اشاره: تا به حال شاهد مقوله هاي ويژه اي از تئاتر بوده ايم: تئاتر دفاع مقدس، تئاتر دانشجويي، تئاتر بانوان و ... كه هر يك با هدفي خاص از منظري به تئاتر مي نگرد و اينك تئاتر معلولين.
ركن اصلي تئاتر، توانمندي  بازيگر در اجراي نقش خويش است، بي شك ابزارهاي مهم اجراي خوب بازيگر صدا، خلاقيت ذهني و حركات بدني متنوع هستند و اما به تئاتر معلولين از دو منظر مي توان نگريست. نخست اينكه آيا داشتن شرايط فيزيكي مناسب شرط لازم در اجراي نقش است در حاليكه ۴ تا ۱۰درصد جامعه را معلولين تشكيل مي دهند آيا حذف آنان از حضور در عرصه هاي علمي و صحنه هاي نمايش، تداوم همان نگاه غلطي نيست كه آنها را به انزوا مي كشاند و اگر جامعه را با همه گروههايش پذيرفته ايم نبايد به معلولين نيز اجازه دهيم تا در عرصه تئاتر جايگاه مناسب خويش را بيابند.
نگاه دوم بحثي علمي است كه امروزه در توانبخشي معلولين مطرح است تئاتر درماني. يعني روشي است براي رسيدن به اهدافي چون: ايجاد خلاقيت ذهني، تحرك بدني قالب مناسب بروز احساسات، برطرف شدن تنشهاي روحي، استفاده از قواي باقيمانده بدني و افزايش توانايي آن و ... است. شايد معلولان بسته به نوع معلوليت از انجام بعضي از حالات نمايشي ناتوان باشند اما به دليل داشتن احساس قويتر از افراد ديگر جامعه در انتقال پيامهاي نمايش بسيار توانا هستند با اين وصف تئاتر درماني شايد براي زندگي افراد معلول يك ضرورت باشد كه علاوه بر محاسن فوق حضور آنان را هم در جامعه بيشتر مي كند و با اين حضور مسئولين فرهنگي كشور به اين نكته هم توجه مي كنند كه استانداردهاي لازم در مهندسي سالنهاي نمايش رعايت شود تا معلولان نيز بتوانند در اين مكانها حضور يابند.
مهرآيين، اولين جشنواره تئاتر معلولين، روزهاي ۱۴ تا ۱۷ ارديبهشت در تهران برگزار شد.
اين جشنواره با همكاري معاونت توانبخشي سازمان بهزيستي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و معاونت فرهنگي و اجتماعي شهرداري تهران برپا شد.
هدف از برپايي اين جشنواره نشان دادن توانمنديهاي معلولان و نقش تئاتر درماني در توانبخشي آنان بود .۱۷ گروه نمايش در بخش مسابقه به رقابت پرداختند نمايشهاي بخش معلولين كم توان ذهني، شامل «موش دندونت كو» و «مرغ حنايي» از تهران، «پيك نيك در ميدان جنگ» از كرمانشاه، «كوچه ي پاييزي» از گرگان و «واگويه» در بخش معلولان جسمي - حركتي نمايش هاي «و اما ... انسان» و «شهر مداد رنگي ها» از تهران، «قصه هاي ماني» از قزوين، «آرزوهاي مرد كوچك» از جمهوري آذربايجان، «از پا نيفتاده ها» از آبادان و «آخاتسل» از ارمنستان به روي صحنه رفتند.
نمايشهاي «خواستگاري» و «از عروسك» از تهران و گروه تئاتر معلولين تركمنستان در بخش معلولان بينايي شركت داشتند و نمايشهاي «گل آفتابگردان» از تهران و نمايش «پرت» از چالوس از گروه ناشنوايان در رقابتها شركت داشتند.
نمايش«جوانه و سنگ» از اصفهان نيز به گروه ديگري از هنرمندان استثنايي تعلق داشت كه به روي صحنه رفت. از گروه معلولان تلفيقي نيز «آخرين نفس» از بوشهر، «ضمير روشن» از ميبد به روي صحنه رفتند.
نمايشهاي خياباني نيز از نمايشهاي نوبت من، نوبت تو، سايه عشق، كمك اشتباهي، يك بيت شعر تازه، ناتواني پرتوان تشكيل شده بود. اين نمايشها در محوطه باز تالارها اجرا شد.
گروه نمايش سه كشور ارمنستان، تركمنستان و جمهوري آذربايجان در جشنواره حضور داشتند سه كشور ديگر ثبت نام شده به دلايل گوناگون از شركت در جشنواره بازماندند.
هيات داوران جشنواره را دكتر كمال الدين شفيعي، قطب الدين صادقي و استاد عزت الله انتظامي تشكيل داده بودند كه با دقت همه اجراها را ديدند.
كمال الدين شفيعي در باره روند انتخاب و داوري نمايشها مي گويد: براي داوري نهايي سه بخش نابينايان، ناشنوايان و معلولان حركتي به علاوه گروههاي تلفيقي را با هم مقايسه كرديم و گروههاي معلولان كم توان ذهني را جداگانه بررسي كرديم ۷۰درصد قضاوت ما بر پايه تواناييها و امكانات بازيگران است و ۳۰درصد به تكنيك و نقد هنري نگريسته ايم، اين براي تشويق گروهها و تعالي آتي آنها بوده است. او افزود: سه مساله اساسي در نگرش نسبت به معلولان سه مساله مخرب است. نبايد با ترحم و دلسوزي كاركرد برخورد يك جانبه و از بالا نيز به آنها تاثير منفي مي گذارد به علاوه القاي ناتواني به اين هنرمندان انگيزه پيشرفت را از آنان مي گيرد. شفيعي همچنين آمادگي خود را براي تشكيل يك گروه تئاتر حرفه اي از معلولان اعلام كرد.
عزت الله انتظامي داور ديگر جشنواره مي گويد تا پيش از اين نمي دانستم كه تئاتر معلولين تا به اين حد آثار مثبت دارد اما دراين چند روز اينقدر آثار مثبت ديدم كه آرزو كردم كاش سالهاي اولي كه به دنبال تئاتر رفتم موقعيتي پيش مي آمد كه اين كار را انجام مي دادم اما حالا از توانم خارج است خواهشي كه دارم اين است كه مسئولين كمك كنند تا اين كار به نتيجه برسد.
جلاليان روانشناس گروه نمايشي، پيك نيك در ميدان جنگ مي گويد: بعد از آغاز كار شاهد بوديم كه بازيگران معلول ديگر احساس حقارت و خودكم بيني نداشتند الان وقت آن است كه نگرش جامعه را تغيير دهيم و اين گونه كارهاست كه جامعه را تغيير مي دهد.
خسرو خندان، از بازيگران برجسته كرمانشاه كه با گروه معلولان كم توان ذهني همكاري دارد مي گويد: مهمترين نكته در بازي با بچه هاي كم توان اين است كه متوجه شوند آنها را قبول دارند نه اينكه آنها را پله اي قرار داده ايد براي موفقيت و پيشرفت خود.

مراسم اختتاميه
مراسم اختتاميه عصر روز چهارشنبه در تالار وحدت برگزار شد.
در ابتداي مراسم دكتر راه چمني ضمن تشكر از مسئولان اجرايي جشنواره گفت: يكي از وظايف سازمان بهزيستي بحث آگاه سازي جامعه نسبت به معلولين و توانمنديهاي آنان است و تلاش در جهت تغيير نگرش جامعه نسبت به معلولين و ما بايد با كارهاي فرهنگي از جمله تئاتر به اين هدف برسيم.
او ادامه داد: درست است كه در بعضي از زمينه ها ناتوانايي هايي در معلولين هست، اما هيچ وقت يك معلول ناتوان نيست و در شرايط برابر، يك معلول هم مي تواند توانمنديهاي بسياري از خود نشان دهد اين جشنواره با اين هدف برگزار شده كه در ذهن مسئولين امور فرهنگي كشور اين ذهنيت را ايجاد كند كه معلولين هم مثل ساير افراد جامعه تواناييهايي دارند و مي توانند آن را در زمينه هاي فرهنگي و هنري نمايش دهند و آنها را به اين باور وادارند كه در برنامه ريزيهاي فرهنگي خود جايگاه ويژه اي براي امور معلولين قرار دهند.
در طول مراسم گروه سرود ناشنوايان آيت در چند قسمت براي حاضران به اجراي برنامه پرداختند. همچنين گوشه هايي از نمايشهاي برتر به اجرا درآمد و گروه تئاتر آذربايجان و تركمنستان نيز گوشه اي از تلاش خود را به نمايش گذاشتند.
دكتر ابوالقاسم نجفي رياست ستاد برگزاري جشنواره در گزارش خود گفت: در فرهنگسراي بانو دانشجو، ارسباران شاهد حضور معلوليني بوديم كه با صندلي چرخدار به علت وجود پله هاي بسيار و مناسب سازي تالارها با كمك چند نفر صندلي چرخدار بلند مي شد تا از پله ها و دالانهاي پيچ در پيچ بگذرند تا به محل نمايش برسند حال كه مناسب سازي اماكن عمومي يك قانون است چرا اقدامي در اين خصوص به عمل نمي آيد. از همه مي خواهيم تا كمك نمايند فضاهاي مناسب را جهت حضور معلولين فراهم سازيم و معلولين را از حضور در جامعه به علت مناسب نبودن فضاها محروم ننمايم. اميدوارم به روزي برسيم كه تئاتر معلولين در جامعه به امري عادي و هنري درآيد و آموزش آن در دانشكده هاي هنر انجام شود.

اهداي جوايز
بعد از قرائت بيانيه توسط دكتر صادقي رياست هيات داوران اهداي جوايز آغاز شد.
در صحنه هاي خلق شده و زنده شاهد رسيدن به گوشه اي از اهداف و ايجاد اعتماد به نفس در بازيگران بوديم. شادماني كودك كم توان ذهني كه به تشويق حضار مرتبا جواب مي داد نابينايي كه بر روي ويلچر جايزه خود را گرفت. ديگري كه جايزه اش را به گروه همكارش تقديم كرد و ديگري كه از مديريت آسايشگاه كهريزك تشكر كرد. چون امكانات لازم را براي گروه فراهم كرده بود احمد رتبه اول بازيگري كه دست نداشت و ديپلم افتخار خود را با كتف و شانه اش گرفت و جايزه هايش را در لباسش گذاشتند.

بيانيه هيأت داوران نخستين جشنواره بين المللي تئاتر معلولين (مهرآيين)
ارديبهشت ۱۳۸۲
كيفيت وزين هنر نمايشي نه تنها بعنوان تفنني فرهنگي، بلكه بيشتر همچون هنري انساني و اجتماعي كه به حوزه فرهنگي هشيارساز تعلق دارد، امروزه مي رود تا در مقايسه با برخي هنرهاي تجاري و تفريحي، جايگاه راستين و انسان ساز خود را بيابد.
بي گمان اعتبار اين هنر تنها در به كارگيري محتواهاي جديد و مباحث اساسي اجتماعي، فرهنگي و فلسفي نيست، بلكه از آن مهمتر در شيوه هاي مختلف خلاقيت، در توانايي شكل، و روشهاي مختلف ارتباط تماشاگران با آن است.
از اين نظر همگان مي دانند جذابيت، اهميت و جايگاه هنر نمايش حتي بيشتر از مضمون و محتوا، بسته به قدرت تكنيك و توانايي القاء مفاهيم آن به يمن شكل و تسلط تكنيكي است.
بنابراين نمي توان مضامين درست را دستمايه قرار داد، اما از شكل مناسب آن غافل ماند. شايد درست تر آن باشد اضافه كنيم هنر در اينجا ديگر تنها يك وسيله نيست، بلكه بيشتر يك راه است. راهي سازنده.
بنابراين علاوه بر توجه به شكل و محتوا بايد به روش مناسب كار با هنرمندان هم به دقت انديشيد. زيرا حساسيت هاي جسمي و روحي هنرمندان مددجو، شرط نخست هرگونه ابراز شايستگي، خلاقيت و توانايي هاي بعدي آنان است. و كيست كه نداند اين سازش و ايجاد رابطه اي انساني و توام با اعتماد متقابل است كه آنان را سر شوق مي آورد تا از انزوا بدر آيند و به جمع به پيوندند تا به رغم پاره اي مشكلات دست و پاگير ذهني و جسمي، به ياري كشف توانايي هاي ديگر خود، يكبار ديگر جايگاه راستين،  حرمت انساني و شخصيت اجتماي خود رادر سطحي شايسته، فرهنگي و هنري بدست آورند.
پاره اي از نظريات هيأت داوران نخستين جشنواره بين المللي تئاتر معلولين (مهر آيين) پس از ديدن بيست نمايش جشنواره به قرار زير است:
۱- برگزاري اين جشنواره يك ضرورت اجتماعي - هنري است. ضمن تبريك به سازمان بهزيستي براي اين اقدام تازه و متهورانه، درخواست مي كند تا در جشنواره هاي آينده، جنبه هاي پژوهشي و بين المللي آن از هر نظر گسترش يابد.
۲- جوهر همه نمايشها بايد آفريدن شور، هيجان، تحرك و شادي باشد. بايد روحهاي خفته را بيداركرد و تن هاي فراموش شده را به جنبش واداشت. بنابراين بايد از اجراي نمايش هاي تخديركننده، غم افزا، اشك انگيز و سوزناك جدا خودداري كرد.
۳- گفتن از اميد و امكان چيرگي بر مشكلات، هنرمندان مددجو را از نظر روحي ياري مي دهد تا مدار تنگ و بسته مشكلات معمول خود را در هم بشكنند و اراده اي نو در آنها به وجود آورند. اين اراده اي انساني نوين، از هر نظر موجب پويايي ذهن و روح و جسم آنان است و ضامن راستين اعتماد به نفس بازيافته  همه آنها.
۴- عشق و عاطفه حساس ترين و شايد صدمه پذيرترين بخش روح و روان همه مددجويان است. بنابراين بايد به اجزاء، ابعاد، ارزشها و امكانات آن در آثار هنري از هر نظر پرداخته شود. و در آثار عرضه شده تفهيم گردد اين درك انساني است و نه ترحم هاي خردكننده كه مي تواند بهترين پل عاطفي مددجو با ديگران و جهان پيرامون باشد.
شايد اين نكته چندان هم اتفاقي نباشد كه گفتن از روابط عاطفي و عشق و ازدواج، يكي از مهمترين درونمايه هاي نمايش هاي اين جشنواره بود.
۵- احترام به ضعفا و جدي گرفتن آنها درونمايه ديگري است كه موجب رشد و شكوفايي هنرمندان مددجو است. شايد مهمترين تجلي اين موضوع تشريح و بسط دو مفهوم مشاركت و همبستگي است كه بايد به نحوي جدي همه سطوح آن در آثار نمايشي مورد توجه واقع شود.
۶- نمايش تركيبي است از سه مفهوم: تصوير، حركت و صوت. بايد از همه ابعاد دراماتيك و سازنده اين سه مفهوم در گسترش توان جسمي، ذهني و روحي هنرمندان مددجو سود برد. زيرا هر يك از اين سه عنصر مي توانند در جاي خود نقشي يگانه و كارساز در نزد مددجويان داشته باشند.
بنابراين استفاده از انواع روايت، همسرايي، موسيقي، آواز، حركت هاي گروهي و موزون مي توانند از هر نظر مفيد، سازنده و جذاب بنمايند.
۷- در برابر گستردگي علم و هنر جهان امروز، نمي توان ديگر تنها به روش هاي سنتي و گذشته بسنده كرد. تجربه كردن شيوه هاي نو و روشهاي تازه آموزشي - پژوهشي بايد در اولويت قرار بگيرند، ما نيازمند كشف راه حل هاي تازه علمي و انساني هستيم.
۸- با بهره گيري درست از آئين ها، اسطوره ها، و برخي مراسم كهن مي توان به شكلي جذاب از حركات گروهي، ضرباهنگ ها، نشانه ها، نمادها، قصه ها و معنويت نهفته در پس اين مراسم به نحوي خلاق سود برد و از آنها استفاده نمايشي مناسب كرد.
به شرط آن كه بر آنها كار پژوهشي انجام شود و عناصر سودمندشان را دوباره به كار گيريم.
۹- پرداختن به دكور و لباس، و اهميت موسيقي واشياء را نبايد دست كم گرفت. اين عناصر پيش از هر چيز جوي عاطفي و اطمينان بخش براي هنرمند مددجو مي آفرينند كه تكيه گاه عيني و ملموس كار خلاقه اوست.
از سوي ديگر نبايد تنها به اين نشانه ها هم بسنده كرد. زيرا مهمترين و اساسي ترين بخش خلاقيت، بر كار با بازيگر استوار است. كار منظم، دقيق و باحوصله كارگردان و مربي با بازيگران مددجو را بايد پايه و اساس نمايشها گرفت تا بتوان آنها را تدريجا دعوت به گسترش توانايي هاي خود، تشويق به نظم گروهي، ارتقاء انديشه و لطيف  ذوق كرد.
تئاتر درماني يك هنر است كه با علم توام گشته است. تنها در به كارگيري تلفيق درست اين هر دو است كه هنرمند مددجو بر تقدير زميني خود چيره مي شود. به اميد آن كه با دست يابي كامل و راستين بر سلامتي جسم و ذهن خود، مددجو بتواند روزي بر تقدير طبيعي نيز چيره شود.
به اميد آن روز
هيأت داوران: عزت الله انتظامي، كمال الدين شفيعي و قطب الدين صادقي