شايد از عجيب ترين رفتارهاي والدين ايراني، نوع برخورد آنها با مسائل تحصيلي و امتحانات فرزندانشان باشد. حساسيت هاي بي مورد، توقعات نامعقول، تكاليف تحميلي، كنترل هاي لحظه به لحظه اي و مواردي از اين قبيل رفتارهايي هستند كه متأسفانه در بين والدين زياد ديده مي شوند. جالب آن كه، بسياري از والدين در شرايطي به اين رفتارها متوسل مي شوند كه از آنها كمتر نتيجه مي گيرند. پدرها و مادرها براي اتخاذ روشهاي صحيح تربيتي در خصوص مسائل تحصيلي و امتحانات فرزندانشان ابتدا بايد رفتارهاي خود را مورد ارزيابي و بازنگري قرار دهند.
مطلب حاضر به ارزيابي رفتارهاي والدين در مورد امتحانات مي پردازد. اگرچه رسم معمول آن است كه اول رفتارهاي خوب را مي گويند، اما به لحاظ شيوع و رواج رفتارهاي نامطلوب در بين والدين ابتدا اين موارد را مطرح و سپس آنها را با رفتارهاي مطلوب مقايسه مي كنيم. خوب است شما هم رفتارهاي خود را براساس ملاكهايي كه عنوان مي شوند مورد ارزيابي قرار دهيد.
رفتارهاي بد
۱- با زور و تحميل، برنامه مطالعه ايام امتحانات براي او تهيه كنيد و يا از او بخواهيد كه تغييرات آني در رفتارهاي خود ايجاد كند. مثلاً تلويزيون نبيند، بيرون نرود، از اتاقش بيرون نيايد، با دوستانش تماس نگيرد و...
۲- براي كسي كه مستقل است و كارهايش را خودش انجام مي دهد، كنترل هاي شديد ايجاد كنيد، در منزل اعلام وضعيت فوق العاده نماييد، در برنامه اش دخالت كنيد، براي تشويق او از رفتارهاي افراطي و نمايشي استفاده نماييد- رفتاري كه بچه هاي مستقل آن را تحقير تلقي مي كنند- و او را به رقابت با ديگران واداشته و اين حس را در او تحريك كنيد.
۳- در مورد بچه هاي نيمه مستقل، رفتارهاي يك طرفه در پيش بگيريد، مثلاً بدون توافق كامل با او ، برايش معلم خصوصي بياوريد. دانش آموزان نيمه مستقل حتي اگر بر زبان نياورند، به طور معمول از نظارت و همراهي والدين بدشان نمي آيد، به شرطي كه استقلال عمل خودشان زير پا گذاشته نشود.
۴- پدر و مادر به صورت توأم به كار فرزندشان نظارت و دخالت داشته باشند و يا تقسيم وظايفي در اين خصوص انجام نداده باشند.
۵- والدين از رفتارهاي هيجاني و احساسي استفاده كنند. براي تحريك فرزندان و ايجاد انگيزه درس خواندن در ايام امتحانات، ديگران را به رخ او بكشيد، تحقيرش كنيد، تهديدش كنيد، براي درس نخواندنش جار و جنجال راه بيندازيد.
۶- براي كسي كه به هر دليلي به درس و امتحانات اهميت نمي دهد، بخواهيد با اصرار و صحبت و نصيحت اهميت موضوع را به او بفهمانيد. به او بگوييد كه اگر امتحاناتش خوب نباشد، چنين و چنان خواهد شد و براي موفقيت چاره اي جز درس خواندن ندارد.
۷- از فرزندتان فقط نمره بيست بخواهيد و بعد هم ادعا كنيد كه برايتان يادگيري مهمتر از ۲۰ گرفتن است!
۸- قبل يا بعد امتحان با معلم فرزندتان يا عوامل مدرسه در مورد نحوه طراحي سؤالات، روش تصحيح اوراق و يا ورقه امتحاني فرزندتان، اداره جلسه امتحان و... به جر و بحث بپردازيد. بخواهيد كه به هر نحو ممكن نمره فرزندتان را تغيير دهيد و كاري كنيد كه كمتر از ۲۰ در كارنامه او ثبت نشود.
۹- به فرزندتان درباره نحوه حضور در جلسه امتحان، كنترل اضطراب، روش پاسخ دادن به سؤالات و ساير موارد توصيه ها و پيشنهادهايي ارائه كنيد كه خودتان تخصصي درباره آنها نداريد.
۱۰- تا لحظات آخر و حتي در مسير راه مدرسه، داخل سواري و اتوبوس، در پياده رو و تا دم در مدرسه با فرزند خود درس مرور كنيد. جلوي در مدرسه بايستيد و به محض خروج فرزندتان از جلسه امتحان، با حساسيت از او درباره نتيجه و نمره سؤال كنيد.
رفتارهاي خوب
۱- اگر فرزندتان برنامه اي براي مطالعه دارد يا مي خواهيد كه داشته باشد، در تنظيم و اجراي اين برنامه ناظر و همراه خوبي باشيد. مداخله جويانه عمل نكنيد. كاري نكنيد كه فكر كند استقلال عملي نداشته است.
۲- در مورد فرزنداني كه مستقل هستند و كارهايشان را خودشان انجام مي دهند، سعي كنيد حتي نظارت هم خفيف و داوطلبانه باشد. او نبايد احساس كند كه كارش را بلد نيست و شما اصرار بر كنترل او داريد. اگر هم مي خواهيد به او روحيه بدهيد و تشويقش كنيد، اين كار را منطقي انجام دهيد.
۳- در فرصت هايي كه پيش مي آيد با فرزندتان- به خصوص آنهايي كه مستقلند- درباره ضعف ها و مشكلات احتمالي و راهها و روشهاي برطرف كردن آنها صحبت كنيد. بچه هاي مستقل شايد زياد دوست نداشته باشند كمك بخواهند، بنابراين بايد براي آنها موقعيتي ايجاد كرد كه بتوانند مسائل شان را بر زبان بياورند.
۴- به جاي مقايسه و تحريك حس رقابت بر تقويت انگيزه هاي دروني تأكيد بيشتري داشته باشيد. اگر او بپذيرد و باور كند كه مي تواند از توانايي هايش بهره بيشتري ببرد و انتظاراتش را از خودش افزايش دهد، با آرامش به سراغ امتحانات خواهد رفت.
۵- در مورد بچه هاي نيمه مستقل، نظارت و اگر لازم بود تا حدودي سخت گيري اعمال كنيد. سعي كنيد به صورت منطقي بپذيرد كه به اين نظارت نياز دارد و هدف شما از اين نظارت، مداخله نيست، بلكه همراهي است. در هر صورت، مراقب باشيد استقلال عمل او را از بين نبريد.
۶- تصميم بگيريد و مشخص كنيد كه تنها يكي از والدين مسئوليت نظارت و همراهي در ايام امتحانات را داشته باشد. نفر دوم هم نبايد خود را كاملاً كنار بكشد و مي تواند نقش انگيزشي و تقويت روحيه را ايفا كند.
۷- توقعاتي را كه از فرزندتان انتظار داريد، اول خودتان ارزيابي كنيد و ببينيد چقدر منطقي است؟ فقط از ديد خودتان به اين توقعات نگاه نكنيد، شرايط سني و محيطي و عوامل ديگر را هم مدنظر داشته باشيد. شايد خود شما در ايام دانش آموزي بچه درسخوان و علاقه مندي بوديد و درسهايتان را خوب مي خوانديد، ولي فرزندتان در حال و هواي شما نباشد. بعد از ارزيابي، توقعات منطقي خود را با وضوح و روشني براي او بيان كنيد. كاربرد اين مورد براي بچه هاي نيمه مستقل و همچنين بدون علاقه و انگيزه بيشتر است. اگر شرايط فراهم باشد، مي توانيد پيمان نامه اي شامل وظايف و انتظارات متقابل بنويسيد و امضا كنيد.
۸- به هيچ وجه فرزندتان را نسبت به معلم، طراحي سؤالات، احتمال سخت گيري در تصحيح اوراق و غيره بدبين نكنيد. اگر مي توانيد بعضي از شرايطي را كه ممكن است در جلسه امتحان اتفاق بيفتد، پيش بيني و تمرين كنيد؛ مثلاً اگر در جلسه امتحان زياد مضطرب شود، به يكي دو سؤال اول نتواند جواب دهد، سؤالات سخت باشد، مراقب يا مراقبين جلسه امتحان رفتار مناسبي نداشته باشند و... اگر اطلاعاتي در اين موارد نداريد از كساني كه اهل فن هستند، كمك بگيريد. به طور حتم نوع راهنمايي دانش آموز براساس مقطع تحصيلي او متفاوت خواهد بود.
۹- فرزندتان را از نمره و نتيجه امتحان نترسانيد. او هر قدر با خيال آسوده تري در امتحان شركت كند، احتمالاً نتيجه بهتري خواهد گرفت. اضطراب و ترس ناشي از اين كه نتوانند رضايت شما را جلب نمايد، در عملكرد او سر جلسه امتحان تأثير منفي خواهد داشت. البته يك نكته كلي تر و اساسي تر اين است كه والدين ايراني بايد نگرشهاي خود را در مورد درس خواندن، مسائل تحصيلي، نمره و پيشرفت اصلاح كرده و تغيير دهند.
۱۰- شب امتحان بايد فرزندتان به موقع بخوابد. به هيچ وجه نه خودتان اين كار را انجام دهيد و نه به فرزندتان اجازه بدهيد كه تا ديروقت براي درس خواندن بيدار بماند. بهترين و عاقلانه ترين كار اين است كه تا ساعت ۹-۸ شب همه مطالعات به اتمام رسيده و او با آسودگي به رختخواب برود، صبح به موقع بيدار شود، حتماً صبحانه بخورد، با آرامش مسير خانه تا مدرسه يا محل امتحان را همراه يا بدون همراهي شما طي كند و با خيال راحت سر جاي خود در جلسه امتحاني بنشيند. باور كنيد به همين راحتي!
ابراهيم اصلاني
روان شناس تربيتي
