روستا كاركرد با شهرهايي
(بخش واپسين) - ايران در شهري بحران‌گسترش
شهرها نابه‌هنجار سيماي شكل‌گيري عامل مهمترين قطع طور به شهرها بي‌رويه توسعه:اشاره
بحران بررسي نوشتار از بخش نخستين در.است شهري جامع طرحهاي موفقيت عدم و ايران در
موجب كه است روستاها توسعه‌نيافتگي اصلي مشكل باره اين در خوانديم ايران در شهري گسترش
توجه جالب.باشيم روبه‌رو شهر به روستا از مهاجرت فزاينده موج با اخير دهه‌هاي در شده
محيط در هنوز خود كه روستايياني حتي گاه كه است گسترانده دامن آنچنان موج اين كه است
اين بخش واپسينكردهاند انتخاب را شهر سكونت براي هستند ، اقتصادي فعاليت داراي روستا
.مي‌گذرد محترم خوانندگان نظر از پي در نوشتار
!داشت تعجب جاي خيلي مي‌شدند موفق ايران در شهري جامع هاي طرح اگر
حداكثر و جمعيتي استقرار تجمع از بهره‌وري نيازمند به‌شدت كنوني شرايط در ما صنايع
اگر حتي و بزرگ شهرهاي در استقرار نيازمند همواره علت همين به.مي‌باشند فضا در تمركز
از امكان عدم و دوري هرگونه كه به‌گونه‌اي هستند ، تهران در استقرار نباشد اغراق
داد خواهد افزايش شدت به را آنها براي اقتصادي صرفه‌هاي عدم جمعيتي ، تجمع از بهره‌مندي
كاظمي مهدي
از.است مهم بسيار توسعه‌نيافته مناطق شهري سيماي شكل‌گيري در اشتغال عامل تاثير بررسي
عمدتا)دارد قرار سرمايه‌داري پيش سنتي ، بخش جوامع گونه اين بازار حاشيه در كه آنجايي
با مقايسه در خود بخش اين و (يافته‌اند استقرار شهرها در كه مهاجراني يا روستايي بخش
وسيع عرضه با همواره را بازار بخش است ، كار نيروي وسيع ذخيره داراي داخلي بازار بخش
درصد برابر چندين كار نيروي عرضه افزايش درصد گاه كه صورتي به.مي‌كند مواجه كار نيروي
بخش در شاغل كار نيروي بر علاوه كه ، است طبيعي وضعيتي چنين دراست كار تقاضاي افزايش
همانطور ظهورشان علت.باشيم مواجه حاشيه‌اي اشتغالهاي ديگر انواع با دولتي بخش و بازار
كار نيروي براي تقاضا محدوديت و سو يك از كار نيروي مداوم عرضه واقع در گرديد مطرح كه
.است ديگر سوي از
در توليد بر مازاد صورت به كه كار نيروي از مهمي بخش نخست:از عبارتند شاغلين اين
آنها ولي.نمي‌شوند محسوب غيرشاغل هستند بازار حوزه از خارج چون ولي مانده باقي روستاها
مهاجرت شهرها به كه كار نيروي از بخشيآورد حساب به پنهان بيكاري از بخشي مي‌بايست را
به و مانده حاشيه در نداشته را يافته سازمان اشتغال و بازار به جذب امكان ولي نموده
گرفته به‌خود وضعيتي‌خودگردان مازاد اين از ديگري بخش مي‌شوند ، مشغول كاذب اشتغالهاي
.مي‌دهند شكل بازار سازمان‌يافته‌تر فعاليتهاي به‌موازات را خودگرداني اشتغالهاي و
فعاليتهاي موازات به كه خودگراني فعاليتهاي يا و دوره‌گردان خردكاران ، مانند
اين‌گونه.مي‌دهند انجام محدودتري سطح در را خود فعاليتهاي بازار سازمان‌يافته‌تر
مابقي بالاخره.دارند تعلق آن مشابه زيربخشهاي و ساختمان‌سازي بخش به غالبا فعاليت‌ها ،
و دولتي بخش در بخصوص پنهان ، بيكاري صورت به سازمان‌يافته‌تر بخشهاي در كار نيروي مازاد
.دارند اشتغال آن به وابسته
وجود به‌علت ايران در اشتغال ساختار:گفت مي‌توان كلي بسيار ارزيابي يك در بنابراين
به‌صورت كار نيروي از بخشي.است سازمان‌يابي‌هاي‌متفاوتي داراي كار ، نيروي وسيع مازاد
در بازار حاشيه در فوق مازاد مابقي بالاخره و دولتي بخش و روستايي بخش در پنهان بيكاري
.مي‌باشند فعاليت
بخشهاي احوال و اوضاع تعيين‌كننده يكديگر ، بر كاري متفاوت حوزه‌هاي تاثيرمتقابل
را وضعيتي اقتصادي ، بعد در فوق متقابل تاثير فرضا ، يعني ، !بعدي‌اند تحولات اقتصادي‌در
نوين ، فن‌آوري به‌كاربرد گرايش كار نيروي تقاضاي حوزه در سو يك از كه آورده به‌وجود
متكي همواره كه گيرند ، شكل به‌صورتي توليدي فعاليت باشد ، ضعيف بسيار كار ، بازدهي افزايش
نيروي فوق‌ذخيره ، از بهره‌گيري يا عقبمانده ، روشهاي و غيرماهر ارزان ، كار نيروي به
در همواره كار متقاضيان از مهمي بخش كار نيروي عرضه حوزه در ديگر طرف از.باشند كار
سطح بردن بالا و تخصص به كم گرايش ثابت ، اشتغال امكان بدون ناپايدار ، و اضطراري وضعيتي
از برخورداري كار ، اجتماعي تقسيم تعميق عدم اجتماعي ، سطح در همين‌طور و كار بازدهي
.برند بسر رفاهي ، امكانات حداقل
اقتصادي سه‌گانه بخشهاي وضعيت
مشروط را ما شهرهاي كنوني وضعيت و شهرنشيني كه مختلفي عوامل به توجه ادامه در
مورد را يكديگر با آنها ارتباط و اقتصادي بخشهاي وضعيت مختصر به‌طور است لازم.مي‌كنند
.داد قرار توجه
اقتصادي ، توسعه تحقق عدم نفت ، صدور از حاصله امكانات به‌كمك ، واردات ، افزايش
چند و ساختاري ناموزوني روند برقراري به جهاني دوم جنگ از پس دهه‌هاي در اجتماعي
.انجاميد اقتصادي ساختار شدن حوزه‌اي
نظير آنها ، از ناشي تحولات و تغيير بحث ، مورد ساختاري ويژگيهاي ديد ، بايد اكنون
روند در دو آن ميان روابط تحول و توسعه درعوض) روستا و شهر ايستاي تعادل ريختن درهم
و گرديد مطرح جهان با نحوه‌اي‌كه به مهاجرت‌ها جمعيتي جابجايي روند ايجاد.(توسعه
ماندن محدود مقابل در كار نيروي وسيع عرضه ميان تعادل ، عدم تشديد نتيجه ، در و بالاخره
-اقتصادي روند تحقق يا بعدي تحولات چگونه ;كار تقاضاي ناكافي افزايش و توليد حوزه
.دادند سوق مشخصي جهت به را سياسي -اجتماعي
بر نفت ، صدور تاثير افزايش يا و واردات گسترش اثر در مذكور ، آنجايي‌كه‌تحولات از
ايجاد و صنعتي توسعه به مربوط ويژگيهاي نخست ، مي‌بايد ;است يافته تحقق داخلي ، بازار
نموده ، ملاحظه آورد ، فراهم مذكور روند تحقق براي را زمينه كه شرايطي دقيق‌تر ، يا و صنايع
.نمود توجه كشاورزي بخش جمله از ديگر بخشهاي به سپس
به‌طور و ايران در صنايع ايجاد روند تبيين با رابطه در جامعه سطح در اخير سالهاي در
ميلادي پنجاه دهه از مشخصا جهاني ، دوم جنگ از بعد دهه‌هاي در اكثرا كه جوامعي در كلي
به را آنها كه شده رايج نظريه اين داشته‌اند ، خود صنعتي توسعه جهت كوششي و سعي بعد ، به
را واردات جايگزين به معروف شدن ، صنعتي الگوي كه كشورهايي ;مي‌كنند تقسيم گروه دو
ظاهرا شده رايج آنچه.بوده‌اند "صادرات به دادن اولويت" دنبال به كه جوامعي و برگزيدند
يا و مدل مشخصي سياست‌هاي اتخاذ با يا و معيني زمان در مذكور جوامع گويا كه ، است چنين
روند برقرار افراطي برخوردي با كه برداشت‌ديگري يا و!كرده‌اند انتخاب را الگوي‌فوق
؟!خارجي‌مي‌داند منافع نمودن ديكته از ناشي كلا را مذكور
اقتصادي روند ويژه تحولات و تغيير و شكل‌گيري نحوه به توجه كه‌با است اين واقعيت
كشورهايي فرضا كه آمدند به‌وجود شرايطي -شد اشاره آن به اجمال به قبلا كه -اجتماعي
شدن صنعتي الگوي به بعدها ، آنچه به ايران بعد سالي چند و آرژانتين مكزيك ، برزيل ، نظير
تايوان ، نظير كشورهايي همين‌طور.شدند داده سوق شد معروف واردات جايگزيني بر مبتني
توسعه به كه داشتند قرار شرايطي در ديگر مناطق برخي و مالزي و جنوبي كره بعدها هنگ‌كنگ ،
.آوردند روي صادرات
اقتصادي ، شرايط به توجه با بايد را مذكور موارد از كدام هر اينكه بر علاوه البته ،
شرايط ، با را آرام اقيانوس حوزه و دور خاور كشورهاي به‌ويژه خاصشان ، سياسي اجتماعي ،
اين مي‌بايد ;قرارداد بررسي مورد دوم جنگ از بعد دهه سه دو استثنايي كاملا ژئوپليتيك
دهه چند اين در مذكور ، الگوهاي از كشورها اين استقبال ميزان كه داشت درنظر هم را مهم
به‌وقوع جهاني تجارت و اقتصاد در كه وسيعي تحولات و تغيير خاطر به اخير سالهاي بخصوص
.است بوده متفاوت بسيار پيوسته ،
ميزان به توجه با ميلادي شصت و پنجاه دهه‌هاي در:گفت مي‌توان بيش كم‌و بنابراين
معروف الگوي براي بيشتري زمينه كه بود به‌صورتي وضع آن بر حاكم شرايط و جهاني بازار بسط
.فراهم‌شد واردات جايگزين به
كه مسائلي و شد مواجه آن با مذكور روند كه مشكلاتي ظهور با طرف يك از تدريجا
;تدريجا يا جهاني بازار تحولات ديگر طرف از و داشتند توسعه تحقق راه در مذكور كشورهاي
.شد همه‌گيرتر نسبتا و بيشتر واردات ، جايگزيني به تمايل از صادرات توسعه به گرايش
به اولويت طرفدار بعدها ، مي‌كردند ، توصيه را واردات جايگزيني خود كه بسياري سبب به‌همين
جايگزيني با را خود شدن صنعتي روند كه كشورهايي نود و هشتاد دهه در چنانكه.شدند صادرات
به دادن اولويت براي تلاش در اكنون مكزيك ، و برزيل مانند ، بودند ، نموده آغاز واردات
!هستند؟ صادرات
و اروپا خاصه جهاني بازار به صادرات پي در اخير سالهاي در كشورها اين از بسياري
همين نيز سابق شرق بلوك كشورهاي كليه كه است درحالي اين و ;بوده‌اند شمالي آمريكاي
آن با كه عميقي ركود از رهايي براي نيز اروپايي وكشورهاي مي‌كنند دنبال را سياست
.است صادرات افزايش به اميدشان تنهامواجهند
صنايع به بعدها آنچه ظهور و صنايع ايجاد روند اوليه مراحل در بهمن57 از قبل
آماده فوق روند تحقق براي را زمينه گذشته رژيم مرحله‌اي‌كه در.شد معروف غيره و مونتاژ
و بيكاري وسيع گسترش از ناشي آشكار ، و پنهان سياسي فشارهاي با زمان هر از بيش.مي‌نمود
سالهاي به مربوط جرايد به مي‌توان بيشتر اطلاع جهت) بود مواجه كار نيروي عرضه افزايش
بسط سبب به بيكاري‌اي‌كه (نمود ملاحظه را بيكاري به مربوط اخبار و نموده رجوع تا45 35
به روستايي جمعيت مهاجرت و روستا و شهر اقتصاد ايستاي تعادل رفتن ميان از و واردات
كه‌عمدتا فوق ايستاي تعادل خوردن به‌هم.بود افزايش به رو و داشته ادامه همچنان شهرها
مناطق در خاصه اقتصاد ، سنتي فعاليتهاي گرفتن قرار حاشيه در و تدريجي ركود حاصل
!مي‌نمود برملا مداوم به‌طور را كشور توسعه‌نيافتگي ، و عقبماندگي واقع در بود ، روستايي
;مي‌برد به‌سر عقبماندگي و تنگدستي و فقر در خود موطن در كه هنگامي تا روستايي فرد
و ركود اثر در كه اجتماعي حقوق و رفاهي امكانات حداقل از برخورداري عدم ;محروميت
كه هنگامي وضعي چنين در حال.پنهان‌مي‌ماند ;بود شده هم تشديد روستايي بخش پس‌ماندگي
جالب.مي‌گرديد برملا عقبماندگي‌اش و محروميت ;مي‌كرد مهاجرت شهر به و شده جابجا
اينكه عوض در همواره سبب همين به و نبوده امور اولياي خوش‌آيند هرگز مسئله اين اينجاست
روستاها در روستايي ماندن خواهان باشند ، توسعه و عقبماندگي رفع پي در امكانات تمام با
محدود و تمركز از جلوگيري عنوان تحت كه برنامه‌هايي و سياست‌ها اكثر تقريبا.بوده‌اند
را بي‌نتيجه هرچند حال نيت ، همين مي‌شدند تهيه شهرها بي‌رويه گسترش نمودن
.مي‌نمايند تعقيب
رفع و توسعه خواستار كه مي‌افزود سياسي‌اي برفشار بالقوه شهر ، به مهاجرت با روستايي
.بود نيافتگي توسعه رفتن ميان از خلاصه ، و اجتماعي عدالت برقراري و تنگناها كمبودها ،
وسيع عرضه از ناشي روزافزون ، بيكاري مشخص‌تر به‌طور يا و مذكور سياسي نيروي بنابراين ،
به‌عنوان بايد را جديد شغل و كار تقاضاي افزايش ناچيزي و محدوديت مقابل در كار نيروي
.دانست واردات جايگزين صنايع به معروف روند اصلي عامل و مقدم عامل
تا ؟!بودند اشتغال‌زايي پي در بيشتر ابتدا همان از فوق شرايط تحت شده ايجاد صنايع
حمايت‌هاي از كه صنايعي براي اشتغال‌زايي نقش كار ، نيروي بازدهي افزايش فرضا دنبال به
براي كار نيروي وسيع ذخيره از استفاده امكان و طرف يك از بودند برخوردار دولتي متنوع
آنها از برخي كه مي‌دهند را ويژگيهايي آن به تواما صنعتي بخش توليدي فعاليتهاي كليه
توجه مورد تاثيرگذارند ، و اهميت قابل فضايي استقرار و شهري مسائل با رابطه در كه را
:مي‌دهيم قرار
موارد بسياري در حتي و كاربر توليدي روشهاي بر مبتني مربوطه صنعتي واحدهاي اكثر -
.كارگاهي‌اند
و كم بسيار توليد حجم و محدود بسيار خارجي مشابه با مقايسه در آنها توليد مقياس -
.است جهاني بازارهاي در رقابت امكان بدون
بهره‌وري امكان به‌علت توليدي روشهاي در نوآوري و جديد فن‌آوري كاربرد به گرايش -
.مي‌باشد ضعيف بسيار توليد ، مقياس محدويت و كار نيروي ذخيره فوق از
و صنعت بخشي وبين صنعتي مختلف رشته‌هاي بين بدين‌ترتيب ميان‌بخشي و درون ارتباط -
مذكور واحدهاي منطقه‌اي محلي ، فضايي ، ارتباط بوده ، محدود بسيار نيز اقتصادي ديگر بخشهاي
.مي‌باشند ناموزون و محدود جزئي ، نيز
كنوني شرايط در صنايع‌ما گرديد ، بيان اجمال به آنها از برخي كه ويژگيهايي سبب به
به.مي‌باشند فضا در تمركز حداكثر و جمعيتي استقرار تجمع از بهره‌وري نيازمند به‌شدت
در استقرار نباشد اغراق اگر حتي و بزرگ شهرهاي در استقرار نيازمند همواره علت همين
عدم جمعيتي ، تجمع از بهره‌مندي از امكان عدم و دوري هرگونه كه به‌قسمي مي‌باشند ، تهران
ادله ارائه بدون همين‌جا تا).داد خواهد افزايش شدت رابه آنها براي اقتصادي صرفه‌هاي
جامع طرح شهرها ، توسعه هدايت به مربوط طرحهاي حد چه تا مي‌شود ملاحظه به‌خوبي بيشتر ،
توسعه نيازهاي به مربوط شناخت بدون و ازواقع‌گرايي دور به انقلاب از بعد و قبل شهري
در اينكه يا باشند ، تعجب جاي نمي‌بايد نيستند موفق اگر درواقع و.شده‌اند تهيه كشور
(!بود بسيار تعجب جاي موفقيت صورت
مطلوب منفي ، يا مثبت كه ، هستند شرايطي بررسي شد ، مطرح صنايع با رابطه در آنچه البته
بر تاكيد مسئله درواقع ;است مواجه آن با ما كشور صنعت بخش حال به‌هر غيرمطلوب ، يا و
كردن مشخص اول وهله در هدف ، بلكه نيست آن بر اين ارجحيت يا و تمركز عدم مقابل در تمركز
.داريم قرار آن در كه است شرايطي در تامل و
بررسي مورد به‌صورتي بخش هر ساختاري و توليدي سازمان‌يابي است لازم بيشتر بررسي براي
از سپس نموده مشخص را كنوني شرايط در آنها فضايي استقرار گرايشهاي بتوان كه گيرد قرار
.نگريست آنها ، فضايي گرايشهاي به توجه با اقتصادي بخشهاي متقابل ارتباط به زاويه همين
درنتيجه و گرفته قرار توجه مورد حاضر شرايط در روستا و شهر تفاوت بررسي اين در بنابراين
ملي قلمرو كل در شهري ، سيستم‌هاي و مراتب سلسله شهرها ، شبكه شكل‌بندي:چون مقولاتي به
شهرها توسعه هدايت مربوطه موضوعات جانبه چند بررسي با نهايت در كه اميد به‌اين پرداخته
تعريف به‌نوعي و نموده تعيين نظر مورد ويژگيهاي به توجه با را شهري برنامه‌ريزي يا و
به استناد با همين و يافت دست آن به مربوط برنامه‌ريزي‌هاي و شهر جامع طرح از مجدد
.نمود راشناسايي شهري طرحهاي كنوني بن‌بست و ناكامي علل مشخص به‌طور بررسي‌ها اين‌گونه
|
