هنگامي كه با ارقام بزرگ و اطلاعات مربوط به نقاط دوردست كيهان سروكار داريم اشتباهات كوچك مي تواند پيامدهايي بزرگ داشته باشد. به عنوان مثال اشتباهات خيلي كوچك ممكن است شرايطي را تداعي كند كه سياهچاله ها پا به عرصه حيات مي گذارند و محو مي شوند، بدان سان كه روزي ديگر و در نقطه اي ديگر در كيهان سربرمي آورند.
كافي است در اين رابطه از ستاره شناسان مركز كنترل تلسكوپ فضايي هابل سوال كنيد كه سپتامبر سال گذشته ميلادي اعلام داشتند يك سياهچاله با اندازه متوسط را در يك مجموعه ستاره اي دوردست كشف كرده اند. اين كشف شواهد مستند، غيرقابل انكار و ضروري براي اثبات اينكه اكثر سياهچاله هاي سنگين در حاشيه سياهچاله هاي كوچك تر شكل مي گيرند را به دست داد.
ستاره شناسان مركز هدايت و كنترل هابل بر پايه مشاهدات خود در زمينه نحوه حركت ستاره ها در محدوده سياهچاله مذكور، تحركاتي كه توضيحش تنها با وجود جرم سنگيني در مركز مجموعه ستارگان كهكشان موردنظر ممكن بود، از كشف يك سياهچاله جديد خبر دادند. اما سوال اينجا بود كه توده مذكور تا چه حد متراكم است؟ آنها براي پاسخ دادن به اين سوال از يك مدل كامپيوتري بهره جستند كه پيش از اين براي كمك به بازسازي وضعيت كهكشان ها توسط تئوريسين هاي دانشگاه اينديانا طراحي شده بود.
متاسفانه در جداول راهنماي مربوط به مدل كامپيوتري دانشگاه اينديانا برخي ارقام اشتباه ذكر شده بود و همين اشتباه موجب ايجاد خطايي فاحش در محاسبات هابل شد كه نتيجه آن انتشار خبر كشف سياهچاله اي بود كه گمان مي رفت چهار هزار برابر خورشيد ما جرم داشته باشد. گمان مي رود در كهكشان مذكور كه M15 نام دارد سياهچاله اي وجود داشته باشد.
تيم ديگري از ستاره شناسان كه دست به تحقيقات جامعي در مورد ادعاي مركز هدايت و كنترل هابل زدند ضمن اعلام اين مطلب از دستيابي به اطلاعاتي حائزاهميت خبر دادند. آنها دليل تحركات نامعمول در مركز M15 را وجود جرم كيهاني بسيار زياد به دليل تجمع زباله ها و نخاله هاي كيهاني دانستند. اين نخاله ها در واقع ستاره هاي نوتروني منفرد و فوق سنگين، كوتوله هاي سفيد و اجرام سنگيني است كه بازمانده انفجار ستارگان هستند.
خطايي دوباره
ستاره شناسان براي سي سال در حال تلاش براي كشف سياهچاله اي در M15 و بحث و گفت وگو در مورد وجود يا عدم وجود آن بوده اند. در واقع در اوايل دهه نود اطلاعات به دست آمده از تلسكوپ هابل در جهت رد احتمال وجود سياهچاله در اين كهكشان مورد استفاده قرار گرفت و اين دور اخير جنجال در مورد وجود سياهچاله در M15 را به سختي مي توان آخرين مورد طرح چنين ادعاهايي دانست.
قرار است ستاره شناسان هفته آينده در كاليفرنيا گرد هم آيند تا در مورد اين مسئله به بحث و گفت وگو بنشينند. اين در حالي است كه ادعاهاي جديدي با محاسبات و شبيه سازي هاي انجام شده توسط دانشگاه توكيو مطرح شده است كه نتيجه اين تلاش ها در اوايل ماه فوريه در نشريه Astrophysical منتشر شد.
استيو مك ميلان از محققان دانشگاه دركسل و يكي از اعضاي تيم ژاپني مي گويد: يافته هاي اوليه تلسكوپ هابل به هيچ عنوان وجود سياهچاله را در M15 تاييد نمي كند. او مي افزايد: «راه ديگري براي توضيح اين اطلاعات وجود دارد. » به رغم اين اظهارات مك ميلان محتاطانه سخن مي گفت و با احتياط در مورد اثبات وجود سياهچاله در تحقيقات جديد توضيحاتي ارائه داد.
اشتباهي كه در تحقيق صورت گرفته از سوي ستاره شناسان مركز كنترل و هدايت هابل رخ داده بود متضمن خطاي محاسباتي در مورد تعداد ستاره هاي نوتروني موجود در مركز M15 بود كه حدود ۳۲ هزار سال نوري با ما فاصله دارد. كافي است ستاره هاي نوتروني بيشتري در تصوير شبيه سازي شده قرار دهيم و شاهد كاهش جرم محاسباتي سياهچاله باشيم تا آنجا كه حتي مي توان از احتمال وجود آن در مركز اين كهكشان چشم پوشيد.
رولند وندرمارل از مركز هدايت و كنترل هابل، كه وظيفه نظارت بر عملكرد هابل را به نيابت از ناسا بر عهده دارد، مي گويد: «محور افقي كهكشان به درستي محاسبه نشده بود. » او مي افزايد: «اشتباه ما فوق العاده جزيي بود اما تحليل نهايي ما از داده ها را كاملا تغيير داد. گروه تحقيقاتي دانشگاه اينديانا پس از انتشار نتيجه تحقيقات صرفا خطاي محاسباتي ما را شناسايي كرد.»
وندرمارل خطاي صورت گرفته را مايه تاسف همه گروه هاي حاضر در تحقيق دانست اما در انتها تاكيد كرد: «ما به عنوان دانشمنداني كه علاقه مند به كشف ماهيت واقعي جهان هستيم از اينكه اشتباه ما شناسايي شده خوشحال هستيم. »
اين رسوايي از اهميت خاصي برخوردار است چرا كه سياهچاله هاي ميان وزن به مثابه حلقه گم شده احتمالي در شكل گيري اولين سياهچاله هاي كيهاني و تبديل آنها به سياهچاله هاي ابرسنگين، كه گاهي جرمي معادل ميلياردها ستاره دارند، تلقي مي شوند. از آنجا كه خوشه هاي ستاره اي گوي مانند از كهن ترين مجموعه هاي ستاره اي هستند كشف سياهچاله كه ميان وزن در آنها مي تواند اين ايده را تداعي كند كه اين مجموعه ها از آغاز شكل گيري كيهان چون مجموعه هاي ساخت وساز عمل كرده اند. ادغام و درهم فرو رفتن سياهچاله ها براي رشد و گسترش آنها حائزاهميت خاصي بوده است هر چند كه كارشناسان در مورد نفس وجود سياهچاله هاي ميان وزن درگير بحث داغي هستند.
تيم مركز هدايت و كنترل هابل هم بار ديگر محاسبات انجام شده در مورد وجوه سياهچاله اي ميان وزن در M15 را مورد بررسي قرار داد. آنها به آستانه جديد و پايين تري در مورد احتمال وجود جرم سنگيني كه مي تواند مويد وجود سياهچاله در آنجا باشد دست يافتند. اما اقرار دارند احتمال وجود سياهچاله در آن نقطه تقريبا منتفي است. دليل اين دستاورد جديد ساده است: از آنجا كه M15 با ستارگان اش و ساير اجرام به شدت متراكم شده است مي تواند ستاره هاي نوتروني و كوتوله هاي سفيد را به مركز خود براند كه همين مسئله موجب مي شود شرايطي مشابه وضعيتي كه يك سياهچاله در حال فعاليت است به وجود آيد.
وندرمارل مي گويد: «آنچه در محاسبات مركز هدايت و كنترل هابل به دست آمده بود از وجود جرمي معادل ۲۰۰۰ جسم كيهاني با اجرامي معادل خورشيد ما حكايت داشت كه مي توانست مبين وجود يك سياهچاله ميان وزن باشد اما الزاما نمي توانست چنين معنايي را تداعي كند. » اين در حالي است كه كارل گبهاردت از ديگر اعضاي تيم تحقيقاتي هابل كماكان اعتقاد دارد اطلاعات موجود از حضور يك سياهچاله در مركز M15 حكايت دارد. او كه از ستاره شناسان دانشگاه تگزاس است سرسختانه اعتقاد دارد يافته هاي اوليه هابل مويد وجود سياهچاله ميان وزن مركز M15 است. او مدل دانشگاه اينديانا را قبول ندارد و مي گويد حتي اگر در اين مدل از آمار و اعداد صحيح و دقيق هم استفاده شود تصوير درست و قابل قبولي از جمعيت ستارگان نوتروني هسته M15 به دست نمي آيد.
قرار است گبهاردت و ساير اعضاي تيم مركز هابل روز ۲۶ فوريه با مك ميلان و ديگر اعضاي تيم دانشگاه توكيو ديدار و گفت وگو كنند و ديدگاه هاي خود را در مورد مدل هاي شان رودررو مطرح كنند. او اميدوار است بر اين نشست كه در سانتا باربارا انجام مي شود فضايي دوستانه حاكم باشد و دو گروه بتوانند در محيطي صميمي ادله و شواهد خود را در معرض قضاوت بگذارند.
احتمالات غيرقابل پيش بيني
گبهاردت برگ هاي برنده غيرقابل پيش بيني اي در اختيار دارد. در يك تحقيق مستقل صورت گرفته از سوي مركز هابل كه نتايج اش در ماه سپتامبر سال گذشته ميلادي منتشر شد و رهبري و مديريت آن را گبهاردت بر عهده داشت شواهد مشابهي در مورد احتمال وجود سياهچاله اي ميان وزن در خوشه ستاره اي كروي شكلي كه GI ناميده مي شود، به دست آمد. محاسبات مربوط به GI بررسي نشده است (هر چند كه مك ميلان مي گويد تيم ژاپني در حال بررسي محاسبات مربوط به اين كشف است كه نتايج اش در سانتاباربارا عرضه خواهد شد. )
گبهاردت گمان مي كند يافته هاي مربوط به GI دقيق و صحيح هستند: «آنچه در مورد M15 گفته شد در مورد GI صدق نمي كند. » مجموعه GI به اندازه M15 متراكم نيست و به همين جهت و لااقل در سطوح تئوريك نمي توان مدعي جذب و رانش تعداد زيادي ستاره نوتروني به مركز GI شد. اين ديدگاه چنين تداعي مي كند كه كانديداي محتمل تر براي جرم سنگين موجود در مركز GI كه بتواند علت تحرك نامعمول ستاره ها در مركز اين مجموعه را توجيه كند يك سياهچاله ميان وزن است. گبهاردت با اعتماد به نفسي نامعمول مي گويد صرفنظر از دستاورد نشست مشترك او و همكارانش با تيم ژاپني طي روزهاي آتي او دغدغه و نگراني اي در مورد اين واقعيت كه «اكثر اعضاي جامعه ستاره شناسان اين نكته كه مجموعه هاي گوي مانند ستاره اي در بطن و هسته خود يك سياهچاله ميان وزن دارند، را باور نمي كنند» او را نگران نمي كند. او تاكيد مي كند: «من كوهي از اطلاعات و داده ها در مورد ساير مجموعه خوشه اي گوي مانند دارم كه اين واقعيت را آشكار مي سازد كه سياهچاله هاي ميان وزن ديگري هم وجود دارند. »
Space.com