طي اين مدت لاروها در برابر شكارچيان بسيار آسيب پذيرند و شايد دگرديسي در تاريكي نوعي حفاظت در برابر پرندگان باشد
ترجمه: زينب همتي
|
|
گروهي از گونه هايي كه پراكنش آنها حداقل در اروپاي غربي كاملاً به خوبي شناخته شده است، راسته سنجاقك ها و «طياره مانندها» است. احتمالاً سنجاقك آبي معمولي يكي از فراوان ترين و گسترده ترين گونه هاي سنجاقك است. حشرات بالغ در اواسط تابستان در اطراف آب هاي شيرين پرواز مي كنند. ماده ها تخم هاي خود را در رستني ها زير سطح آب قرار مي دهند و لاروها در طول يك يا دو هفته سر از تخم درمي آورند. اين لاروها در ته آبگير، جويبار يا درياچه زندگي مي كنند و از سخت پوستان كوچك و لارو حشرات تغذيه مي كنند تا اينكه به اندازه ۱۶ تا ۱۸ ميلي متري مي رسند. اين دوره زندگي برحسب كميت و كيفيت غذا ممكن است ۲ تا ۴ سال طول بكشد. لاروها پس از آنكه در ماه ارديبهشت يا خرداد از ساقه گياهان شناور (گياهاني كه ريشه آنها در بستر آب قرار داشته و ساقه و برگ هايشان در سطح آب ظاهر مي گردد) بالا آمدند، پوست اندازي كرده و بال هاي افراد بالغ ظاهر مي گردد. گونه Enallagma cyathigerum در گستره وسيعي از زيستگاه هاي آب شيرين در آب هاي ساكن و جاري ديده مي شود و عقيده بر آن است كه در آب هاي با جريان سريع و يا مكان هايي با رسوبات شني كمتر يافت مي شود. شايد زيستگاه ايده آل براي اين گونه حوضچه هاي بزرگ يا آب ساكن و رستني هاي شناور فراوان باشد. گونه cyathigerum در هر دو نوع آب هاي اسيدي و قليايي و اغلب در حوضچه هاي آب لب شور و نيزارهاي شور يافت مي شود. در نتيجه به طور كاملاً واضح همانند بارهنگ داراي بردباري زيادي است.
پراكنش جغرافيايي اين سنجاقك نيز بسيار گسترده است. پراكنش اين حشرات در اروپا غالباً در حد فاصل بين ۴۵ درجه عرض شمالي و محدوده قطبي قرار دارد؛ گو اينكه شامل برخي نواحي مرطوب اسپانيا و تا حدودي شمال منطقه اسكانديناوي نيز مي شود وليكن در ايسلند و گرينلند ديده نشده است. اين گونه در مناطق معدودي از شمال آفريقا، آسياي صغير و اطراف درياي خزر نيز مشاهده شده است. مناطق وسيعي از آسيا در جنوب حلقه قطبي، جزء حوزه زيست اين حشره است. در هر نقطه اي از آمريكاي شمالي از منطقه ۳۵ تا ۴۰ درجه عرض شمالي تا محدوده قطبي به جز جزيره «بافن» و «لابرادور» ديده شده است. جمعيت هايي از اين حشره در زيستگاه هاي ايده آل يافت مي شود كه مويد جنوبي ترين بخش حوزه پراكنش آن است. مسلماً پراكنش وسيع اين گونه به دليل بردباري اكولوژيكي و استفاده از پهنه وسيعي از زيستگاه ها در اقليم هاي بسيار متفاوت است. اين نوع الگوي پراكنش كه به وسيله بسياري از گونه هاي جانوري و گياهي به نمايش گذاشته شده همچون كمربندي بر حول بخشي از نيمكره شمالي گسترش يافته است. فراواني اين الگو در بسياري از موجودات زنده مختلف بيان مي دارد كه احتمالاً دو توده خشكي شمالي در زماني كه به يكديگر ملحق شدند گونه هاي مشخصي را قادر به پراكنش كامل در اطراف نيم كره فوق گردانيد.
از آنجا كه گونه cyathigerum در پراكنش جغرافيايي خود تا به اين حد موفق بوده، ممكن است اين سوال مطرح شود كه چرا اين گونه به طرف مناطق جنوبي تر گسترش نيافته است. يكي از دلايل ممكن كمبود نسبي زيستگاه هاي آبي در نواحي نيمه گرمسيري، بلافاصله در پايين مناطق جنوبي دامنه گسترش اين گونه (نواحي خشك آمريكاي مركزي، شمال آفريقا و آسياي مركزي) است. شايد گونه فوق براي مهاجرت هاي طولاني جهت رسيدن به زيستگاه هاي مناسب در نيم كره جنوبي به اندازه كافي قوي نباشد (مناطق بادخيزي كه بتواند به اين نوع مهاجرت كمك كند بسيار اندكند. ) احتمال ديگر آن است كه معمولاً تمامي زيستگاه هاي جنوبي تري كه cyathigerum مي تواند ساكن آنها شود به وسيله گونه هاي ديگر اشغال شده است. احتمال دارد كه اين گونه ها در مقايسه با cyathigerum براي شرايط فيزيكي زيستگاه خود بهتر سازش پيدا كرده و بنابراين در رقابت براي كسب منابع غذايي موفق تر باشند و ممكن است اين عامل موجب بيرون راندن گونه فوق از اين مناطق باشد. بسياري از گونه هاي جنس Enallagma و جنس كاملاً نزديك به آن يعني Ischnura باشند. براي نمونه حداقل ۸ گونه از Enallagma به تنهايي در جنوب آفريقا وجود دارد. برخي از اين تفاسير و يا مجموعه اي از آنها بيان كننده اين واقعيت است كه چرا پراكنش برخي از گونه ها به عرض هاي جغرافيايي بالا در نيم كره شمالي محدود مي شود.
|
|
ممكن است پراكنش cyathigerum با پراكنش سنجاقك زيباي Sympetrum sanguineum كه برخي اوقات سيمپتروم گلگون ناميده مي شود، تفاوت نماياني داشته باشد. اين گونه داراي پراكنش محدود در اروپاي غربي، بخش هايي از اسپانيا، مناطق معدودي از آسياي صغير، آفريقاي شمالي و اطراف درياي خزر است و در آسياي شرقي و يا آمريكاي شمالي ديده نشده است. دليل محدود بودن پراكنش اين سنجاقك به طور تقريباً مشخص آن است كه لارو اين حشرات داراي نيازمندي هاي زيستگاهي بسيار مشخص است. لارو اين حشره در نهرها و استخرهايي با آب راكد ديده مي شود، ليكن فقط در جايي كه گياهان مشخص نظير ني هاي بلند و دم اسبيان مي رويند. دليل اينكه لاروهاي فوق نيازمندي هاي بسيار مشخصي دارند معلوم نيست، چرا كه اين لاروها مشخصاً گياهخوار نيستند و از لارو حشرات و سخت پوستان تغذيه مي كنند، ليكن تاكنون لارو آنها دور از ريشه اين گونه گياهان مشاهده نشده است.
بنابراين گونه Sympetrum sanguineum مي تواند به عنوان يك گونه گياه «Stenotopic» با حساسيت اندك نسبت به تغييرات محيطي تعريف شود. اين حقيقت كه گونه فوق فقط در زيستگاه هاي بسيار معدودي مي تواند استقرار يابد باعث محدوديت پراكنش آن مي گردد، ليكن فاكتورهاي ناشناخته ديگري نيز وجود دارد كه براي گونه هايي كه اغلب ساكن آب هاي داراي ني هاي بلند و يا دم اسبيان هستند، دست اندركار است. پراكنش شمالي اين دو گونه ممكن است با پراكنش سنجاقك امپراتوري تفاوت داشته باشد. افراد بالغ اين نوع سنجاقك ۸ تا ۱۰ سانتي متر طول دارند و لارو آنها اصولاً در استخرهاي بزرگ، درياچه ها و در كانال هاي داراي جريان آهسته و جويبارها ديده مي شوند. اين لارو يك صياد پرخور است و مي تواند جانوراني بزرگ تر از لارو ماهي ها را بخورد. پراكنش آنها در اروپا نواري مابين ۴۰ تا ۵۰ درجه عرض شمالي را در برمي گيرد ولي برخلاف دو گونه ديگر به خوبي در ناحيه آمريكاي شمالي و در دره رود نيل انتشار يافته و پراكنش آن با گذر از آسياي صغير به شمال غربي هندوستان كشيده شده است. اين گونه حتي از درون بيابان صحرا به سمت پايين و به درون آفريقاي مركزي، جايي كه زيستگاه هاي مساعدي نظير درياچه چاد و درياچه هاي شرق آفريقا وجود دارد، گسترش يافته است و در بسياري از مناطق آفريقاي جنوبي به غير از صحراي كالاهاري ديده مي شود. (احتمالاً جمعيت هاي آفريقاي جنوبي به زير گونه مجزايي از اشكال اروپا تعلق دارد. )
بنابراين پراكنش سنجاقك امپراتوري به دنياي قديم (آسيا و اروپا) محدود مي شود و به مناطق دورتر آسيا گسترش نمي يابد. اين گونه اصولاً گونه اي نيمه گرمسيري و مديترانه اي است كه قدرت پرواز خوبي دارد و بردباري اكولوژيك وسيع اين گونه آن را قادر مي سازد كه نواحي نامساعد شمال آفريقا را درنورديده و به زيستگاه هاي جديد در جنوب آفريقا برسد. بي شك زيستگاه هاي مناسب ديگري براي سنجاقك امپراتوري در ساير مناطق جهان وجود دارد (البته ممكن است رقباي نيرومند ديگري در آن نواحي وجود داشته باشد) اما اكنون اين نوع سنجاقك نتوانسته به اين مناطق مهاجرت كند، چرا كه ارتباطات خشكي در سمت شمال است. جايي كه به نظر مي رسد براي پراكنش آنها محدوديت وجود داشته باشد.
در اغلب گونه هاي سنجاقك حاره اي، لاروها شب ها در سطح آب پديدار شده و به نوع بالغ دگرديسي مي يابند. طي اين مدت لاروها در برابر شكارچيان بسيار آسيب پذيرند و شايد دگرديسي در تاريكي نوعي حفاظت در برابر پرندگان باشد. اما از طرف ديگر دماي پايين فرآيند دگرديسي را محدود مي سازد و بسياري از گونه ها در شمال اروپا به دليل محدوديت ناشي از سرماي شبانه حداقل قسمتي از دگرديسي خود را در نور آفتاب انجام مي دهند و در اين هنگام پرندگان تعداد زيادي از آنها را صيد مي كنند. شايد اين عامل باعث اعمال محدوديت در پراكنش بسياري از گونه هاي سنجاقك از جمله سنجاقك امپراتوري به سمت شمال و همچنين دليلي براي عدم توانايي اين گونه جهت پراكنش به سمت آمريكا و يا خاور دور باشد.