اين كه مهارت تست زني در كنكور تأثير زيادي دارد، جاي شك نيست؛ اما اين مهارت خود شامل مجموعه اي از مهارتهاي جزئي تر است. به همين دليل، بحث در باره مجموعه مهارتهايي كه منجر به افزايش توانايي عملكرد تست زني مي شود، بحثي چند بعدي خواهد بود. به رغم گستردگي موضوع و با توجه به نزديكي روز كنكور سعي مي كنيم، تا حد امكان اين بحث را مختصر و مفيد ارائه دهيم. توصيه هاي اين بخش را مي توان دو قسمت كرد: توصيه هاي عمومي كه تست هاي همه دروس را دربرمي گيرد و دوم توصيه هاي ويژه براي تست هاي درس هاي مهم به  صورت مجزا و تفكيكي. در تهيه اين مطالب از نظريات تعداد زيادي از دبيران و مدرسان كلاس هاي كنكور بهره  گرفته ايم.(۱)
۱- طراحي و طراحان تست ها- با وجود آن كه بعضي از افراد و مؤسسات ادعا دارند كه روش هايي را ابداع كرده اند تا كنكوري ها حتي بدون حل مسأله يا توجه به صورت مسأله و يا براساس قوانين احتمالات بتوانند تست ها را درست علامت بزنند، عملاً چنين چيزي امكان پذير نبوده و ادعاهايي از اين قبيل، نوعي فرصت طلبي محسوب مي شوند. طراحي سؤالات تست از يك سري اصول كلي و مشخص تبعيت مي كند كه معمولاً طراحان تست ها با آنها آشنا هستند. البته اين بدان معنا نيست كه همه اصول طراحي تست در سؤالات كنكور رعايت مي شود و همان گونه كه هر ساله بعد از اتمام كنكور عنوان مي گردد اشكالاتي توسط اهل فن به سؤالات وارد مي آيد. از جمله اصولي كه در طراحي سؤالات كنكور رعايت مي شود، در نظر گرفتن سؤالات آسان، متوسط و مشكل در هر درس است. در مقابل، يكي از اشكالات وارد به طراحي تست ها، نوع چينش سؤالات است. اصولاً بايد در هر درس، سؤالات از آسان به مشكل تنظيم شوند، اما ظاهراً در سؤالات كنكور چنين نظمي وجود ندارد و مثلاً گاهي بعد از سؤالات سخت ديفرانسيل بلافاصله سؤالات سخت گسسته آغاز مي شود و يا مانند كنكور۸۱ كه سؤالات ادبيات با چند سؤال سخت پي درپي شروع شده بود.
كليد هشتاد و پنجم- در طراحي سؤالات كنكور، اصول كلي طراحي تست رعايت مي شود؛ بنابراين، براي پاسخگويي به سؤالات، دنبال روش هاي غيرعادي نباشيد.
۲- آمادگي براي هر نوع احتمال- به رغم نكته قبلي، تصور نكنيد كه همه چيز بايد بر وفق مراد پيش رود. متأسفانه بسيار ديده شده دانش آموزاني كه با آمادگي خوب درسي سر جلسه كنكور حاضر شده اند، به محض مواجهه با چند سؤال سخت پي درپي، سر رشته كار را گم كرده و حتي بقيه را هم نتوانسته اند خوب جواب دهند. اين آمادگي ذهني را در خود ايجاد كنيد كه ممكن است با هر احتمالي روبه رو شويد. امكان دارد در شرايطي كه خوب پيش مي رويد، به ناگاه به يك، دو، سه و يا چند سؤال سخت برخورد كنيد، امكان دارد سؤالات يك درس با تست هاي مشكل شروع شود و هر نوع امكان ديگري نيز وجود دارد، در هر حال شما آمادگي لازم را در خود ايجاد كنيد تا دستپاچه نشويد.
كليد هشتاد و ششم- خود را براي مواجهه با هر نوع سؤالي در سر جلسه كنكور آماده سازيد.
۳- تست هاي يك ستاره و دو ستاره- بيشتر مدرسان كنكور توصيه مي كنند وقتي با سؤالات يك درس روبه رو مي شويد، بدين شيوه عمل كنيد: يك به يك سؤالات را بخوانيد. به طور متوسط خواندن متن هر سؤال حدود ۱۵ تا۲۰ ثانيه طول مي كشد. اگر جواب سؤال و گزينه درست را مي دانيد، بلافاصله در پرسشنامه (و نه پاسخنامه) علامت بزنيد و سر سؤال بعدي برويد. به سؤالاتي مي رسيد كه جواب آنها را نمي دانيد. در اينجا دو حالت پيش مي آيد. جواب را نمي دانيد، ولي مي دانيد كه مي توانيد به نتيجه برسيد. در كنار سؤال يك ستاره بزنيد. در مورد بعضي از سؤالات هم جواب را اصلاً نمي دانيد و حدس مي زنيد كه ارزش وقت گذاري ندارد. در كنار اين نوع سؤالات دو ستاره بزنيد. به همين ترتيب تا پايان سؤالات آن درس پيش برويد. معمولاً در مرحله اول، تعدادي از تست ها را با اطمينان درست علامت زده ايد كه البته در مورد درس هاي گوناگون فرق دارد. حال مرحله دوم را به سؤالات تك ستاره اي اختصاص دهيد. در اين مرحله هم تعدادي از سؤالات را پاسخ خواهيد داد. در مرحله سوم به سؤالات دو ستاره اي بپردازيد. در دروس تخصصي، امكان زيادي وجود دارد كه وقتي براي سؤالات دوستاره اي باقي نماند. بعد از اتمام اين سه مرحله، جوابهاي صحيح را يك به يك و با دقت به پاسخنامه منتقل كنيد.
كليد هشتاد و هفتم- سؤالات هر درس را در سه مرحله: تست هاي با جواب مشخص، يك ستاره اي و دو ستاره اي پاسخ دهيد.
۴- جرأت گذشتن از تست- در مورد سؤالات دوستاره اي صحبت كرديم و گفتيم كه در دروس تخصصي حتي اين امكان وجود دارد كه فرصتي براي پاسخ به آنها باقي نماند. براي تعداد زيادي از دانش آموزان، پذيرفتن اين نكته كه بايد از خير بعضي از سؤالات بگذرند، سخت است. دانش آموزان بايد عادت كنند كه از روي بعضي تست ها بگذرند و اين خود، نه تنها نشانه ضعف نيست، بلكه بيانگر مهارت و دانش بالاي فرد است. دانش آموزان بسيار محدودي وجود دارند كه هم توانايي و هم فرصت آن را داشته باشند كه بتوانند به همه سؤالات پاسخ دهند.
كليد هشتاد و هشتم- بايد اين فن جسورانه را بياموزيد كه ازحل بعضي تست ها بگذريد.
۵- قدرت ريسك- اين سؤال هم براي دانش آموزان پيش مي آيد كه اگر در مورد گزينه ها شك كردند (با توجه به نمرات منفي تست ها) آيا علامت بزنند؟ اگر در مورد هرچهار گزينه مشكل داريد، توصيه مي شود از خير آن سؤال بگذريد. اگر بين سه گزينه شك داشتيد، باز هم توصيه قبلي را به كار ببنديد. اما زماني كه مي دانيد حداقل دو گزينه غلط است، حتماً يكي از گزينه ها را علامت بزنيد.
كليد هشتاد و نهم- در تست هايي كه در مورد گزينه صحيح شك داريد، تنها زماني ريسك كنيد كه اطمينان داشته باشيد حداقل دو گزينه غلط است.
۶- خواندن كل اجزاي تست- اين نكته اي است كه همه در مورد آن اتفاق نظر دارند، بايد تمام اجزاي تست را با دقت بخوانيد. صورت مسأله را با حوصله و تمركز مطالعه كنيد. به همين ترتيب به تك تك گزينه ها توجه كنيد. يادتان باشد اگر عجله كنيد، شايد زمان را ذخيره نماييد، ولي به طور حتم احتمال اشتباه بسيار زياد خواهد بود. اگر بپذيريد كه بايد از بعضي تست ها بگذريد، اين به دقت شما هم خواهد افزود.
كليد نودم- قبل از هر گونه اقدام به پاسخگويي تست، تمام اجزاي آن را با دقت بخوانيد.
۷- پيش بيني قبل از جواب- اگر حوصله اش را داريد و عجله نمي كنيد، سعي نماييد وقتي صورت مسأله را خوانديد، قبل از نگاه كردن به گزينه ها، جواب را حدس بزنيد: اين كار، سرعت عمل شما را در پاسخگويي به تست ها افزايش خواهد داد. حتي در صورتي كه حدس شما درست از آب درآمد و پاسخ شما بين گزينه ها وجود داشت، باز هم حتماً ساير گزينه ها را بخوانيد.
كليد نود و يكم- سعي كنيد قبل از پاسخ به هر تست، گزينه صحيح را حدس بزنيد.
۸- فريب نخوريد- به محض خواندن صورت مسأله، سراغ راحت ترين و ساده ترين گزينه نرويد. متوجه گزينه هاي انحرافي باشيد. به قول كنكوري ها، اگر شما مفهومي خوانده باشيد، احتمال انحراف شما كاهش خواهد يافت. با اين همه، باز هم ممكن است به خاطر عدم تمركز، عجله و اشتباه گرفتن سرنخ ها كه عمدتاً ناشي از رعايت نكردن نكته ششم (خواندن با دقت تست) است، فريب بخوريد و ناخودآگاه به محض ديدن كوچك ترين سرنخي از پاسخ، آن را علامت بزنيد. پس بسيار بسيار مهم است كه از يك طرف تمركز و دقت را تمرين كنيد و از طرف ديگر با روشهاي كنترل اضطراب آشنا باشيد تا بتوانيد حالت تعادلي خود را حفظ كنيد.
كليد نود و دوم- در جلسه كنكور، دقت كنيد در فضايي قرار نگيريد كه با كوچك ترين سرنخ ها فريب بخوريد.
۹- تقسيم زمان- اين درست است كه بايد در جلسه كنكور تقسيم زمان داشته باشيد، اما بدان معنا نيست كه براي همه تست ها زماني يكسان در نظر گرفت. اين نكته بسيار ظريف و حساس است. اگر براي تستي سه دقيقه وقت صرف كرديد، حتماً تستي هم وجود خواهد داشت كه در ظرف۲۰ ثانيه پاسخ آن را بيابيد. بنابراين در مورد تقسيم زمان وسواس به خرج ندهيد. شما براي هر درس، زماني در اختيار داريد، باز اگر پذيرفته باشيد كه از سر بعضي تست ها بگذريد، احتمالاً زمان براي بقيه سؤالات كافي خواهد بود. در بعضي موارد (به خصوص دروس عمومي) امكان استفاده از زمانهاي دروس ديگر هم به وجود مي آيد.
كليد نود و سوم- در تقسيم زمان براي پاسخگويي به تست ها، توجه داشته باشيد كه زمان براي حل هر تست متفاوت است.
۱۰- زماني براي مرور- اگر فرصتي باقي بود زماني براي مرور تست ها كنار بگذاريد ولي پاسخ ها را عوض نكنيد ،مگر اين كه اطمينان حاصل كنيد كه پاسخ اول شما غلط بوده است. هرچه بيشتر بر سر يك سؤال مردد باشيد احتمال زيادتري دارد كه سرگيجه بگيريد.(۲)
كليد نود و چهارم- اگر زماني براي مرور تست ها باقي ماند، پاسخ را تنها زماني تغيير دهيد كه از غلط بودن پاسخ اول اطمينان حاصل نماييد.
۱۱- سرعت عمل- سرعت عمل در تست زني به عوامل متعددي بستگي دارد: به اين كه چقدر مفهومي خوانده باشيد (و حفظي كار نكرده باشيد)؟ چقدر سرحال و با حوصله باشيد؟ چه تيپ شخصيتي داشته باشيد (فردي آرام هستيد يا مضطرب)؟ چقدر تست زني را تعريف كرده باشيد؟ چقدر آدم دقيق و با تمركزي باشيد؟ به هر حال سرعت عمل در تست زني موضوعي مستقل از ساير رفتارها نيست. فردي كه كلاً كند است، فردي كه زود مضطرب مي شود و يا كسي كه تقسيم زمان مناسبي ندارد، احتمالاً در كليه فعاليت هايي كه نيازمند سرعت عمل و توانايي مشاهده است مشكل خواهد داشت.
كليد نود و پنجم- براي افزايش سرعت عمل در تست زني چهار عامل مؤثرند: تمرين و ركورد گيري تست زني، شادابي و سرحال بودن، تمركز و آرامش، مطالعه مفهومي.
۱۲- دقت در محاسبات عددي- در همه رشته هاي كنكوري، دروسي وجود دارند كه در آنها حل مسأله و محاسبات عددي ضرورتي اساسي است. اشتباهات دانش آموزان در محاسبات عددي عمدتاً ناشي از عجله و عدم تمركز آنهاست كه اين هم ناشي از تلاش آنان براي از دست ندادن زمان است. گفته شد اين عجله غير از ضرر و افزايش احتمال اشتباهات، به  طور حتم هيچ  خيري ندارد. به محاسبات عددي بخصوص در رشته رياضي كه موارد آن زياد است، دقت زيادي داشته باشيد. سعي كنيد به نحوي در محاسبات پيش رويد كه همان يك بار محاسبه اطمينان شما را حاصل كند. عجله در محاسبه، شك شما را افزايش داده و منجر به محاسبات دوباره و سه باره و اتلاف وقت خواهد شد.
كليد نود و ششم- محاسبات رياضي را با دقت و تمركز انجام دهيد.
۱۳- مجموعه رياضي- در تست هاي رياضي براي كسب نتيجه بهتر، ساختاري با اين ترتيب توصيه مي شود:  مفهوم را به خاطر بياوريد. موارد جامع و مانع را شناسايي كنيد. قضاياي مربوط به مفهوم مورد نظر را به دقت و با تمامي اجزا به خاطر بسپاريد. موارد منتج از اين قضايا را شناسايي كنيد. حتي الامكان موارد خاص پيراموني را شناسايي كنيد.
در دروس رياضي، نبايد به حفظيات اكتفا كرد. اگرچه لازم است تمام فرمول ها را بدانيد. در حل هر مسأله، مجهول مسأله را يك طرف و مفروضات را در طرف مقابل بنويسيد. مشكل عمده دانش آموزان در رياضي اين است كه صورت مسأله را درك نمي كنند. اگر مفروضات مسأله را تشخيص دهيد مي توانيد به پاسخ هم برسيد، راه حل درون اين مفروضات وجود دارد. در درس ديفرانسيل مرور نكات كلي مربوط به نمودارها مي تواند در حل مسايل مربوط به برد تابع، اكستروم هاي نسبي و مطلق و تغييرات تابع مفيد واقع شود. با توجه به توزيع سؤالات كنكور در درس ديفرانسيل منطقي به  نظر مي رسد كه بيشتر تمركز در فصول سوم به بعد باشد.
كليد نود و هفتم- در تست هاي رياضي، يك روش كار مشخص داشته باشيد تا دچار سردرگمي نشويد.
۱۴- فيزيك- ضمن دقت در محاسبات عددي، به يكاها يا واحدهاي داده شده در صورت مسأله و در گزينه ها توجه كنيد. سعي كنيد موضوعات درسي را براساس درجه سختي آنها طبقه بندي كرده و تشخيص دهيد كه براي هرموضوع چه تعداد تست مطرح و در چه قسمت از مجموعه سؤالات فيزيك جاي مي گيرد. مثلاً اگر براي شما مكانيك ساده است، بهتر است بدانيد چند تست مكانيك مي آيد و در كجاي مجموعه سؤالات قرار مي گيرد. همچنين توجه داشته باشيد كه برخي مقادير در فيزيك فقط اندازه مثبت دارند، اما برخي ديگر مي توانند مثبت يا منفي داشته باشند. مثلاً اندازه سرعت همواره مثبت است و اندازه پتانسيل الكتريكي مي تواند مثبت يا منفي باشد. تبديل واحدها هم با دقت كامل انجام شود.
كليد نود و هشتم- در تست هاي فيزيك به واحدها، اندازه مقادير و محاسبات عددي مربوطه توجه داشته باشيد.
۱۵- شيمي- توزيع تست هاي شيمي به طور مساوي بين كتابهاي شيمي ۲، شيمي ۳، شيمي پيش دانشگاهي ۱ و شيمي پيش دانشگاهي ۲ صورت مي گيرد. تنها حدود ۱۰ درصد از كل تست ها مربوط به مسائل است و بقيه مطالب، توصيفي هستند. لذا در صورت ضيق وقت به هنگام تست زني، وقت مطالعه مسايل را به زماني موكول كنيد كه همه مطالب توصيفي را مطالعه كرده باشيد. در فرصت و موقعيت زماني فعلي بهترين روش تست زدن، حل تست هاي دوره اي كنكورهاي سال ۷۶ تا ۸۱ است و استفاده از تست هاي طبقه بندي شده توصيه نمي شود. با در نظر گرفتن اين كه شيمي آخرين درس در مجموعه تست هاي اختصاصي دفترچه سؤالات است، دانش آموزان به دليل اختصاص وقت به تست هاي دروس قبلي، در مورد شيمي دچار كمبود وقت مي شوند. زماني كه تست هاي دروس تخصصي ديگر را علامت مي زنيد، به زمان باقيمانده براي شيمي هم توجه داشته باشيد.
كليد نود و نهم- در تست هاي شيمي به نحوه توزيع سؤالات و همچنين در اولويت قرار دادن پاسخگويي به تست هاي توصيفي توجه كنيد.
(ادامه آشنايي با فنون تست زني را سه شنبه ۲۷ خرداد در همين صفحه بخوانيد.)
پي نوشت ها:
(۱) از همكاري و مساعدت مجموعه مدرسان محترمي كه با ارائه نظريات خود به غناي اين مطلب افزوده اند ،تشكر و قدرداني مي شود.
(۲) روان شناسي پرورشي- دكتر علي اكبر سيف.