برنامه سمينارها گفت: در شبكه 4 نيز 80-70 درصد فيلم ها خارجي است و تنها درصد باقي مانده آن به فيلم هاي داخلي اشاره دارد چرا؟ مگر نه اين كه بحث ما بيشتر درباره سينماي مستند خودمان است. كلانتري امسال مستندي درباره زير پوست شهر و همين طور درباره سينماي رخشان بني اعتماد را مي سازد و تاكنون مستندهاي غرقاب و تهران چند درجه ريشتر از آثار او از تلويزيون پخش شده است.
تعرفه خريد مستند چه قدر است؟
- محمد تهامي نژاد نيز با گفته هاي پيروز كلانتري موافق است اما در ادامه مي گويد: اين كه فيلم هاي بخش خصوصي هيچ گاه داراي تعرفه خاصي نبوده، يك سؤال است. به عنوان مثال در كشور فرانسه مكانيزمي وجود دارد كه بر اساس آن اگر فيلمي را نپذيرند، بخش دولتي سرمايه فيلم را تأمين مي كند. به اين شكل اگر فيلم مستند شما در داخل خريده شده باشد فضايي به وجود مي آيد كه در كشورهاي خارجي ديگر به فروش برسد، با اعلام اين برنامه، فيلمساز هم مي داند براي كدام كشور قرار است فيلم بسازد و مسلماً در فيلمش به جذابيت هاي آن كشور اشاره بيشتري مي كند. ابوالفضل جليلي مستندساز صرف نيست اما در كنار 14 فيلم مستند- داستاني كه ساخته، چند مستند هم كارگرداني كرده، او مي گويد: متأسفانه جوانان ما نياز به جهانگردي و ايرانگردي دارند تا بتوانند به واسطه آن در مستند هايشان فرهنگ و آداب و رسوم ايران را به نمايش درآورند. او در اين رابطه مثالي مي زند: وقتي براي ساخت فيلمي، سراغ يك جوان سياهپوست رفتم، هر كس او را مي ديد فكر مي كرد خارجي است و از او مي پرسيد؟ where are you from در صورتي كه او اهل جنوب بود. او به مستند جذاب بادجن ساخته ناصر تقوايي اشاره كرد و گفت: جريان مستندسازي به خاطر عدم برنامه ريزي و هدفمند نبودن ساخت فيلم هاي مستند، هميشه در حاشيه است در صورتي كه در كشورهاي خارجي مثل فرانسه براي مستند برنامه ريزي خاصي نيز صورت مي گيرد. جليلي تاكنون مستندهايي چون سرزمين ما ايران و طلوع خورشيد از درياي مازندران و غروب خورشيد در خليج فارس و... را ساخته كه به نمايش درنيامده اند.
الآن مستند توليد سطح ب است
در پايان خواندن صحبت هاي مدير گروه مستند شبكه 4 و همين طور محمد حميدي مقدم مجري برنامه سينما 4 مي تواند اين نقطه نظرات موافق و مخالف را عملي تر كند. محمد زين العابديني (مدير گروه مستند شبكه 4) ابتدا عدم پخش مستمر فيلم مستند از تلويزيون را به دليل عدم تمايل مخاطبان براي ديدن چنين فيلم هايي مي داند و مي گويد: اگر بخواهيم مقايسه كنيم كه مستندهاي خوب از تلويزيون پخش نمي شود بايد اشاره كنيم كه سينماي مستند ما در سطح جهان پيشرفت كرده است حتي بيشتر از سينماي داستاني ما. او به نقاط ضعف مستندهاي توليدي اشاره مي كند و مي گويد: اول بايد به فكر ارتقاء نيروي انساني باشيم، بعد تأمين تجهيزات مناسب و تكنولوژي هاي پيشرفته و وسايل حركتي خاص جهت تصويربرداري در سينماي مستند. او درباره فعاليت هاي گروه مستند شبكه 4 افزود: اين شبكه در 11 سال سعي كرده سينماي مستند را از تعريفي كه در سازمان باب بوده خارج كند و ما بر اين اساس هر ساله با برنامه ريزي كه داريم، يك سري اولويت موضوعي داريم و در تمام شاخصه هاي علمي، اجتماعي، سياسي، ميراث فرهنگي و... به توليد مي پردازيم. زين العابديني از تغيير جايگاه مستند در تلويزيون در سطوح الف و ب و ج صحبت كرد و افزود: الآن خوشبختانه تلاش داريم سطح ب و همچنين به توليد سطح الف برسيم، به ويژه در زمينه ساخت مستند تاريخي كه امكان نشان دادن آن جز روش بازسازي، روش ديگري ندارد.
ترجيح فيلم داستاني به مستند
توليد فيلم مستند از تلويزيون شروع مي شود، اما معمولاً فيلم هايي كه اطلاع رساني گسترده تري دارند الزاماً بايد از تلويزيون پخش شوند. محمد حميدي مقدم با گفتن اين جمله به مقايسه تلويزيون ما با ديگر كشورها مي پردازد و مي گويد: چيزي كه ما هميشه از درون نمي بينيم اين است كه در حوزه خليج فارس و آسيا، ما جزء معدود كشورهايي هستيم كه در همين اندازه هم به مستند مي پردازيم و از نشانه هاي آن هم جهت دار شدن توليد و ساخت مستند از شبكه 4 و يا مراكز فعال ديگر در اين زمينه است. او نيز معتقد است كه تلويزيون مي تواند سطح سليقه مخاطب را تغيير دهد؛ اين چيزي است كه هميشه انتقاد من هم بوده است، چون تلويزيون تنها هم و غم خود را بر روي نمايش فيلم هاي داستاني مي گذارد تا فيلم هاي مستند و اين مقدار 40-30 درصد برنامه ها را به خودش اختصاص داده است، اما رويكرد عجيب و غريب تمام شبكه ها به سمت فيلم هاي سينمايي غم انگيز است. او با اشاره به اين كه مستند 4 ، 80-70 درصد برنامه هاي خود را به پخش فيلم هاي خارجي اختصاص مي دهد، گفت: ما با توجه به قانون چهار بر يك سينماي ايران و خارج در هر مجموعه چهارتايي، يكي را به سينماي ايران اختصاص مي دهيم. حميدي مقدم در پايان مثالي مي زند: شرايط سخت فيلمسازي در همه جاي دنيا است، امسال يك خانم دانماركي جايزه اول جشنواره آمستردام ايدفا 2006 را گرفت. او سه سال به دنبال تهيه كننده بوده، 5 سال بر روي مستندش تحقيق كرده و 7 سال طول كشيده تا مستند او به نمايش درآيد، اما آيا فيلمسازان ما حاضر هستند چنين شرايط سختي را طي كنند؟
|
