مينا شهني
مالك باشي يا اجاره نشين قضيه فرق مي كند. وقتي براي سكونت يك آپارتمان مستقلي را انتخاب مي كني اين مسئله خيلي مهم است كه مالك باشي يا مستاجر؛ اگر مستاجر باشي به هر بهانه اي يكي در خانه ات را مي زند و تذكر مي دهد: «صداي تلويزيونتان خيلي زياد است.» يا «به بچه هايتان بگوييد اينقدر بدو بدو نكنند» يا «به جاي گوشكوب از يك وسيله ديگر استفاده كنيد» اين تذكر آخري به دليل طبخ حليم بادمجوني است كه چند شب قبل نوش جان كرده ايد و صداي ضربات گوشكوب همسايه طبقه پايين را آزار داده و او حق خود مي داند كه به شما تذكر بدهد.
چارديواري اختياري
امروز ديگر چارديواري هاي ما اختياري نيست شايد هم ديوارهاي مشترك سبب مي شود تا ما از داشتن چارديواري محروم باشيم. در خانه خودمان بايد مواظب صداي خنده هايمان باشيم، براي كوبيدن ميخ به ديوار بايد به ساعت نگاه كنيم مبادا يكي از همسايگان خواب باشد، وقتي مي خواهيم ماشين رختشويي لكنته مان را روشن كنيم بايد مراقب زمان باشيم مبادا با جنجال ماشين رختشويي، همسايه اي آشفته شود.
تمام اينها را مي شود به گردن ساخت و ساز نامناسب خانه در كشور انداخت؛ اين كه عايق هاي صوتي خوبي در ساختمان  به كار نمي رود يا اين كه لوله كشي ها به درستي انجام نشده و اگر شما از حمام استفاده كنيد سقف طبقه پايين روي سرش خراب مي شود. اينها همه مسايل و مشكلاتي است كه ما در آپارتمان هاي مسكوني مان تحمل مي كنيم. آپارتمان هايي كه حتي عنوان چارديواري را هم نمي توانند يدك بكشند تا ما در حريمشان از اختياراتمان استفاده كنيم.
با اين همه مشكلاتي كه در آپارتمان هاي امروزي به عنوان فضاهاي اختصاصي براي زندگي داريم باز هم خانه را با تمام مصائبش امن ترين جاي جهان براي گريز از مشكلات اجتماعي مي دانيم.
جالب تر اين كه وقتي به مرور خاطراتمان براي يافتن يك مسكن اجاره اي رجوع مي كنيم يادمان مي آيد كه چقدر سختي براي پيداكردن همين فضاي ۵۰ متري كشيده ايم هنوز شش ماه از اجاره خانه نگذشته بايد به فكر يافتن يك مسكن جديد براي سال بعد باشيم. واقعيت اين است كه به دست آوردن همين چارديواري هاي بي اختيار نيز مشكلي بزرگ در زندگي مان به شمار مي رود.
مشكل كمبود و گراني مسكن مشكل جديدي نيست از وقتي جمعيت ميليوني جوانان كشور ازدواج كردند و ميل به زندگي مستقل در آنها فزوني گرفت مشكل كمبود مسكن ـ بدون توجه به كيفيت ـ به شكل چشمگيري خودنمايي كرد و امروز خيل جوانان بدون بهره از سرپناه مناسب سبب شده است تا مسكن بزرگترين مشكل جوانان ـ به ويژه خانواده هاي جوان ـ پس از حل مشكل اشتغال باشد.
سرمايه گذاري در بخش مسكن
در روزهاي پاياني ماه گذشته همايشي برگزار شد كه به بررسي چگونگي جذب سرمايه گذاران در بخش مسكن اختصاص داشت. اين همايش كه پذيراي سفيران و كارداران ۲۰ كشور آسيايي و اروپايي بود به دنبال احساس نياز دولت به سرمايه گذاري كلان در بخش مسكن برگزار شد.
عبدالعلي زاده ـ وزير مسكن و شهرسازي ـ با اشاره به فراهم بودن بسترهاي لازم براي سرمايه گذاري خارجي در بخش مسكن ايران از تمامي نمايندگان كشورهاي شركت كننده خواست كه شركت هاي داخلي شان را به سرمايه گذاري در اين بخش ترغيب كنند.
ستاد راهبري اين همايش را وزارت مسكن و شهرسازي، كشور، امور اقتصادي و دارايي، امورخارجه و سازمان مديريت و برنامه ريزي، بانك مركزي و شهرداري تهران تشكيل مي دهند. در هر صورت دولت همچنان نقش پررنگي را در زمينه حل بحران مسكن برعهده دارد.
گراني مسكن
برخي كارشناسان معتقدند براي رهايي از مشكل گراني مسكن بهترين راه حل ارايه يارانه به بخش مصالح و مواد اوليه ساختماني و صنعتي كشور است. اين گروه تنها نقشي را كه براي دولت در نظر مي گيرند كمك هاي زيربنايي به بخش مصالح است و معتقدند كه دولت با اين راه حل مي تواند قيمت مسكن در سطح كشور را به كنترل خود درآورده و از افزايش لگام گسيخته آن جلوگيري كند.
در حالي كه دولت براي بسياري از كالاهاي مصرفي يارانه قابل توجهي پرداخت مي كند مسكن از اين اقلام جدا مانده است. حال آن كه مسكن در برخي خانواده ها بيش از ۷۰ درصد سبد هزينه هاي خانوار را به خود اختصاص مي دهد. به اين معني كه بيشتر خانوارهاي ايراني دو سوم درآمد خود را براي تهيه يك مسكن نسبتاً مناسب صرف مي كنند. اين هزينه بسيار بيشتر از هزينه اي است كه خانواده ها صرف خريد مواد خوراكي خود مي كنند.
درباره بهاي مسكن يك كارشناس مسكن در گفت و گو با خبرگزاري مهر مي گويد: «دولت به دليل عدم نفوذ و تاثيرگذاري بر بنگاه هاي اقتصادي بخش مسكن قادر به كاهش قيمت مسكن نيست.»
سعيد آگشته معتقد است كه قيمت مسكن متاثر از سه عامل زمين، مصالح و نيروي انساني است كه هريك به صورت جداگانه نقش مهمي دارند.
مسكن مناسب
طباطبايي راد ـ روان شناس و استاد دانشگاه ـ در تعريف مسكن مناسب مي گويد: «مسكن مناسب مسكني است كه اعضاي خانواده بتوانند در آن احساس امنيت و آرامش كنند در عين حال كه آزادي عمل اعضا را تضمين كند در حالي كه اعضاي خانواده مزاحم يكديگر نباشند و كسي هم به قلمرو آنها تجاوز نكند.»
عدم دستيابي به يك مسكن با حداقل اين مشخصات سبب مي شود تا مشكلات جديدي براي خانواده ها ـ به ويژه خانواده هاي جوان ـ به وجود بيايد. بروز طلاق يكي از اولين دستاوردهايي است كه نداشتن مسكن مناسب به همراه دارد.
با توجه به اين كه افراد دو سوم از وقت خود را در خانه سپري مي كنند. نقش دسترسي به خانه مناسب را در برخي مواقع ديگر نيز مي توان يافت؛ دكتر كيهان نيا ـ روان شناس خانواده ـ مي گويد: «نداشتن مسكن مناسب باعث بالارفتن سن ازدواج و بروز اختلافات خانوادگي مي شود.» او معتقد است حتي اجاره اي بودن مسكن نيز با مشكلاتي نظير عقب افتادن اجاره خانه و مشكلات ميان صاحبخانه و مستاجر سبب بروز عصبانيت به ويژه براي سرپرست خانواده خواهد شد. همين نگراني ها آثار جبران ناپذيري را بر فرزندان مي گذارد، علاوه بر اين زندگي خانوادگي به صحنه دايمي نبرد تبديل مي شود.
وام مسكن براي جوانان
فكرش را بكنيد ازدواج كرده ايد و حالا در فكر به دست آوردن يك سرپناه غيراجاره اي براي زندگي تان هستيد. با هر متراژي حاضريد كنار بياييد، با امكانات اندك مي سازيد حتي حاضريد سه چهارم حقوق خود و همسرتان را به عنوان قسط خانه به بانك بپردازيد. فقط به اين دليل كه صاحب يك خانه شويد و از دربه دري مستاجري رهايي يابيد. بچه دار شدن را مي گذاريد براي بعد از خريد خانه و به خودتان توضيح مي دهيد كه در خانه مستاجري بچه به جز اسباب دردسر چيزي نخواهد بود.
اما خيلي خيالپردازي نكنيد چون هيچ مركزي حاضر نيست كمك به اين بزرگي به شما بكند. وام مسكن كه باريكه اميد قشر وسيعي از مردم ايران است بالاخره به مرز ۱۲ ميليون تومان رسيد در حالي كه هيچ همخواني با بهاي مسكن ندارد. هرچند همين افزايش نيز سبب اعتراض بسياري از كارشناسان شد. اين گروه معتقدند كه افزايش وام مسكن تاثير مستقيمي بر بهاي مسكن دارد از همين رو با افزايش وام مسكن مخالفند.
اما سعيد آگشته ـ كارشناس مسكن و شهرسازي ـ در گفت و گو با خبرگزاري مهر مي گويد: «براساس سياست هاي كلان، دولت مي تواند با اعطاي تسهيلات بانكي در قالب خريد مسكن و پرداخت يارانه براي مصالح ساختماني بستري مناسب را براي تعادل بخشيدن در بازار مسكن فراهم كند.»
او حمايت از تعاوني هاي مسكن،  افزايش تسهيلات بانكي و كاهش بهره وام ها را مهم ترين راهكار براي حمايت از بخش مسكن مي داند.
فروش متري
فروش متري مسكن يكي از راهكارهايي است كه از سوي دولت تعقيب مي شود. مدير مسكن و شهرسازي استان تهران خبر از گسترش طرح فروش متري مسكن به تمامي استان هاي كشور مي دهد. حميدرضا ساعتچي مي گويد: سازمان هاي ملي مسكن و شهرسازي استان ها موظف شده اند كه تا پايان سال جاري يك تار و طرح فروش متري مسكن را در استان خود اجرا كنند.
فروش متري مسكن به متقاضيان فعلاً در تهران و تبريز اجرا شده است اما خواست دولت اين است كه اجراي اين طرح هرچه زودتر به تمامي استان هاي كشور تسري پيدا كند اما برخي كارشناسان فروش متري مسكن را طرحي معقول و راهگشا نمي دانند. در گزارشي كه توسط خبرگزاري مهر در اين باره منتشر شد آمده است كه بسياري از كارشناسان ايجاد رانت خواري و شعاري بودن طرح و خانه دار شدن اقشار كم درآمد را از مشكلات اين طرح مي دانند.
دبير انجمن صنفي مهندسان معمار و ساختمان نيز معتقد است: «هدف تامين مسكن براي قشرهاي كم درآمد جامعه شعاري بيش نيست» او نامشخص بودن زمان واگذاري واحدهاي مسكوني را يكي از دلايل مخالفت با اين طرح عنوان كرده است.
در حالي كه سهم دولت در ساخت وساز تنها ۲۰ درصد بوده انتظار جوانان از دولت براي حل مشكل مسكن رو به افزايش است.
مسكن جوانان
مديرعامل مجمع خيرين مسكن ساز هشدار مي دهد كه بايد منتظر پنج ميليون تقاضاي مسكن از سوي زوج هاي جوان باشيم، مهندس محمد حسن لطف ا... مهم ترين نياز گروه ۲۵ تا ۲۹ ساله را ازدواج مي داند و مهم ترين تقاضا پس از ازدواج ـ يا پيش از  آن ـ را مسكن قلمداد مي كند.
در گزارشي كه خبرگزاري دانشجويان ايران در اين باره منتشر كرده، آمده است: «لطف ا... با اشاره به ضرورت وجود درآمد پايدار و متناسب با هزينه هاي گزاف براي تامين مسكن خاطرنشان كرد: با توجه به شاخص هاي نرخ بيكاري در ميان جوانان همواره قشر عظيمي از آنها با معضلات ناشي از بي ثباتي شغلي و ناپايداري در درآمد و درآمد كم مواجه هستند لذا اين عوامل جوانان را عملاً از چرخه عرضه و تقاضاي مسكن حذف مي كند.»

برديا ارسطو
وقتي در كلاس اول دبيرستان درس مي خواندم با اين واژه در معنا و حوزه زندگي آشنا شدم. «استقلال» به عنوان يكي از ويژگي ها و خصوصيات پديده بلوغ معرفي شده بود. اين كه جوان بالغ ميل و علاقه شديدي نسبت به مستقل شدن دارد و از اين  حرف ها...
اما از اين موقعيت تا زماني كه يك فرد بتواند وابستگي ها و دلبستگي هايش به محيط خانواده را رها كرده و جداگانه زندگي كند فرسنگ ها فاصله است. چه بسا كه هر فردي در پي بلوغ از نظر فكري مستقل مي شود و خود به پردازش و تجزبه و تحليل داده ها و اطلاعات پيرامون خود مي پردازد ولي از نظر اقتصادي همچنان وابسته به خانواده باقي بماند.
واقعيت اين است كه مستقل شدن در زندگي هركسي دو بعد دارد. يكي بعد فكري و معنوي و ديگري بعد مالي و اقتصادي آن. شايد اين دو از اساس با هم تفاوت هاي كلي داشته باشند اما مسئله اين جاست كه معمولاً لازم و ملزوم يكديگرند به ويژه آن كه وقتي فردي بخواهد مستقل فكر كند و به آن ذهنيت و استنتاج صورت عملي ببخشد نيازمند بستر مادي ـ اقتصادي است.
از نگاه نظري و تئوري شايد در اين باره تعددي در نظرات و اعتقادات وجود داشته باشد ولي به هرحال اين مسئله پذيرفته است كه هيچ مديري نمي تواند بدون ابزار و وسايل لازم پروژه اي را به سرانجام برساند! آن ابزار و وسايل هم جز با پول و سرمايه تهيه نمي شود. بنابراين تن دادن به استقلال نيازمند توجه به اقتصاد است! در واقع هركسي بايد به خوبي محاسبه كند كه چگونه مي تواند روي پاهاي خود ايستاده و با  آنها گام بردارد. زندگي مستقل نيز جز با اين روش يعني محاسبه محقق نمي شود. محاسبه اين مسئله كه عمل به نظر خود و شيوه زندگي خود چه هزينه اي دربر دارد؟!
رياضي خوب نياموختيم
به هرحال حساب و كتاب حتي از نوع بازاري و سنتي آن زيرمجموعه رياضيات است و اگر به خوبي اين درس را نگذرانده باشي نمي تواني در مرحله استقلال از آن بهره  مند شده و تكليف كار را روشن كني. بگذريم كه به چه دلايلي ممكن است به فكر زندگي به شيوه مستقل افتاده باشيد.
اما يك نكته ديگر هم هست. شايد ما معلمان خوبي براي آموختن رياضي آن هم از نوع اقتصاد خانوادگي نداشته ايم. اين كه بياموزيم چگونه مي توان اندوخته مالي را تحقق بخشيد! اين همان راز مستقل شدن است.
يك فرمول است اما مهم چگونه استفاده كردن از آن در يك مسئله است. بنابراين بايد بگوييم در ابتداي كار براي زندگي مستقل لازم است از فرمول موردنظر به خوبي استفاده كنيم. به اين ترتيب كه چگونه مي توان درآمد داشت. خب ساده است مي گوييد با كاركردن. اما چه كاري و چگونه.
همين نكته هاست كه تبديل به مسايل بزرگ زندگي ما مي شود و بعد محاسبه اش سخت و بدون حل جلوه مي كند. وقتي فكر كنيم كار مي كنيم و پول درمي آوريم و با حاصل دسترنج خود به شيوه مورد دلخواه زندگي مي كنيم تازه اول يك سراشيبي تند است كه اگر بخواهيم همه اش را با گرفتن ترمز برانيم در اواسط راه چيزي به نام ترمز نخواهيم داشت و در غير اين صورت هم جز با استفاده از فنون رانندگي نمي توان سرعت غيرمجاز آن را كنترل كرد.
بياييد ساده صحبت كنيم. حساب و كتاب مستقل شدن پاسخ دادن به سؤالاتي از اين قبيل است.
۱ـ چگونه مي خواهي مستقل شوي؟
۲ـ براي اين  زندگي چقدر بايد هزينه كرد؟
۳ـ مهم ترين هزينه پيش رو چيست؟
۴ـ هزينه هاي جانبي كدام ها هستند؟
۵ـ «خرج» و «برج» با هم جور درمي آيد؟
از رويا تا واقعيت
نمي توان گفت كه ما بدون رويا به برنامه ريزي براي رسيدن به خواسته هايمان مي پردازيم. به هرحال همان روياها هستند كه با واقعيات در هم مي آميزند و يك برنامه را شكل و شمايلي جديد مي بخشند. مشكل عمده ديگر اين است كه در ميان آموزش هايي كه ديده ايم به ما نگفته اند چگونه مرز ميان رويا و واقعيت را تعيين كنيم، همان طور كه طريقه محاسبه را نياموخته ايم.
يك نفر مي گفت پدرم در بچگي به ازاي واكس زدن كفش هايش به من دستمزد مي داد و به اين ترتيب راه كسب درآمد را به من آموخت. با اين كار بود كه من آموختم اگر مي خواهم زندگي كنم بايد تلاش و كاركنم تا با درآمدش خواسته هايم را تحقق ببخشم.
يك نفر ديگر مي گفت پدرم در بچگي برايمان مقرري تعيين كرده بود. ماهي يك مبلغ خاص به ما تعلق مي گرفت. اگر بچه خوبي بوديم همه اش پرداخت مي شد و اگر نه جريمه اي از آن كسر مي شد. شايد همن روش باعث شد تا من كارمند دولت و حقوق بگير بشوم.
پس ببينيد آن آموزه ها چقدر مي تواند موثر باشد. دست كم مشخص مي كند كه شما چقدر قدرت مانور داريد. يادم هست پدرم هميشه سخن از «برج» مي كرد. عبارت برج در آن رياضيات كلاسيك ما جايي نداشت ولي منظور همان «هزينه» در اقتصاد بود! مي گفت برج هاست كه فرصت نفس كشيدن را از آدمي مي گيرد.
بله وقتي كفه هزينه ها بالا برود و در مقابل كفه درآمد ثابت باشد در يك به نقطه اين دو تعادل يكديگر را برهم مي زنند و تو مي ماني با يك ناتواني تلخ چون قدرت تحرك هركس به ميزان «بودجه و درآمدش» است.
بنابراين پيش از هرچيز بايد حساب كرد كه در اقتصاد مستقل زيستن هزينه ها چقدر است تا در مقابل بتوان درآمدي معادل آن و بيشتر جست وجو كرده و محقق كرد.

افزايش شهرهاي كشور، ۴۴۳ شهر به ۹۳۶ شهر، سبب شده است تا تقاضا براي ابزار شهرنشيني روز به روز زيادتر شود. اجراي پروژه هاي تفريحي، تجاري، رفاهي، حمل و نقل و از همه مهم تر پروژه هاي مسكوني از نيازهاي دست اول مردم شهرنشين است. صرفنظر از مشكل مسكن روستاييان، خانه هاي شهرنشينان دچار بحران هاي بي شماري است. حاشيه شهرهاي بزرگ همه پر شده از محله هاي ريز ودرشتي كه روز به روز حضورشان را بيشتر بر شهر تحميل مي كنند و ناتواني در دستيابي به امكانات رفاهي و تفريحي وقوع هر نوع حادثه اي را طبيعي جلوه مي دهد. مسكن اولين مشكل خانواده هاست مشكلي كه حجم زيادي از سبد خانوار را به خود اختصاص مي دهد. بر اساس يك پژوهش ۳۰ درصد از سرمايه گذاري هاي كشور در بخش مسكن و ساختمان انجام شده، اما هنوز مشكل مسكن به قوت خويش باقي است.
گفته مي شود ۵/۱۳ ميليون خانواده ايراني در ۱۲ ميليون واحد مسكوني شهري و روستايي زندگي مي كنند و نياز ايران سالانه يك ميليون مسكن جديد است.
جوانان ايراني براي تشكيل يك زندگي بي دغدغه نيازمند سرپناهي مطمئن هستند.
سيد احمد حسيني، عضو كميسيون عمران مجلس شوراي اسلامي، مي گويد: «دولت بايد با اعمال سياست هايي نظير كاهش هزينه هاي مسكن، پرداخت يارانه و افزايش حقوق و دستمزدها در راستاي حل مشكل مسكن اقدام كند.» او در گفت وگو با خبرگزاري دانشجويان ايران مي افزايد: «دولت طي چند سال اخير در بخش مسكن سياست ها و برنامه هايي را اتخاذ كرده و توفيقاتي را هم داشته است، ولي مشكل مسكن مردم بايد اساسي حل شود و اين كار مستلزم بازگذاشتن دست  بخش خصوصي و دادن اختيارات به اين بخش است.»
بسياري ديگر از صاحبنظران نيز با اشاره به مشكل مسكن معتقدند كه اعمال نظارت دقيق دولت بر بخش  خصوصي مي تواند مشكل مسكن را به شكلي زيربنايي حل كند.
روان شناسان و جامعه شناسان ارايه تعريف هاي گوناگون از مسكن مناسب، نقش  مسكن را در بروز ناهنجاري هاي فردي و اجتماعي پررنگ مي بينند. دكتر ناصر قاسمزاد ـ روان شناس ـ در تعريف يك مسكن مناسب مي گويد: «به عقيده من مسكن مناسب مسكني است كه در آن فضاي مناسب براي هريك از افراد خانواده به عنوان حريم آرامش، مطالعه و استراحت وجود داشته باشد و اتاق والدين مجزا از اتاق فرزندان باشد و هر فرد براي خود داراي يك فضاي مستقل در انجام كارهاي شخصي باشد.»
او در پاسخ به تبعات عدم برخورداري از مسكن مناسب بر نقش عمده اين مشكل در بروز اختلالات عصبي تاكيد دارد و بروز استرس را ناشي از نداشتن محل مناسب براي زندگي مي داند. قاسمزاد مي گويد: «فرد استرس هايش را به صورت نارضايتي از شغل، همسر و محل زندگي و نحوه رسيدن به اهداف بلندمدت بروز مي دهد. در حالي كه ما در شهري زندگي مي كنيم كه مشكلات خاص خود نظير آلودگي صوتي و آلودگي هوا دارد و مشكل مسكن بيش از ساير نقاط بر مردم فشار وارد مي آورد. تنگاتنگي محل زندگي و دردسرهاي به دست آوردن يك مسكن با امكانات حداقل تاثير خود را در روحيه شهروندان نمايان مي كند. دعواهاي خياباني، عصبانيت ها و رفتارهاي غيرمنطقي و در سطحي كلان تر وقوع جرم ما را بر آن مي دارد كه درباره محل زندگي افراد به ميزان بيشتري دقت كنيم.»
دكتر مجيد ابهري ـ جامعه شناس ـ در تعريف مسكن مناسب مي گويد: «مسكن مناسب بايد با توجه به موقعيت جغرافيايي و دوري و نزديكي به محل كار در نظر گرفته شود و مطابق با استانداردهاي بهداشتي و رسيدن نور مناسب به اتاق ها و تطبيق فرهنگي كه به دليل نگرش ها و تعصب هاي موجود در خانواده هاي ايراني وجود دارد تهيه شود. مثلاً بعضي افراد معتقدند كه موقعيت آشپزخانه بايد طوري تعبيه شود كه از بيرون ديد نداشته باشد. در واقع بايد منزل يك خانواده ايراني كاملاً منطبق با شرايط فرهنگي و آداب و رسوم حاكم بر ساكنان آن باشد. اين نظريه در حالي  صادر مي شود كه بدون در نظرگرفتن عادت هاي فرهنگي و زيستي ما شاهد هجوم الگوهاي خانه سازي وارداتي هستيم الگوهايي كه بيشتر مردم با آنها مشكل پيدا مي كنند. هجوم آشپزخانه هاي اپن و زندگي هاي آپارتماني در واقع مشكلي بود كه سال ها پيش به مشكلات زندگي شهري اضافه شد. در حالي كه مردم آمادگي همزيستي در مجتمع هاي آپارتماني را ندارند. اجبار اقتصادي آنها را وادار كرده تا با زندگي در آپارتمان، خود و خانواده هاشان را به يك چالش جدي بكشند.
از سوي ديگر دكتر ابهري معتقد است كه تعداد نفراتي كه در يك فضاي محدود زندگي مي كنند اهميت زيادي دارد. او مي گويد: «در۷۰ درصد منازل تعداد نفرات تطبيق داده نمي شود كه همين عوامل و شرايط موجود منجر به ايجاد تنش هاي روحي، رفتاري و بدآوري هاي تربيتي در افراد مي شود.»
او درباره رابطه تاثير مسكن نامناسب در بحران هاي اجتماعي مي گويد: «مسكن نامناسب تاثير مستقيمي بر روحيه افراد و اعصاب آنان دارد زيرا فشارهاي عصبي، تنش هاي روحي و بروز عكس العمل هاي منفي در رفتار و كردار را به دنبال دارد.»