اشاره: هرگونه كه با فرزند خود سخن بگوييد، او نيز همان گونه به شما گوش خواهد داد و هرطور به سخنان او گوش فرا دهيد، او نيز همانطور با شما سخن خواهد گفت.
كتاب كليدهاي گفتن و شنيدن با كودكان و نوجوانان نوشته «آدل فابر» و «الين مازليش» كه با فروش دوميليون جلد، پرفروش ترين كتاب در آمريكا بوده است به شما كمك مي كند كه خود و فرزندتان را بهتر بشناسيد و با وي ارتباطي مؤثر و همراه با احترام و درك متقابل برقرار كنيد.
نويسندگان در مقدمه كتاب آورده اند:
«آنچه هرگز حتي به ذهن ما خطور نكرده بود، نوشتن كتابي درباره «چگونگي» مهارت هاي برقراري ارتباط براي والدين بود، روابط بين والدين و كودك، امري كالماً شخصي و خصوصي است و دادن دستورالعمل به افراد درباره چگونه صحبت كردن در چنان رابطه نزديكي به نظر ما صحيح نمي آيد. سالها كار و شركت در كارگاه ها و جلسات روانشناسي كودك، عميقاً برزندگي ما تأثير گذاشته بود. هرچه بيشتر درباره اين موضوع بحث و گفت وگو مي شد با آن مأنوس تر مي شديم، بعدها به فكر نوشتن كتابي درباره «چگونگي» مهارت برقراري ارتباط افتاديم.كتابي كه داراي تمرين هايي درباره«چگونگي» باشد و در دسترس والدين قرار گيرد تا بتوانند مهارت هاي مورد نظرشان را شخصاً بياموزند، و به والدين امكان دهد آنچه را كه با روش فردي خود به صورت شخصي و يا همراه يك دوست، آموخته اند تمرين كنند، كتابي كه داراي صدها نمونه و گفت وگوي مفيد باشد به طوري كه والدين بتوانند با روش خود از آن استفاده كنند.
بعد از تفكر و انديشه بسيار به اين نتيجه رسيديم كه اين كتاب بايد داراي تصاويري باشد كه مهارت ها را در عمل نشان دهد، به طوري كه پدر يا مادر پر مشغله امروزي بتواند با نگاهي به آنها سريعاً درس جديدي را بياموزد.»
مترجم كتاب كليدهاي گفتن و شنيدن با كودكان و نوجوانان زهرا جعفري است و انتشارات صابرين آن را به دست چاپ سپرده است.
چگونه به كودكان كمك كنيم تا با احساسات خود كنار بيايند؟
چهار روش ممكن براي كمك به كودكي كه تحت فشار روحي است عبارتند از: گوش دادن به حرف هاي او با توجه كامل، تصديق احساسات كودك، گفتن يك كلمه، نامگذاري احساس هاي او و برآورده كردن تخيلي آرزوهايش، اما شيوه و چگونگي برخورد ما مهمتر از هر كلمه اي است كه بر زبان مي آوريم، كلمات تنها در صورتي به دل كودك خواهند نشست كه حامل احساس واقعي همدلي و يگانگي باشند.
مشكل ترين روش در ميان روش هاي چهارگانه ياد شده، گوش دادن به تخليه احساسات كودك و يافتن نامي براي اين احساس است. تشخيص احساس احتمالي كودك- كاري مشكل و نيازمندترين و تمركز بر گفته هاي او و مطلب نهفته در پس آن است. مهم اين است كه با كودك صحبت كنيم تا بتواند واقعيت هاي دروني خود را بيان كند، وقتي او بتواند براي ابراز تجربه اش كلماتي مناسب پيدا كند مي تواند كم كم به خود كمك كند.
|
جمله اي كه با آن نشان مي دهيد احساس كودك را درك كرده ايد سؤال يا نصيحت نكنيد
|
كلمه اي كه احساس احتمالي كودك را توضيح مي دهد
|
گفته كودك
|
|
حتماً از اين كار خجالت كشيده اي يا مثل اينكه اين كار باعث خجالت تو شده؟
|
خجالت كشيدن
|
مثال: «راننده اتوبوس سر من داد كشيد و همه خنديدند»
|
|
اي واي! به نظرم عصباني هستي
|
عصبانيت
|
دلم مي خواست محكم بزنم توي دماغ «مايكل»
|
|
اين موضوع حتماً خيلي باعث دلسردي تو شده
|
دلسردي
|
فقط به خاطر يه بارون مختصر معلم گفت نمي تونيم بريم گردش
|
|
خب، مثل اينكه بين رفتن و نرفتن به مهموني ترديد داري.
|
ترديد
|
علمي! اون بي شعوره
|
|
مثل اينكه واقعاً از اين همه تكليف دلخوري
|
دلخوري
|
مري منو به مهموني اش دعوت كرده ولي نمي دونم...
|
|
اوه، مثل اينكه اين كار تو رو خيلي مأيوس كرده
|
نااميدي
|
نمي دونم معلم چرا براي آخر هفته بايد اين همه تكليف به ما بده
|
|
|
|
امروز تمرين بسكتبال داشتيم. ولي حتي يك بار هم نتونستم توپ رو گل كنم.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
فهرستي از ۶ جمله كه احتمال دارد كودك براي والدينش بازگو كند، در جدول ارائه شده است، هريك از آنها را بخوانيد و اين موارد را پيدا كنيد.
۱- يك يا دو كلمه كه بتوان با آن احساس احتمالي كودك را توضيح داد.
۲- آنچه كه احتمالاً بر زبان مي آ وريد و نشان دهنده درك شما از احساس اوست.
اظهار نظرهايي مشابه در جدول ، به كودكان آرامش مي بخشد و فكر آنان را براي مقابله با مشكلاتشان آزاد مي كند (از بكار بردن كلمات بزرگ و انتزاعي نگران نباشيد، ساده ترين راه براي يادگيري كلمه هاي جديد، شنيدن موارد استفاده از آنها در شرايط گفت وگو است.)
بعد از اين مرحله، ممكن است با خودتان فكر كنيد خب در اين تمرين توانستم واكنشي بروز دهم كه كم وبيش درك مرا از مشكل نشان مي داد، بعد از اين مرحله، گفت وگو با كودك بايد چگونه جريان يابد؟ آيا بعد از اين مرحله، پند دادن اشكالي ندارد؟
لطفاً پندواندرز ندهيد، زيرا اشتياق براي حل مشكل كودك از طريق راه حل فوري، بسيار گمراه كننده است:
- مامان! خسته ام.
- خب، دراز بكش و استراحت بكن.
- گرسنه ام.
- خب، يه چيزي بخور.
- گرسنه نيستم.
- خب، غذا نخور.
در برابر وسوسه «بهبود فوري اوضاع» مقاومت كنيد. به جاي نصيحت كردن به قبول و بازتاب احساسات كودك ادامه دهيد. براي روشن تر شدن موضوع به مثالي توجه كنيد. در گروه ما، پدري مي گفت پسر نوجوانش روزي با عصبانيت وارد منزل شد و جمله اي را كه در مثال دوم جدول ذكر شده است بيان كرد: «دلم مي خواست يه مشت محكم بزنم توي صورت مايكل».
پدر مي گفت: گفت وگوي بعدي ما معمولاً به صورت زير بود:
پسر: «دلم مي خواست يه مشت محكم بزنم توي صورت مايكل!»
پدر: «چرا؟ چي شده؟»
پسر: اون كتابامو پرت كرد توي آشغال.
پدر: خب، لابد تو اول اذيتش كرده اي؟
پسر: نه.
پدر: حتماً؟
پسر: قسم مي خورم كه اصلاً بهش دست نزدم.
پدر: خب، مايكل دوستته، اگر نصيحت منو قبول كني، همه چيز رو فراموش مي كني، مي دوني كه خودت هم چندان بي عيب نيستي، بعضي وقتا دعوا رو خودت شروع مي كني و بعد كس ديگري رو سرزنش مي كني... درست همانطور كه با برادرت رفتار مي كني.»
پسر: «نه، اينطور نيست، اون اول شروع كرد... اه... من نمي تونم با شما حرف بزنم.»
اما چون پدر به تازگي به كارگاه كمك به كودكان براي كنار آمدن با احساساتشان آمده بود گفت وگوي زير را با پسرش انجام داد:
پسر: «دلم مي خواست يه مشت محكم بزنم توي صورت مايكل.»
پدر: «اوه. تو عصباني هستي.»
پسر: «دلم مي خواست صورت خپلش رو له كنم.»
پدر: «يعني اين قدر از دستش عصباني هستي؟»
پسر: «مي دوني اون قلدر چكار كرد؟ بي خودي، تو ايستگاه اتوبوس دفترچه منو از دستم قاپيد و پرت كرد تو آشغال.»
پدر: «خب...»
پسر: «مي دونم اون فكر مي كنه من پرنده سفالي مسخره اش رو توي كارگاه مدرسه شكسته ام.»
پدر: «اينطور فكر مي كني؟»
پسر: «آره، تموم مدتي كه گريه مي كرد، به من خيره شده بود.»
پدر: «اوه...»
پسر: «ولي من اون پرنده را نشكستم، كار من نبود.»
پدر: حتم دارم كه كار تو نبوده.
پسر: خب، مخصوصاً كه اين كار رو نكردم، تقصير من نبود كه اون «دبي» احمق منو روي ميز انداخت.
پدر: خب پس دبي تو رو هل داد.
پسر: آره، خيلي از چيزاي ديگه روي ميز هم افتادن، ولي تنها چيزي كه شكست اون پرندهه بود، نمي خواستم اونو بشكنم، پرنده مايكل قشنگ بود.
پدر: تو كه واقعاً نمي خواستي پرنده رو بشكني.
پسر: نه، ولي مايكل حرف منو باور نمي كنه.
پدر: فكر مي كني اگر حقيقت رو بهش بگي، حرف تو رو باور كنه؟
پسر: نمي دونم... به هرحال من به اون ميگم، حالا مي خواد باور كنه، مي خواد نكنه، فكر مي كنم از من به خاطر پرت كردن دفترم توي آشغالا، عذرخواهي كنه.
پدر خيلي متحير شده بود، او هيچ چيزي نپرسيده بود، با اين وجود پسرش تمام داستان را تعريف كرده بود، پدر حتي يك كلمه نصيحت نكرده بود، ولي نوجوان خودش راه حل را يافته بود. براي پدر باوركردني نبود كه تنها با گوش دادن و تصديق كردن احساسات پسرش، توانسته تا اين حد به او كمك كنه.
انجام تمرين كتبي و مطالعه نمونه اي از گفت وگوها، يك امر است و استفاده از مهارت هاي گوش دادن در وضعيتي واقعي، امري ديگر والديني كه در گروه ما شركت مي كردند، عقيده داشتند قبل از پرداختن به موقعيت هاي واقعي با كودكانشان، تمرين دو نفره اين نوع صحبت كردن برايشان مفيد بوده است.
همدلي و موافقت هميشگي با كودكان چه اهميتي دارد؟
بسياري از گفت وگوهاي ما با كودكان، صحبت هايي عادي هستند. اگر كودك بگويد: مامان! امروز بعد از مدرسه مي خواهم به منزل «ديويد بروم» نيازي نيست جواب بدهيد: «خوب، پس تو تصميم گرفته اي امروز بعدازظهر به ديدن دوستت بروي.» تنها كافي است جمله اي ساده بگوييد، مثلاً: «متشكرم كه به من اطلاع دادي».
همدلي، تنها وقتي لازم است كه كودك ميل دارد احساسات او را درك كنيد. واكنش در برابر احساسات مثبت او، معمولاً چند مشكل را به وجود مي آورد، واكنش در برابر احساسات شادمانه كودكان و نوجوانان، كاري مشكل نيست: «من امروز در امتحان رياضي، ۱۹ گرفتم!» شما هم با همان شادماني و همدلي مي گوييد: «۱۹، حتماً خيلي خوشحالي!»
تنها هنگام بروز احساسات منفي كودك، به مهارت هاي ياد شده نياز داريد. در اين گونه حالات است كه بايد به احساس قديمي خود در ناديده گرفتن، انكار كردن، پند و اندرز دادن و غيره غلبه كنيم، پدري مي گفت: «هنگامي نسبت به نيازهاي روحي پسرم حساسيت بيشتري پيدا كردم كه احساسات خدشه دار شده و ناراحت كننده او را با زخم هاي ظاهري و جسمي بدن وي يكسان و برابر دانستم.» تصور ايجاد زخم و بريدگي در بدن كودك، به پدر وي كمك كرد تا تشخيص دهد به همان اندازه كه فرزندش در مورد زانوي زخمي اش نيازمند توجه و مراقبت است در مورد احساسات جريحه دار شده اش به توجه فوري و جدي محتاج است.
در ادامه بخش اول كتاب، چند نمونه از برخورد والدين با كودكانشان به روش جديد آورده شده است.
جلب همكاري
بخش دوم به نحوه جلب همكاري كودكان براي انجام كارهايي كه والدين انتظار آن را دارند اختصاص دارد.
با حضور فرزندانم در خانه، منزل ما هر روز مثل گذراندن شبي در تئاتر و تماشاي نمايشنامه بود، اسباب بازي گمشده، سلماني رفتن، نوشتن مشق، شلوار نويي كه چندان هم اندازه نبود، دعواي بين خواهر و برادر و... هريك از اين بحران ها به اندازه يك نمايشنامه ملودرام سه پرده اي، اشك و احساس ايجاد مي كرد. ما هرگز نمايشنامه كم نداشتيم، تنها تفاوت اين بود كه در تئاتر پرده بالاخره پايين مي آيد و تماشاگران مي توانند به خانه هايشان برگردند، ولي والدين از اين تجملات (فرصت ها) بي بهره اند. ما بايد به هر ترتيب ممكن و با وجود آزردگي، عصبانيت، سرخوردگي و ناكامي هاي گوناگون با نمايش هايي پايان ناپذير كنار مي آمديم و سلامت عقل خود را نيز حفظ مي كرديم. اكنون مي دانيم كه روش هاي قديمي رفتار با كودكان، چندان مؤثر نيستند، توضيح و قوت قلب دادن هاي ما به كودكان، نه تنها در آنها آرامش ايجاد نمي كند، بلكه ما را هم، خسته و درمانده مي سازد، البته روش هاي جديد هم داراي مشكلاتي هستند.
يكي از موجبات اصلي سرخوردگي پدر يا مادر بودن، تلاش روزانه براي آموزش رفتار قابل قبول براي ما و اجتماع، به كودكان است، بخشي از مشكل در تضاد نيازها نهفته است، بزرگسالان به نشانه ها و تصويري از نظافت، نظم و ترتيب، ادب و نزاكت و روال هميشگي امور نيازمندند در حالي كه اين امور براي كودكان هيچ اهميتي ندارند، كدام كودك به اراده خودش دوش مي گيرد؟ كلمه لطفاً يا متشكرم را بر زبان مي آورد؟ يا لباس زير خود را عوض مي كند؟ مقدار زيادي از نيرو و حوصله والدين صرف كمك به فرزندانشان براي قبول رفتارهاي اجتماعي مي شود، از سوي ديگر، هرچه شدت عمل بيشتري به خرج دهيم، آنها مقاومت عملي بيشتري نشان مي دهند.
در بخش دوم كتاب متداول ترين روش هاي بزرگسالان براي جلب همكاري كودكان تشريح شده و راه حل هاي جديد به والدين آموزش داده شده است.
بخش سوم كتاب به جايگزين هاي تنبيه اختصاص دارد. براي بسياري از والدين، موعظه، نصيحت، سخنراني، هشدار، القاب ناخوشايند و تهديد در آنچه كه از زمان رشد خود تاكنون شنيده اند عجين شده است، ترك اين روش هاي آشنا، كاري چندان ساده نيست در اين بخش روش هاي جديد تنبيه سازنده كودكان مورد بررسي قرار گرفته و با ذكر نمونه هاي مشخص آموزش داده شده اند.
تشويق به استدلال، نحوه صحيح تحسين و تمجيد كودكان و آزاد كردن كودكان از نقش بازي كردن، مطالب مطرح در بخش هاي پاياني كتاب است.
نويسنده كتاب در پايان هدف از آموزش اصول جديد گفتن و شنيدن با كودكان و نوجوانان را به اين شرح برشمرده است:
- ما مي خواهيم راهي براي زندگي بدون متهم كردن و متقابلاً متهم شدن پيدا كنيم.
- ما مي خواهيم راهي براي حساس تر بودن نسبت به احساسات يكديگر بيابيم.
- ما مي خواهيم راهي براي نشان دادن آشفتگي يا عصبانيت خود، بدون صدمه رساني به خود يا ديگران بيابيم.
- ما مي خواهيم راهي براي محترم شمردن نيازهاي كودكانمان و نيز محترم شمرده شدن نيازهاي خودمان بيابيم.
- ما مي خواهيم راهي براي مسئول بودن كودكانمان و ايجاد امكان دوست داشتن براي آنها بيابيم.
عكس از: عليرضا اميري
