اين قلمرو براي ميليون ها سال يا بيشتر از بقيه جهان جدا باقي مانده است و بنابراين درياچه وستوك گونه هاي بسيار قديمي ميكروب هايي را كه براي دنياي علم ناشناخته اند در خود جاي داده است
ريچارد موناسترسكي
ترجمه: حسين يوسفي
هنگامي كه بر فراز بخش شرقي قطب جنوب در پرواز هستيد در زير پايتان قلمرويي را خواهيد ديد كه به نظر مي رسد پس از مدت هاي طولاني بي خوابي كشيدن به خوابي عميق فرو رفته است. به هر سو كه بنگريد هزاران كيلومتر صفحات يخي را مي بينيد كه سطح همه چيز حتي قله كوه ها را نيز پوشانيده است. سايه هاي متنوعي از سفيدي اين پهنه هاي هموار را در سيطره خود گرفته و هيچ نشانه اي از هر رنگ ديگري نيست.
زير اين پتوي سفيد، قاره اي بي حد و مرز نهفته كه قلمروي منحصر به فرد و عظيم است. اين قلمرو كه ترانووا (terranova) ناميده مي شود چنان خود را پنهان كرد كه تا مدت ها دانشمندان موفق به كشف آن نشده بودند. تنها سه سال قبل بود كه گروهي از متخصصين سرزمين هاي يخ زده روسي و انگليسي يك درياچه بزرگ را در اين ناحيه يافتند، يكي از بزرگ ترين و عميق ترين درياچه هاي زمين كه در زير چهار هزار متر يخ دفن شده و تقريباً در زير ايستگاه تحقيقاتي وستوك (vostok) روس ها قرار گرفته است. زماني كه اين گروه تحقيقاتي موضوع يافتن اين درياچه را اعلام كردند محققان زيادي كنجكاو شدند اطلاعات بيشتري را به دست آورند. با افشاي جزييات بيشتر تعداد رو به ازديادي از دانشمندان خواستار تحقيق در اين درياچه شدند كه اكنون درياچه وستوك ناميده مي شد. ديويد كارل (D.Karl) ميكروب شناس دانشگاه هاوايي مي گويد: فرصت فوق العاده اي به دست آمده تا اطلاعات زيادي را درباره سياره مان و تاريخ آن به دست آوريم و حتي شايد محيطي قابل قياس با حيات ساير سيارات را در اين محل شاهد باشيم كه از آن براي بررسي بيشتر در سيارات ديگر استفاده كنيم. اين قلمرو براي ميليون ها سال يا بيشتر از بقيه جهان جدا باقي مانده است و بنابراين درياچه وستوك گونه هاي بسيار قديمي ميكروب هايي را كه براي دنياي علم ناشناخته اند در خود جاي داده است. اين ميكروب ها شرايط لب مرز بقايافتگي را تحمل كرده اند و از اين نظر منحصر به فرد هستند. از طرف ديگر لايه ضخيم رسوبات ته درياچه سرنخ هاي جديدي را از اقليم سياره زمين در ده ها ميليون سال قبل به ما مي دهد. پژوهشگران ناسا اميدوارند با بررسي روي مجموعه اسرارآميزي از آب ها در اين نقطه، روش هاي جديد كشف حيات روي سيارات ديگر را مورد آزمون قرار دهند.
موسسه ملي علم آمريكا نيز قصد دارد نقشه برداري هوايي را در اين درياچه انجام دهد تا از آن براي بررسي بعدي استفاده كند. همچنين شصت دانشمند در سال ۱۹۹۹ ميلادي در كمبريج انگليس گرد هم آمدند تا يك برنامه اكتشاف بين المللي را در درياچه براي يافتن نمونه هاي جانداران آن از هر نوع كه باشد طرح ريزي كنند. اين محققان به دنبال راهي براي نفوذ به يخ ها هستند بدون اينكه هيچ ريز جاندار (Micro organism) يا آلاينده اي را به آن وارد كنند. سينال اليس ايوانز يكي از اين محققان مي گويد: ما هيچ چيز راجع به اين درياچه نمي دانيم و اگر قصد كار روي آن را داريم بايد نكات زيادي را در نظر گرفته و مواظب باشيم تا از وارد شدن هر نوع آلاينده اي جلوگيري كنيم. ايستگاه تحقيقاتي وستوك سردترين دماي ثبت شده روي زمين را دارد به طوري كه در اين محل دماسنج ها در ماه جولاي سال ۱۹۸۳ دماي ۶/۸۹ ـ درجه سانتي گراد را ثبت كرده اند. دماي متوسط اين ناحيه در حدود ۵۵ - درجه است. يكي از پژوهشگران در اين باره مي گويد: لايه ضخيمي از يخ هست كه به طرز شگفت انگيزي درياچه را قادر ساخته تا در چنين محيط يخ زده و منحصر به فردي بقا پيدا كند.
در واقع انباشته شدن سه كيلومتر و يا بيشتر يخ روي هم همچون يك لايه عايق سازنده، بستر زيرين را از سرماي بالا حفاظت مي كند. گرماي حاصل از «زمين گرمايي» لايه هاي داخلي زمين مانع يخ زدن درياچه شده و لايه هاي پاييني يخ را گرم تر مي سازد. وزن زياد صفحه يخي همچنين يك نقش جداگانه را در حفاظت درياچه ايفا مي كند. زير چهار كيلومتر يخ فشار آن قدر بالا است كه قادر است يخ را در دماي ۴ درجه سانتي گراد ذوب نگه دارد. اين عوامل به سرتاسر بخش شرقي قطب جنوب كه با اين لايه يخي پوشيده شده امكان ايجاد چنين درياچه هايي را مي دهد. چندي قبل عده اي از محققان موفق به شناسايي بيش از هفتاد درياچه در ناحيه كوچكي از اين منطقه شدند. در اين ميان وستوك بزرگ ترين آنها است كه در حدود ۲۸۰ كيلومتر از شمال به جنوب و شصت كيلومتر از شرق به غرب كشيده شده، تقريباً به اندازه درياچه انتاريو در كانادا اما با عمقي دو برابر آن. در زير ايستگاه تحقيقاتي وستوك كه در جنوب اين درياچه قرار گرفته عمق آب پانصد متر است.
|
|
اولين سر نخ ها از وجود چنين درياچه اي در زير يخ هاي قطبي در سال ۱۹۶۰ به دست آمد. در اين زمان گروهي از پژوهشگران انگليسي، آمريكايي و دانماركي مشاهدات رادارهايي را كه بر فراز منطقه در پرواز بودند، دريافت كردند. اين رادارها از لايه يخي نفوذ كرده و آنچه را كه در زير نهفته نمايان كردند. وقتي اين پژوهشگران يك سطح آينه اي صاف را در اين محل يافتند آنها حدس زدند كه درياچه اي در زير آب يخ بايد وجود داشته باشد. در آن سال ها يكي از دانشمندان انگليسي از منابع آب زير يخي در اين ناحيه خبر داد اما آنها نمي دانستند كه تنها يك درياچه وجود دارد يا چندين درياچه مجزا. اطلاعات دريافتي از ماهواره ها نشان داد كه لايه يخ برفراز درياچه صاف تر و هموارتر از جاهاي ديگر است.
در سال ۱۹۹۳ از انتهاي شمالي درياچه نقشه برداري دقيقي انجام گرفت اما بخش هاي جنوبي همچنان لاينحل باقي ماند. سه سال بعد اين گروه با اطلاعات جديد دريافتي از ماهواره ها و بدون اينكه قدم به قطب جنوب بگذارند موفق به نقشه برداري كامل درياچه و ابعاد آن شدند. بيست سال بعد از يافتن درياچه وستوك دانشمند ديگري هم به سمت اين درياچه جلب شدند، هنگامي كه مجله «نيچر» در سال ۱۹۹۶ با انتشار خبر كشف درياچه سر و صداي زيادي بپا كرد، از آن پس خيلي از دانشمندان به وجود حيات در اين ناحيه مشكوك شدند. مهم ترين نكته اي كه از كشف اين درياچه دستگير دانشمندان شد اين بود كه آنها پي بردند كه حيات حتي قادر است در دشوارترين محيط ها هم بقا پيدا كند.
ادوارد دلانگ (E.Delang) ميكروب شناسي كه در اين منطقه كار مي كند مي گويد: اگر ميكروب ها قادر به حيات در اين درياچه باشند پس آنها بايد گرسنه ترين جانداراني باشند كه تاكنون كشف شده اند. امكان دارد درياچه وستوك يكي از كم انرژي ترين و فقيرترين محيط هاي روي سياره زمين باشد. تنها اميد ساكنان درياچه براي يافتن غذا به ناحيه زيرين درياچه مربوط مي شود چرا كه از بالا هيچ اميدي به دريافت غذا نيست و اين غذا انواع مواد شيميايي و فلزات تحليل رفته اي است كه از لايه هاي دروني و مذاب به اين ناحيه مي رسد. اين درياچه از اين نظر تا حدود زيادي مشابه درياچه بايكال در سيبري است. درياچه بايكال روي يك ناحيه ريفتي فعال زمين شناختي قرار گرفته به نحوي كه شكاف لايه هاي خارجي زمين در اين ناحيه امكان خروج سنگ هاي مذاب را به سطح مي دهد. زمين شناسان نظر ديگري دارند. آنها مي گويند كه شواهد و مداركشان حاكي از آن است كه پوسته زمين در اين ناحيه قديمي و مرده است و بدين ترتيب امكان خروج مواد مذاب و تغذيه جانداران اين ناحيه از آنان وجود ندارد.
در اين صورت و در فقدان مواد غذايي به دست آمده از اعماق زمين تنها منبع انرژي درياچه بايد در سطح يخ بالاي درياچه نهفته باشد. زمين شناسان معتقدند صفحه يخي روي آب درياچه با سرعت چهار متر در سال از غرب به شرق مي خزد. پايين ترين لايه هاي يخ در زمان اين حركت و برخورد با آنها ذوب شده و باعث آزاد شدن گازها و خرد شدن صخره ها مي شود. اگر اين حركت وجود داشته باشد مي تواند ايجادكننده ذرات ارگانيك مفيد و مغزي براي ريز جانداران باشد. اين منبع تغذيه اي جديد باعث جست وجوهاي بيشتر دانشمندان شد و پس از مدتي ساكنان جديدي را در اين ناحيه منحصر به فرد يافتند. باكتري ها، قارچ ها، جلبك ها، كپك ها و حتي دانه هاي گرده ساكنان نام آشناي جديدي بودند كه حداقل برخي آنها زنده بوده و توانايي رشد داشتند.
هنوز تحقيقات زيادي در اين درياچه انجام مي شود و دانشمندان اميدوارند چيزهاي جديد و جالبي را در مورد حيات در اين ناحيه منحصر به فرد در سياره بيابند. ناحيه اي كه به هيچ جاي ديگر زمين شبيه نيست و مي توان آن را با برخي محيط هاي روي سيارات ديگر قياس كرد. تحقيقات در اين زيستگاه عجيب سرنخ هاي جديدي را از پديده حيات به همگان مي دهد.