|
كشاورزان دردسر شبكه سدهاي‌بدون
مهدي پور معيد
ايران كشاورزي اراضي از هكتار ميليون‌ها آبياري براي آب مترمكعب ميلياردها كه حالي در
پيش روز از سخت‌تر روز هر آب به ايراني كشاورزان دسترسي است ، شده ذخيره سدها پشت در
.مي‌شود
از جامعه غذايي نيازهاي تامين است شده باعث اخير دهه‌هاي طي جمعيت افزايشي روند
منظور به كشاورزي توسعه راستا همين در.باشد سال‌ها اين در دولتمردان اساسي اولويت‌هاي
قرار مختلف ادوار در دولت برنامه‌هاي درصدر غذايي نيازهاي تامين و محصول بيشتر توليد
.است گرفته صورت دولت سوي از كلاني سرمايه‌گذاري‌هاي نيز منظور همين به و گرفت
كشاورزي توسعه زيربناهاي ايجاد و آب منابع توسعه بخش در سرمايه‌گذاري‌ها اين عمده
و مطرح مدت اين در كه هستند مقوله‌هايي جديد قوانين وضع و آب شدن ملي بحث.هست و بوده
.شده‌اند واقع تصويب و تاييد مورد
آب تامين براي اخير سال‌هاي در كه سرمايه‌گذاري‌هايي و تلاش‌ها همه رغم به متاسفانه
نظر بهاست يافته دست زمينه اين در مطلوب نتيجه به كمتر دولت گرفته ، صورت كشاورزي
تدوين به توسعه ، طرح‌هاي در پايدار تعادلي به رسيدن و اهداف به دستيابي براي مي‌رسد
اين كه است نياز مكمل قوانين تدوين حتي و تشكيلاتي سازماندهي دستورالعمل‌ها ، ضوابط ،
توسعه بلندمدت اهداف كردن ملحوظ و بخش تاريخي تحولات سير بررسي جامع‌نگري ، مستلزم خود
برنامه كه است آن بيانگر خاك و آب برنامه‌هاي عملكردي گزارش‌هاي بررسي.است پايدار
اراضي نوسازي و تجهيز و فرعي شبكه‌هاي ساختمان ويژه به زهكشي و آبياري شبكه‌هاي احداث
آخرين طبق كه به‌طوري است ، برخوردار بسياري عقبماندگي از آب تامين برنامه‌هاي به نسبت
از هكتار ميليون از 3 بيش براي اكنون هم ذي‌ربط مراجع سوي از شده ارائه اطلاعات و آمار
شده آب تامين كوچك و بزرگ انحرافي و مخزني سد ده‌ها ساخت طريق از ايران كشاورزي اراضي
هزار و 570 ميليون يك حدود كشور سدهاي آبخور اراضي از هكتار ميليون مجموع 3 از.است
به سد از را آب كه شبكه‌هايي)آبياري اصلي شبكه‌هاي داراي اراضي اين درصد يا 52 و هكتار
اراضي اين از (درصد حدود 22) هكتار هزار تنها 650 و هستند (مي‌كند منتقل دست پايين
چنين در.مي‌باشند (مي‌كند منتقل مزارع به را سد آب كه شبكه‌هايي) فرعي شبكه‌هاي داراي
بايستي فرعي شبكه‌هاي احداث متعاقب كه مزرعه داخل عمليات ساير كه است بديهي شرايطي ،
گرفتن نظر در با فوق نسبت‌هاي.باشند آب تامين برنامه از عقبتر مراتب به گيرد ، صورت
قابل آب مترمكعب ميليارد حدود 22 با سد حدود 69) احداث دست در سدهاي آبخور اراضي
و بيشتر كاهش هم باز آبياري مدرن شبكه‌هاي احداث نسبت فعلي ، روند حفظ و (استحصال
روز هر استحصالي ، آب از كشاورزان بهره‌مندي نسبت ديگر عبارت به.يافت خواهد محسوس‌تري
مخزني سدهاي آبخور اراضي از هكتار هزار و 350 ميليون دو درواقع.مي‌شود پيش از محدودتر
استفاده شده ، تامين سد ساخت طريق از آنها براي كه آبي از نمي‌توانند تنها نه انحرافي و
زيرزميني سفره‌هاي افت و سطحي جريان‌هاي بر سد ساخت كه منفي اثرات دليل به بلكه كنند
كشاورزان فاصله گفت مي‌توان شرايطي چنين در و شده سخت‌تر آب به كشاورزان دسترسي دارد ،
كامل اجراي عدم به‌دليل.بود نشده ساخته سدي آنها براي كه شده زماني از بيشتر آب با
تحقق شده ، گرفته درنظر آن براي كه اهدافي براساس كشاورزي توسعه آب ، منابع توسعه طرح‌هاي
.است نيافته
زيانباري اثرات مزرعه داخل عمليات و آب توزيع انتقال ، تامين ، برنامه‌هاي تطابق عدم
اراضي در آبياري و آب مديريت تطابق ، عدم اين دليل بهاست داشته كشور توليد و اقتصاد بر
مديريت امكانات نبودن فراهم.است پايين آبياري عملكرد و نامطلوب تاسيسات اين آبخور
آب تخليه امكان عدم و مزارع به تحويلي آب حجمي كنترل طريق از آب توزيع و تنظيم بهينه
شدن ماندابي) شدن زهدار دليل به كشاورزي مستعد اراضي تخريب نتيجه در و آبياري مازاد
آن ضمن است ، آب تامين برنامه‌هاي تطابق عدم زيانبار اثرات ديگر از آنها ، شوري و (اراضي
و آب برنامه‌هاي نبودن جامع دليل به مزرعه داخل عمليات اجراي امكانات نبودن فراهم كه
اوليه اهداف در شده پيش‌بيني توليد ميزان تحقق عدم نتيجتا و مكانيزاسيون توسعه و خاك
مديريت كه طوري به است ، شده منجر خاك و آب از بهره‌برداري نامناسب نظام شكل‌گيري به
اين موارد از بسياري در كه داده خرد مديريت به را خود جاي اكنون هم خاك و آب منابع كلان
.است آن پايداري و منابع با كامل تعارض در مديريت
نوع
ده يكي‌از آب مكعب متر گنجايش 200ميليون با قم شهرستان در 80كيلومتري‌جنوب سد 15خرداد
فرعي‌است شبكه فاقد كه سدي‌است ها
خاك منابع شديد فرسايش و گياهي پوشش آب ، منابع كيفيت تخريب اراضي ، افزوده ارزش كاهش
توسعه طرح‌هاي و مزارع داخل خاك و آب برنامه‌هاي اجراي از ناشي اجتماعي مسائل افزايش و
و توزيع انتقال ، تامين ، برنامه‌هاي تطابق عدم زيانبار اثرات ديگر از مكانيزاسيون ،
.است مزرعه داخل عمليات
ميليون يك:مي‌گويد كشاورزي جهاد وزارت آبياري شبكه‌هاي توسعه مديركل زمينه همين در
در.است اصلي شبكه فاقد انحرافي و مخزني سدهاي زير آبخور اراضي از هكتار هزار و 430
اين يابد؟ افزايش كشاورزي محصولات توليد عملكرد داشت انتظار مي‌توان چگونه شرايطي چنين
چنين در و شده يكپارچه شبكه و سد ساخت اعتبارات جاري سال ابتداي از كه است حالي در
عملا امايابد كاهش شبكه‌ها و سدها بين شده ايجاد عميق فاصله كه مي‌رفت انتظار شرايطي
.است نداده رخ تاكنون اتفاق اين
از هكتار ميليون حدود 1/2 براي سال 79 پايان تا:مي‌افزايد سجادي سيدرحيم مهندس
از هكتار ميليون سال 2/1 همين پايان تا.است شده آب تامين سد احداث طريق از كشور اراضي
.بودند شده فرعي شبكه‌هاي به مجهز آنها از هكتار ميليون نيم و اصلي شبكه به اراضي اين
شبكه فاقد شده تامين آنها آب كه اراضي از هكتار هزار حدود 900 سال 79 پايان تا واقع در
آمار آخرين براساس اما.بوده‌اند فرعي شبكه فاقد اراضي اين از هكتار ميليون و 6/1 اصلي
فاصله درواقع.است شده هم عميق‌تر بسيار عميق فاصله اين نيرو وزارت سوي از شده ارائه
و ميليون يك به سال 79 پايان هكتاردر هزار از 900 اصلي شبكه‌هاي و شده آب تامين اراضي
ميليون از 6/1 فرعي شبكه‌هاي و شده آب تامين اراضي فاصله و يافته افزايش هكتار هزار 430
سختي به آب كه شرايطي چنين در.است يافته افزايش هكتار هزار و 350 ميليون دو به هكتار
حاصلي آن پشت در آب ذخيره و سنگين هزينه‌هاي صرف با سد ساخت آيا مي‌رسد كشاورز مزرعه به
نيست؟ ملي ثروت ريختن دور ساز و ساخت از شكل اين آيا دارد؟ ايران كشاورزي براي
نفع كشاورز براي تنها نه نمي‌رسد مزرعه به آبشان كه سدهايي ساخت:مي‌گويد سجادي
و افت دچار سدها دست پايين زيرزميني سفره‌هاي و سطحي آبهاي است شده باعث بلكه نداشته
.شوند مواجه بيشتري مشكلات با كشاورزان
مزارع و سدها بين شده ايجاد فاصله دلايل مورد در آبياري شبكه‌هاي توسعه مديركل
به احتياج برسد مزرعه به سرعت بيشترين و تلفات كمترين با كه اين براي سد آب:مي‌افزايد
به و دريافت سد از را آب (و 2 كانال‌هاي 1) اصلي شبكه‌هاي.دارد (كانال) شبكه نوع 4
هزينه البته و است نيرو وزارت عهده به سدها اين ساخت وظيفه.مي‌كنند منتقل سد دست پايين
به اصلي شبكه‌هاي وسعت و گسترش كه است دليل همين به.مي‌كند تقبل دولت نيز را آنها
از را آب (و 4 كانال‌هاي 3) فرعي شبكه‌هاي اما.است اصلي شبكه‌هاي از بيشتر مراتب
به شبكه‌ها اين ساخت وظيفه.مي‌رسانند مزرعه سر به و مي‌كنند دريافت اصلي شبكه‌هاي
و مي‌كند تقبل را شبكه‌ها اين ساخت هزينه از قسمتي دولت و است كشاورزي جهاد وزارت عهده
دقيقا مشاركت اين.كنند مشاركت ساخت در بايد شبكه‌ها اين از آب دريافت براي زارعان
.است شده مزارع و سدها بين عظيم شكاف اين باعث كه است نقطه‌اي همان
را آنها معاش كفاف فقط آنها درآمد.هستند مالك خرده ايراني زارعان اكثر:مي‌گويد وي
مي‌بينيم كه است دليل همين به و كنند مشاركت زيربنايي امور در نمي‌توانند آنها و مي‌كند
تمايلي او اما رسيده مزرعه كيلومتري چند تا سد آب و دارد مزرعه سد دست پايين در زارع
كافي توان زارع بگويم است بهتر تمايل ، جاي به البته.كند استفاده آب آن از كه ندارد
.نيست نوسازي و تجهيز عمليات انجام به حاضر حتي كشاورز.ندارد
نوسازي و تجهيز عمليات بعد برسانيد مزرعه سر به كانال داخل را آب اول مي‌گويد زارع
نوسازي و تجهيز عمليات انجام هزينه از درصد دولت 70 كه است حالي در ايندهيد انجام را
.نيست همكاري به حاضر زارع نمي‌رسد كشاورز به آب چون اما مي‌كند پرداخت را
درست را آن بايد گيرد صورت بهينه استفاده آب از كه اين براي هستند معتقد كارشناسان
ذاتي ارزش به‌رغم و نيست اقتصادي ايران در آب قيمت كه آن ضمن داد ، تحويل كشاورز به
.نيست برخوردار ارزشي هيچ از اقتصادي لحاظ به آن ، بالاي بسيار
در بها آب.است توليدي محصول درصد سه معادل ظاهرا مدرن شبكه‌هاي در آب قيمت
سنتي شكل به كه جاهايي در و توليدي محصول درصد دو (سنتي و مدرن) تلفيقي شبكه‌هاي
با كشاورز كه جايي در درواقع.است توليدي محصول درصد يك مي‌گيرند تحويل را آب كشاورزان
.مي‌كند پرداخت را بها آب كمترين مي‌كند ، دريافت را آب تلفات بيشترين
تحويل مدرن شبكه‌هاي در و اصولي و حجمي شكل به را آب بايد كارشناسان عقيده به
خود آب بودن بي‌ارزش كه چرا شد ، قائل اقتصادي ارزش آب براي عوض در و داد كشاورزان
.است آن بي‌رويه مصرف براي دليلي
مصرف ساماندهي و آب از بهينه استفاده براي هستند معتقد كشاورزي و آب امور كارشناسان
كرده احداث اصلي شبكه هرجا نيرو وزارت مثلاكرد تجديدنظر تعاريف از بعضي در بايد آب
مدرن شكل به كوچك قطعات به آب كه است مدرن شبكه‌اي كه درحالي مي‌داند مدرن شبكه را آن
و شبكه‌ها بين فاصله كه است شده باعث نيز قانوني موانع از بعضي كه آن ضمن برسد ، بهينه و
برنامه‌ريزي و مديريت سازمان آب منابع دفتر مورد اين در.بماند باقي متولي بدون مزارع
و هستند شبكه ساخت مسوول آنها و شده پرداخت نيرو وزارت به شبكه‌ها احداث پول است معتقد
به.مي‌پردازد كشاورزي وزارت به را نوسازي و تجهيز اعتبار فقط سازمان اين كشاورزي دفتر
احداث شبكه‌هاي.نيست شدن پر قابل كانال‌ها و مزارع بين فاصله شفاف قوانين نبود دليل
دليل به كه حالي در مي‌رساند هكتاري تا 500 قطعات 400 به را آب نيرو وزارت توسط شده
به آب چون و است هكتاري تا 10 قطعات 5 اكثر آن بودن خرده‌مالكي و ايران كشاورزي ساختار
.مي‌شود مصرف سنتي شكل به مزارع در آب شده تنظيم آب و سد وجود رغم به نمي‌رسد ، قطعات اين
ساخته آن شبكه‌هاي تمام با و كامل شكل به سد اگر.نيست آب جمع‌آوري محل و سازه يك سد
اگر هستند معتقد كارشناسان ولي است نشده تلف آن براي گرفته صورت سرمايه‌گذاري‌هاي شود ،
نمي‌شود ، تلف گرفته صورت سرمايه‌گذاري‌هاي بگيرد صورت توا7م شكل به شبكه‌ها و سد ساخت
فاصله آيااست ملي ثروت ريختن دور و كشاورزان براي سراب ايجاد شبكه بدون سد ساخت اما
متصور را پاياني مي‌توان كشاورزان ، سراب اين براي آيا و مي‌شود پر مزارع و سدها بين
بود؟
|
