عكس: جواد گلزار
سميه شرافتي
بيماري ليشمانيوز كه به سالك معروف است، از جمله بيماري هاي شايع پوستي، مخصوصا در كشورهايي است كه استانداردهاي بهداشتي بالايي ندارند. سالانه حدود 5/1 تا 2 ميليون مورد ليشمانيوز پوستي و 500 مورد ليشمانيوز  احشايي در سطح جهان رخ مي دهد و اين بيماري بعد از مالاريا به عنوان دومين مشكل بهداشتي در دنيا محسوب مي شود.
در واقع مي شود گفت سالك يكي از بيماري هايي است كه ارتباط مستقيم با وضعيت بهداشتي محيط دارد، چرا كه عامل انتقال آن حشره اي موسوم به پشه خاكي است كه در نقاط مخروبه و آلوده لانه مي كند. اين يعني شيوع بالاي اين بيماري مي تواند نشان دهنده اين موضوع باشد كه تدابير لازم براي پيشگيري و كنترل اين بيماري از سوي مسئولين اتخاذ نشده و اين مي تواند توجيه كننده افزايش آمار مرگ و مير و ناتواني ناشي از اين بيماري در شهرستانها و روستاها باشد.
شهرستان بم نمونه بارز اين روند مخرب است كه هنوز هم تعداد زيادي از كودكان و دانش آموزان در اين شهر قربانيان اين بيماري فراموش شده هستند.
دكتر محمد رضا رضوي، رييس آزمايشگاه انگل شناسي مولكولي انستيتو  پاستور ايران در اين گفت وگو ضمن اشاره به موفقيت پژوهشگران ايراني در ساخت نخستين واكسن ليشمانيوز پوستي و احشايي در مورد عوارض خطرناك اين بيماري و افزايش ميزان شيوع آن در جهان و همچنين در ايران توضيح مي دهد. در حال حاضر انستيتو پاستور ايران واكسني براي سالك ساخته است كه در مرحله آزمايشگاهي قرار دارد.
* آقاي دكتر، ليشمانيوز در كشور ما نسبت به دهه هاي قبل پيشرفت كرده؟
- اين بيماري فقط مخصوص كشور ما نيست. گزارش سازمان جهاني بهداشت تاكيد مي كند كه اين بيماري در دو دهه اخير در دنيا پيشرفت زيادي داشته و در ايران هم سياست هاي غلط گسترش اين بيماري را تشديد كرده است. به گونه اي كه هنوز خيلي از مردم نمي دانند براي پيشگيري از اين بيماري بايد چه كار كنند، چون هيچ وقت آموزش صحيح و كافي در رابطه با سالك به مردم داده نشده و اهميت آن براي مسوولان هم پوشيده مانده است.
* خب، در همه جاي دنيا اين گسترش يك جور بوده؟ يعني كجاها شايع تر است؟
- ببينيد، در حال حاضر آمريكاي جنوبي، آفريقا، اروپاي جنوبي و آسيا از مناطقي هستند كه اين بيماري در آنها شيوع فراواني دارد. بر اساس گزارش سازمان جهاني بهداشت 90 درصد موارد ليشمانيوز در خاورميانه است، بنابراين با توجه به اينكه كانون هايي كه در اين منطقه است در ساير نقاط دنيا نيست، اقدامات پيشگيري و درماني نيز بايد توسط متخصصان و كارشناسان همين منطقه باشد تا نتيجه لازم را بدهد.
* ريشه ليشمانيوز را به چه عواملي مي توان نسبت داد؟
ليشمانيوز كه ناشي از گروهي از انگل هاي تك ياخته است، در واقع بيماري است كه مخازن جانوري دارد. در ايران دو نوع از اين بيماري وجود دارد؛ نوع اول آن كه شهري است مخزنش سگ است و نوع دوم آن كه روستايي است مخزنش جوندگان مختلف هستند.
* مي شود گفت كه اين بيماري در واقع بومي كشور ايران است؟
- بله، چون شرايط آب هوايي ايران براي رشد جوندگان و تكثير پشه هايي كه مي توانند بيماري را به انسان منتقل كنند بسيار مناسب است. در سالهاي اخير همراه با ساخت شهرك هاي مختلف در حاشيه شهرها تدابير لازم اتخاذ نشده به گونه اي كه اغلب مردم كنار لانه جوندگان زندگي مي كنند. اين هم باعث مي شود بسياري از كودكاني كه داراي حساسيت هاي پوستي هستند به راحتي هنگام بازي يا استراحت در شب توسط نيش پشه آلوده گزيده شوند.
* نوع احشايي و پوستي اين بيماري چه علائمي دارند؟
- در نوع پوستي آن زخم هايي در بدن فرد بعد از گزش ايجاد مي شود. اين زخمها و ماندگاري جاي آنها بخصوص براي دختر بچه  ها مسئله ساز است. در نوع احشايي وقتي كه كودكان گزيده مي شوند انگل وارد اندام هاي داخلي، كبد و طحال مي شود و همين امر بزرگي اين اندامها و همچنين غدد لنفاوي را به دنبال دارد و در نهايت سبب مي شود اندامهاي داخلي در كودكان از كار بيفتد.
* و در كشور ما كدام نوع از ليشمانيوز بيشتر است؟
- در كشور ما خوشبختانه اپيدمي نوع احشايي محدود است و بيشتر در آذربايجان شرقي ديده مي شود. در مناطق ديگر اين نوع بيماري (احشايي) به صورت اپيدمي نيست و در مناطقي مثل استان خراسان و فارس و تهران موارد اندكي از آن ديده شده است.
* نوع احشايي است كه مي تواند به مرگ منجر شود؟
- نوع احشايي معمولا اگر تشخيص و درمان نشود در 95 درصد موارد منجر به مرگ كودكان خواهد شد. ولي نوع پوستي آن كه كشنده نيست فقط باعث ايجاد ناتواني در فرد مي شود.
* بهبودي كامل براي فرد مبتلا به اين بيماري وجود دارد؟
* بله ليشمانيوز در نوع احشايي درمان مي شود، البته اگر فرد از نظر سيستم ايمني مشكلي نداشته باشد. ولي اگر درمان نشود كاملا كشنده است. نوع پوستي نيز چون بيماري يك بيماري خود محدود شونده است، خود به خود بهبود پيدا مي كند. البته باز هم اگر فرد بيماري مربوط به سيستم ايمني نداشته باشد، نقص مادرزادي ايمني نداشته باشد و داروهاي سركوب گر سيستم ايمني را مصرف نكرده باشد. ولي محل زخم باقي مي ماند.
* آماري از تعداد افراد مبتلا در كشور وجود دارد؟
- در سال گذشته در ايران ما چيزي حدود 133 مورد فرد مبتلا به ليشمانيوز احشايي داشتيم. در حال حاضر نيز حدود 21 هزار و 400 نفر به نوع پوستي ليشمانيوز مبتلا شده اند. البته موارد ابتلا خيلي بيشتر از اين است.
* چرا ؟
- خب تقريبا هيچ آماري از بيماري ها در كشور ما دقيق نيست، چون مكانيسم ثبت اين آمار به صورت علمي و دقيق وجود ندارد. اما مي توان حدس زد كه آمارها بيشتر از موارد ثبت شده است چون مشكلات بهداشتي در كشور ما به شيوع اين بيماري دامن مي زند. كنترل بيماري نيز بسيار سخت است، چون جمعيت جوندگان مخزن را به هيچ عنوان نمي توان از طبيعت حذف كرد و فقط مي توان تعداد آنها را محدود كرد تا انتقال انگل به بدن انسان قطع شود. در سفري كه من به كانون اين بيماري در جهرم داشتم فردي حدود 36 تا 37 زخم بدنش را فرا گرفته بود و به پزشك مراجعه نكرده بود. مورد ديگر در اردستان بيماري داراي بيش از 300 زخم در بدنش بود كه مراجعه هم نكرده بود. در منطقه جهرم به دليل اعتقادات مذهبي مردم عقيده داشتند كه بيماري بايد خود به خود بهبود يابد. براي همين زخم را به صورت باز رها مي كردند و پشه  اي كه ناقل اين بيماري بود با گزيدن قسمتهاي مختلف بدن بيمار باعث مي شد اين زخم ها به همه جاي بدن انتقال يابند. در نيريز در استان فارس نيز كودكي را پيش من آوردند كه سه ماهه بود و دچار زخم سالك شده بود. اين كودك تقريبا بيني نداشت و در دو ماهگي گزيده شده بود. از آنجايي كه سيستم ايمني كودك تا دو سالگي كامل نيست و بيماري در او به سرعت پيش رفته بود براي او يك پزشك عطار داروي عطاري تجويز كرده بود كه اين دارو هم در او موثر نبود و همين باعث شد كودك بيني خود را از دست بدهد.
* ولي ظاهرا وضعيت بم از همه جا بدتر است.
* بله، در حال حاضر سخت ترين شرايط مربوط به كودكان مبتلا در شهرستان بم است كه به دليل
كم توجهي برخي مسئولان و عدم وجود يك ساختار مهندسي مناسب و اختصاص بودجه براي حذف و يا كاهش دادن عوامل خطر، بعد از گذشت مدت زيادي از وقوع زلزله شرايط زيست محيطي براي انتقال اين بيماري هر روز مستعد تر مي شود و قربانيان زيادي را گرفتار خود مي كند.
* براي درمان و كنترل بيماري بايد چه كرد؟
- از نظر داروهايي كه براي درمان اين بيماري از آنها استفاده مي شود، نوع روستايي كه مخزن آن جوندگان هستند به اين داروها پاسخ خوبي مي دهد ولي نوع شهري كه مخزن آن سگ است نسبت به درمان دارويي مقاوم است. علاوه بر اين، اين داروها با وجودي كه جديد نيستند ولي قيمت بالايي دارند و بيمار از نظر تامين هزينه دارو متحمل هزينه هاي سنگيني مي شوند. همه اين مشكلات ايجاب مي كند كه ما به سمتي برويم كه از بروز اين بيماري پيشگيري كنيم و منطقي ترين راه هم توليد واكسن است.
* براي ليشمانيوز تا به حال در دنيا واكسن موثري توليد شده ؟
- خير، به دليل اينكه انگل ليشمانيوز پيچيدگي خاصي دارد تا به اين لحظه در هيچ كجاي دنيا واكسني براي آن توليد نشده است كه بتوان آن را روي انسان به كار برد .
* پس واكسني كه انستيتو پاستور براي اين بيماري توليد كرده چطور؟ نمي توان به نتيجه آن اعتماد كرد؟
- ببينيد واكسني كه ما توليد كرده ايم الان فقط روي مدل هاي آزمايشگاهي پاسخ داده و بايد آن را روي مدلهاي جانوري در طبيعت نيز آزمايش كنيم تا بتوانيم آن را در انسان نيز به كار ببريم.
مزيت اين واكسن در اين است كه در توليد آن از تكنيك هاي مولكولي و بيولوژي استفاده شده كه با اين روشها در چند سال آينده مي توان اين واكسن ها را وارد بازار كرد و به راحتي در سطح وسيع از آن استفاده كرد.
* واكسن هايي كه با استفاده از اين تكنيك توليد مي شوند چه مزيتي نسبت به واكسن هايي دارند كه با روشهاي قديمي توليد مي شدند؟
- در واكسن هايي كه به روش قديمي توليد مي شوند اجزايي از عامل بيماري زا در بدن تزريق مي شوند. اين عامل مي تواند يك ويروس ضعيف شده باشد كه اين ويروس ضعيف شده اگر برگردد به حالتي كه بتواند قدرت بيماري زايي اش را بدست آورد، عوارض زيادي را به همراه خواهد داشت. براي همين ما روشهاي قديمي را براي توليد واكسن به هيچ وجه نمي توانيم به كار ببريم. در واقع چرخش زندگي انگل ها آنقدر پيچيده است كه واكسن هاي قديمي نتوانستند به خاطر اين پيچيدگي براي بيماري موثر باشند.
* تا زماني كه واكسن مناسبي براي بيماري توليد شود بايد چه كار كرد؟
- رعايت موازين بهداشتي و پيشگيري تا وقتي كه واكسن بيماري هنوز تهيه نشده بسيار مهم است، براي اينكه بيماري حداقل گسترش پيدا نكند. پوشاندن بدن كودكان هنگام خروج از منزل در شب، پوشيده نگه داشتن زخم و همچنين استفاده از توري هايي كه پشه از آنها عبور نمي كند، براي كودكان كوچكتر نكاتي است كه نبايد فراموش كرد.
ضمنا، حدود 30 گونه مختلف از پشه ها مي توانند اين بيماري را به انسان منتقل بكنند بنابراين حتي اگر بر فرض محال همه انسانها را هم ايمن بكنيم، عامل اصلي كه در طبيعت است را نمي توانيم از بين ببريم. به همين دليل است كه تا به حال نتوانسته اند جلوي اين بيماري را بگيرند. خيلي از بيماري ها مثل آبله در دنيا ريشه  كن شد چون عامل آن انسان بود و با واكسينه كردن انسان توانستند اين بيماري  و بيماري  هاي شبيه آن را از بين ببرند. در مورد اين بيماري در بهترين حالت فقط مي توان جمعيت جونده و مخزن بيماري را پايين  آورد و با سم پاشي پشه ها در فصلي كه زياد مي شوند مي توان تا حد كمي بيماري را كاهش داد.

ليشمانيوز توسط انگل هاي تك ياخته از جنس ليشمانيا ايجاد مي شود. ليشمانياها از گروه تاژكداران خوني و بافتي هستند كه در دوران زندگي خود به دو شكل ديده مي شوند؛ شكل بدون تاژك كه در بدن ميزبان و شكل تاژكدار در بدن پشه خاكي يافت مي شود. سالك توسط دو نوع انگل ليشمانيا تروپيكا و ليشمانيا ماژور ايجاد مي شود .هر دو نوع انگل پس از طي دوره نهفتگي كه چند هفته تا چند ماه به درازا مي انجامد، ابتدا در محل نيش، يك جوش ظاهر مي شود كه زير آن به تدريج متورم شده، پوست روي آن زخم مي شود و عفونت اضافي نيز عارض مي شود. به طوري كه پس از گذشت يك تا دو ماه زخمي به قطر يك تا دو سانتيمتر به همراه ترشح كم يا زياد يا بدون ترشح ظاهر مي شود. چندين ماه و گاه بيش از يك سال طول مي كشد تا اين زخم بهبود پيدا كند پس از بهبود جوشگاه تا آخر عمر باقي مي ماند و ايمني نيز به طور معمول تا آخر عمر تداوم مي يابد .

پشه ناقل بيماري سالك پشه خاكي است. پشه خاكي ها حشراتي كوچك و داراي كرك، به رنگ زرد يا خاكستري، به طول 3-2 ميلي متر  و بال هاي شفاف به طول 5/3/-5/1 ميلي متر هستند. اين حشرات به علت جثه كوچك ، رنگ خاكي و پرواز كوتاه اكثرا از نظر مخفي بوده، از خون انسان و حيوانات تغذيه مي كنند.ارتفاع پرواز پشه خاكي معمولا" 5/1 تا 2 متر است و فعاليت آن در نواحي معتدل در فصول گرم است و از خرداد تا شهريور حداكثر فعاليت را دارد. پشه خاكي معمولا روزها بي حركت بوده و در نقاط تاريك مخفي مي شوند. معمولا هنگام اول شب فعال شده و در اواخر شب به تدريج از فعاليت آنها كاسته مي شود.فقط پشه ماده جهت تخم ريزي احتياج به خونخواري دارد و جنس نر از شيره گياهان استفاده مي كند. نيش اين حشرات دردناك است و متعاقب گزش، خارش بروز مي كند، ولي بعد از گزش هاي متعدد و متوالي فرد به آن عادت كرده و چندان احساس خارش نمي كند.

گروه سلامت - محققان مي گويند: آب سيب تيره ،چهار برابر بيشتر از آب سيب شفاف از ابتلا به سرطان قلبي- عروقي مي كاهد.
البته بيشتر مصرف كنندگان نوشيدن آب ميوه شفاف را ترجيح مي دهند، چرا كه فكر مي كنند چون شفاف تر است، سالم تر هم هست، اما محققان دريافته اند كه آب ميوه هاي حاوي گوشت ميوه (پالپ) مواد مغذي بيشتري داشته بنابراين در پيشگيري از سرطان و بيماري هاي قلبي- عروقي كارآمدترند. آنها معتقدند كه وجود پلي فنول ها و آنتي اكسيدان ها در آب ميوه هاي كامل بر خاصيت درماني آنها مي افزايد.
دانشمندان با تحقيق بر ميزان پلي فنول ها در نمونه هاي مختلف آب سيب دريافته اند كه انواع تيره آن كه مقدار زيادي پالپ ميوه هم دارد، چهار برابر ساير انواع آب سيب از اين ماده مغذي دارا هستند.اين محققان بر اساس مطالعات انجام شده در دانشگاه كشاورزي راكلا در هلند دريافته اند كه روند توليد آب ميوه هاي شفاف، باعث از بين رفتن مواد ضداكسيدكننده اي موسوم به پروسيانيدين ها مي شود.
چرا كه درروند شفاف سازي ،سيب هاي آب گيري شده، تحت تاثير آنزيمهاي مختلفي قرار مي گيرند، همچنين انجام عمل سانتريفيوژ بر آنها منجر به پاك سازي پالپ ميوه از اين آب ميوه ها مي شود.نويسندگان اين مقاله در ژورنال علمي غذا و كشاورزي نيز معتقدند كه تفاوت عمده اي كه در ميزان پروسيانيدين هاي آب ميوه هاي تيره و شفاف وجود دارد، ظرفيت آنتي اكسيداني آنها را به شدت تحت تاثيرقرار مي دهد.لوسي اد- كارشناس يكي از كارخانه هاي معتبر توليد آب ميوه- در اين زمينه مي گويد: آب ميوه هاي كامل ( تيره) علاوه بر طعم بهتر، از بافت بي نظيري هم برخوردارند و در بيشتر مواقع حس كردن پالپ ميوه در دهان، حين نوشيدن آب ميوه براي افراد خوشايند است. اين در حالي است كه محققان در سال گذشته دريافتند، مصرف آب ميوه و سبزي ها بيشتر از سه بار در هفته خطر ابتلا به آلزايمر را به طرز چشمگيري كاهش مي دهد.محققان كانادايي همچنين دريافته اند كه نوشيدن يك ليوان آب زغال اخته در روز با افزايش هشت درصدي در ميزان كلسترول خوب (HDL) از سكته قلبي پيشگيري مي كند.

كودكان آزارديده بيشتر مريض مي شوند
گروه سلامت -اين را كه بچه ها وقتي تنبيه مي شوند و آزار مي بينند، چقدر روح و روانشان صدمه مي خورد، همه كم و بيش مي دانيم؛ اما به تازگي محققان گفته اند اين تنبيه ها و آزارها، چند سال بعد، يعني در بزرگسالي هم باعث مي شود آنها در محاصره بيماري هاي جسمي  قرار بگيرند.
پايگاه اينترنتي خبرگزاري بي .بي.سي نتايج اين تحقيق را در دانشگاه كينگز لندن گزارش كرده است. در اين مطالعه هزار كودك نيوزيلندي از بدو تولد تا سن 32 سالگي پيگيري شدند و وضعيت آنها با يك آزمايش خون نسبتاً ساده و ارزان ارزيابي شد. در اين بررسي ميزان گلبول هاي سفيد خون و نيز ميزان برخي واسطه هاي التهابي مانند پروتئين c و نيز فيبرينوژن اندازه گيري شد. اين ها شاخص هاي خوبي براي پيش بيني بيماري هاي قلبي و ديابت محسوب مي شوند.
اين مطالعه نشان داد آنهايي كه ظاهرشان خيلي سالم به نظر مي رسيد، اما در سابقه شان آزارهاي كودكي وجود داشت، 2 برابر بيشتر از بقيه در معرض خطر بيماري هاي قلبي بودند. البته اين محققان كه نتايج كارشان را در آخرين شماره پيشرفت هاي آكادمي  ملي علوم منتشر كرده اند، مي گويند ممكن است توانايي كمتر مقابله اين افراد با بيماري ها به دليل آن باشد كه آنها به دنبال آزارهاي كودكي، بيشتر اضطراب داشته اند، بيشتر افسرده شده اند و همين آنها را در مبارزه عليه بيماري ها ضعيف كرده است.
اهميت اين يافته آن است كه بعد از رفتارهاي خشونت آميز با كودكان بايد منتظر عواقب دراز مدت جسمي  و رواني رفتارمان نيز باشيم.

اميد به بهبود ناتواني جنسي در سالمندان
گروه سلامت -با بالا رفتن سن، ممكن است هم در عملكرد جنسي خانم ها و هم آقايان اختلالاتي به وجود آيد. به تازگي محققان گفته اند برخي از اين اختلالات همان طور كه خودش آمده، ممكن است خودش هم از بين برود.
در مطالعه اي كه خبرگزاري رويترز آن را گزارش كرده آمده، محققان دانشگاه ماساچوست بيش از 400 مرد بين 40 تا 70 ساله را به مدت 9 سال پيگيري كردند. آنها مي خواستند سير طبيعي اختلال عملكرد جنسي را، به ويژه وقتي در اثر بالا رفتن سن به وجود مي آيد، بررسي كنند. نتايج اين بررسي نشان داد حدود يك سوم افرادي كه به اين مشكل دچارند، خود به خود و بدون هيچ درماني بهتر مي شوند(البته نه اين كه كاملاً بهبود پيدا كنند، ولي علائمشان كمتر مي شود) و البته براي يك سوم اين افراد هم قضيه كاملا برعكس است و علائمشان بدتر مي شود.
اين كه كدام بيماران بهتر مي شوند و كدام بدتر هم قسمت ديگري از نتايج كار اين محققان است. يك مقدار به شانس برمي گردد، يك مقدار هم به برخي عوامل زمينه اي، براي مثال: سن بالا، چاقي، سيگار كشيدن و داشتن يك بيماري جسمي كه باعث مي شود شانس بهبود كمتر شود. در بين آنهايي هم كه اختلال شديدتري داشتند، تعداد كمتري بودند كه بهتر شدند. اين نشان مي دهد كه همه تقصيرها را نمي توان به گردن بالا رفتن سن و سال انداخت و بعضي از عوامل خطر را مي توان تا حدي مهار كرد.
نتايج اين مطالعه در آخرين شماره نشريه اورولوژي آمريكا منتشر شده است.

كلسيم با سرطان كولون مي جنگد
گروه سلامت - قبل از سرطان، در روده بزرگ پوليپ هايي درست مي شود كه يك جور اعلام جنگ سلول هايي است كه قصد دارند سرطاني رشد كنند. محققان گفته اند مصرف كلسيم هاي مكمل مي تواند سرطاني شدن اين پوليپ ها را تا 5 سال به تأخير بيندازد.
خبرگزاري رويترز گزارش كرده است محققان دانشكده پزشكي دارتموت در نيوهمپشاير ، حدود 600 نفر را انتخاب كردند كه يك بار كولونوسكوپي شده بودند و پزشك گزارش كرده بود كه در روده بزرگ آنها از اين پوليپ ها وجود دارد. به اين بيماران مكمل كلسيمي داده شد و براي 7 سال پيگيري شان كردند. بعد از 5 سال، متوجه شدند فقط 5/31 درصد آنها دچار آدنوما، يعني سرطان بدخيم گوارشي، شده اند. در حالي كه در گروه ديگري كه درمان نشده بودند، اين بدخيمي در 2/43 درصد افراد به وجود آمده بود.
البته بعد از اين مدت، ميزان بروز بدخيمي در هر دو گروه يكسان شده بود و اين نشان مي دهد كه قدرت محافظت كلسيم فقط همين 5 سال كار مي كند.
اين مطالعه كه در شماره 17 ژانويه نشريه سرطان منتشر شده، ممكن است راه هايي را براي پيشگيري از بروز سرطان در آينده باز كند. به خصوص كه پيش از اين شواهدي از رابطه كلسيم و پيشگيري از سرطان پروستات هم به دست آمده بود.

صدف كوه كن
حتي هنوز هم اگر بين مردم شايعه بيفتد كه در منطقه محل زندگي شان كسي مبتلا به وبا شده، حساب كار خودشان را مي كنند. با وجود تمام پيشرفت ها در علم پزشكي، هنوز وبا يك بيماري بالقوه كشنده به حساب مي آيد و طبيعتاً هنوز هم مردم از آن مي ترسند. حالا هم جديدترين همه گيري وبا در خاستگاه اين بيماري يعني آفريقا اتفاق افتاده. به گزارش بي بي سي، مسئولان بهداشت آنگولا، اعلام كرده اند وبا در اين كشور از ماه فوريه به بعد جان دست كم 2760 نفر را گرفته است.وزارت بهداشت آنگولا اعلام كرد تاكنون 69 هزار نفر مبتلا به وبا در اين كشور شناسايي شده اند. اين بيماري كه در ماه فوريه در رواندا پايتخت اين كشور اپيدمي شد، در حال حاضر در 18 استان جنوب غربي اين كشور هم اپيدمي شده است. سازمان بهداشت جهاني سال قبل هم نسبت به بروز اپيدمي وبا در آفريقا ابراز نگراني كرده بود: شيوع وبا در غرب آفريقا حدود پانصد نفر را از پاي درآورده و بيش از سي و يك هزار نفر را نيز در اين منطقه مبتلا كرده بود. مقامات سازمان بهداشت جهاني مي گويند شمار تلفات اين بيماري در آفريقا، بيشتر از سال هاي قبل است. شمار مبتلايان به وبا در كشور سنگال حدود 20 هزار نفر، در گينه بيسائو، حدود ده هزار و 500 نفر، در ليبريا حدود 4 هزار نفر، در گينه حدود يك هزار و 300 نفر، در موريتاني بيش از يك هزار نفر، در بوركينافاسو، حدود 400 نفر، در نيجر حدود 200 نفر و در كشور مالي بيش از 150 نفر بوده است. وباكه از طريق آب آلوده منتقل مي شود، مشكلي تكراري است و در غرب آفريقا، به خصوص در فصل باران هاي موسمي تشديد مي شود.
اپيدمي وبا، كابوسي تاريخي
در بهار سال جاري گزارش هايي از افغانستان و به دنبال آن عراق مبني بر شيوع بيماري وبا در برخي از مناطق اين كشورها منتشر شد. ابعاد مشكل تا به آن حد رسيد كه تعداد موارد وبا در افغانستان از ده هزار مورد فراتر رفت و با توجه به تردد قابل توجه اتباع افغاني در مناطق مختلف ايران زنگ خطر براي شروع يك اپيدمي در ايران نيز به صدا درآمد. در پاكستان هم وضع به همين شكل بود؛ به خصوص در ايالت بلوچستان پاكستان كه هم مرز بلوچستان ايران است.اما وبا بيماري غريبي نزد ما ايرانيان نيست. نخستين شيوع وبا در ايران به سال 1236 مربوط مي شود. 26 سال بعد، نيز وباي ديگري در شهر تهران شيوع يافت. در سال 1277 در تبريز 2474 نفر و در سال 1282 چهل هزار نفر مردند. به نوشته مورخان، در اپيدمي وبا در سال 1288 روزي 200 تا 400 نفر در كوچه و بازار و محله هاي تهران مي مردند. سرانجام با لوله كشي آب تهران در سال 1334 وبا به صورت عام ديگر مشاهده نشد و در سال 1347 به وسيله مسئولين وقت وزارت بهداري، به عنوان يك بيماري بومي كه هر آن امكان شيوع مي توانست بيابد، معرفي شد. از آن پس، ايران تا سال ها در ليست كشورهاي قرباني وبا باقي ماند تا اين كه در سال 1375 وزير بهداشت وقت ايران به سازمان هاي جهاني اعلام كرد كه ديگر وبا در ايران وجود ندارد.
وبا، بيخ گوش ما
با وجود همه تلاش هاي صورت گرفته، سال گذشته سال ديگري از خودنمايي وبا در كشور بود و پيش از آن كه فرصت برخوردي با آن به وجود آيد به سرعت همه گير شد. البته اين اپيدمي يا همه گيري خيلي گسترده نبود، اما به هرحال براي ما كه تقريباً وبا را به مرحله حذف رسانده ايم، حتي 10 مورد وبا هم يك اپيدمي به حساب مي آيد. سال پيش، تنها در 10 روز، موارد گزارش شده به بالاي 70 نفر رسيد و زنگ خطر به صدا درآمد تا آنجا كه رئيس مركز مديريت بيماري هاي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در گفت وگويي كنترل بيماري وبا در كشور را تا پايان مهرماه غيرقابل پيش بيني ذكر كرد و نسبت به همه گيري وبا در سطح وسيع در كشور هشدار داد.
وبا چيست؟
باكتري وبا موسوم به ويبريو كلرا در روده كوچك زندگي كرده و تكثير مي شود، اما به بافت روده آسيب نمي رساند. بعد از يك دوره كمون 24 تا 48 ساعته وبا با شروع ناگهاني اسهال آبكي بدون درد آغاز مي شود. با وجود اين كه وبا يك بيماري مرگ آور است، اما پيشگيري از آن چندان مشكل نيست. با مصرف آب يا غذاي آلوده به باكتري وبا، امكان ابتلا به اين بيماري وجود دارد. آبهاي باز مانند بركه ها، نهرها و استخرها هم مي توانند بسيار خطرناك باشند و آشاميدن آب هاي آلوده به ويژه در فصل گرما براي رفع تشنگي و يا استفاده از آب هاي آبياري درختان براي شست وشوي ميوه ها، خريد انواع خوراكي هاي خام از دست فروشان، بستني و خريد يخ آلوده يكي ديگر از راه هاي انتقال اين بيماري است
نكته اينجاست كه پيش بيني اين كه اپيدمي بيماري وبا تا چه مدت باقي بماند، بسيار مشكل است و شيوع چنين بيماريهايي نمي تواند بلافاصله پايان بگيرد و بستگي به ميزان رعايت بهداشت فردي و عمومي، اطلاع رساني مناسب و ارائه تجهيزات بيمارستاني، پزشكي و دارويي دارد. به خاطر داشته باشيد كه اپيدمي وبا در آفريقا، 30 سال به طول انجاميد.
آيا وبا قابل درمان است؟
درمان وبا ساده و موفقيت آميز است، به اين شرط كه به موقع انجام شود. از آنجايي كه بيمار به سرعت مايعات بدن را از دست مي دهد، بايد بلافاصله و به طور مداوم با نوشيدن آب و محلولهاي قندي- نمكي مانند ORS، اين كمبود را جبران كند. محلول ORS در تمام جهان، براي مقابله با وبا و اسهال هاي شديد به كار مي رود و مصرف فراوان آن نجات بيمار را تضمين مي كند.مهم ترين عامل گسترش وبا آب هاي آلوده است و اين بيماري با آن كه به راحتي درمان مي شود سالانه جان انسان هاي زيادي را در كشورهاي در حال توسعه مي گيرد.