ميثم عبدالرحيم
به دست گيري قدرت توسط دولت خاتمي و اتخاذ سياست هاي ايجاد اعتماد و تشنج زدايي از يك طرف و دگرگوني هاي حاكم بر روند صلح خاورميانه به خاطر حكومت حزب ليكود به رهبري نتانياهو از طرف ديگر، از جمله عواملي بودند كه بر روابط بين دو كشور به ويژه ديدگاه هاي مصري ها تاثير نهادند. توسعه روابط بين ايران و دولت هاي عربي به ويژه عربستان سعودي و در همين زمان روابط رو به گسترش با اروپا، دورنماي تازه اي را در موضع بين المللي و منطقه اي جمهوري اسلامي ايران از مدت ها پيش نشان مي داد. هدف مسئولين مصري اين بود كه نقش غالبي را در منطقه به ويژه در دنياي عرب ايفا نمايند و بنابراين تحت شرايط حاكم بر روند صلح خاورميانه مصر موقعيتش را مبهم و نامشخص يافت بنابراين به اتخاذ ديدگاه جديدي نسبت به ايران گرايش يافت.
شركت مصر در نشست سازمان كنفرانس اسلامي در تهران در نيمه دوم سال ۹۶ در سطح وزارت ديدگاه مصر نسبت به ايران را آشكار ساخت. بعد از اين سفر روابط بين اين دو دولت در زمينه هاي مختلف بيش از پيش توسعه يافت، به عنوان مثال حملات ايجاد شده توسط روزنامه ها بر عليه اين كشور مقداري كاهش يافت. طي اين دوره زماني به خاطر نزديك شدن به جمهوري اسلامي ايران و آغاز همكاري هاي سياسي و اقتصادي، لحن مسئولين عاليرتبه مصري از جمله رئيس جمهور آن كشور شكل مثبتي به خود گرفت.
در اين رابطه در فوريه ۱۹۹۶ يك هيات عاليرتبه از اتاق بازرگاني و صنايع مصر براي اولين بار از ايران ديدار كرد و مذاكراتي را با مسئولين صنايع كشورشان به عمل آوردند و در مقابل و بنا به دعوت طرف مصري، يك هيات اقتصادي و تجاري از ايران به رياست رئيس اتاق بازرگاني و صنايع ايران در ژوئن ۱۹۹۸ به مصر رفت و مذاكرات مثبتي جهت توسعه همكاري هاي دوجانبه و چند جانبه به عمل آوردند. علاوه بر اين هيات هايي از مطبوعات و رسانه هاي عمومي به تهران و قاهره سفر كردند كه اثرات بزرگي در انعكاس ديدگاه هاي مثبت مسئولين دو كشور و ايجاد يك جو تبليغاتي مثبت بين دو كشور به همراه داشت.
عمروموسي در يك مصاحبه با شبكه برون مرزي صدا و سيماي جمهوري اسلامي (سحر) در سوم ژوئن ۱۹۹۸ گفت: «تهران و قاهره هر دو خواستار روابط خوب و اصولي هستند و هر دو كشور بايستي در رسيدن به اين هدف برنامه ريزي نمايند. اولين گام در جهت توسعه عملي روابط بين تهران و قاهره، ديدارهاي رسمي مسئولين دو كشور است و هيچ مانعي نبايستي در اين راه ايجاد شود و هيچ گونه پيغام منفي نبايستي فرستاده شود. تبادل سفير بين تهران و قاهره عملي است اما نياز به زمان دارد. تلاش هاي مصر براي ايجاد روابط حسنه با تهران تحت تاثير قدرت هاي خارجي قرار نمي گيرد. روابط بين جمهوري اسلامي ايران و مصر بر مبناي يك تفاهم همزيستي ارتقا يافته است. مقام رياست جمهوري ايران معتقد است كه دگرگوني هاي منطقه اي و سياست هاي توسعه طلبانه رژيم صهيونيستي نيازمند همكاري بيشتر بين تهران و قاهره است و ايران و مصر به عنوان دو كشور مهم در اين منطقه بايستي گام هاي بيشتري در جهت همكاري بردارند. »
ايفاي نقش مشترك در دگرگوني ها و بحراني هاي منطقه، زاويه ديگري از همكاري بين اين دو كشور است. هنگامي كه بحران بين سوريه و تركيه به اوج خود رسيد، ايران و مصر سعي كردند تا بحران بين دمشق و آنكارا را تخفيف دهند و ما شاهد نوعي همكاري منطقه اي بين تهران و قاهره هستيم. در اين رابطه وزير امور خارجه جمهوري اسلامي در ۲۵ اكتبر ۱۹۹۸ اظهار داشت: «آنچه ايران و مصر در مورد بحران بين دمشق و آنكارا انجام داده اند نمونه كوچكي است از آنچه كه آنها مي توانند در مورد كشورهاي مهم اسلامي انجام دهند. »
مطبوعات، رسانه هاي عمومي و همكاري هاي اقتصادي طي اين دوره گرايش روزافزوني را پي گرفتند. سفرهاي روزنامه نگاران بين دو كشور به ويژه سفر آقاي مكرم محمد احمد رئيس انجمن نويسندگان مصر به تهران و سفر آقاي فريدون وردي نژاد (مديرعامل IRNA) در سال ۱۹۹۸ از جمله كارهاي موثري بود كه ديدگاه هاي دست اندركاران رسانه هاي عمومي را به يكديگر نزديك ساخت و افكار عمومي به ويژه افكار عمومي مصر را با واقعيت هاي ايران آشنا ساخت. به موازات پيشرفت روابط بين جمهوري اسلامي ايران و دولت هاي عربي، مصري ها سياست هاي اتخاذ شده توسط دولت خاتمي را مثبت ارزيابي نمودند و مواضعي را اتخاذ كردند كه به منظور ايجاد روابط نزديك تر و حل اختلافات بين دو كشور ضروري مي نمود.
در پنجم مارس ۱۹۹۹عمروموسي وزير خارجه مصر، در پاسخ به سوالي مربوط به اظهاراتش در مجلس مردم مصر مبني بر اينكه ارتباطات بين مصر و ايران بايد به مرحله اي كه قبلاً وجود داشت برسد و اينكه برخي موانع بايستي رفع گردد، اظهار داشت: «شايد هيچ مانعي موجود نباشد اما مسائلي وجود دارد كه هنوز بايستي مورد مطالعه و بررسي قرار گيرد كه قابل حل نيستند و شايد نيازمند زمان بيشتري باشد. من وارد جزئيات نمي شوم اما زمينه اي كه براي حل كامل مباحثات و اختلاف نظرها وجود دارد بايستي تقويت گردد. اظهارات آشكار و صريح مسئله را غامض تر و پيچيده تر مي نمايد در حالي كه من مي خواهم مسائل را ساده تر نمايم. »
ناجي قديمي، قائم مقام وزير امور خارجه مصر در ۱۶ ماه مه ۱۹۹۹ اظهار داشت كه: «مسلماً روابط بين تهران و قاهره به دلايل مختلف در گذشته آشفته بود اما اين روابط در حال حاضر به خوبي در حال توسعه است. » او با اشاره به ملاقات هاي بين وزير امور خارجه آن كشور و همتاي ايراني او و نيز برخي تبادلات تجاري و فرهنگي، گفت: «تهران و قاهره از هر گونه راه و ابزاري براي ايجاد تماس و رابطه استفاده مي نمايند. »
دكتر محمد عبدالله رئيس كميسيون روابط خارجي مصر كه براي شركت در يك نشست بين پارلماني به تهران آمده بود طي ملاقات خود با سخنگوي مجلس ايران در سوم ژوئن ۱۹۹۹ گفت: «روابط بين جمهوري اسلامي ايران و مصر بايستي هر چه زودتر و هر دو ملت بهبود و توسعه يابد مسلمان داراي پيشينه تاريخي بايستي در جهت اهداف اسلامي بيشتر با يكديگر همكاري نمايند. » در يك مصاحبه با واشنگتن پست در رابطه با روابط بين ايران و مصر، حسني مبارك رئيس جمهور مصر در ۲۶ ژوئن ۱۹۹۹ گفت: «ما خوشوقتيم كه مي بينيم آقاي خاتمي كه مرد ميانه رويي است، به قدرت رسيده است، مصر در روابطش با ديگران، قبل از اينكه نشانه هايي از غلبه آقاي خاتمي بر تندروهاي افراطي مشاهده كند هيچگونه تحرك و تغييري ايجاد كند. »
اگر چه مسئولين و مقامات مصري سعي كرده اند موقعيت خود را در برابر جمهوري اسلامي ايران با ايجاد پيشرفت هاي متناوب تقويت كنند، به موازات پيشرفت هاي ايجاد شده بين ايران و دولت هاي عربي و كاهش حمايت دولت هاي حاشيه خليج فارس از ادعاي امارات متحده عربي به مصري ها موضع خود را در اين زمينه تعديل كرده اند. آنچه كه مسئولين مصري به سبكي هماهنگ در حال حاضر اظهار داشته اند، اين است كه نام خيابان خالد اسلامبولي مانعي براي از سرگيري روابط است.
در پاسخ به اظهارات نسبتاً صريح مقامات مصري، مقامات جمهوري اسلامي ايران نيز خواستار ايجاد روابط بين دو كشور شدند. در اين رابطه آقاي محمد خاتمي در مصاحبه اي با شبكه تلويزيوني الجزيره گفت: «از نقطه نظر تاريخي، تمدن و فرهنگ، دو ملت ايران و مصر نقش مهمي در ايجاد و توسعه تمدن اسلامي داشته اند. امروز نيز ما معتقديم كه اين دو ملت با يكديگر «برابر» هستند. از نقطه نظر تاريخي و بصيرت آنها به يكديگر بسيار نزديكند. ما براي ملت مصر وتلاش هايش احترام فوق العاده اي قائل هستيم و نيز براي جايگاه اين ملت در جهان كنوني، به همان روشي كه شرايط مهمي را براي خودمان در جهان كنوني ايجاد نموده ايم. متاسفانه سياست هاي موجود و تفاوت هايي كه وجود داشته اند و هنوز در اين رابطه وجود دارند منجر به شكاف سياسي بين دو كشور شده اند. يك تحقيق و پژوهش در مورد پيشينه تاريخي روابط بين ايران و مصر و پيشرفت هاي جاري در روابط نشان مي دهد كه ايران و مصر با تاريخي طولاني، پيوندها و روابط عميقي با يكديگر طي تاريخ ايجاد نموده اند خصوصاً در ابعاد فرهنگي و مذهبي. بنابراين هر گاه مسئله اين دو كشور بالا گرفت، تمدن ها و نقش شان در پايه گذاري فرهنگ اسلامي به عنوان مهم ترين معيار، مورد بحث قرار مي گيرد. اگر ما در جست و جوي مشخص كردن عواملي باشيم كه بر سبك و سياق روابط طي تاريخ تاثير مي گذارند مي توانيم عوامل زير را ذكر كنيم: ۱ - اسلام ۲ - موقعيت جغرافيايي ويژه هر دو كشور ۳ ـ پيشرفت هاي منطقه اي ۴ - شكل حكومت هاي حاكم بر اين كشورها ۵- رژيم صهيونيستي ۶ - موقعيت منطقه اي هر كشور ۶ - عوامل اقتصادي و روابط بين آنها.
شكي وجود ندارد كه در طول تاريخ به ويژه بعد از ورود اسلام به صحنه گيتي، ايران و مصر علاوه بر كسب مذهبي مشترك و در نتيجه فرهنگي مشترك، به خاطر روابط ويژه بين آنها قادر به ايجاد اثرات متقابلي بر يكديگر بوده اند، در اين رابطه اثر ايران بر تشكيل سلسله فاطميون در مصر كه قبلاً مورد بحث قرار گرفت در اين مقاله، از اهميت ويژه اي برخوردار است. عامل مهم ديگري كه اين دو كشور را به يكديگر پيوند مي دهد موقعيت جغرافيايي آنهاست. تسلط اين دو كشور بر دو آبراه بزرگ جهان (تنگه هرمز و كانال سوئز) منجر به ايجاد موقعيت هاي مشترك شده است. مصر به عنوان دروازه اروپا و آفريقا و ايران به عنوان دروازه آسيا مورد توجه واقع شده اند. اين شرايط و موقعيت جغرافيايي استراتژيك اين دو كشور عامل مهمي است كه بر ديدگاه ها و دورنماي حكومت هاي اين دو كشور در طول تاريخ نفوذ و تاثير نموده است. پيشرفت هاي منطقه اي در طول تاريخ به ويژه در قرن بيستم بزرگ ترين عاملي بود كه بر روابط بين ايران و مصر تاثير گذاشت. از اين زاويه اين دو كشور با يكديگر رقابت كرده اند و در زمان هاي ديگر به موازات يكديگر و در يك جهت گام برداشته اند. نوع حكومت هر كشور به ويژه در سال هاي پس از جنگ جهاني دوم تاثيري بر روابط بين دو كشور داشته است.
شايد رژيم صهيونيستي در اين منطقه حياتي ترين عامل موثر بر روابط اين دو كشور طي ۵۰ سال گذشته بوده. اين عامل منجر به قطع روابط شده است؛ يك بار در دوران ناصر و بار ديگر طي انقلاب اسلامي. همان طوري كه پيمان صلح بين مصر و رژيم صهيونيستي (در كمپ ديويد) عامل اصلي تفكيك روابط در آغاز پيروزي انقلاب اسلامي ايران بود بنابراين لازم است كه توضيحاتي چند ارائه گردد. اقدام مصر در امضاي پيمان صلح با رژيم صهيونيستي و ايجاد روابط با آن رژيم در اواخر دهه ۶۰ بدون شك انفجاري در جهان اسلام و عرب بود. اگر چه مصري ها مناطقي را كه توسط رژيم صهيونيستي به خاطر امضاي اين قرارداد اشغال شده بود باز پس گرفتند، اين اقدام دو اثر معكوس داشت؛ اولاً زمينه را براي ثبات اين رژيم فراهم كرد به طوري كه روابط ايجاد شده متعاقب آن با رژيم صهيونيستي، ديگر به عنوان پديده اي ناپسند و نامطلوب در نظر گرفته نمي شد. بنابراين اقدام جمهوري اسلامي ايران در جهت قطع روابط با مصر كه در هماهنگي و همصدايي با كل جهان عرب انجام شد در آن زمان صحيح بود و اخطار امام خميني(ره) درباره خطر رژيم صهيونيستي براي كشورهاي اسلامي و منطقه را ثابت كرد. مطالعه پيشرفت روابط بين مصر و رژيم صهيونيستي در طول ۲۰ سال گذشته نشان مي دهد كه اين پيمان (كمپ ديويد) هرگز به اهدافش براي ايجاد روابط عميق بين دو طرف دست نيافت خصوصاً در بعد فرهنگي و عمومي اين موضوع به دو مسئله مربوط مي شود. اول اينكه اگر چه مردم مصر پيمان كمپ ديويد را به عنوان پيش نويس براي بازپس گيري مناطق اشغالي خود پذيرفتند آنها هرگز حضور و نفوذ رژيم صهيونيستي را در جامعه شان نپذيرفتند و در طول اين سال ها صهيونيست ها هرگز قادر به يافتن جايگاهي براي خودشان در بين مردم مصر نبودند. از طرف ديگر رهبران رژيم صهيونيستي و افكار عمومي اين رژيم هنوز به اين رژيم به عنوان يك خطر بالقوه مي نگرند و اين كشور را به عنوان يك دشمن در نظر دارند.
برخي مسائل نظير عملكردها و اقدامات جاسوسي كه صورت مي گيرد اين نكته را تاييد مي نمايد. بنابراين، اين رژيم هرگز قادر نبوده است كه گام هايي در جهت نزديكي به مصر بردارد و امضاي يك قرارداد با آن به عنوان يك كشور دوست را انجام دهد در حالي كه به عنوان نتيجه پيشرفت هاي اخير در خاورميانه و ساير موافقتنامه هاي ديگر، براي انتخاب برخي كشورها به عنوان هم پيمانان استراتژيك اش اين رژيم برنامه ريزي كرده است و همچنين پيمان هاي امنيتي و نظامي با برخي كشورهاي اين منطقه به امضا رسانده است.
بنابراين به خاطر توجه به پيشرفت هايي كه در اين منطقه صورت گرفته است و از زماني كه رژيم صهيونيستي شروع به تقويت استحكام و ثبات خود در منطقه نموده است به ويژه به عنوان رژيمي كه سلاح هاي اتمي و كشتار جمعي در دست دارد (بيش از دويست كلاهك اتمي) ايران و مصر از جمله كشورهايي هستند كه در رابطه با اين امور اظهار نظر كرده اند به حدي كه اين موضوع به صورت عاملي در آمده است كه مواضع دو كشور را در صحنه جهاني به يكديگر نزديك كرده و آنها را واداشته تا مشتركاً از طرح پاكسازي منطقه خاورميانه از سلاح هاي هسته اي و كشتار جمعي حمايت كنند.
بنابراين اسرائيل در يك زمان سبب شد كه دو دولت عقايدشان را در مورد يكديگر متناقض نمايند و حتي امروز مانع نزديك تر شدن آنها به يكديگر گردد، اما تحت شرايط حاضر در منطقه اين دو دولت نگران غلبه و چيرگي بيشتر اين رژيم در منطقه هستند. اين مي تواند به عنوان عاملي در جهت نزديك شدن آنها به يكديگر به كار گرفته شود. موقعيت منطقه اي اين دو كشور از جمله عوامل ديگري است كه بر روابط بين آنها تاثير مي گذارد. مصر از دير باز درصدد ايفاي نقش غالب و محوريت در دنياي عرب و آفريقا را داشته در حالي كه ايران نقش مهمي در خليج فارس و خاورميانه بازي كرده است. اگر چه در زمان هاي معيني يك حالت رقابتي بين اين دو كشور وجود داشت، نه مصر مي تواند درباره منطقه خليج فارس و آسيا بدون در نظر گرفتن نقش ايران بحثي كند و نه ايران نظري به پهنه قاره آفريقا به ويژه شمال آفريقا، بدون در نظر گرفتن نقش و وضعيت مصر دارد. به موازات عربستان سعودي و سوريه، مصر كشوري كليدي در جهان عرب است و ايران يك كشور كليدي در خاورميانه و خليج فارس است. همكاري بين ايران و مصر مي تواند نقش مهمي در پيشرفت اين منطقه، امنيت عمومي و نيز سياسي، همكاري و هماهنگي اقتصادي و عموماً در تكميل و ايجاد گرايش كسب اعتماد در جهان عرب ايفا كند.
جمهوري اسلامي ايران به عنوان يك كشور مسلمان غيرعرب مي تواند عامل مهمي در آوردن جهان عرب به كشورهاي مسلمان غيرعرب باشد كه خود گامي مهم در هر چه بيشتر مستحكم ساختن اسلام است. در طول تاريخ ايران و مصر سعي كرده اند كه نقش هاي يكديگر را تكميل كنند و با در نظر گرفتن پيشرفت هاي واقعي و حقيقي، آنها مي توانند گام هاي بلند بيشتري را در جهت مشابهي بردارند. اقتصاد بر روابط بين اين دو كشور در طول تاريخ تاثير داشته است، همراه با ظرفيت هاي بالاي تجاري و صنعتي اين دو كشور كه به مقدار زيادي در جهت ارتقاي قابليت هاي اقتصادي آن ها تشريك مساعي كرده است. به خاطر توجه به موقعيت غالب ايران و مصر، اين دو كشور گام هايي در جهت نزديك شدن به يكديگر برداشته اند كه به واسطه زمينه هاي متنوع همكاري تاييد و تحكيم مي شود.

عليرضا صلواتي
آرزويش اين است كه روزي از پوشيدن «لباس رسمي» راحت شود: «اين كت و شلوار، به بركت اين مسئوليت ها است. » نزديك به دو سال است كه سخنگوي دولت خاتمي شده است تا خاتمي به وعده «پاسخگويي دولت»اش هم وفا كرده باشد. عبدالله رمضان زاده سخنگوي دولت با روزنامه ها مصاحبه اختصاصي نمي كند: «همان جلسات مطبوعاتي چهارشنبه ها كافي است. هر سوالي هست، همان جا بپرسيد. » روزي مي گويم: «شما راجع به جواني تان هم گفت وگو نمي كنيد؟» از خنده اش پاسخم را مي گيرم و همان جا قرار يك گفت وگو به سبك ديدارهاي همشهري جوان گذاشته مي شود. از كودكي اش مي گويد. از نازي آباد. از نوجواني اش كه با «كتابفروشي» در پياده روهاي تهران «مبارزه» مي كرده و با «بستني فروشي»، «امرار معاش» و از جواني اش در تيم بسكتبال راه آهن انقلاب و جبهه هاي جنگ. تا مي پرسم كه با اين اوضاع و احوال، شما جواني كرديد پاسخ مي دهد: «خيلي. من هر روز از جنوب تا شمال تهران را با كالسكه بستني ام طي مي كردم. همه خيابان هاي تهران را مي گشتم. تفريح از اين بهتر؟»! دوستان زيادي داشته است. به قول خودش «اهل رفيق» بوده. اما اين روزها بيشتر از هميشه دلش تنگ رفاقت مي شود. دلتنگي اش هفته گذشته او را روانه «بهشت زهرا» كرده و همان جا به ياد آرمان هاي خاك آلوده جواني اش گريه كرده. هنوز هم خود را آرمانگرا مي داند و وفادار به دوستانش: «حاضرم باز هم اسلحه به دست بگيرم و بروم جبهه. » ديدار حول محور جواني اش ادامه مي يابد تا به جوان هاي امروز و محدوديت هاي اجتماعي مي رسيم و اينجا است كه گفت وگو آرام آرام «سياسي» مي شود، باكي ندارد. سخناني مي گويد كه من تاكنون از سخنگوي دولت نشنيده ام. حيرتم را با اين سوال بيان مي كنم كه: «اين حرف هايي كه مي گوييد، منتشر كنيم؟» براي تاكيد، دو بار پاسخ مثبت مي دهد! سخنگوي دولت خاتمي، «مستاجر» است و هنوز خانه شخصي ندارد: «شكر خدا، الان با صاحبخانه ام دوست هستيم. فكرش را كه مي كنم، اگر خانه داشتم و همسايه ام بد بود، بيشتر اذيت مي شدم. » مي پرسم: «اگر روزي از اين سمتتان بركنار شديد چه كار مي كنيد؟» پاسخ مي دهد: «الان كه در دانشگاه تدريس مي كنم. ثانياً در جواني سختي هاي روزگار را تجربه كرده ام و به نوعي خودساخته شده ام. دغدغه اين پست و مقام ها را ندارم. بستني فروشي هم يك راه است. مشكلي دارد؟» سخنگوي دولت خاتمي به آينده خوش بين است و آن قدر اميدوارانه سخن مي گويد كه من هم نااميدي ها را فراموش مي كنم. شايد شرايط عوض شده است! شايد!
•••
• سخنگوي دولت چه قدر از عملكرد خودش در رابطه با جامعه و در معناي خاص تر در ارتباط با جوانان كه درصد عمده جامعه ايراني را تشكيل مي دهند، راضي است؟
فكر مي كنم از خيلي ها بهتر بودم. زماني كه استاندار بودم اولين كسي بودم كه پاي جوان ها را به تصميم سازي در حوزه هاي گوناگون مدني و سياسي باز كردم. ابداع كننده طرح مشاورين جوان استاندار بودم. ۳۰۰ مشاور، در هر دبيرستان يك نفر، انتخابي و بدون هرگونه گزينشي جلسات خوبي با اينها داشتيم و همين مجلس دانش آموزي را از آن الگو گرفتند.
• و براساس اين عملكرد به آينده خوش بين هستيد؟
بله. خيلي.
• ولي شرايط اجتماعي اين را نمي گويد؟
نه. اين برخوردها مقطعي است. شما خيلي اشتباه فكر مي كنيد كه مي گوييد جوانان محدودتر شده اند. من هنوز در دانشگاه تدريس مي كنم. محيط دانشجويي سال ۶۶ با امروز اصلاً قابل مقايسه نيست.
• من نسبت به دو سه ماه قبل را مي گويم، نه نسبت به سال ۶۶!
نه. نسبت به دو سه ماه قبل هم محدودتر نشديم. همين كه گفتند: برخورد با مانتو كوتاه و اينها را مي گويي؟
• مثلاً همين.
اين را چه كسي اجرا مي كند؟ شما مجموعه شرايط را ببينيد. شما گشت هاي ارشاد و پليس را ببينيد كه امسال با سال گذشته چه فرقي كرده است. امسال فقط خانم ها تذكر به دخترها مي دهند. اين خيلي مهم است كه شما شرايط آرام تري را براي دختران فراهم مي كنيد. همه اينها يعني اصلاح. ما كه به دنبال انقلاب دوباره نبوديم. ما يك بار انقلاب كرديم و بايد آن مسير انقلاب را اصلاح كنيم. جامعه دارد خودش را نشان مي دهد.
• شما چرا فقط از قوه قضاييه مثال مي زنيد؟
چون با نوع اقدامات دستگاه قضايي در جامعه اين انتظار وجود دارد كه به طور طبيعي مي بايست ديدگاه انتقادي نسبت به دستگاه قضايي داشته باشيم. من از آنها شروع كردم. اينها نكته مثبت است. الان در جامعه دارد نهادسازي مي شود. من كه رشته ام علوم سياسي است و درس هاي توسعه تدريس مي كنم، مي دانم نهادسازي به اين معنا يعني چه! يعني اينكه شما فرصت دفاع متهم را دو برابر كرده ايد. شما قاضي را به موضع استقلال خود برمي گردانيد. اينها همه مثبت است. در حوزه اقتصاد هم همين طور. معتقدم اين دولت همه موانع سرمايه گذاري را در اين ۶ سال از بين برده و كشور در اين حوزه در سكوي پرش است. چرا بايد خوش بين نباشم. در سياست خارجي الان كشور را با سال ۶۶ مقايسه كنيد. خيلي جلو رفته ايم. حالا دو نفر هزينه اش را بدهند. ۴ تا روزنامه بسته شود. ۴ روزنامه ديگر منتشر مي شود. ۴ تا سياستمدار بروند زندان، ۴ نفر ديگر جاي آنها را مي گيرند. اگر جامعه توان زايش را نداشته باشد كه بهتر است در همان حال اولش بماند. اما من مي گويم جامعه توانايي زايش دارد و به همين دليل من اميدوارم، خيلي هم اميدوارم. من برخلاف دوستان انتخابات شوراها را يك نقطه مثبت در دولت آقاي خاتمي مي دانم.
• چرا؟
چون گردش قدرت با كمال آرامش اتفاق افتاد و هيچ كس هم به ما نگفت كه در انتخابات تقلب كرده ايد. بدون هرگونه تقلبي، گردش نخبگان اتفاق افتاد.
• و شما نتايج آن را پذيرفتيد؟
بله. پذيرفتيم. چه كسي مي گويد نپذيرفتيم؟
• آن تأخير وزير كشور در صدور حكم شهردار تهران نشان از آن داشت كه شما اين نتايج را پذيرفته ايد؟
ما به دليل اينكه نمي خواهيم جنگ و دعوا راه بيندازيم نمي گوييم كه چرا وزارت كشور معطل كرده و اگر روزي دوستان خيلي اصرار داشته باشند آن را هم مي گوييم. من فكر مي كنم به صلاح دوستان ما هم نيست كه بگوييم چرا وزارت كشور معطل كرده و نمي خواهيم وارد جزئيات شويم. خودشان هم مي دانند كه به چه دليل معطلي پيش آمده و آيا ما حق داشتيم كه معطل كنيم يا نه. آقاي رئيس جمهور دستور دادند كه اين كار انجام بشود. انجام شد و اگر دستور ايشان نبود، به روال طبيعي و قانوني بيش از اينها طول مي كشيد. من مايلم اينها را صريح بگويم كه فقط به خاطر آرامش جامعه، عليه كسي فضاسازي نكرده باشيم، سكوت كرديم.
• احساس مي كنم كه امروز صريح تر از گذشته سخن مي گوييد؟
در اين ۶ سال، خيلي چيزها را نگفته ايم.
• چرا؟
چون معتقديم كه ما نبايد در جامعه تنش ايجاد كنيم و باورمان اين است كه ما به عنوان دولت، منشاء تنش نباشيم. سعي كرده ايم هر كس و هر جا مشكلي دارد از كنار آن بگذريم. چون معتقديم جامعه به آرامش نياز دارد. ما براي اجراي برنامه هاي خودمان و براي پيشبرد وعده هايي كه به مردم داده ايم نيازمند جامعه اي آرام هستيم. بنابراين ما تنش ايجاد نمي كنيم. شما مي بينيد، آقاي رئيس جمهور مرتب تلاش در آرام كردن فضا دارند. دوستان ما اين را درك نكردند.
• اين دوستان شما يعني چه كساني؟
منتقدين دولت. ولي اگر جايي خيلي اصرار كنند، ما هم مثل آنها رفتار خواهيم كرد. ما همه جا صبر كرده ايم تا مجبور شويم كه حرفمان را بزنيم يا مجبورمان كنند.
• خيلي مواقع دوستان شما اصرار هم كرده اند كه بگوييد ولي نگفته ايد!
به دليل اينكه مي دانيم اگر حرفي را بزنيم در جامعه تنشي ايجاد خواهد شد.
• من خودم چند بار شاهد بوده ام كه دوستان شما گفته اند بحران آفرينان را معرفي مي كنيد ولي شما باز هم. . .
آخر خيلي چيزها را نمي توان صريح گفت. شما مي گوييد بحران آفرينان را معرفي كن و من مي گويم شما اگر دنبال باشيد، پيدا مي كنيد، معلوم مي شود و همين كه من نمي گويم، همه مي دانند و مي شناسند.
• رهبر معظم انقلاب در ديدار سال گذشته رئيس جمهور و هيأت وزيران صريحاً اشاره كردند كه كارشكنان در اجراي برنامه هاي دولت بايد معرفي شوند. آقاي خاتمي هم گفتند معرفي مي كنيم. شما هم چندين بار اعلام كرده ايد كه در زمان مناسب اينها را معرفي خواهيم كرد. . .
ما الان اعلام مي كنيم كه براي اداره جامعه نيازمند اين لوايح هستيم و هر كس كه در تصويب اين لوايح اخلال كند، در كار ما كارشكني كرده است.
• يعني شما تمام مشكلاتتان را به عدم تصويب اين لوايح نسبت مي دهيد!
نه. اين حداقل انتظار ماست براي برنامه اي كه داريم. براي بعدش هم برنامه داريم كه اجرا خواهيم كرد.
• يعني اگر اين دو لايحه تصويب و تاييد بشود، همه مشكلات حل مي شود!
نه. ما برنامه ديگري داريم. ولي براي شروع كارمان به اين لوايح نياز داريم. براي اينكه بتوانيم از حقوق مردم دفاع كنيم به اين لوايح نياز داريم.
• شايد با لايحه انتخابات به آن اهدافي كه در نظر داريد، برسيد، ولي گمان نكنم كه لايحه تعيين اختيارات چندان گرهي از مشكلات شما باز كند.
فكر مي كنيم يكي از مشكلاتي كه جامعه با آن روبه رو است و برنامه هاي دولت را با مشكل مواجه كرده، تهديد آزادي هاي مردم است.
• از چه جهت!
از همه جهت.
• شما اخيراً گفتيد كه تهديد و توقيف مطبوعات. . .
تعطيلي مطبوعات يكي از آنها است. بازداشت هاي خودسرانه، محاكمات غيرعلني بدون برخورداري از حقوق قانوني، زندان هاي انفرادي، اين مواردي است كه رئيس جمهور تذكر داده است. اگر تذكرها رعايت شود، ما اين لوايح را نمي خواهيم. ولي مي دانيم چون رعايت نمي كنند و رئيس جمهور بايد بتواند قانوناً برخورد كند و مطمئن باشد كه مي تواند برنامه اش را انجام دهد گفتيم اين لوايح را نياز داريم. اين لوايح حداقل نياز براي ايجاد اعتماد عمومي است. ما نمي گوييم كه اگر اين لوايح تصويب شود، بهشت پديد مي آيد. اين را نمي گوييم. ما مي گوييم رئيس جمهور به اين نتيجه رسيده است. بعد از برخوردهايي كه كرده و جواب نگرفته، براي اينكه كارش را جلو ببرد به اين لوايح نياز دارد.
• يعني شما فكر مي كنيد كه مشكل اصلي مردم همين بازداشت ها و عدم برخورداري يك متهم از حقوق قانوني اش بوده كه تمام همت خود را بر تصويب اين لوايح گذاشته ايد؟
نه. مشكل اول مردم اين نبوده.
• پس چرا تمام همت خود را بر روي اين لوايح گذاشته ايد؟
مشكل اساسي مردم و كشور فراهم ساختن زمينه هاي رشد و توسعه كشور در چارچوب قانون است اين امر ممكن نيست مگ چر اينكه فضاي امن سياسي و مخصوصاً اقتصادي فراهم شود، امنيت نيز نيازمند چارچوب قانوني است و در واقع اين لوايح اولين گام ها براي برقراري امنيت در حوزه هاي سرمايه گذاري هاي اقتصادي، اجتماعي و سياسي در كشور است و در فضاي ناامن نمي توان اميد به پيشرفت داشت.
• مشكل اصلي شما در حال حاضر اين لوايح است.
نه. ما كارهايمان را مي كنيم.
• و اگر اين لوايح تاييد شد، مشكلات حل مي شود!
نه. به هيچ وجه.
• برخي مي گويند اين لوايح به عمر دولت فعلي نخواهد رسيد و اكر تاييد هم بشود، براي اين دولت فايده چنداني نخواهد داشت.
مهم نيست. ما كه براي خودمان كار نمي كنيم. اشاره كردم ما به دنبال نهادسازي هستيم.
• اين لوايح يك بار رد شد. با صحبت هاي اخير آقاي خاتمي چه قدر به تاييد لوايح اميدوار هستيد؟
من هنوز هم اميدوارم.
• تا آنجايي كه به ياد دارم در تمام مصاحبه هاي مطبوعاتي تان مي گفتيد اين لوايح تصويب مي شود. با آنكه يقين داشتيد رد مي شوند!
ما يقين داشتيم و داريم كه اين لوايح تصويب مي شوند.
• مصلحتي؟
نه. چرا مصلحتي؟ اين لوايح نياز جامعه است. هر حاكميتي كه بخواهد به نيازهاي مردم پاسخ دهد بايد اين كار را بكند. وقتي برداشتي از قانون، روزنامه را به مثابه چاقو مي داند كه آدمي شرور از آن استفاده مي كند. . .
• اين را تشبيه مي كنند. به عقيده آنان، چاقو به يك انسان ضربه مي زند، اما روزنامه به فرهنگ و باور آنان.
اين را مي گويند. ولي واقعاً هيچ حقوقداني و هيچ وجدان بي طرفي حاضر نيست كه اين تفسير از قانوني را كه براي اشرار در خيابان و افراد مزاحم مردم در زيرگذر خيابان ها نوشته شده است، براي يك مجموعه فرهنگي به كار برد. هيچ حقوقداني اين را نپذيرفته است.
• و باز هم آنها مي گويند كه آنها در لباس فرهنگ به ميدان آمده اند. . .
بروند براي آن عقيده قانون وضع كنند نه اينكه به قانون ۶۰ سال پيش استناد كنند. به هر حال من خوشبينم. اين نياز جامعه ايراني است. اين جزيي از برنامه هاي آقاي خاتمي است و جزيي از مرزبندي هاي ايشان. اين مرزبندي ها هنوز تفاوتي نكرده است و آقاي خاتمي همان مسير اعلام شده را ادامه مي دهند.
• شما انتظار رد اين لوايح را داشتيد؟
فكر مي كرديم كه در مرحله اول رد شوند.
• پس چرا مرتباً مي گفتيد تصويب مي شوند؟
ببينيد كه اين لوايح فقط به مرحله رد و تاييد منحصر نمي شوند. اين يك مكانيسم است. ما سياستمداريم يك سياستمدار از همه مكانيسم ها استفاده مي كند.
• به جز مكانيسم مجلس و شوراي نگهبان، مكانيسم ديگري هم در قانون پيش بيني شده است؟ به مجمع هم گفته ايد نرود!
نه. به مجمع نمي رود، ما نمي خواهيم بپذيريم و نمي پذيريم كه در اين لوايح، خلاف شرع و خلاف قانون اساسي است.
• حتي اگر تصويب نشوند؟
بله. حتي اگر تصويب نشوند ما نمي پذيريم. قانون اساسي از نظر ما روحي دارد كه آن روح دو جنبه اسلاميت و جمهوريت دارد. و جمهوريت هم در آزادي حق انتخاب مردم و در دفاع از حقوق تك تك شهروندان معنا پيدا مي كند. اين لوايح از جمهوريت نظام دفاع مي كند. من براي ايجاد جمهوري اسلامي تلاش كردم هم قبل از انقلاب، هم دوران انقلاب و هم دوران جنگ تحميلي تلاش كرده ام . هنوز هم معتقدم اينها نيازهايي است براي بقاي جمهوري اسلامي. يك عده اي دنبال چيزهاي ديگري هستند. مي گويند حكومت اسلامي، فرمانروايي اسلامي و. . . آنها به خودشان مربوط است. از نظر ما اينها روح جمهوري اسلامي است.
• و اگر نباشند؟
تلاش مي كنيم به وجود بياوريم.
• يعني اگر اينها نباشند، جمهوري اسلامي محقق مي شود يا نه؟
جمهوري اسلامي هست و اينها جزئي از روح جمهوري اسلامي است. به نظر من تا زماني كه آزادي كامل و حقوق مردم تضمين نشود، جمهوري اسلامي به معناي حقيقي كلمه و به طور كامل محقق نمي شود.
• الان به نظر مي رسد كف انتظارات مردم از سقف شما بالا رفته است...
درست است. ما هم اين نظريه را قبول داريم.
• اين كف انتظارات را شما چگونه فهميده ايد؟
آن شرايطي كه ما اين را اعلام كرديم پايين تر از سقف انتظارات مردم نبود. چون مردم ديدند كه ما با اين حداقل ها اين گونه برخورد مي كنيم انتظارشان را بالا بردند. آن كساني كه با اين حداقل ها مخالفت مي كنند بايد متوجه باشند كه مردم چيز ديگري مي خواهند نه ما.
• شما از كجا فهميده ايد كه اين انتظارات بالا رفته است؟
شما برويد در جامعه از مردم بپرسيد. ما كه ابزارهاي نظرسنجي مان را گرفته اند. بگذاريد يك نظرسنجي مستقل در جامعه ما انجام بشود كه ببينند حداقل انتظارات مردم چيست. يك نظرسنجي مستقل كه نهاد غيردولتي باشد. اما الان كسي جرات نمي كند كه به نظرسنجي ها پاسخ دهد.
• اين حرف هايي را كه شما مي گوييد ما منتشر كنيم؟
بله. الان هيچ كس جرات نمي كند پاسخ دهد. الان ديگر نتايج نظرسنجي ها قابل اطمينان نيستند.
• چرا؟
براي اينكه وقتي شما رفتيد در خانه كسي را زديد كه آقا! آيا تو، نظرت اين است يا نه، او ديگر جرات نمي كند نظر دهد و وقتي كه اعلام عمومي كرديد، ديگر هيچ كس جرات نمي كند جواب دهد. اول شرط نظرسنجي اين است كه تو به طرف مقابل اطمينان دهي كه اين نظر تو براي تو خطري ندارد. وقتي نظر دادن را خطرناك كرديد آيا ديگر مي شود به اين نتايج اطمينان كرد؟ به هر حال ما فكر مي كنيم كه مردم انتظاراتشان بيش از اين است.
• و شما چرا به اين حداقل اكتفا كرديد؟
ما معتقديم روش ما در چارچوب قانون، مسالمت آميز و آرام و تدريجي است. باز هم تاكيد مي كنم. ما به هيچ وجه نگفتيم حركت انقلابي مي كنيم. به هيچ وجه نگفتيم حركت خارج از چارچوب انجام مي دهيم و به هيچ وجه خشن عمل نمي كنيم. ممكن است مردم ما را نپذيرند و در انتخابات بعدي به ما راي ندهند. بگويند كه شما خيلي آرام رفتيد. ولي ما خارج از چارچوب وعده اي به مردم نداديم. اعتقادي هم به حركات خارج از چارچوب قانوني و مسالمت آميز نداريم. نه وعده اي داديم، نه اعتقادي به روش هاي خشن داريم و نه انجام خواهيم داد. مردم مي توانند ما را نپذيرند و ما را كنار گذارند. اما به مردم توصيه مي كنيم كه آرامش و ثبات جامعه براي پيشرفت جامعه از همه چيز ضروري تر است و راهي غير از راه قانوني و مسالمت آميز نمي دانيم. عقلاي بشر هم پيشنهاد نمي كنند.
• و اين «ضرورتي» كه شما بدان اشاره مي كنيد، درك شده است؟
ما بايد اين را منتقل كنيم و سعي مي كنيم با مردم اين ارتباط را برقرار كنيم و به آنان بگوييم. . .
• نه. منظور من در ميان مسئولين است.
از خودشان بپرسيد.
• مي توانم استنتاج كنم كه بر مبناي نظر شما اگر اين لوايح تاييد نشوند اين ضرورت از سوي آنان درك نشده است. درست است؟
بله. دقيقاً.
• يعني اين لوايح به سرنوشت كشور گره خورده است و اين نتيجه كارهاي شما است!
ببينيد من نمي دانم گره خوردن يعني چه.
• يعني اينكه اگر اينها تصويب نشوند، سرنوشت كشور هم. . .
نه. اين گونه نيست. ولي ما مي گوييم براي اينكه از اين مراحل دشوار عبور كنيم و به مردم اطمينان دهيم كه مي توان روش مسالمت آميز را به كار برد و روش اصلاح طلبانه و روش در چارچوب قانون و تدريجي جواب مي دهد بايد آنها تصويب شوند.
• چگونه بايد اين اطمينان را پيدا كنند؟
وقتي كه مطمئن باشند اگر اراده اي كردند آن اراده تحقق پيدا مي كند.
• تا حالا كه اين گونه بوده.
نه. نبوده.
• مردم هرگاه اراده كردند، اراده آنان بر همه چيز برتري پيدا كرده. در دو خرداد اراده كردند و شد.
در دو خرداد ۲۰ ميليون به برنامه رئيس جمهور راي دادند كه او برنامه هايش را انجام دهد ولي خواست يك عده و يا خواست جمعي اين است كه اراده مردم محقق نشود.
• به هر حال شرايط ۲ خرداد ۶۶ كه با امروز بسيار متفاوت بوده. در آن فضايي هم كه مي گويند بسته بوده و اينها، باز هم مردم اراده كردند، آقاي خاتمي رئيس جمهور بشود و شد.
بله و ما اين را از درايت رهبري مي دانيم، كه علي رغم همه فشارهايي كه جناح مخالف آوردند و سعي كردند القا كنند، رهبري با برنامه رئيس جمهور موافق نيستند، اما ايشان در همه جا حمايت كردند.
• اين فشارها، واقعي بود؟ يا بيشتر در سخنان به كار مي رفت؟
باور من اين است كه آنها واقعي بود و اين باور من است كه رهبري فضايي را فراهم كردند كه مردم آزادانه بخواهند و اين درايت ايشان بود.
• همان زمان حرف هايي بر عمر ۶ ماهه دولت آقاي خاتمي زده مي شد. به نظر شما اينها بيشتر در حد نظريه بود يا مجال بروز هم يافت؟
آنها به نظريه هايشان عمل كردند. شما قتل هاي زنجيره اي را ببينيد. برخوردها را ببينيد. محدوديت ها را ببينيد. همه اينها براي ساقط كردن اين دولت بوده و براي اينكه ما به دست خودمان كنار بكشيم. ولي ما به مردم وعده داديم و پايمردي كرديم و پايمردي هم مي كنيم. هزينه ها را هم ما مي دهيم و نمي گذاريم مردم هزينه اي بدهند.
• شما هزينه اي نداديد! دانشجويان، روزنامه نگاران و فعالين سياسي دادند كه آنها نه عضو جبهه مشاركت بودند و نه كارگزاران و نه به يك معنا دولتي!
نخبگان دادند. نخبگان معتقد به اصلاحات. اينها هم تعداد محدودي بود. بايد گفت كه صداي رعد و برق خيلي بلند بوده ولي در واقعيت چند نفر را دستگير كردند؟ چند پرونده تشكيل دادند؟ چند روزنامه را بستند؟
• ۸۰ روزنامه. به نظرم در نظرتان خيلي كم است!
نه. جاي آنها ۸۰ روزنامه ديگر مي آيند. فضا فراهم است. ۱۰ تا زنداني سياسي. ما فكر مي كنيم كه براي يك حركت اصلاحي كه در تاريخ كشور ما تجربه اش را نداريم خيلي خوب است. اميركبير يك سال دوام آورد. ما ۶ سال است دوام آورده ايم.
• ولي شما يك اراده ۲۲ ميليوني مردم و رهبري را داشته ايد كه آنها نداشته اند. ۱۰۰ سال هم دوام بياوريد هنري نيست!
احسنت. احسنت. به همين دليل ما دوام آورديم و به همين دليل من به آينده اميدوارم. وقتي مي گويم ما مكانيسم هايي غير از شوراي نگهبان داريم، ما معتقديم رهبري نظام مصالح كشور را تشخيص مي دهند و اجازه نمي دهند كه يك جناح هر اراده خلاف قانون و خلاف اراده مردمي را انجام دهد.
• ولي خب. شما كه معتقد به بي قانوني هم نيستيد؟ منتقدين مي گويند التزام به قانون اساسي و ولايت فقيه حذف شده و راه براي ورود ضدانقلاب ها باز مي شود.
اولاً التزام به قانون اساسي حذف نشده، ثانياً ولايت فقيه هم جزيي از قانون اساسي است. در لايحه مجلس هم اينها نيست. من اين را مي گويم كه بايد اطمينان داد كه اگر مردم اراده كردند كه كسي را بفرستند مجلس بتواند.
 • مگر قبلاً نمي توانستند؟
الان عده اي مي گويند نه. همين ها دفاتر استان ها را. . .
• همين مجلس ششم براساس همين قانون فعلي شكل گرفت.
شرايط فرق مي كرد. باورشان نمي شد كه مردم برخلاف ميل آنها راي مي دهند.

ميرمهرداد ميرسنجري
روزهاي گذشته، سران دو كشور تاجيكستان و افغانستان پيماني را با ايران امضا كردند كه به كارگيري مفاد آن، مي تواند منافع سرشماري را براي اين كشورها و ساير كشورهاي منطقه خاورميانه و آسياي ميانه به ارمغان بياورد. اين سه كشور تنها كشورهايي در جهان هستند كه فارسي، زبان رسمي آنها است و اين زبان مشترك به همراه تاريخ پيشينه فرهنگي چند هزار ساله، همواره يگانگي سترگ و اتحاد نانوشته اي را براي مردم اين كشورها به همراه داشته است. اين سه كشور كه از دوران باستان در قالب كشور بزرگ ايران مسير اصلي جاده بسيار مهم اقتصادي ابريشم را تشكيل مي دادند، هم اكنون علاوه بر همكاري هاي گسترده اقتصادي از نظر سياسي و فرهنگي نيز مي توانند با نزديكي هر چه بيشتر نقش مهمي در ثبات منطقه ايفا نمايند. مردم تاجيك به عنوان يكي از اقوام اصيل ايراني جمعيت زيادي از كشورهاي منطقه آسياي ميانه از جمله تاجيكستان، ازبكستان و افغانستان را تشكيل مي دهند. لذا با توجه به اشتراكات فراوان فرهنگي و تاريخي ما بين دو كشور ايران و تاجيكستان گزيده اي از پيشينه تاريخي تاجيكستان و زمينه هاي بالقوه همكاري هاي متقابل را يادآوري مي نماييم.

تاجيكستان در گذر تاريخ
منطقه «ورارود» كه اعراب آن را ماوراءالنهر اطلاق كرده اند، منطقه اي است كه از يكسو رود آمودريا يا جيحون از سوي ديگر مرزهاي بيابان هاي تركستان و درياچه خوارزم (آرال) را در بر مي گيرد. اين منطقه پس از تشكيل اتحاد جماهير شوروي به عنوان آسياي ميانه شناخته شده است.
از كنكاش در بخش هاي مختلف ريگ وداوا و اوستا چنين بر مي آيد كه اجداد آرياييان كه بعدها در ايران بزرگ، هند و اروپا پراكنده شدند، در منطقه ايران ويج يا ورارود ساكن بوده اند و منطقه آسياي ميانه و نواحي مجاور آن، قديمي ترين سرزمين و زيستگاه مردم ايراني زبان بوده است. در بخش ونديداد اوستا از هفده منطقه اي ياد مي شود كه اهورامزدا (خداي يگانه) براي آرياييان آفريده است. مناطق سيستان و خراسان، كشمير و پنجاب و شبه جزيره هند، منطقه ورارود تا سواحل دانوب و درياي مديترانه از يكسو از كرانه هاي رودهاي ولگا و اورال تا سواحل خليج فارس و خليج بنگال، مناطقي بودند كه آرياييان را در خود جاي داده و بخش اعظم ايران بزرگ تاريخي را تشكيل مي داده است به گونه اي كه هرودوت در كتاب تاريخ خود نوشته كه «فارس ها همه مردم آسيا را خودي به شمار مي آورند. »
منطقه ورارود يا آريانا در سده ششم پيش از ميلاد و در زمان كوروش كبير، با عنوان ساتراپ «باختريا» و «سغد» بخشي از امپراتوري بزرگ هخامنشي را تشكيل مي داده است. براساس نوشته هاي كتيبه بيستون، واليان باختر و سغد، آشوب و دست اندازي هاي قبايل بياباني و همسايگان شرق كشور ايران را خاموش و در هنگام كشورگشايي ها و جنگ هاي بزرگ نيز پيشاپيش سپاه ايران از حدود و ثغور ايران بزرگ دفاع مي كردند. قلمرو امپراتوري هخامنشيان در طول بيش از ۲۰۰ سال بخش هاي بزرگي از سه قاره آسيا، اروپا و آفريقا را در بر مي گرفت. در حمله اسكندر مقدونيه به ايران مردم منطقه باختر و سغد نيز از آسيب هاي فراوان در امان نماندند. پس از حكومت جانشينان اسكندر، (سلوكيان)، حكومت اشكانيان كه توسط پارت هاي منطقه ورارود و خراسان پايه ريزي شد، سبب قدرت يافتن ايرانيان و رشد و توسعه فرهنگي منطقه گرديد، اين روند پس از حمله اعراب به ايران و تسخير منطقه ورارود، تا حدود دويست سال متوقف شد. اعراب بني اميه و بني عباس با ديدگاه هاي نژادپرستانه هرگونه توسعه فرهنگي، اقتصادي و سياسي را در منطقه سركوب مي كردند. پس از سال ها رنج و محنت، استقرار دولت سامانيان به عنوان نخستين دولت ايراني بعد از حمله اعراب، نقش بزرگي در احياي فرهنگ كهن ايراني و زبان فارسي در منطقه خراسان بزرگ و ورارود ايفا كرد.
سامانيان از سده سوم هجري (سده نهم ميلادي) به مدت ۱۲۵ سال حكومت كردند. امير اسماعيل ساماني موسس اين سلسله، شهر كهن بخارا را به عنوان پايتخت برگزيده و آن را به يكي از بزرگ ترين مراكز فرهنگ، ادب و هنر ايران آن روزگار مبدل ساخت. ايرانيان منطقه ورارود و خراسان بزرگ كه به مدت دو قرن تحت استثمار تازيان حتي از سخن گفتن فارسي و سرودن شعر به زبان مادري محروم بودند، به تدريج شكوه پيشينه فرهنگي و ادبي خود را باز يافتند و ادبيات فارسي در اين عصر شكوفا گرديد. علاوه بر بخارا ديگر شهرهاي خراسان و ورارود نظير سمرقند، هرات، بلخ، نيشابور و خوارزم نيز به مراكزي براي تربيت دانشمندان و اديبان تبديل شد و با گسترش محيط هاي علمي، در اين منطقه، زمينه براي ظهور بزرگاني نظير ابوعلي سينا، خوارزمي و ابوريحان بيروني فراهم گرديد.در پايان سده دهم ميلادي خاقان هاي ترك تبار كه همواره با ايرانيان در ستيز بودند، حكومت سامانيان را برانداختند و اين استيلا بر منطقه سكناي تاجيكان در سده هاي ۱۱ و ۱۲ ميلادي و با گسترش قلمرو سلجوقيان ادامه يافت. منطقه ورارود در سده ۱۳ ميلادي با حمله مغولان چنگيزي و در سده ۱۴ ميلادي با حمله تيمور لنگ، به خاك و خون كشيده شد و اين مصايب و تنگناها در سده شانزدهم ميلادي كه ازبكان ورارود يا ماوراءالنهر را اشغال كردند، ادامه يافت. ازبكان، حكومت شيبانيان را در آن منطقه تاسيس كردند و همزمان در ايران هم دولت صفوي تاسيس شد. ايجاد دو دولت جداگانه در دو سوي رود آمودريا و جدايي جغرافيايي دو كشور، ايرانيان و مردم تاجيك را علي رغم اشتراكات فرهنگي و تاريخ مشترك از هم جدا كرد. به دنبال اين تحولات، ادبيات فارسي نيز در آن سوي آمودريا به نام ادبيات تاجيكي ناميده شد. در سده هاي ۱۶ و ۱۶ ميلادي نيز جنگ هاي متعدد ميان تركان و مغولان، عرصه را بر زندگي آرام و آسايش مردم فارس زبان تاجيك تنگ كرد. اين وقايع تاريخي گرچه كاهش ارتباطات جغرافيايي ايرانيان و تاجيكان را به دنبال داشت ولي باعث گسست پيوندهاي عميق آريايي نژادان دوسوي رود نشد.

وضعيت تاجيكستان پس از استقرار نظام كمونيستي
تاجيكستان در سال ۱۹۲۴ به عنوان يك جمهوري خودمختار، بخشي از جمهوري ازبكستان را تشكيل مي داد تا اين كه پس از پنج سال در سال ۱۹۲۹ به عنوان يكي از جمهوري هاي متحد شوروي سابق از ازبكستان جدا شد. .
بلشويك ها به جهت ديدگاه هاي انترناسيوناليستي در طول بيش از ۶۰ سال سلطه خود به اقوام مختلف شوروي كوشش بسيار كردند تا هويت ملي و هرگونه وابستگي ملي و نژادي را از مردم خود بزدايند. به همين دليل با كوچانيدن اقوام و تقسيم بندي هاي ساختگي و غيرواقعي سياسي و جغرافيايي از سويي سبب جدايي و تفرق فيزيكي قوم هاي مختلف موجود در مرزهاي شوروي مي شدند. از سوي ديگر منازعات قومي و ارضي متعددي را مابين جمهوري ها و مناطق خودمختار دامن مي زدند تا در نهايت خود مسئوليت آرامش و تامين امنيت هر منطقه را ولو با قوه قهريه به عهده گيرند. براي اين سياست شوروي پيشين مي توان منطقه ارمني نشين ناگورنو قره باغ در خاك جمهوري آذربايجان را مثال زد و مثال ديگر جمهوري خودمختار نخجوان است كه در جنوب ارمنستان واقع شده و علي رغم نبود مرز مشترك با آذربايجان (يا همان اران و شروان تاريخي) به اين جمهوري واگذار شده است.از سوي ديگر در منطقه ورارود كه توسط روس ها به آسياي ميانه تغيير نام داده شد، تركيب بندي هدف مندي توسط شوروي سابق صورت گرفت كه براساس آن مناطق تاريخي و تاجيكي در دره زرافشان و سمرقند و بخارا به ازبكستان واگذار شد. بر اين اساس مرزهاي جمهوري تاجيكستان به عنوان تنها جمهوري فارسي زبان آسياي ميانه كمتر از نيمي از مساحت مناطق تاجيك نشين را شامل مي شود و به همين دليل بيش از ۲۲ درصد تاجيكان آسياي ميانه هم اكنون در ازبكستان ساكن هستند. روس ها براي دستيابي به اهداف بلندمدت خود در استيلاي هر چه بيشتر بر اقوام مختلف، در چند نوبت نگارش فارسي را هم از فرهنگ تاجيكي جدا كردند. به گونه اي كه ابتدا در سال ۱۹۲۹ خط فارسي را به لاتين و سپس در سال ۱۹۴۰ آن را به خط نوشتاري روسي (سريليك) تغيير دادند. سرزمين باستاني تاجيكستان پس از گذشت هزار سال از سقوط دولت ايراني ساماني و فرازونشيب هاي تاريخي فراوان كه طي آن نوك تيز تهاجم بدخواهان، زبان و فرهنگ باستاني آن را هدف قرار داد، توانست، از زيريوغ حكومت كمونيستي شوروي سابق رها شود و سرانجام در تاريخ ۹ سپتامبر ۱۹۹۱ ملت ايراني نژاد تاجيك موفق شد به استقلال دست يابد و جشن استقلال تاجيكستان، زمانه سرود ملي ايرانيان نيز تلقي مي شود.
موقعيت راهبردي تاجيكستان در آسياي ميانه و ايران
جمهوري تاجيكستان بين عرض هاي ۴۰ دقيقه و ۳۶ درجه و ۵ دقيقه و ۴۱ درجه شمالي و طول ۶۶ درجه و ۳۱ دقيقه و ۶۵ درجه و ۱۴ دقيقه شرقي قرار دارد. اين جمهوري از جنوب به افغانستان، از شمال و غرب به ازبكستان و از شمال شرقي با قرقيزستان و از شرق با چين هم مرز است.
مساحت تاجيكستان ۱۰۰/۱۴۳ كيلومترمربع است كه تقريباً برابر با استان فارس ايران است. جمعيت اين كشور به ۳/۵ ميليون نفر بالغ مي شود كه اين استان بر تراكم جمعيت ۳۶ نفر در هر كيلومترمربع است. اين كشور از شمال به جنوب در طول ۳۵۰ كيلومتر و از شرق به غرب در طول ۶۰۰ كيلومتر گسترده شده است. از مهم ترين شهرهاي تاريخي اين كشور مي توان به خجند، پنج كنت، اوراتپه و كولاب اشاره كرد و مهم ترين شهرهاي جديد تاجيكستان هم، دوشنبه، كالنين آباد، قراقوم نارك و راغون هستند.
تاجيكستان به عنوان كشوري كوهستاني و سرسبز محل اتصال سه رشته كوه مهم پامير، قراقوم و تيان شان است. در اين جمهوري قريب ۱۳۰۰ درياچه با وسعت بيش از ۶۰۰ كيلومترمربع (۵/۰ درصد كل مساحت كشور) وجود دارد. همچنين در تاجيكستان ۹۴۶ رودخانه وجود دارد كه حدود ۲۸۰۰ كيلومتر طول دارند كه مهم ترين آنها آمودريا در جنوب اين كشور و دره پنج و سير دريا در شمال و دره فرغانه جاري هستند. همچنين وجود نزديك به ۵ هزار گونه گياهي و نيز جنگل هاي نواحي كوهستاني آن از شاخص هاي محيط طبيعي اين كشور است. سرانه فضاي سبز براي هر فرد تاجيك ۲/۰ هكتار است و بيش از ۵۰۰ كارخانه و كارگاه صنعتي نيز در اين كشور وجود دارد. پنبه ثروت اصلي اين سرزمين است و ۴۰ نوع كاني معدني كه در تاجيكستان شناسايي شده در صنايع مختلف مورد استفاده قرار مي گيرند. ارتفاع اين كشور از ۳۰۰ متر تا حدود ۶۵۰۰ متر متغير است. بلندترين نقطه تاجيكستان، قله ساماني است كه با ۶۴۹۵ متر ارتفاع مرتفع ترين كوه اتحاد شوروي سابق بوده است. لذا توجه به نكات زير از اهميت خاصي برخوردار است.
۱ - منطقه تاجيكستان با اتصال به راه آهن سراسري شرق به غرب علاوه بر اين كه مي تواند نقش اساسي در تبادلات تجاري با اروپا ايفا نمايد، مي تواند يك ميان بر مناسب اقتصادي براي ايران و ساير كشورهاي خاورميانه براي دسترسي به بازارهاي اقتصادي آسياي ميانه و شرق دور تلقي گردد. از سوي ديگر برقراري راه هاي ترانزيتي مابين تاجيكستان و ازبكستان از يكسو و افغانستان و ايران از سوي ديگر، چندين هزار كيلومتر مسير عبور و مرور كالاها و انرژي را كوتاه مي كند و در اين راه تجهيز و گسترش بنادر بزرگ ما از جمله بندرعباس و چابهار مي تواند اين مهم را تسهيل نمايد.
۲ - وجود اشتراكات فراوان فرهنگي، نژادي، زباني و تاريخي دستاوردي است كه در نتيجه استقرار اين جمهوري در نظام بين المللي براي ايرانيان فراهم شده است و ايجاد اتحادي همه جانبه از جمله اتحاد اقتصادي مابين مثلث «اتا» سه كشور فارس زبان دنيا، (ايران، تاجيكستان و افغانستان) علاوه بر فراهم كردن زمينه هاي حضور گسترده تر ايران در بازار اقتصادي از دست رفته آسياي ميانه، گامي بسيار ارزنده در حفظ هويت نژادي ايراني تلقي مي شود.
۳ - تاجيكان با تحمل شمشير اسكندر، تازيانه ابن قتيبه (سردار عرب)، قتل عام مغولان و غزها، مناره هايي كه از سر تاجيكان ساخته شد و سياست هايي كه گستره پاره اي از سرزمين اهورايي ايران را به آتش عداوت سوزاند. پس از تحمل مصايب فراوان موفق شدند هويت خود را باز يابند. تاجيكان بيش از ديگر قوم هاي بيگانه ضدايراني كه همواره در كردار و گفتار عداوت خود را در طول تاريخ با ايرانيان ثابت كرده اند، مستوجب توجه و كمك ها و همكارهاي گسترده فرهنگي، سياسي و اقتصادي هستند. لذا همكاري همه جانبه با تاجيكستان و افغانستان، سبب مي گردد علاوه بر اين كه در حركت پرشتاب زمانه در مباحث سياسي و اقتصادي از رقيبان عقب نمانيم، در حفظ منافع ملي و هويتي ايرانيان و فارسي زبانان و جايگاهي كه نياكانمان براي دولت جمهوري اسلامي به امانت گذاشته اند، به خوبي عمل نماييم.
پي نوشت:
* تاجيكستان در آينه تاريخ - امامعلي رحمانف

•  ايران ۴۰ نفر را باز مي گرداند
ايران اعلام كرد كه چندين نفر از مقامات القاعده را كه اخيراً دستگير كرده است شناسايي كرده و آنها را به كشور متبوعشان عربستان سعودي باز مي گرداند. سايت خبري فايننشال روييو، ايران اعلام كرد كه تعدادي از اعضاي القاعده كه توسط ايران دستگير شده اند از تبعه هاي كشور عربستان سعودي هستند و ما آنها را به كشور متبوعشان باز مي گردانيم. رويتر هم اعلام كرد كه شاهزاده نايف بن عبدالعزيز هم اعلام كرده است كه ايران ۴۰ نفر از اعضاي القاعده كه توسط ايران دستگير شده اند و از تبعه هاي عربستان سعودي هستند را به عربستان باز مي گرداند.

• نام ايران مطرح نشد
به گفته كوستاس سيميتيس، رئيس ادواري شوراي وزيران اتحاديه اروپا و رئيس دولت يونان، مقامات ايالات متحده آمريكا و اتحاديه اروپا در نشستي در واشنگتن، مسئله امكان انجام عمليات نظامي عليه ايران را مورد بحث قرار نداده اند. وي در كنفرانسي مطبوعاتي كه در پي اين نشست برگزار شد، متذكر گرديد: «هيچ يك از طرفين اين موضوع را مطرح نكرده است. آمريكا و اتحاديه اروپا اما در اين نكته توافق نظر دارند كه جمهوري اسلامي بايد موازين و مقررات بين المللي عدم گسترش سلاح هاي كشتار جمعي را پذيرفته و رعايت نمايد.» مقامات اتحاديه اروپا و ايالات متحده خواستار آن شده اند كه بازرسي بي قيد و شرط مسئولان سازمان جهاني انرژي اتمي از تاسيسات هسته اي ايران ادامه يابد.

• كرزاي روزنامه نگار ايراني را آزاد كرد
حامد كرزاي رئيس  جمهوري افغانستان، روز گذشته دستور آزادي دو روزنامه نگار را ـ كه يكي از آنها ايراني بود ـ صادر كرد. اين دو روزنامه نگار هفته گذشته به اتهام انتشار مقاله اي كفرآميز بازداشت شده بودند. سعيد ميرحسن مهدوي سردبير هفته نامه «آفتاب» و علي پيام سيستاني، دستيار وي، سه شنبه شب به اتهام انتشار مقاله اي اهانت آميز به اسلام بازداشت شدند. گفتني است، دادگاه عالي افغانستان، مقاله اين دو نفر را كه با عنوان «فاشيسم مقدس» به چاپ رسيده بود، توهين به اسلام خوانده و خواهان تعقيب سردبير نشريه و تعطيلي اين هفته نامه شده بود كه با شمارگان كم منتشر مي شد.

• فعاليت زودهنگام انتخاباتي در سمنان
جمعيت موتلفه اسلامي شاهرود، در مورد عملكرد سه ساله نماينده فعلي شاهرود در مجلس شوراي اسلامي نظرسنجي مي كند. به گزارش خبرنگار «بازتاب»، در اين نظرسنجي، ۵۰۰ برگ پرسشنامه كه شامل ۱۵ سوال درباره عملكرد نماينده شاهرود است، در ميان مردم پخش شده است. در اين نظرسنجي، علاوه بر پرسش نامه، سوالاتي درباره صداقت، تلاش و گرايش سياسي نماينده مذكور از مردم پرسيده شده كه آيا در دوره بعدي به او راي خواهند داد؟ همچنين از آنها خواسته شده تا گزينه هاي پيشنهادي خود را در اين برگه ها بنويسند. پيشتر نيز اين جمعيت در حال انجام يك نظرسنجي پيرامون عملكرد نمايندگان فعلي مجلس شوراي اسلامي بود كه به دليل دريافت نكردن مجوز از فرمانداري، جلوي كار آنها به وسيله نيروهاي انتظامي گرفته و حدود ۱۰۰ برگه پرسشنامه ضبط شد.
ديگر خبرنگار «بازتاب» از شاهرود گزارش داد، دفتر حزب همبستگي در اين شهرستان براي تبليغ طرح ضربتي اسكان خود، اقدام به چاپ يك رپرتاژ آگهي در هفته نامه محلي «كوير» از نشريات نزديك به جناح منتقد دولت استان سمنان كرده است. گفته مي شود، اين طرح براي افزايش راي به نامزدهاي مورد حمايت اين حزب به اجرا گذاشته شده است.

• آغاز به كار سايت «عماد الدين باقي»
سايت اينترنتي عماد الدين باقي نويسنده و روزنامه نگار اواخر هفته گذشته آغاز به كار كرد. در اين سايت كه آدرس آن WWW.emadbaghi.com است، مجموعه يادداشت ها، مقالات، معرفي كتاب ها و اخبار مربوط به وي وجود دارد.

• شهردار سابق، سفير ايران در اسپانيا
به پيشنهاد كمال خرازي، وزير خارجه و تصويب سيد محمد خاتمي رئيس جمهور، مرتضي الويري به سمت سفير ايران در مادريد منصوب شد. گفتني است، الويري پيش از اين شهردار تهران بوده است. وي جانشين غلامرضا شفتي سفير سابق ايران در اسپانيا مي شود.

• خدمات حقوقي به ايران
دولت انگليس درصدد است، به وكلاي اين كشور در مورد شناسايي موقعيت خدمات حقوقي به كشورهاي ديگر از جمله ايران، كمك كند. مقامات بازرگاني از ۲۰ سفارت مختلف انگليس، از جمله سفارت انگليس در تهران، اين هفته در اجلاسي پنج روزه در جامعه حقوقدانان در لندن شركت مي كنند تا به بررسي نقاط قوت و ويژگي هاي بخش هاي خدمات حقوقي انگليس بپردازند. «ديويد لمي» معاون خدمات حقوقي بين الملل وزارت جديدالتاسيس اصلاحات ساختار حكومتي انگليس در نشريه اي اعلام كرد: اين ابتكار قدم بزرگي در جهت افزايش قوت ما در اين حيطه كاري است.

• «پل برمر» ايران را متهم كرد
«پل برمر» حاكم آمريكايي عراق بار ديگر در اظهاراتي مداخله جويانه ايران را به دخالت در عراق متهم كرد. وي آشكارا ايران را به دخالت در ناآرامي هاي عراق متهم كرد، و اظهار داشت: «دلايل واضحي وجود دارد كه اثبات مي كند ايران در امور داخلي عراق دخالت مي كند. » وي به هيچ كدام از اين دلايل اشاره اي نكرد.

• منافقين قصد حمله داشتند
براساس گزارش هاي طبقه بندي شده سرويس اطلاعاتي فرانسه، گروه مخالف ايراني كه در فرانسه مستقر بود طرح حمله به نمايندگي هاي ايران و افراد و سازمان هايي كه به نوعي براي ايران كار مي كردند را در برنامه كار خود قرار داده بودند. مجاهدين خلق (منافقين) از اعضاي خود خواسته اند كه براي جلب توجه ديگران خودسوزي كنند و يا به نوعي دست به خودكشي بزنند. هدف اصلي اين سازمان براندازي نظام ايران بوده است. اين گروهك به مدت دو دهه در فرانسه فعاليت داشته اما شاخه نظامي اين گروهك در زمان صدام حسين در عراق مستقر بوده است. هفته گذشته پليس فرانسه در يكي از بزرگ ترين عمليات ضد تروريستي خود طي اين سال ها، ۱۵۰ نفر از اعضاي اين گروهك را دستگير كردند. براي دستگيري اين افراد ۱۳۰۰ پليس شركت كردند، آمريكا و اتحاديه اروپا اين گروه را در ليست گروه هاي تروريستي قرار داده است.

• توضيح عبدالله كرباسچيان
در پي درج مطلبي تحت عنوان «روزنامه جديدي براي حزب الله» به نقل از خبرنامه «نبرد ملت» نشريه متعلق به انصار حزب الله مشهد، «عبدالله كرباسچيان» صاحب امتياز نشريه «نبرد ملت» - نشريه اي كه ۲۱ سال است توقيف شده و هم نام با خبرنامه انصار حزب الله مشهد است - توضيحي را براي روزنامه ارسال كرد. در اين توضيح آمده است: «موجب نهايت تعجب است كه دست اندركاران بررسي و تنظيم و تصفيه اخبار از وجود ۵۳ ساله نشريه (نبرد ملت) كه دوره اوليه ارگان فداييان اسلام و سپس ارگان حزب خلق و قبل از انقلاب تا سال شصت عهده دار سنگين ترين مبارزات ضد اجنبي و انقلابي بوده و هم اكنون نيز براي تجديد امتياز در نوبت وزارت ارشاد است به جاي آگاه كردن كساني كه به علت جواني و بي خبري از سوابق، ناخواسته مسلماً برخلاف ميل و ايمان قلبي مرتكب اشتباهي خلاف شرع و قانون شده اند با نشر چنين مطلبي بر خطاي اشتباه كاران صحه نسبي گذاشته و ناخواسته موجب تضييع حقوق حقه خدمتگزاران صديق به دين و وطن مي شوند. چون به ظن قريب به يقين تراكم امور و مطالب فرصت رسيدگي به جوانب را از همكاران محترم و زحمتكش سلب مي كند كه همان موجب بروز چنين مسائل خلاف انتظاري مي شود. هيچ گله و عقده اي به دل ندارم ولي تقاضا مي كنم با توجه به ماده ۹ قانون مطبوعات با نشر اين حقايق از ادامه تجاوز به يك حق مسلم از طرف كساني كه مسلماً بدون سوءنيت قدم در اين راه گذاشته اند جلوگيري فرماييد. »