عرب جهان در سنت ملي قرائت
هلند مقيم متفكرعراقي جميل سيار با گفتگو
تكوين فلسفه درباره وي.هست نيز دانشگاه واستاد انديشمند عرب ، تاريخنگار جميل ، سيار
و بحث باعث -پيوسته -هرمنوتيكي‌اش و انتقادي نوشته‌هاي و دارد خاصي ديدگاه‌هاي تاريخ
.است بوده عرب مطبوعاتي و فكري محافل در فراوان جدل‌هاي
است داده انجام وي با را مفصلي گفت‌وگوي مي‌شود منتشر لندن در كه "الجديد الزمان" مجله
:مي‌خوانيم اينجا در را آن از بخشي كه
شد؟ مطرح عربها ميان در چگونه بيستم ، سده در مساله‌سنت *
سنت به عربها اهتمام زيرا.به‌جاست بسيار يكم و بيست سده آغاز در مهم پرسش اين طرح -
با سياسي و معرفتي ذهني ، عيني ، مكاني ، زماني ، نظر از و گونه‌گون متنوع ، كلي ، طور به
را آن محتواي و اصطلاح اين ماهيت بايد پرسش اين به پاسخ از قبل.است بوده همراه اشكال
.بشناسيم
.نيست صفت و اسم‌است مي‌آيد ، "ورث" فعل از (انگليسي به Heritage و عربي به التراث) سنت
است ، وراثتي صفات انتقال معناي به كه وراثت Heredity اصطلاح با مدلول و دال نظر از لذا
.دارد تفاوت
چيزهايي همه شامل و جامعه و افراد از بزرگي مجموعه برآيند گسترده‌اش ، محتواي در سنت
سنت‌ها ، عادت‌ها ، بازمانده‌ها ، فرآورده‌ها ، نظير رسيده ، نياكانشان و پدران از كه است
.آن غير و فرهنگ تاليفات ، آثار ، دست‌نوشته‌ها ، نوشته‌ها ، فولكلورها ،
نخستين و شود مي آشنا سنت ، اصطلاح با كه است بيستم قرن دوم سال پنجاه در فقط عربي فرهنگ
آلفرد آرنولد ، توماس نظير خاورشناساني رساندند كمك آن ترويج به بيستم قرن در كه كساني
.بودند سزگين فواد و سويتلز بوزورث ، كليفورد شاخت ، ژوزف جي‌گرينباوم ، ساكس ، مارك گوليوم ،
"جديد و قديم" كتاب تاليف از پس آن محتواي و اصطلاح اين به اهتمام عربي فرهنگ در اما
درك به شروع عرب نويسندگان از برخي دوم ، جهاني جنگ از پس.شد آغاز عقاد محمود عباس
پژوهش‌ها ، از فراواني شمار شكست 1967 ، از پس اما يافتند آگاهي بدان و كردند سنت ابعاد
انديشمندان ، تاريخنگاران ، نويسندگان ، توسط سنت مقوله درباره كتابها و مقاله‌ها
و مكتبها تحليل‌ها ، راه‌حل‌ها ، در آنان.رسيد چاپ به عرب اديبان و سياستمداران
مجله‌ها نمادها ، عربي ، حكومت‌هاي اغلب.داشتند اختلاف هم با سياسي‌شان و فكري مرجع‌هاي
از شماري بيستم ، سده پنجاه دهه از و دادند اختصاص "سنت" موضوع به را گفتمان‌هايي و
معاصر مسايل با رويارويي به را سنت مساله عرب ، ايدئولوژيك كانال‌هاي و سياسي گرايش‌هاي
اغلب رسانه‌اي و فرهنگي آموزشي ، پرورشي ، سياست‌هاي در دوگانگي اين پس ، آن از.كشاندند
عرصه وارد سو اين به سال1979 از كه كنوني ، نسل گفت مي‌توان و يافت تبلور عربي كشورهاي
پاسخگويي از پيش كه است مقدمه‌اي چكيده ، اين.دارد خود دوش بر را دوگانگي اين است ، شده
.مي‌شد داده توضيح بايد سنت ، مساله درباره عربي قرائت‌هاي مجموعه پيرامون شما پرسش به
و بحث تاكنون ، م سال1967 در اسراييل برابر در عربها شكست هنگام از سنت مساله
.است برانگيخته عربي معاصر انديشه در را گسترده‌اي جدل‌هاي
سنت با پيوند
سنت ، با پيوند درباره فراواني قرائت‌هاي عرب ، انديشمندان تاكنون ، پيش سال بيست حدود از *
شما نظر به اكنون.شد گسترده‌اي جدل‌هاي و بحث باعث قرائت‌ها اين كه ديديم اندو داشته
است؟ چگونه وضع
انديشمندان و تاريخنگاران متخصصان ، نويسندگان ، از فراواني شمار تاكنون پيش سال سي از _
واكنش قرائت‌ها اين به‌ويژه.داشته‌اند گوناگوني قرائت‌هاي سنت ، مساله درباره عرب ،
آنان.شدند آن‌روبه‌رو با غرب با پيوند در عربها كه چالش‌هايي برابر در بود نيرومندي
بخش كه -معتقدند همچنان البته و -بودند معتقد و مي‌دانستند بودن معاصر نقيض را سنت
اين هشتاد و هفتاد دهه‌هاي درجويد مشاركت نوين زندگي در مي‌تواند سنت‌هايشان از بزرگي
مقاله صدها و كتاب ده‌ها و شد عرضه عرب نويسندگان برجسته‌ترين توسط عربي انديشه در طرح
دچار موج بيستم ، اين قرن اخير سال ده در يعني امروزه ، اما.گرديد تاليف زمينه اين در
مساله درباره نظريه‌پردازي‌هايشان و ديدگاه‌ها در آنان موفقيت آن ، علت.شد بزرگي ركود
آنان مقاومت توان از سركشش ، و گسترده نوآوري‌هاي و دوران فرآورده‌هاي بلكه نيست سنت
مدرنيسم و سنت امتزاج طرفدار گرايش‌هاي شكست سبب كه معناست بدان اين !بود بزرگتر بسيار
هنگامي انديشه ، اين خود بلكه است نبوده بالعكس يا مدرنيسم برتري يا سنت ناتواني علت به
در شده‌اي مسخ دوگانگي آن بر افزون.مي‌كرد اشتباه شد ، قايل سنت براي فقط را اصالت كه
و نوين رخدادهاي و كارها سازو برابر در را خود عربها وقتي.آمد به‌وجود دو اين تلفيق
تكنيك‌هاي و گسترده اطلاع‌رساني و سرعت و اطلاعات و فناوري عصر توسط كه ديدند سركشي
پشتيبان تزهاي و ايدئولوژيك عرصه‌هاي در آنان تلخناك ضعف با و آمده پديد نيرومند
هم از جدا كاملا و موازي روند دو به انديشه عرصه در گرديده ، تلفيقي‌همراه گرايش‌هاي
.آن با هماهنگي و جديد به دعوت روند و آن در گرفتن سنگر و قديم به دعوت روند:شدند تبديل
زندگي از گرانبها بسيار زماني دادن دست از با عربها كه بگويم مي‌توانم اينجا در
اين در آنان.شدند متحمل را سختي شكست (نهضت يا نوزايي دوران به مربوط) خود نوزايشي
روند افراد نزد را دوگانه‌اي شخصيت كه نواختند مدرنيسم و سنت ميان دوگانگي ساز بر زمان
كمال با بايد سنت مساله اصولاآورد پديد دوم روند افراد نزد را سركشي شخصيت و نخست
پژوهش و نقد و درك به نياز بلكهنداشت تبليغات و آگهي و تز به نياز زيرا مي‌شد حل سادگي
اين.رسانه‌اي و ايدئولوژيك چهارچوبهاي نه داشت علمي و معرفتي روش‌هاي اساس بر كاوش و
صدق برخوردارند شكوهمندي سنت‌هاي از ملت‌ها ساير به نسبت كه عربها درباره به‌ويژه امر
با دشمني باب از ونه تاريخي نقد جنبه از مي‌بايست عرب معاصر انديشه همچنين ، .مي‌كند
هرچيز كه بود اين انديشه آن خطاهاي بزرگ‌ترين از.مي‌كرد برخورد سنت مساله با مدرنيسم
در !نداشت اصالتي هيچ مدرنيسم گويي و مي‌داد قرار "اصالت" اصطلاح به چهارچوب در را سنتي
توسط انديشه اين.مي‌گذاشت "غربي استعمار" اصطلاح به چهارچوب در را مدرن چيز هر مقابل
ناخودآگاه در امروزه و شد ترويج انديشه‌ها و ايدئولوژي‌ها حزبها ، نهادها ، از برخي
به تا دارند نياز سال سي حدود يعني كامل نسل يك گذشت به عربها.است گرفته جاي عربها
.يابند رهايي كشنده ، دوگانگي اين از كامل طور
در ما ، آيااست سنت سوي به رفتن نوين كيفيت‌هاي شده ، مطرح سنت قرائت‌هاي در آن‌چه *
رفت؟ خواهيم ديگر مرحله يك سوي به كه اين يا بود خواهيم مشابه قرائت‌هاي شاهد آينده
يافت ، رواج بيستم قرن در ما عربي انديشه در و ناميدي "قرائت‌ها" چه آن من ، اعتقاد به -
اينها.دارد شدن محو روبه غيرتاريخي‌بودن دليل به امروزه كه است تاريخي مرحله زاده
به البته.كردند تن به ايدئولوژيك جامه‌هاي شد ، توليد بيستم قرن در كه همانندآنچه
شامل كه عربي‌مان تاريخ فرآورده‌هاي همه درباره تاريخي انتقادي پژوهش‌هاي استثناي
.رسيد خواهد آينده نسل‌هاي دست به و رسيده ما دست به كه است مختلفي سنت‌هاي
انواع تاريخي -پژوهش‌هاي‌انتقادي كردن غني براي كوشش‌هايي عرب شخصيت‌هاي از برخي
سنت بلكه بكنند ، سنت به منحصر را فكري عرصه آن‌كه بي داده‌اند ، انجام عربي سنت‌هاي
از ناگزير آن ، از استفاده براي كه بود عرصه‌اي آن ، انواع همه در مسلمانان و عربها
تنها اينها زيرا كنم ، مشخص را پژوهش‌ها اين نويسندگان بدهيد اجازه.بودند بررسي‌اش
به نه و تفكر اغناي مشاركت‌در مثابه به را سنت فرآورده‌هاي واقعيت كه هستند مواردي
آنستاس حسين ، طه نويسندگان ، اين مقدمه در.مي‌بخشند تجلي تفكر ، سركوب براي قدرتي عنوان
ديگر و عبدالرزاق علي سنهوري ، عبدالرزاق عبود ، مارون جواد ، مصطفي كرملي ، ماري
.يافتند دست سنت درك و فهم و ابزار و وسيله به كه هستند اول نسل ناقدان و دانشمندان
بي‌آن‌كه جويند ، مساهمت خود روزگار سازندگي در سنت ، از استفاده با توانستند آنان
كه مي‌دانيم و دهند ارائه آن از معاصري ايدئولوژيك قرائت يا طرح ديدگاه ، بخواهند
تبديل روزگار اين در قدرتي به را آن و سازد ايدئولوژيك را سنت تا كوشيد تفكر اين‌گونه
.كند
وجود سنت از (اپيستمولوژيك) معرفتي و ليبرالي ناسيوناليستي ، ماركسيستي ، قرائت‌هاي *
است؟ بقيه از پخته‌تر قرائت‌ها اين از يك كدام ;دارد
بايد.كرديد مطرح را پرسشتان كنم تقسيم‌بندي را قرائت‌ها اين من كه ازآن پيش شما -
(اپيستمولوژيك) يا معرفت‌شناسانه قرائت‌هاي عربها ، ما نزد روزها اين اولا ;بگويم
پژوهش مي‌تواني آيا.است ايدئولوژيك متاسفانه ، باشد ، داشته وجود اگر و ندارد وجود
عربشناس آثار نظير كه دهي نشان اسلامي -عربي جغرافياي سنت در پخته‌اي معرفت‌شناسانه
نقشه‌هاي درباره ميكال آندره فرانسوي معاصر خاورشناس نوشته‌هاي يا كراچكوفسكي روسي
دشوارياب صالح ، هاشم ترجمه‌هاي رغم به ;اركون محمد پژوهش‌هاي اما و باشد؟ عربي شهرهاي
مولف توسط شده تحميل پيچيدگي‌هاي از ناشي اين و مي‌فهمند را آنها سختي عربهابه و است
!نيست بدان نيازي مطلقا كه است
قوي‌تر مسلمانان و عربها اجتهادي -ديني قرائت‌هاي "سنت" قرائت‌هاي ميان در اگر:ثانيا
علوم ميان در شيوه‌ها و روش‌ها اختلاف رغم به اينها.نمي‌كردم مستثني را آنها نمي‌بود ،
هستم ، آنها از استفاده به معتقد عربي پژوهش‌هاي در من.هستند متمايز اسلامي فقه و شرعي
دارد وجود نيز ايران و هند تركيه ، در زمينه اين در ديگري برجسته پژوهش‌هاي مي‌دانم گرچه
عرصه اين در كه فرهنگ‌مداراني بارزترين.نيست آنها درباره صحبت براي مجالي اينجا در كه
.هستند ديگر بسياري و السيد رضوان و زيدان عبدالكريم مي‌كنند ، كار
انحصار در ليبراليسم.ندارد وجود سنت درباره ليبرالي قرائت‌هاي من ، باور به ;ثالثا
بر باشد اسلامي عربي سنت مرجعيت‌هاي بر كه آن از بيش اتكايش و ماند باقي سياسي حزبهاي
به كه دانست ليبرالي انسان را حسين طه نمي‌توان مثلا لذا بود ، غربي معاصر مرجعيت‌هاي
پژوهش‌هاي از زندگي در را خود سياسي ليبراليسم وي زيرا.باشد پرداخته سنت مطالعه
پدر كه ببرم نام سيد لطفي احمد از وي از پيش مي‌توانم.مي‌كرد جدا سنت ، درباره علمي‌اش
و عربها سنت اين اماپرداخت سنت درباره ترجمه و تحقيق به و است مصر ليبراليسم
عرب ليبرال پژوهشگران اغلب من باور به و ;بود يونان فيلسوفان سنت بلكه نبود مسلمانان
.مي‌كردند جدا خود علمي روش از را سياسي انديشه
سده دوم نيمه در و مي‌نامم ايدئولوژيك قرائت‌هاي را آنها من كه عربي قرائت‌هاي ;رابعا
بسيار ناسيوناليستي ، چه و ماركسيستي چه شدند پديدار -شكست1967 از پس به‌ويژه -بيستم
قلم سنت ، درباره معاصر اغلب و پيشداورانه انديشه‌هاي و نظريه‌ها با همگي اما فراوان‌اند
سر به بدي بحران در روزها ، اين و ندارند ما سنت‌هاي با واقعي پيوند هيچ‌گونه و زده‌اند
و امروزه هستند زنده هنوز و كرده‌اند نگاه سنت به شيوه‌ها اين با كه آنان.مي‌برند
از آنان از پاره‌اي بلكه.نمي‌دهند نشان شيوه‌ها آن به اهتمامي زمانه تحولات براثر
اغلب تحولات ، اينيافتند گرايش دين سوي به ناسيوناليستي يا ماركسيستي انديشه
سوسياليسم خواستار كه دارد وجود كسي اكنون آيا مثلا.است زده كنار را ايدئولوژي‌ها
درباره كسي امروزه آيا بگويد؟ اسلام در چپ و راست از سخن هست كسي آيا باشد؟ اسلامي
و زنگيان و قرمطيان (آزاديبخش) انقلابهاي درباره كسي امروزه آيا مي‌نويسد؟ مطلب شعوبيه
كننده كه‌تكرار را نشريه‌ها برخي اگر و مي‌نويسد؟ مطلب بابكيان
عربي نويسندگان كتابهاي شبيه كتابهايي آيا كنيم مستثني ايدئولوژيك‌اند ، مقوله‌هاي
صالح ، عباس علي محمددكروب ، آدونيس ، تيزيني ، طيب مروه ، حسين همچون
مي‌بيني؟ آنان همانند و جاسم سيد عزيز و عامل مهدي علوي ، هادي فرح ، الياس
در و ماند خواهد باقي نيز همان است ، پخته‌تر معرفت‌شناسانه‌و كه چه آن من ، نظر به
.است پخته‌تر مي‌شود ، قايل جدايي ومعرفت ايدئولوژي ميان كه علمي روش روش‌ها ، ميان
بني‌طرف عزيزي يوسف:ترجمه
|
