يكشنبه ۱۳ اسفند ۱۳۸۵ - سال چهاردهم - شماره۴۲۲۱ - Mar 4, 2007
در خسوف ديشب،در منظومه شمسي چه گذشت؟
ماه پشت سايه ها بود
مهدي صارمي فر
msaremif@hamshahri.org
016110.jpg
016134.jpg
ديشب در ساعات اوليه بامداد پديده اي نجومي روي داد كه ساكنان نيمي از كره زمين آن را ديدند و كشور ما هم از موقعيت نسبتاً مناسبي براي رصد اين پديده برخوردار بود: خسوف يا ماه گرفتگي. اين خسوف كه گفته مي شود در 5 سال گذشته بي نظير بود يكي از زيباترين پديده هاي نجومي به شمار مي رود.
قرن ها پيش، منجمان باستان از روي رصد دقيق ماه گرفتگي ها متوجه شدند كه لبهِ سايه همواره شكلي شبيه به دايره دارد و سپس استدلال كردند كه زمين شكلي شبيه به كُره دارد و گِرد است.
در سال 499 پس از ميلاد، يك رياضيدان هندي براي نخستين بار به طور دقيق و درست، محاسبات مربوط به خسوف و كسوف را ارائه داد. اين داستان همچنان ادامه دارد و هنوز هم منجمان هنگام خسوف و كسوف در پي سنجش فاصله ها و يافتن مواردِ تازه در دنياي نجوم و آزمون دوبارهِ يافته هاي قديمي تر هستند. علاوه  بر همهِ اين موارد امروزه ميليون ها نفر در سراسر دنيا به هنگام رخداد ِاين دو پديدهِ بسيار زيبا چشم به آسمان مي دوزند تا تجربهِ پيشينيان را بارِ ديگر تكرار كنند.
مي دانيد هرگاه زمين، ماه و خورشيدِ درخشان در يك راستا قرار بگيرند بسته به  اين كه ماه در ميان زمين و خورشيد (كسوف) يا زمين ميان ماه و خورشيد (خسوف) باشد ما شاهد پديده هاي متفاوتي خواهيم بود.
اگر زمان و تاريخ رخداد يك ماه گرفتگي را بدانيد با استفاده از دوره هاي گرفت، مي توانيد زمان گرفت هاي بعدي ماه را حساب كنيد.
سايه زمين از دو بخش تشكيل شده: سايه كامل و نيم سايه. براي همين ماه اول وارد نيم سايه زمين مي شود و آرام آرام كم نور تر مي شود تا اين كه كاملاً با زمين و خورشيد در يك خط قرار مي گيرد و وارد سايه كامل مي شود و به اين ترتيب كاملاً از ديد خارج مي شود. ماه وقتي كاملاً پشت زمين است، تمام نوري كه از خورشيد مي گيرد را به زمين باز مي تاباند و به اين حالت ماه بدر مي گويند.
پس ماه گرفتگي، فقط زماني رخ مي دهد كه ماه در حالت بدر باشد. يعني هر وقت كه خسوف مي شود، ماه در حالت بدر است. شايد بپرسيد پس چرا هر وقت كه ماه بدر است، خسوف روي نمي دهد؟
جواب اين سؤال خيلي جالب است. اكثر اجرام منظومه شمسي روي يك صفحه دور خورشيد مي چرخند (به اين صفحه دايره بروج مي گويند). اما مدار بعضي از اين اجرام، كمي نسبت به اين صفحه انحراف (تمايل) دارد. صفحه چرخش ماه به دور زمين هم همين گونه است. مدار ماه نسبت به مدار زمين 5 درجه انحراف دارد و اين انحراف باعث مي شود كه هر وقت كه ماه بدر است، الزاماً خسوف نباشد. همين اختلاف ناچيز باعث مي شود كه ماه از 32 هزار كيلومتر بالا و پايين سايه زمين عبور كند. 35 درصد از خسوف ها از نوع نيم سايه اي و تنها 30درصد جزيي و 35درصد هم كلي هستند.
وقتي ماه قرمز مي شود
زمين يك دايره كامل نيست و اطرافش تا چندين كيلومتر جو قرار دارد. اين جو مثل يك عدسي عمل مي كند و مي تواند جهت نور را منحرف كند. چيزي به اسم ضريب شكست ميزان اين انحراف را مشخص مي كند. اما نكته جالب اين جاست ضريب شكست به فركانس نور بستگي دارد. فركانس نور قرمز كمتر از فركانس نور آبي  است و نور قرمز بيشتر از نور آبي منحرف مي شود. بنابراين موقع كسوف كامل نور خورشيد كه به جو زمين رسيده، از آن عبور مي كند و با طي يك مسير شكسته به سطح ماه مي رسد. اما نور قرمز بيشتر منحرف مي شود و به ماه مي خورد، ماه قرمز ديده مي شود. هرچه غلظت جو بيشتر باشد، ضريب شكست جو بيشتر مي شود. مثلاً چند سال پيش كه در فيليپين آتشفشان بزرگي رخ داده بود، ماه كاملاً قرمز ديده شد.

اخبار كوتاه
سرن آماده مي شود: بزرگ ترين آزمايشگاه دنيا براي انجام بزرگ ترين و بنيادي ترين آزمايش علمي در تاريخ بشر آماده مي شود. اين آزمايشگاه غول پيكر زيرزميني فيزيك معروف به LHC در مرز فرانسه و سوئيس به فيزيكدانان كمك مي كند تا ضمن مطالعه ذره اي به نام هيگز، راز جرم را برملا كنند.
پروژكتور براي تلفن همراه: پروژكتورهاي جديدي مخصوص تلفن هاي همراه توليد شده  كه اطلاعات روي صفحه نمايشگر تلفن هاي همراه را دريافت و روي سطوح دلخواه منعكس مي كنند. اين پروژكتورها كه ابعادي حدود 04/3*۰۸‎/۵*۱۶‎/۱۰ سانتي متر دارند، فضايي مخصوص قرار دادن صفحه نمايشگر تلفن همراه بر روي آنان تعبيه شده است، تا تلفن همراه خود را از هر نوعي كه باشد روي آن قرار دهيد و بقيه كارها را به اين استريواسكوپ واگذار كنيد تا تصوير صفحه تلفن همراهتان را به روي ديوار منزل منتقل كند.
قرمز عامل موفقيت: دانشمندان آمريكايي و آلماني دريافته اند كه رنگ قرمز مي تواند بر چگونگي عملكرد افراد تأثير داشته باشد و مانع نهايت تلاش افراد در آزمون ها شود. محققان دانشگاه روچستر و دانشگاه مونيخ با بررسي تأثير رنگ قرمز بر عملكرد ذهني دريافتند كه اگر افراد قبل از آزمون حتي ذره اي رنگ قرمز ببينند ، عملكرد آنها به اندازه چشمگيري تحت تأثير قرار خواهد گرفت.
تصاويري بي سابقه از كيوان: فضاپيماي كاسيني عكس هاي بي سابقه اي از سياره كيوان تهيه كرده  است كه اين سياره را از دورنماهاي بالايي و زيرين منظومه حلقه اي اش نشان مي دهد. اين تصاوير در هفته هاي اخير توسط اين فضاپيما گرفته شده است. طي دو ماه گذشته اين فضاپيما به بالاترين نقاط اوج خود رسيده و دوربين هاي آن از اين سياره و حلقه هاي اطراف آن تصاوير بي سابقه اي گرفته اند.

سوژه روز
آلاينده ها، قورباغه هاي نر را ماده كردند!
نسرين خسروشاهي
016113.jpg
علم پيشرفت مي كند و ما از آن شگفت زده مي شويم. اما عوارض پيشرفت علم هم مي تواند ما را شگفت زده كند. تعجب مي كرديد اگر مي شنيديد دانشمندان روي يك قورباغه عمل تغيير جنسيت انجام داده اند؟ حالا اين اتفاق نيفتاده اما دانشمندان فهميده اند آلاينده هاي صنعتي مي تواند باعث تغيير جنسيت قورباغه ها شود!
ماجرا از جايي شروع شد كه 50 نفر از پژوهشگران زيست محيطي در پروژه اي 370 ميليون دلاري با اين هدف كه تمام گونه هاي قورباغه  از خطر انقراض در اثر شهرسازي، افزايش گرمايش زمين و آلودگي صنعتي محافظت شوند، كارشان را شروع كردند. اين عوامل به اضافه اشعه  فرابنفش، نابودي محل زندگي و مواد شيميايي مي توانند باعث نابودي دست كم يك سوم از گونه هاي قورباغه و دوزيست در سطح جهان شوند و اين تنها قسمتي از بحران زيست محيطي است.اعتقاد اين دانشمندان اين بود كه سلامت قورباغه ها ارتباط تنگاتنگي با سلامت محيط دارد. قورباغه ها به آلودگي حساس هستند و به صورت گروهي در هر دو محيط آب و خاك زندگي مي كنند و از آنجا كه از راه پوست تنفس مي كنند، مي توانند به راحتي آلودگي را به خود جذب كنند. بر اين اساس دوزيستان مقياس مناسبي براي تغييرات محيطي هستند و كاهش اين نوع جانوران مي تواند هشدار زودهنگامي باشد بر اين كه بعضي اكوسيستم هاي ما از حالت تعادل خارج شده اند.
در روند اين مطالعات، محققان سوئدي دريافتند قورباغه هايي كه با جنسيت نر متولد شده اند بعد از مدتي به جنس ماده تبديل شده اند! محققان دانشگاه آبسالا 2 گونه از قورباغه هايي را كه سطح استروژنشان مشابه نمونه هاي يافته شده در آب هاي طبيعي اروپا، آمريكا و كانادا بود، آزمايش كردند و نتايج اين آزمايش بسيار تكان دهنده بود: تعداد ماده  ها در هر 2 گونه مورد مطالعه پايين تر از 50 درصد بود- كه در ميان قورباغه ها غيرطبيعي نيست - و نسبت جنسيت در سه جفت از گروه هاي بالغ در آب هاي اندازه گيري شده با سطح استروژنشان تفاوت قابل ملاحظه اي داشت. البته مطالعاتي كه قبلاً در آمريكا انجام شده نشان داده بود گونه رانا پايپينس ، يكي از دو گونه مورد مطالعه در اين آزمايش، در طبيعت به خاطر وجود تركيبات شبه استروژن موجود در آفت كش ها دچار تغيير جنسي شده است. محققان دانشگاه كاليفرنيا در تحقيقات خود ادعا كرده بودند كه در واقع آفت كش ها و ديگر مواد شيميايي صنعتي قادرند در بدن مانند هورمون جنسي عمل كنند و همين موضوع باعث انجام اين تحقيقات شده تا شايد دليل انقراض نزديك به يك سوم گونه هاي قورباغه معلوم شود.اما رانا تمپوريا دومين گونه از قورباغه هاست كه مورد مطالعه قرار گرفته است. در اين گونه برخي ساختار بدني شان كاملاً تغيير شكل داده و شبيه جنس ماده شده اند و بقيه با وجود داشتن تخمدان فاقد توانايي تخمك گذاري هستند كه همين موضوع باعث عقيم شدن آنها مي شود. در اين مطالعه كميت آلاينده هايي كه باعث تغيير جنسيت گونه ها شده اند مد نظر نبوده بلكه كيفيت و تأثير آلايندگي پژوهشگران را ناراحت و نگران كرده است.

دانش فناوري
اجتماعي
ادب و هنر
اقتصادي
بـورس
حوادث
بين الملل
سياسي
شهري
صفحه آخر
همشهري ضميمه
|  اجتماعي   |   ادب و هنر   |   اقتصادي   |   دانش فناوري   |   بـورس   |   حوادث   |   بين الملل   |   سياسي   |  
|  شهري   |   صفحه آخر   |  
|   صفحه اول   |   آرشيو   |   شناسنامه   |   چاپ صفحه   |