از نظر امام حسين (ع) دين و فرهنگ خودي اساسي ترين نقش را در فرآيند اصلاحات اجتماعي دارد.
و به همين جهت نخستين هدف كلي حركت هاي ديني را اين مي داند كه «نشانه هاي محو شده راه خدا را كه جز همان اصول واقعي اسلام نيست، بازگردانيم. يعني بازگشت به اسلام نخستين و اسلام راستين. بدعتها را از ميان بردن و سنتهاي اصيل را جايگزين كردن.
يعني اصلاحي در فكرها و انديشه ها و تحولي در روحها و ضميرها و قضاوتها در زمينه خود اسلام.» مرحوم شهيد مطهري با بررسي اين موضوع در قيام عاشورا، اصلاح فكري را مقدم بر آبادسازي شهرها، اصلاح روابط اجتماعي و تغيير نظامهاي مدني و اجتماعي مي داند و معتقد است كه «خودباختگي در برابر غرب» و «مجذوب يك سلسله نظريات و انديشه هاي بيگانه» شدن آفت يك جنبش اصلاحي و نقطه آغاز انحراف آن است.
ايشان در «بررسي نهضت هاي اسلامي در صدساله اخير» و ارزيابي آنها امتياز مصلحاني نظير سيدجمال الدين اسدآبادي و اقبال لاهوري را در اصول گرايي آنان مي داند.
سيد جمال را به آن دليل كه «نه مجذوب تمدن غرب بود و نه مرعوب» مي ستود و از اقبال به اين دليل ستايش مي كرد كه «معتقد است كه شرق اسلامي هويت واقعي خود را كه هويت اسلامي است از دست داده است و بايد آن را باز يابد.» استاد با اشاره به اينكه اساس نظريه اصلاحي اقبال را چيزي به نام «فلسفه خودي» تشكيل مي دهد، تأكيد مي كند كه «نخستين كار لازمي كه مصلحان بايد انجام دهند بازگرداندن ايمان و اعتقاد اين جامعه به خود واقعي، يعني فرهنگ و معنويت اسلامي است و اين است فلسفه خودي.» از همين جاست كه طرح «جدايي دين و سياست (سكولاريسم )» را نقشه «عمال استعمار» دانسته و سيدجمال را در شناخت اين توطئه بزرگ پيشقدم مي داند و مي گويد: «اعلام همبستگي دين و سياست و اعلام ضرورت شرعي آگاهي سياسي براي فرد مسلمان و ضرورت دخالت او در سرنوشت سياسي كشور خودش و جامعه اسلامي يكي از طرح هاي سيد براي چاره جويي دردهاي موجود بود.»
و باز از همين جاست كه نقص كار برخي اصلاح طلبان دلسوز را آن مي داند كه «با فرهنگ اسلامي عميقا آشنا نيستند» و از بعضي ديگر از «دوستان» گله مند است كه «مجذوب يك سلسله نظريه ها و انديشه هاي بيگانه مي گردند و آگاهانه يا ناآگاهانه آن نظريات را رنگ مكتب مي دهند و عرضه مي نمايند.» و فريادبر مي آورد كه: «من به عنوان يك فرد مسئول به مسئوليت الهي به رهبران عظيم الشأن نهضت اسلامي... هشدارمي دهم و بين خود و خداي متعال اتمام حجت مي كنم كه نفوذ و نشر انديشه هاي بيگانه به نام انديشه اسلامي و با مارك اسلامي، اعم از آن كه از روِي
سوء نيت و يا عدم سوء نيت صورت گيرد، خطري است كه كيان اسلام را تهديد مي كند.» از نظر مطهري «اين صحيح نيست كه يك فرد غير وارد كه اگر يك كتاب فقه و يا فلسفه را به دستش بدهند نمي داند از راست بگيرد يا از چپ، پيشنهاد رد يا طرد بدهد و درباره اسلام و به نام آن بنويسد و تبليغ كند.»
ايشان با همين برداشت است كه «نهضت اصلاحات» را ضروري مي داند ولي اصرار دارد كه: «اين فرهنگ غني و عظيم اسلامي  است كه مي تواند و بايد پشتوانه نهضت واقع شود و هم علماي اسلامي متخصص در اين فرهنگ عظيم و آگاه به زمان هستند كه مي توانند و هم بايد نهضت را رهبري كنند.»