ديدگاه شوراي شهر تهران آن است كه فعاليت شوراياري ها نبايد كاملاً متمركز و ديكته شده باشد و البته نبايد اين انجمن ها به حال خود رها شوند
اشاره:
شوراهاي اسلامي به رغم سال ها تأخير بالاخره در سال ۷۸ تشكيل شد. ولي در همان ابتدا نواقص ناشي از چگونگي شكل گيري آنها بويژه در شهرهاي بزرگ خود را نشان داد. چراكه از مجموعه نهاد شورا به عنوان اجزايي به هم پيوسته و متشكل از حلقه هاي پايين دستي، مياني و بالا دستي، تنها بخش مياني آن شكل گرفت. از اين رو به دليل تشكيل نشدن شوراهاي محلي به عنوان حلقه هاي واسط ميان مردم و شوراي شهر، مكانيزم و حلقه ارتباط مردم با شورا و حضور و مشاركت مستقيم آنها در مديريت شهري و تصميم گيري براي رفع نيازها و مشكلات موجود، ناقص ماند و از همان آغاز نوعي خلأ در اين رابطه به وجود آمد. اين نقيصه در كلان شهر تهران نمود بيشتري يافت و در همان دوره اول، شوراي شهر را بر آن داشت تا به منظور جبران آن با ابتكار طرحي جديد،  تشكيل انجمن هاي شوراياري را از طريق برگزاري انتخابات براي محله هاي تهران تصويب كند.
انجمن هاي شوراياري در طول اين مدت به رغم نوپايي و موانع موجود، بعضاً توفيقاتي در رفع مشكلات محله هاي خود داشته اند و همين امر اكنون تجربه  تازه اي را فراروي مديريت شهري در ارتباط با حضور و مشاركت مردم و اهميت نقش آنان در تصميم گيري ها و رفع مشكلات موجود قرار داده است.
براي آشنايي بيشتر با عملكرد شوراياري ها و آينده آنها، گفت وگويي با دكتر نسرين سلطان خواه عضو هيأت رئيسه شوراي اسلامي شهر تهران و عضو ستاد هماهنگي شوراياري ها انجام شده است كه در پي مي آيد:
* اخيراً شوراي شهر، اصلاحاتي را در اساسنامه شوراياري هاي محلات انجام داد، اولاً هدف از اين كار چه بودو چه تغيير عمده اي در اين زمينه صورت گرفت؟
- تغيير عمده در ارتباط با هرم بالايي شوراياري ها و هدف از آن تقويت و بهتر هدايت شدن آنها بود. ازاين رو ضرورت داشت در خود شورا يك بخش قوي هدايت و راهبري شوراياري ها را به عهده بگيرد.
در همين راستا در بدنه شوراي شهر علاوه بر ستاد هماهنگي شوراياري ها كه قبلاً نيز ۵ نفر بودند، يك ستاد اجرايي هم پيش بيني شد كه ۲ تن از اعضاي شورا در آن عضويت دارند.
در واقع با اين كار نوعي ارتباط و حلقه وصل بين ستاد هماهنگي و شوراياري هاي محلات ايجاد و ارتباط شوراي شهر با خود شوراياري ها بيشتر مي شود.
* به رغم فلسفه وجودي شوراها و شعار واگذاري امور به مردم، اساسنامه شوراياري ها به گونه اي است كه تنها نقش مشورتي و همكاري براي آنها در نظر گرفته شده است، با توجه به اين كه شوراها خودنهادي مردمي و شكل گيري آنها در راستاي تمركززدايي و واگذاري امور به مردم است اين تناقض چگونه توجيه پذير مي باشد؟
- البته نظر من در اين باره با شما يكي نيست. من تناقضي در اين زمينه نمي بينم. فكر مي كنم اشكال در ديدگاه اوليه است، چرا كه فلسفه وجودي خود شوراها نيز در واقع انجام امور اجرايي يا به دست گرفتن امور اجرايي شهر نيست. شوراها اعم از شهر، بخش و روستا در واقع يك وظيفه نظارتي و سياستگذاري را برعهده دارند و كارشان نظارت بر حسن اداره امور و سياستگذاري و تصميم گيري است. به بيان ديگر اعضاي شوراي شهر نيز در امور اجرايي دخالتي ندارند بلكه بر حسن اجراي امور نظارت مي كنند.
* به هر حال شوراها به نوعي در تصميم گيري و تصويب قوانين دخالت دارند ولي شوراياري هاي محلات هيچ نقشي در تصميم گيري ندارند و آنچه براي آنها در نظر گرفته شده صرفاً نقش همكاري و مشورت با شوراي شهر است؟
- براي شوراياري ها ۱۲ وظيفه منظور شده است. اصلاً فلسفه وجودي خود شوراها نيز فراهم كردن بستر مناسب براي مشاركت و مداخله مردم در روند تصميم سازي و تصميم گيري است.
براي شوراي شهر تهران نيز ۲۹ وظيفه پيش بيني شده است كه براي انجام آنها نياز به بازوهاي گسترده و قوي در سطح شهر دارد و شوراياري ها مي توانند در اين زمينه به شوراي شهر كمك كنند.
براي مثال، يكي از وظايف شوراها بررسي و شناخت كمبودها، نيازها، نارسايي هاي اجتماعي، فرهنگي،  آموزشي، بهداشتي، اقتصادي و رفاهي و تهيه طرح ها و پيشنهادهاي اصلاحي و راه حل ها جهت برنامه ريزي و ارائه آن به مقامات ذي ربط مي باشد. از اين رو براي شناخت اين كمبودها و نارسايي ها بستر و بازويي مناسب تر و بهتر از شوراياري هاي محلات وجود ندارد، زيرا به دليل ارتباط تنگاتنگ و نزديك با مردم محله و اشراف آنها بر مسائل و مشكلات مي توانند با بررسي نيازهاي موجود، بهترين پيشنهادها و راه حل ها را جهت برنامه ريزي و رفع مشكلات به شوراي شهر منتقل كنند.
* بالاخره باز هم تصميم گيري در هر يك از اين زمينه ها در شوراي شهر متمركز است؟
-البته، مسائل و نيازها،  نارسايي ها و كمبودها و يا راه حل هاي مربوط به آنها، لايه هاي متفاوتي دارد. بعضي از اين مسائل در سطح كلان و بعضي ديگر در لايه هاي مياني و بعضي نيز در لايه هاي خرد مطرح است.
بعضي از مشكلات و مسائل خرد را خود شوراياري  ها مي توانند در محل به طور مستقيم از طريق ارتباط با دستگاه ذيربط كه لزوماً  ممكن است شهرداري هم نباشد حل كنند ، ولي يك سري مسائل مياني و برخي مسائل كلان وجود دارد كه حل آنها نيازمند ارائه يك برنامه جامع و گسترده در شوراي شهر است.
* بعضي شوراياري ها تاكنون براي حل مشكلات محله خود حتي با شهرداري منطقه به عنوان نزديكترين دستگاه اجرايي مشكل داشته اند و در مواردي دستگاههاي ذيربط آنها را به رسميت نمي شناسند؟
- در واقع اينها چالش ها و مشكلاتي است كه در ارتباط با شوراياري ها وجود دارد و ما بايد در جهت حل آنها اقدام كنيم. در دوره اول فعاليت شوراي شهر، بستر ايجاد شوراياري ها فراهم شد و مسائل بيشتر بر تشكيل واستقرار شوراياري ها متمركز بود. ولي براي ساماندهي، توانمندسازي و فعال كردن آنها فعاليتي انجام نشد. كاري كه در اين دوره بايد انجام شود، رسميت دادن به شوراياري ها و تثبيت جايگاه آنها در سطح مديريت شهري است. همانطور كه گفتيد حتي جايگاه اينها هنوز براي خيلي از مناطق شهرداري مشخص نيست و نوع رابطه آنها با شهرداري ها، وظايف و اختيارات آنها به طور دقيق مشخص و احصاء نشده است.
* اگر براي شوراياري ها صرفاًً نقش انتقال دهنده مشكلات و مشورت  و همكاري با شوراي شهر در نظر گرفته شود و آنها عملاً نقشي در تصميم گيري نداشته باشند فكر نمي كنيد اين امر به كاهش انگيزه و استقبال از اين طرح بينجامد؟
- منظور شما اين است كه شوراياري ها تصميم بگيرند و آن را تصويب كنند؟
* به هر حال در رابطه برخي امور مربوط به محله خودشان بايد بتوانند كاري را انجام دهند.
- البته بعضي شوراياري ها به دليل ارتباط خوبي كه با شهرداري مناطق داشته اند توانسته اند برخي مشكلات خرد محله و ناحيه خودشان را حل كنند. كاري كه ما مي خواهيم در اين دوره انجام دهيم اين است كه در واقع انجام و يا حل مشكلات و پيشبرد يك برنامه به صرف داشتن رابطه خوب نباشد، بلكه اين موضوع قانونمند بشود، يعني تمام شوراياري ها با برخورداري از يك امكان مساوي و مناسب در سطح خرد بتوانند بعضي مشكلات خود را مستقيماً با شهرداري ناحيه حل كنند.
* به هر حال مطابق اساسنامه موجود چنين امكاني پيش بيني نشده است؟
- البته در شرح وظايف شوراياري ها ۱۲ وظيفه پيش بيني شده كه الان هم وجود دارد. براي شوراي شهر هم وظايفي مانند نظارت بر حسن اجرا، همكاري با مسئولان اجرايي، برنامه ريزي در خصوص مشاركت و تشويق و ترغيب شهروندان در حل مسائل شهري پيش بيني شده است. در واقع مي خواهيم شوراياري ها در مواردي كه جزو حيطه و اختيارات شوراهاي شهر است به عنوان بازوهاي كمكي به شورا كمك كنند. ديدگاه كلي شوراي شهر نيز در ارتباط با نحوه فعاليت شوراياري ها اين است كه فعاليت آنها نه به گونه اي كاملاً ديكته شده و متمركز باشد و نه به حال خود رها شده كه منجر به فعاليت هاي موازي و دخالت در امور دستگاههاي اجرايي ذيربط شود. هدف ما اين است كه نحوه فعاليت و انجام وظيفه شوراياري ها را قانونمند كنيم.
* شما به عنوان عضو ستاد هماهنگي شوراياري ها ضعف ساختاري آنها را در چه مي دانيد؟
- يك ضعف ساختاري آنها ضعف فرهنگي و اجتماعي است كه نشأت گرفته از جامعه مي باشد. به بيان ديگر ما سابقه كار گروهي و كار جمعي در جامعه و اين كه جمع محور باشيم و خردجمعي را برخرد فردي اولي بدانيم نداشته ايم و اين ضعفي است كه در ساختار جامعه وجود دارد و خواه ناخواه به اين نهادها و جمع هاي كوچكتر نيز تسري پيدا مي كند. مشكل ديگر ضعف آموزش در ارتباط با شناخت حقوق و وظايف متقابل بين شهروندان و مديريت شهري است.
به نظر من شوراياري ها خود ابزار و بستري مناسب براي آموزش حقوق شهروندي هستند. يعني در وهله اول خود شوراياري ها بايد آموزش ببينند و بعد اين آموزش به مردم منتقل شود.
بنابراين يكي از ضعف ها و مشكلات در واقع ضعف در ارتباط با آموزش و توانمند سازي شوراياري هاست. ضعف دوم اين كه تعريف دقيقي از جايگاه و نقش شوراياري ها در مديريت شهري وجود ندارد. يعني در واقع نحوه ارتباط و تعامل آنها با دستگاههاي ديگر از جمله شهرداري ها دقيقاً مشخص نشده است.
* برخي از شوراياري ها از نداشتن محل و مكان مناسب براي انجام كار و نيز از عدم همكاري شهرداري هاي مناطق و بلاتكليف بودن خود گلايه دارند،  آيا فكر نمي كنيد اين موضوع در نهايت به سرخوردگي آنها بينجامد.
- اين مشكل وجود دارد ولي اميدوارم باعث سرخوردگي نشود. در واقع اين مشكلاتي است كه بايد از پيش رو برداشته شود. يكي از مشكلات در ارتباط با شوراياري ها مشكلات مكاني و تجهيزات و حمايت هاي مالي براي تأمين هزينه هاي ضروري آنهاست كه بايد با كمك شهرداري مكان براي آنها تأمين و هزينه هاي جاري آنها پرداخت شود.
* در اين رابطه شوراي شهر چه برنامه اي را تدارك ديده است؟
- بناي ما بر اين است كه اولاً ۸۷ شورا ياري موجود به لحاظ مكاني، تجهيزاتي و مالي سروسامان بگيرد، تا بعد بتوان شوراياري ها را در سطح شهر تهران توسعه و گسترش داد.
* برخي معتقدند كه شوراياري  ها با فلسفه و اهداف اوليه خود فاصله گرفته اند و پس از تشكيل از همان ابتدا به حال خود رها شده اند و شوراي شهر هم خيلي توجهي به اين موضوع نداشته است؟
- مجموعه شوراي شهر دوره دوم، ديدگاه مثبتي نسبت به اين قضيه دارد و بناي ما بر اين نيست كه شوراياري ها را تعطيل و يا تضعيف كنيم بلكه هدف تقويت شوراياري هاي موجود و توسعه و گسترش آنها در سطح شهر است. ولي رسيدن به هدف نهايي و اين كه شوراياري ها و حتي خود شوراها بتوانند در نقش خود كه همان مشاركت در اداره امور شهري است موفق باشند به نظر من نيازمند يك پروسه طولاني مدت است. هنوز خود شوراها يك تجربه طولاني مدت را ندارند و خودشان دوران طفوليت،  آزمون و خطا و تجربه و يادگيري را طي مي كنند.تا ان شاءالله در طي يك پروسه زماني به دوران بلوغ برسند و كامل شوند. از آنجا كه تجربه مديريت شهري توسط شوراها تجربه اي اندك مي باشد، پرواضح است كه در ارتباط با شوراياري ها كه زاييده و مولود اين شوراهاست بايد صبر بيشتري داشته باشيم تا به آن آرمان و ايده آل و مرحله اي كه شوراياري ها تبديل به شوراي محلات شوند برسيم.
به نظر من زماني موفق خواهيم بود كه شوراهاي محلات تقويت و تثبيت شوند و رسميت پيدا كنند و در واقع اعضاي شوراهاي شهر از شوراهاي محلات به شوراي شهر راه يابند. يعني هر كس مي خواهد عضو شوراي شهر بشود دوره بلوغ مديريت شهري را طي كرده باشد.
در اين صورت شوراهاي محلات عرصه اي براي تقويت مديريت شهري خواهند بود.
* با توجه به تغييرات انجام شده و يا پيش رو در ارتباط با شوراياري ها گفته مي شود برخي اعضا دنبال نوعي انتصابي كردن شوراياريها هستند؟ نظر شما در اين باره چيست؟
- نگرش كلي ما به نحوه انتخابات شوراياري ها به گونه اي است كه زمينه حضورو مشاركت همه شهروندان ساكن در محله فراهم شود و از دخالت دادن تعلقات سياسي و جناحي پرهيز شود. مسأله ديگر اين است كه افراد معتمد، موجه و داراي سابقه خوب در محله و توانمندبراي حضور و فعاليت به شوراياري ها راه پيدا بكنند.
* پس بنابراين در تدوين آئين نامه انتخاباتي شوراياري ها بحث سهميه بندي براي اقشار مختلف مطرح نيست؟
- خير. به هيچ وجه اين طور نيست. زيرا ما كه نمي توانيم ضابطه و شرايط كانديد شدن براي شوراياري را بيشتر از ضوابط و شرايط عضويت در شوراها قرار دهيم.
ولي ما بايد افراد مستعد و توانمند در محله و صاحب نفوذ و معتمد و داراي تجربه و سواد و سوابق كافي را تشويق كنيم كه براي حضور مستقيم در شوراياري ها كانديد شوند و از طرف ديگر مردم را هم تشويق كنيم كه در انتخابات شوراياري ها فعالانه شركت كنند.
متأسفانه در دوره قبل در انتخابات شوراياري ها از هر دو جنبه ضعف وجود داشت. زيرا هم افراد مستعد و توانمند كانديد نشدند و هم مردم در محلات حضور فعالي در انتخابات شوراياري ها نداشتند. شايد يكي از دلايل در اين رابطه اين است كه موضوع شوراياري ها و شكل گيري  آنها براي نخستين بار بوده كه مطرح شده است.
* ديدگاه شوراي شهر نسبت به شوراياري هاي محلات چيست؟
- متأسفانه الان شايد روي اذهان عمومي اين طور تبليغ مي شود كه شوراي شهر جديد در واقع نظر مساعدي نسبت به شوراياري ها و تقويت و توسعه و گسترش آنها ندارد و يا اين كه در ارتباط با انتخابات شوراياري ها و عضويت مردم و شهروندان در آنها، نگاهش به اين سمت است كه شوراياري ها را از حالت انتخابي به سمت انتصابي بودن پيش ببرد، در حالي كه من هر دو برداشت و نظري را كه در ارتباط با شوراي شهر وجود دارد رد مي كنم. زيرا نگاه شوراي شهر تهران به شوراياري ها در جهت تقويت و توسعه و گسترش آنهاست. هدف شوراي شهر اين است كه بتوانيم ضمن استفاده از توانمندي هاي شهروندان، تعلق اجتماعي آنان را نسبت به شهر تقويت و بين شهروندان و مديريت شهري اعتماد ايجاد كنيم. احساس ما اين است كه در حال حاضر همكاري ميان شهروندان و مديريت شهري وجود ندارد. ما درصدد تقويت حس همكاري ميان اين دو هستيم. مي خواهيم مشكلات شهري از طريق مشاركت مردم و شهروندان حل شود. ما يكي از سازوكارهاي مناسب براي رسيدن به اين اهداف و تقويت اعتماد اجتماعي و حس تعلق اجتماعي و همكاري را شوراياري ها مي دانيم.
* در حال حاضر مهلت قانوني تعدادي از شوراهاي محلات به سر آمده است. آيا تصميمي براي برگزاري انتخابات جديد نداريد؟
- در نشستي كه با دبيران شوراياري ها داشتيم به ستاد هاي شوراياري  اعلام شد كه مهلت قانوني آنها سر رسيده ولي از آنها خواسته شد كماكان به وظيفه خودشان ادامه دهند. از نظر ما فعاليت آنها هنوز رسميت دارد تا اين كه بتوانيم برگزاري انتخابات را زمانبندي كنيم، چرا كه به لحاظ وقت و هزينه صرفه جويي مي شود. البته شايد امكان برگزاري انتخابات همزمان براي همه شوراياري ها در سطح تهران به لحاظ توان مالي و نيروي انساني وجود نداشته باشد ولي اين كه بشود در
۲ يا ۳ مرحله كل انتخابات را برگزار كرد به لحاظ نيروي انساني و مالي كم هزينه تر مي  باشد.
* آيا به نظر شما با توجه به اين كه به لحاظ قانوني الان مهلت برخي از اين شوراياري ها تمام شده تمديد فعاليت آنها بدون برگزاري انتخابات اشكال قانوني ندارد؟
- فكر نمي  كنم، چون طرح شوراياري ها چيزي است كه خود شوراي شهر آن را تصويب كرده و شورا هم مدت مأموريت آنها را تمديد مي كند. به بيان ديگر از آنجا كه مصوبه شوراي شهر به آنها وجاهت قانوني داده حالا همان شوراي شهر به ادامه روند فعاليت آنها به مدت محدود وجاهت قانوني مي دهد.
* اصولاً جايگاه واقعي شوراياري ها در مديريت شهري كجاست و بالاخره آنها در كجاي هرم مديريت شهري اعم از سياستگذاري، تصميم گيري و يا اجرا قرار دارند؟
- در واقع آنها حلقه واسط بين مردم و منتخبين مردم در شوراي شهر هستند.
* حال با اين تعريف عملاً چه كاري مي توانند انجام دهند؟ زيرا شوراياري ها با توجه به آنچه در اساسنامه آمده فقط نوعي نقش مشورتي دارند و از آنجا كه در بحث مديريت شهري، سياستگذاري و تصميم گيري با شوراي شهر واجرا با شهرداري است شوراياري ها در كجاي اين هرم مديريتي قرار دارند؟
- فكر مي كنم كه دوباره به بحث اول برگشتيم، گفتيم كه يكي از كارهاي شوراي شهر در واقع بررسي و شناخت مشكلات است. حال در يك شهر هفت ميليوني ۱۵عضو شورا چطور مي توانند بر همه مسائل و مشكلات اشراف داشته و آنها را شناسايي و بررسي كنند. يكي از راههاي بررسي و شناخت مشكلات از طريق همين شوراياري هاست كه مسائل و مشكلات را مي شناسند و با انتقال آن به شوراي شهر پيشنهادها وراه حل ها را نيز به شوراي شهر ارائه مي دهند. يعني در هر سه مرحله به شوراي شهر كمك مي كنند. براي نظارت بر اجرا هم به دليل حضورشان در محله مي توانند ببينند كه آيا تصميم گيري درباره محله شان اجرا شده يا نشده است. يعني از اين طريق مي توانند بر دستگاه ذيربطي كه مجري طرح بوده به طور مستقيم نظارت داشته باشند.
* بنابراين شما معتقديد كه اينها صرفاً وظيفه شناسايي و انتقال مشكلات را برعهده دارند؟
- سياست ما در حيطه كاري شوراياري ها نه كاملاً متمركز و ديكته شده و آمرانه است چون اصلاً اين را عملي نمي دانيم- و از طرف ديگر شوراياري ها رابه حال خود رها نمي كنيم كه تشتت و تقابل و درگيري با دستگاههاي اجرايي ايجاد شود. مثلاً اگر شهرداري در محله اي جايي را براي جمع آوري زباله تعيين كرده كه براي مردم مشكل ساز شده است، خود مردم مي توانند به شهرداري ناحيه پيشنهاد دهند كه محل جمع آوري زباله به مكان ديگر كه محل مناسب تري است منتقل شود. اين را خودشان مي توانند پيگيري كنند ويا مثلاً براي حفاظت و نگهداري از پارك هاي محله خود مردم طرح و برنامه بدهند ونيازي به انجام آن توسط بخش بالا دستي (شوراي شهر) نمي باشد و بسياري از مسائل و مشكلات خرد را خودشان مي توانند حل كنند.
بناي ما بر اين نيست در مواردي كه مردم محله قادر به حل مسائل و مشكلات خود هستند ممانعت ايجاد كنيم. بلكه مي خواهيم به بخش هايي كه مردم مي توانند مشكلات خود را حل كنند، شكل قانونمند و رسميت يافته بدهيم. الان هم بعضي از شوراياري ها توانسته اند چنين كارهايي را انجام دهند و موفقيت هايي هم داشته اند.
* شوراي شهر چه برنامه اي را براي گسترش شوراياري ها و برگزاري انتخابات در ساير محله هاي تهران دارد؟
- يكي از اولويت هاي كاري شورا، توسعه و گسترش شوراياري ها در ساير محلات تهران مي باشد. ولي از آنجا كه شهرداري هم قصد تشكيل شهردار محله را دارد، اگر تقسيم بندي هاي محلات مطابق با تقسيم بندي هاي شهرداري ها باشد فكر مي كنم شايد مشكلات كمتر شود. يعني اين طور نباشد كه شوراياري يك محله درحيطه دوناحيه باشد يا اينكه بخشي از شوراياري يك محله در شهرداري يك ناحيه و بخشي از آن در ناحيه ديگري قرار گيرد. ما مي خواهيم كه به لحاظ جغرافيايي بخش بندي شوراياري ها و بخش بندي شهرداري  با يكديگر همخواني داشته باشند.