در باغ زيتون باستاني آتن، روزگاري دانشجويان فرهنگستان افلاطون در سايه اكروپليس به بحث درباره فلسفه مي پرداختند. اما در دانشگاه هاي امروز يونان، در بحبوحه اعتراض هاي دانشجويي و بوي تند گاز اشك آور، فرصت چنداني براي تفكر وجود ندارد. در پايان سال تحصيلي اخير دانشگاه ها در يونان، امتحانات زيادي برگزار نشد. در عوض دانشجويان معترض بيش از ۴۰۰ دانشگاه و مدرسه فني را اشغال كردند، با آجر و كوكتل مولوتف به خيابان ها ريختند و به اصلاحات پيشنهادي براي نظام آموزش عالي كشور اعتراض كردند.
يك دانشجوي معترض گفت: «اين نخستين گام براي خصوصي سازي است. مي خواهند اين كار را به سبك آمريكايي انجام دهند. بايد پول بدهيم و ديگر آموزش عالي مجاني نيست.» اما فعلاً كسي نمي گويد كه دانشجويان يوناني شهريه بدهند، اما دولت تغييراتي را پيشنهاد كرده است كه براساس آن، سال هايي كه دانشجو مي تواند در دانشگاه بماند، محدود مي شود، يارانه كتاب كاهش مي يابد و ممنوعيت تاريخي ورود پليس به دانشگاه لغو مي شود.
اعتراض هاي گسترده كه ماه گذشته يونان را تكان داد، بازتاب بحراني گسترده تر در آموزش عالي در سراسر اروپاست. دانشگاه هاي اروپا كه با كمبود بودجه، افزايش شمار دانشجويان و كنترل دولتي روبه رو هستند، مي كوشند توان رقابتي خود را حفظ كنند. اما بسياري از كشورها متوجه شده اند انجام اصلاحات آسان نيست، هر چند ضروري است.
ريچارد لمبرت مدير كنفدراسيون صنعت انگليس و نويسنده گزارشي جديد در مورد وضعيت آموزش عالي اروپا گفت: «در طول زمان، دانشگاه  ها بايد تغيير كنند تا بتوانند رقابت كنند.» چند كشور از جمله سوئد و دانمارك اخيراً اصلاحات گسترده اي را به اجرا در آورده اند كه به دانشگاه ها خودمختاري و بودجه بيشتر مي دهد. كشورهاي اروپايي مي كوشند مدارك دانشگاهي را در سراسر اين قاره يكسان و انتقال دانش و نيروي كار را تسهيل كنند. اما در مجموع دانشگاه هاي اروپايي در جا زده اند و از دانشگاه هاي آمريكايي عقب مانده اند؛ از بودجه گرفته تا دستاوردهاي تحقيقاتي و ميزان فارغ التحصيلي.
براساس رتبه بندي بين المللي دانشگاه ها كه توسط دانشگاه جيائو تونگ در شانگهاي صورت گرفته است، فقط دو دانشگاه اروپايي- آكسفورد و كمبريج- در رده ۲۰ دانشگاه برتر جهان هستند. ۱۷دانشگاه از ۲۰ دانشگاه برتر در آمريكا هستند. علايم ديگري نيز وجود دارد كه نشان مي دهد اروپا در صنعت دانش عقب مانده است. بين سال هاي ۱۹۰۱ تا ۱۹۵۰ ، ۷۳درصد برندگان جايزه نوبل در كشورهايي بودند كه اكنون عضو اتحاديه اروپا هستند. بين سال هاي ۱۹۹۵ تا ،۲۰۰۴ دانشمندان اروپايي فقط ۱۹درصد از اين جايزه معتبر را بردند. كشورهاي اروپايي كمتر از ۲درصد توليد ناخالص داخلي را به تحقيق و توسعه اختصاص مي دهند. اين نسبت در آمريكا و ژاپن به ترتيب ۶/۲ و ۲/۳ درصد است. با وجودي كه درصد كمتري از اروپاييان به نسبت آمريكايي ها وارد آموزش عالي مي شوند، فارغ التحصيلان اروپايي دشوارتر از همتايان آمريكايي خود شغل پيدا مي كنند. ۲۱درصد از جمعيت شاغل در اروپا و ۳۸درصد جمعيت شاغل در آمريكا مدرك دانشگاهي دارند. در ميان فارغ التحصيلان۲۰ تا ۲۴ساله، ۳/۱۲ درصد اروپايي ها بيكار هستند، در حالي كه اين نسبت در ميان آمريكايي ها فقط ۶/۱ درصد است. به گفته كريستف پولوسكي از دانشگاه لويي ملي در لهستان، علت اين است كه دانشگاه هاي سنتي اروپا توجهي به كاربردي بودن مدارك با كيفيت فارغ التحصيلان نمي كنند. وي گفت: «بخشي از دانشگاهيان هنوز فكر مي كنند الگوي كلاسيك دانشگاه ها مهم و درست است، اما بسياري از دانشگاهيان متوجه ضرورت تغيير شده اند چون فاصله دانشگاه هاي برتر در آمريكا و دانشگاه هاي برتر در اروپا در حال فزوني است.»
دانشجويان اروپايي با انتخاب محل تحصيلي، رجحان خود را نيز نشان مي دهند. تعداد دانشجويان اروپايي كه براي تحصيل به آمريكا مي روند، دو برابر دانشجويان آمريكايي است كه به اروپا مي روند. دانشجويان آمريكايي دوست دارند براي مبادله فرهنگي به مدت كوتاه به كشورهاي ديگر بروند. در اين حال، اروپايي ها اغلب براي تحصيلات تكميلي به خصوص در رشته هاي علوم و فناوري به آمريكا مي روند.
دانشگاه لويي ملي لهستان براساس الگويي متفاوت از الگوي اروپايي فعاليت مي كند. سالانه ۱۷۰۰ دلار شهريه مي گيرد، در رشته هاي تجارت، كامپيوتر و علوم سياسي مدرك مي دهد و از طريق شبكه  اي از فارغ التحصيلان به شغل يابي سايرين كمك مي كند. با وجودي كه همه مي دانند مشكلات دانشگاه هاي اروپا عميق است، در مورد چگونگي ترميم آن بحث جريان دارد. لمبرت و سايرين معتقدند دانشگاه هاي اروپايي بايد الگوي آموزش عالي آمريكايي را در نظر بگيرند. در اين الگو، انواع دانشگاه ها براي برآوردن نيازهاي دانشجويان وجود دارد، تكيه بيشتري بر تأمين بودجه از بخش خصوصي مي شود و دانشگاه ها خودمختاري بيشتري در مديريت دوره هاي درسي و امور مالي دارند.
در يونان و بسياري ديگر از كشورهاي اروپايي، دولت ها مستقيماً بودجه دانشگاه ها را تامين مي كنند و دانشجويان شهريه نمي دهند. اما در نتيجه دولت ها نفوذ زيادي بر دانشگاه ها دارند و حتي چگونگي تدوين برنامه درسي و يا استخدام استاد را معين مي كنند. در بسياري موارد نهادها حق انتخاب دانشجويان يا برگزاري دوره هاي تخصصي را ندارند. در نتيجه، ايجاد دوره هاي نخبه گرا و انتخابي كم مي شود. دانشگاه هاي اروپايي از نظر بودجه نيز كمبود دارند. به طور متوسط اين دانشگاه ها سالانه كمتر از ۱۱هزاردلار صرف دانشجوي دوره ليسانس مي كنند. اين رقم در آمريكا ۲۵ هزاردلار است.
براي رفع اين اختلاف، برخي كشورها دريافت شهريه را در سال هاي اخير به اجرا در آورده اند. مثلاً دانشجويان انگليسي اكنون سالانه حدود ۵۵۰۰ دلار مي پردازند. نهادهاي بين المللي به طور فزاينده اي از اين رويكرد طرفداري مي كنند، اما تلاش براي دريافت شهريه اغلب از نظر سياسي باعث نارضايتي است و با مخالفت شديد دانشجويان روبه رو مي شود.
دانشگاه هاي يونان از جمله گرفتارترين دانشگاه هاي اروپا هستند، اما دانشجويان آن در زمره مقاوم ترين دانشجويان هستند. دانشگاه ها كتابخانه قرض دهنده كتاب ندارند و بسياري از رشته ها با يك كتاب درسي تاييد شده توسط دولت تدريس مي شود. سال ها و حتي گاهي يك دهه طول مي كشد تا بسياري دانشجويان از تحصيل فارغ شوند.
منبع: كريچن ساينس مانيتور ۱۳جولاي ۲۰۰۶

وزير علوم، تحقيقات و فناوري از فراهم نبودن شرايط انتخابي شدن رؤساي دانشگاه ها خبر داد و گفت: به دليل وابستگي شديد بودجه هاي دانشگاهي به دولت، انتخابي شدن رؤساي دانشگاه ها در حال حاضر جوابگو نيست و در اين صورت به طور قطع دانشگاه ها دچار مشكل خواهند شد.
دكتر محمد مهدي زاهدي افزود: وقتي بودجه دانشگاه وابسته به دولت است بايد اشراف دولت بر دانشگاه در بعد سياستگذاري وجود داشته باشد.
وزير علوم، انتخابي شدن رؤساي دانشگاهها را طرحي مشكل ساز براي خود دانشگاه ها توصيف كرد، اما توضيح نداد كه دانشگاه ها با اجرايي شدن اين طرح با چه مشكلاتي روبه رو مي شوند.
وي همچنين از جايگاه يك عضو هيأت علمي و يك كارشناس امور آموزش عالي و نه از جايگاه وزير علوم اعلام كرد كه اجرايي شدن طرح رئيس انتخابي در مقطع كنوني، به نفع دانشگاه ها نيست.
درباره دلايل وزير علوم، تحقيقات و فناوري در رد انتخابي شدن رؤساي دانشگاه ها ذكر چند نكته ضروري به نظر مي رسد.
۱- اظهارات وزير علوم، تحقيقات و فناوري درخصوص اين كه وابستگي شديد بودجه دانشگاه ها به دولت، دليل به صلاح نبودن انتخابي شدن رؤساي دانشگاه ها است، نه تنها اظهارات كاملي نيست، بلكه دليل قانع كننده اي نيز براي بسياري از اعضاي هيأت دانشگاه هاي كشور به شمار نمي رود. به ويژه اين كه تخصيص بودجه دانشگاه ها براساس سرانه دانشجويي صورت مي گيرد، نه انتخابي يا انتصابي بودن رؤساي دانشگاه ها.
۲- اين مسئله كه يك رئيس انتخابي از مقبوليت بيشتري در ميان همكاران خود برخوردار خواهد بود، قابل انكار نيست. رؤساي دانشگاه ها وقتي به شيوه انتخابي برگزيده شوند، مسئوليت بيشتري خواهند داشت؛ چرا كه تعهد بيشتري مقابل همكاران خود پيدا مي كنند. طبيعي است كه وجود چنين الزام و تعهدي در جهت انجام امور دانشگاه منشاء حركت و پيشرفت خواهد بود.
۳- وقتي يك رئيس دانشگاه يا دانشكده با رأي همكاران خود انتخاب شود، قطعاً اعضاي هيأت علمي نيز تعهد بيشتري در خود احساس مي كنند تا با مديري كه با رأي و نظر خودشان انتخاب شده است، همكاري كنند و او را در برنامه هايش ياري دهند. چنين تعامل دوسويه اي مي تواند مشاركت هاي بعدي اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها در زمينه هاي مختلف را تقويت كند.
۴- در دوره قبلي كه بحث انتخابي شدن رؤساي دانشگاهها مطرح و اجرايي شد، اعضاي هيأت علمي دانشكده ها و دانشگاه ها براي انتخاب رئيس مجموعه، ضمن برگزاري جلسه هاي مشورتي و اظهار نظر درباره توانايي هاي علمي و مديريتي رئيس مجموعه به ملاك ها و ضوابط مشخصي دست پيدا مي كردند كه سرانجام به انتخاب رئيس آن مجموعه آموزشي منجر مي شد.
اما نكته مهم اين بود كه همه اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها از اين طريق در جريان ملاك هاي انتخاب شدن رئيس دانشگاه قرار مي گرفتند. در حالي كه در شيوه انتصابي، نه تنها اين ملاك ها به طور كامل براي اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها تبيين نمي شد، بلكه در مواردي ممكن بود كه توانايي، سابقه و تجربه رئيس دانشگاه نيز به طور كامل براي اعضاي هيأت دانشگاه ها مشخص نباشد.
۵- رئيس انتخابي انتقاد پذيرتر است، چون مي بايست به انتقاد كساني پاسخ دهد كه منتخب خود آنها است، بنابراين شيوه انتخابي مي تواند به تقويت بوروكراسي عقلاني منجر شود. در حالي كه در شيوه انتصابي، بوروكراسي شخصي داراي وزن بيشتري است. پس در شيوه انتخابي به خاطر افزايش انگيزش اعضاي هيأت علمي در نظام تصميم سازي و تصميم گيري مجموعه فعاليت هاي مديريتي مي تواند به يك نهاد تبديل شود و سلسله مراتب اداري و تصميم ها و برنامه ها از سوي يك نهاد اعمال مي شود. درست بر خلاف شيوه انتصابي كه تصميم ها، انتقادات، پيشنهادات و برنامه ريزي شخصي خواهد بود.
۶- يكي از مسائل مهم دانشگاه ها كه همواره مطرح بود و تأكيد زيادي روي آن صورت مي گرفته، بحث استقلال دانشگاه ها است. مشاركت دانشگاهيان در انتخاب رؤساي دانشكده ها مي تواند در استقلال دانشگاه ها مؤثر باشد و اعتماد به نفس بيشتري را براي انجام وظايف محوله به دانشگاه ها اعطا كند. همچنان كه پيشتر گفته شد انتخاب يك نفر به عنوان رئيس در يك مجموعه، براي كل آن مجموعه تعهد آور است، اين مسئله مشاركت برانگيز است و در نتيجه مي تواند به تصميم گيري هاي مشاركتي بينجامد. اين مسئله مي تواند گامي در جهت استقلال دانشگاه ها باشد.
۷- در بسياري از كشورهاي جهان، روند مديريت بر دانشگاه ها، روندي دموكراتيك و كاملاً براساس انتخاب است. به عنوان نمونه در بسياري از دانشگاه هاي خصوصي آمريكا و انگلستان كه داراي رتبه هاي ممتاز در برترين دانشگاه هاي جهان هستند، رئيس براساس شيوه هاي انتخابي برگزيده مي شود. در ميان راه هاي مختلفي كه براي انتخاب رئيس دانشگاه يا دانشكده وجود دارد يكي اين است كه پس از پايان دوره رياست يك دانشگاه، ملاك ها و ضوابط رئيس دانشگاه از طريق رسانه هاي گروهي اعلام مي شود و هيأت امناي هر دانشگاه، به بررسي نامزدهاي رياست دانشگاه مي پردازند.
۸- شيوه انتخاب رؤساي دانشگاه ها و دانشكده ها در دوره قبل اجرا و با بازخورد مثبت مواجه شد. اين مسئله شور و نشاط مطلوبي در نهادهاي علمي به وجود آورده بود. درواقع انتخابي شدن رؤساي دانشگاه ها چشم انداز مناسبي براي تأمين منافع و نيازهاي صنفي و آكادميك دانشجويان و استادان ايجاد كرد كه قابل كتمان نيست. بنابراين ضروري به نظر مي رسد كه وزير علوم به صورت شفاف توضيح دهند كه چرا انتخابي شدن رؤساي دانشگاه ها را به صلاح نمي دانند، در حالي كه دانشگاهيان كشور سالها است كه همواره گفته اند مي خواهيم رئيس از ميان خودمان باشد.
وزير علوم به عنوان يك عضو هيأت علمي در گفت وگو با رسانه ها، انتخابي شدن رئيس دانشگاه را به صلاح نمي داند، اما در تصميم نه به عنوان يك عضو هيأت علمي و يك كارشناس، بلكه در كسوت يك مقام مسئول با اجراي اين طرح مخالفت مي كند. در حالي كه نظر بسياري از اعضاي هيأت علمي با نظر دكتر زاهدي مغايرت دارد. بنابراين پسنديده است كه وزير محترم علوم، طرح انتخابي يا انتصابي شدن رؤساي دانشگاه ها را به رأي دانشگاهيان بگذارد و مسير جديدي را مقابل دانشگاهيان بگشايد.