|
بررسي علل پوكي استخوان و شكستگي هاي ناشي از آن درگفت و گو با دكتر دواچي
پوكه هاي سفيد
عكس: جواد گلزار
سميه شرافتي
|
|
|
سنجش تراكم استخوان
سنجش تراكم استخوان دستگاهي است كه با راديوگرافي كار مي كند ولي فرق بزرگي كه با
اشعه X دارد اين است كه مقدار اشعه اي كه به بيمار مي خورد بسيار كم است. در بررسي تراكم استخوان مقداراشعه يك صدم اشعه اي است كه براي گرفتن يك عكس ساده ريه به انسان مي رسد. اين اشعه برابر دو ساعت پياده روي زيرآفتاب در فصل تابستان است. بنابراين مقدار اشعه بسيار كم است و انسان اگر هم لازم باشد به مدت طولاني و ساليان دراز اين آزمايش را انجام دهد،كوچكترين خطري از اين دستگاه متوجه او نيست. پس اين بررسي هيچ گونه عارضه و خطري براي بيمار ندارد. دوم اينكه اين آزمايش كاملاً بدون درد است.
پوكي استخوان يكي از شايعترين بيماري هاي استخواني است .سالانه تعداد زيادي از مردان و زنان به علت عوارض ناشي ازشكستگي هاي استخواني فوت مي كنند و يا قادر به حركت نيستند . در رابطه با اين بيماري با دكتر فريدون دواچي استاد و رئيس مركز تحقيقات روماتولوژي دانشگاه تهران گفتگويي ترتيب داديم.
پوكي استخوان چيست؟
پوكي استخوان به معناي كمبود ذخيره استخواني است، در حدي كه استخوان شكننده شده و در اثر يك ضربه كوچك بشكند. پوكي استخوان امري طبيعي است و با افزايش سن به وجود مي آيد. هر انساني از بدو تولد براي خود يك ذخيره استخواني مي سازدكه حداكثر ذخيره حدود سنين 30 سالگي به دست مي آيد. بعد از سنين 30 سالگي متأسفانه هر ساله انسان كمي از ذخيره استخواني خود را از دست مي دهد و اگر از يك حدي بگذرد و ذخيره استخواني بيشتر از آن پايين بيايد. استخوان پوك شده و در معرض شكستگي قرار مي گيرد.
چه سنيني بيشتر در معرض اين بيماري هستند؟
سن پوكي استخوان بستگي به اين دارد كه فرد در سن 30 سالگي چقدر براي خودش ذخيره استخواني ساخته باشد. افرادي هستند كه در اين سن ذخيره استخواني كمي دارند و بديهي است كه خيلي زود به سن پوكي استخوان مي رسند. كساني نيز هستند كه ذخيره استخواني زيادي براي خودشان مي سازند و ممكن است حتي تا سن 80 سالگي هم به پوكي استخوان نرسند.
چرا بعضي ها ذخيره خوب استخواني براي خودشان مي سازند و بعضي ذخيره بد؟
يكي از علل مهم آن ژنتيك يا زمينه خانوادگي است. كساني كه ژن هاي خوب دارند ذخيره استخواني بالايي براي خود مي سازند و بالعكس كساني كه ژن هاي بد دارند ذخيره استخواني بد براي خود مي سازند. بجز ژن ، تغذيه در دوران كودكي تاثير فوق العاده زيادي دارد. براي همين پروتئين و كلسيم به اندازه كافي و مواد غذايي حاوي آنها از جمله لبنيات در كودكان اهميت زيادي دارد.
پوكي استخوان بيشتر در ميان زنان شايع است يا مردان؟
هم مردان و هم زنان دچار پوكي استخوان مي شوند ولي زن ها 15 سالً زودتر مبتلا مي شوند كه علت آن هورمون هاي جنسي است. خانم ها معمولا در سنين 50 سالگي يائسه مي شوند و اين به علت آن است كه هورمون هاي جنسي شان كم شده است، در صورتي كه در مردان معمولاً از سنين 65 سالگي به بعد اين اتفاق مي افتد.
به جز مسايل تغذيه اي و ژنتيكي بيماري هاي ديگرتا چه حد در ابتلا به پوكي استخوان مؤثرند؟
يك سري بيماري ها هستند كه باعث مي شوند ذخيره استخواني سريع تر از بين برود؛ مثل يك سري از بيماري هاي غدد مترشحه داخلي، يك سري از بيماري هاي روماتيسمي مخصوصا روماتيسم هاي التهابي.در عين حال يك سري از داروهايي كه براي درمان بيماري ها به كار مي روند منجر به كاهش ذخيره استخواني مي شوند؛ مثل قرص كورتون. بنابراين امروزه پزشكان مي دانند در مورد بيماري هاي خاصي كه مي توانند منجر به استئوپروز يا پوكي استخوان شوند يا داروهايي كه ذخيره استخوان را پايين مي آورند بايد آزمايش ذخيره استخوان براي بيمار تجويز كنند (بررسي تراكم استخوان) و پيشگيري هاي لازم را به عمل بياورند.
چه علائمي فرد را متوجه اين بيماري
مي كنند؟
امكان ندارد كه فرد خود متوجه پوكي استخوان شود چون اين بيماري متأسفانه هيچ علامتي ندارد. برخلاف بيماري هاي ديگر كه بيمار از روي درد يا تورم متوجه آنها مي شود، اولين روزي كه بيمار متوجه پوكي استخوان مي شود زماني است كه يكي از استخوان هايش بشكند. به همين دليل امروزه نبايد صبر كرد كه اول شكستگي ظاهر شود و بعد انسان به فكر پوكي استخوان بيفتد، چرا كه امروزه هم مي شود از اين بيماري پيشگيري و هم آن را درمان كرد؛ چيزي كه حدود 15 سال پيش وجود نداشت.
علت شيوع اين بيماري چيست و آيا روش سنجش تراكم استخوان براي همه لازم است؟
هر چقدر متوسط سني جامعه بالا برود امكان به وجود آمدن استئوپروز بيشتر خواهد بود. در واقع هر انساني كه به اندازه كافي زندگي كند بالاخره به پوكي استخوان مي رسد. چون متوسط سني جامعه بالا رفته شيوع پوكي استخوان نيز بيشتر شده است.
اصولاً طبق توصيه هاي سازمان هاي جهاني پوكي استخوان يا كميته كشوري پوكي استخوان در ايران توصيه مي كنند كه خانم ها از سن 65 سالگي بايد حتماً بررسي تراكم استخوان شوند اين به شرطي است كه كاملاً سالم باشند و هيچ بيماري كه بتواند ذخيره استخواني را كم بكند نگرفته باشند و يا در فاميل نزديكشان هيچ كسي پوكي استخوان و يا حتي شكستگي در اثر آن نداشته باشد. اگر هر كدام از اين عوامل در يك فرد وجود داشت بايد بررسي تراكم استخوان زودتر انجام شود و اين تشخيص با پزشك است كه براي هر فردي در چه سني سنجش تراكم استخوان را تجويز كند. ولي اصولاً همانطور كه هر كسي بد نيست بداند مقدار قند خون، چربي و... چقدر است هر انساني حتي جوانان هم بد نيست بدانند كه ميزان ذخيره استخواني شان چقدر است. با روش هاي جديدي كه براي بررسي تراكم استخوان داريم مي توانيم حتي در انساني كه تراكم استخوانش كاملاً طبيعي است، حدس بزنيم كه در چه سني دچار كمبود استخوان و پوكي آن مي شود. اين كار مستلزم آن است كه همه افراد جامعه از سن 30 سال به بعد به دنبال بررسي تراكم استخوان بروند كه اين امر متاسفانه براي جامعه خرج بالايي دارد و بيمه ها قادر به پرداخت چنين مخارجي براي همه افراد جامعه نيستند. اگر جامعه مي توانست خرج اين بررسي را بدهد در هر سني صلاح است اين آزمايش انجام گردد.
پوكي استخوان چه تاثيري در طول عمر فرد مبتلا دارد؟
شكستگي استخوان طول عمر بيمار را كم مي كند. يكي از نواحي كه در اثر پوكي استخوان مي شكند سراستخوان ران است. البته شكستگي ستون فقرات شايعتر است ولي اشكال بزرگ شكستگي سر استخوان ران، مرگ و مير است. طبق آمارهايي كه از بهترين نقاط دنيا مي آيد اين شكستگي نياز به عمل جراحي دارد. اگر عمل جراحي صورت نگيرد تقريباً اكثر بيماران بعد از چند ماه فوت مي كنند، اگر هم جراحي بشوند حتي در بهترين مراكز دنيا، حدود 15 تا 20 درصد آنها بعد از عمل جراحي متاسفانه فوت مي كنند.
علت اين مرگ و مير چيست؟
از جمله علت هاي اين مرگ و مير عدم تحرك بيمار است، حتي كساني كه بعد از عمل قاعدتاً بايد بتوانند راه بروند، ولي به علت ترس و اينكه از اين شكستگي نگران هستند يا اينكه هنوز محل شكستگي با اين كه عمل شده يك مقدار دردناك است راه نمي روند، مرگ و ميرشان زياد مي شود. افراد مسن نبايد در رختخواب باشند. خوابيدن باعث عفونت هاي مختلف كليوي و ريوي مي شود كه مي تواند منجر به مرگ شود.
پزشك چه توصيه هايي به فرد مبتلا مي كند؟
- هر كسي كه دچار پوكي استخوان شد پزشك اول برايش بررسي تراكم استخوان را انجام مي دهد و به دنبال عواملي كه مي تواند پوكي را قبل از هر چيز تشديد كند مي گردد، يعني طرز زندگي، عادات غلط و... و برحسب آن درمان هاي لازم را كه شامل درمان هاي دارويي، توصيه هاي بهداشتي و فعاليت هاي ورزشي است توصيه مي كند. اول مي پردازيم به عادات غلط: يكي از مهمترين اين عادات سيگار است كه منجر به كاهش ذخيره استخواني مي شود. سيگار در خانم ها باعث كمبود هورمون جنسي مي شود و همچنين مصرف زياد قهوه، مصرف الكل، مصرف پروتئين زياد بيش از 400 تا 500 گرم. در كنار اينها بعضي از داروهانيز باعث افت ذخيره استخواني مي شود ولي چيزي كه لازم است انسان بداند اين است كه اگر دارويي مصرف مي كند كه ذخيره استخواني اش را كاهش مي دهد اين دليلي نيست براي اينكه او ديگر آن دارو را مصرف نكند و يا حتي مصرف آن را كاهش دهد. اين بزرگترين اشتباه است. وظيفه پزشك معالج است كه در كنار مصرف آن دارو چه كار بكند كه آن دارو ديگر منجر به كاهش ذخيره استخوان نشود.و اما ورزش؛ ورزش هم در نوجوانان و در كودكان و هم در كساني كه بالاي 30 سال هستند مهم است، چون ورزش مي تواند سرعت كم شدن ذخيره استخواني را كاهش دهد و همچنين در افراد مسن كه استخوان هايشان پوك شده كمك مي كند كه براي خودشان ذخيره استخواني بسازند. در افراد مسن ورزش اهميت بيشتري دارد و آن اين است كه واكنش هايشان را بهتر بكند. افراد مسن تعادلشان خيلي بدتر از جوان ها است و راحت تر زمين مي خورند بنابراين ورزش باعث مي شود كه امكان زمين خوردن و ضربه هايي كه منجر به شكستگي مي شود كاهش يابد.
چه ورزش هايي استخوان سازي را فعال مي كند؟
ورزش هايي كه به استخوان فشار بياورد باعث مي شود كه استخوان سازي فعال شود بنابراين تمام ورزش هايي كه با وزنه انجام مي شود استخوان سازي را فعال مي كند، حتي افراد مسن نيز اگر دو تا وزنه نيم كيلويي در دست بگيرند و ورزش هاي معمولي بكنند استخوان سازي شان بيشتر مي شود تا كساني كه فقط يك نرمش ساده مي كنند. براي افراد ميانسال نيز پياده روي تند تاكيد مي شود.
20 دقيقه پياده روي در روز و 5 روز در هفته به اندازه كافي استخوان سازي را فعال مي كند كه نياز به ورزش ديگري نباشد. چون از سن 50 سالگي بعد مسئله فرسودگي مفصلي و آرتروز زانو به وجود مي آيد. پياده روي براي فردي كه آرتروز دارد، خوب نيست چون اگر چه منجر به استخوان سازي مي شود ولي ممكن است آرتروز زانو را تشديد كند. كساني كه درد زانو ندارند بعد از سن 50 سالگي مي توانند پياده روي كنند ولي اولين باري كه درد زانو گرفتند ديگر بايد پياده روي را كنار بگذارند و بهتر است در منزل با وزنه نرمش هاي مختلف را انجام دهند. يكي از ورزش هاي مناسب ديگر دوچرخه سواري است. تنها ورزشي كه به درد پوكي استخوان نمي خورد شنا در استخر است.
ميزان كلسيم مورد نياز براي بدن اين افراد چقدر است؟
كلسيم بايد به اندازه كافي به بدن فرد مبتلا به پوكي استخوان برسد. براي خانم ها قبل از سن يائسگي و براي مردان در هر سني روزانه يك گرم كلسيم لازم است. براي خانم ها بعد از سن يائسگي اين رقم به يك گرم و نيم مي رسد. هر ليوان شير 250 ميلي گرم كلسيم دارد. بنابراين اگر فرد 4 ليوان شير در روز بخورد يك گرم كلسيم دارد.هر 20 گرم پنير به اندازه يك ليوان شير يا يك ليوان ماست كلسيم دارد. اگر كسي به دليلي نتوانست به اندازه كافي مواد لبنياتي مصرف كند آن وقت بايد حتما قرص كلسيم جانشين آن كند. قرص هاي كلسيمي كه در ايران است هر كدامشان 500ميلي گرم كلسيم دارند.
نكته مهم كه مردم بايد بدانند اين است كه قرص هاي كلسيم ايراني بسيار خوب هستند و كاملاً برابر قرص هاي كلسيم خارجي هستند با اين تفاوت كه قرص هاي كلسيم خارجي به صورت قاچاق وارد ايران مي شوند و مثل هر داروي قاچاق اينها هم مقدار قابل ملاحظه اي شان تقلبي هستند. بنابراين توصيه من به تمام مردم اين است كه قرص كلسيم ايراني مصرف كنند.
|
